Μια αγορά, ένα νόμισμα, μια δημοκρατία. Η Ευρώπη και η αφωνία περί Ευρώπης στις γερμανικές εκλογές

της Ούλρικε Γκερό

  

© NDR - Ulrike Guérot: Ein Markt - eine Währung - eine Demokratie, 18.08.2017

  

1: Η γερμανική πολιτική βρίσκεται αντιμέτωπη με την απαίτηση για λειτουργούσα Ευρώπη

Μέχρι τη στιγμή αυτή, το 2017 δεν ήταν κακό έτος για την ευρωπαϊκή πολιτική. Οι ακροδεξιοί της Αυστρίας και της Ολλανδίας, ο Norbert Hofer και ο Geert Wilders, εμποδίστηκαν από την άνοδο στην εξουσία. Στη Γαλλία, ο Emmanuel Macron κέρδισε τις προεδρικές εκλογές. Έχει όμως η Ευρώπη την πολυτέλεια να χαλαρώσει και να ακινητοποιηθεί; Καθόλου, γιατί η ευρωπαϊκή δημοκρατία πρέπει επειγόντως να επαθεμελιωθεί. 

Υπέρ αυτής της άποψης δεν συνηγορεί μόνον το αποτέλεσμα των βρετανικών κοινοβουλευτικών εκλογών, το οποίο, και δεν έδωσε το πράσινο φως για μια «σκληρή Brexit», αλλά μάλλον εξέφρασε και μιαν αμφιβολία που είναι αδύνατο να παραβλεφθεί, εξαιτίας της οποίας η Brexit φαίνεται να αμφισβητείται και πάλι. Δεύτερον, συνηγορεί και το γεγονός ότι ο Εμμανουέλ Μακρόν εμφασίστηκε στον πολιτικό στίβο με τη σαφή δέσμευση ότι η ευρωζώνη πρέπει να αναδιοργανωθεί θεσμικά και οικονομικά. Και τέλος, εν τω μεταξύ εμφανίστηκε μια ζωντανή κοινωνία των πολιτών η οποία, με τη λέξη-κλειδί: #pulseofeurope, βγαίνει στο προσκήνιο για την Ευρώπη, ακόμη και στην Ανατολική Ευρώπη, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στη Ρουμανία ή στην Τουρκία. Για την Ευρώπη, για ελευθερία, δημοκρατία, για κοινωνικό κράτος και κράτος δικαίου. Η αναδιοργάνωση της Ευρώπης έχει γίνει σκοπός της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών.

Wendy Brown, Micha Brumlik, Ulrike Guérot, Mathias Greffrath  (© Blätter für deutsche und internationale Politik)

Η γερμανική αταραξία και ακινησία γίνεται παγίδα για την Ευρώπη

Όμως, τι ακούμε από τους πολιτικούς ηγέτες για την Ευρώπη στην προεκλογική εκστρατεία της Γερμανίας; Στην πιο σημαντική και οικονομικά ισχυρότερη χώρα της ΕΕ; Στη χώρα που κρατά σε μεγάλο βαθμό στα χέρια της την τύχη της Ευρώπης; Σχεδόν τίποτε - και ασφαλώς, απολύτως τίποτε σαφές ή θαρραλέο. Και αυτό προκαλεί σοβαρές σκέψεις. Γιατί η ώθηση για μια επαναθεμελίωση της Ευρώπης πρέπει να ξεκινήσει από αυτή τη χώρα. Σε κάθε περίπτωση, η επαναθεμελίωση της Ευρώπης δεν θα πραγματοποιηθεί χωρίς τη Γερμανία και ασφαλώς όχι εναντίον της Γερμανίας.

Τι θα γίνει λοιπόν, αν η χώρα αυτή είναι πεπεισμένη ότι τίποτε δεν χρειάζεται να αλλάξει στην Ευρώπη; Εάν είναι πεποίθησή της ότι όλα μπορούν να μείνουν όπως είναι - δηλαδή ότι η Ευρώπη θα λειτουργούσε υπέροχα, αρκεί όλες οι άλλες χώρες να έπαιρναν ως παράδειγμα τη Γερμανία; 

Η σύγκρουση της αντίληψης που έχει η Γερμανία για τον εαυτό της με την αντίληψή που έχει για τις άλλες χώρες της Ένωσης γίνεται σοβαρό πρόβλημα στην Ευρώπη· η γερμανική αταραξία και ακινησία γίνεται παγίδα για την Ευρώπη και θα μπορούσε σύντομα να την καταστρέψει. Γιατί το ευφυολόγημα της «εάν αποτύχει το ευρώ, θα αποτύχει η Ευρώπη» είναι ένα λάθος. Η σωστή φράση είναι η αντεστραμμένη: «Εάν το ευρώ παραμείνει ως έχει, η ευρωπαϊκή δημοκρατία θα αποτύχει». Αυτό ακριβώς βιώνουμε παντού στην Ευρώπη.

Μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να είχαν γίνει από καιρό

Είναι καιρός λοιπόν να ξεκινήσει η Ευρώπη «γι' άλλες πολιτείες» και να καταπιστούμε με μεταρρυθμίσεις - όχι «μεταρρυθμίσεις» (!) - που έπρεπε να είχαν γίνει από καιρό και χωρίς τις οποίες ούτε το κοινό νόμισμα ούτε η κοινή αγορά θα μπορέσουν να αντέξουν για πολύ. Διότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η ΕΕ και το ευρώ μπορούν να συνεχίσουν υπό την υπάρχουσα μορφή τους, ή ότι αρκεί η παρότρυνση «να συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο». απλά, οι πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, από την Ελλάδα μέχρι την Πορτογαλία, είναι πάρα πολύ μεγάλες για να είναι αυτό βιώσιμο. Ακόμη και ο Εμμανουέλ Μακρόν κέρδισε μεν αυτές τις εκλογές, όμως η πραγματική πολιτική μάχη εξακολουθεί να βρίσκεται μπροστά του. 

«Μια αγορά - ένα νόμισμα - μια δημοκρατία» πρέπει να γίνει το σύνθημα για μια μεταρρυθμισμένη, κοινωνική και δημοκρατική Ευρώπη· και γι' αυτό πρέπει να κινηθεί προπαντός η Γερμανία και να εγκαταλείψει την πολιτική της της διατήρησης των κεκτημένων. Και προπαντός πρέπει να σκέφτεται και τους άλλους στην Ευρώπη - όλους εκείνους που δεν μπορούν να ψηφίσουν στη Γερμανία στις 24 Σεπτεμβρίου 2017, αλλά εξαρτώνται άμεσα από τις γερμανικές αποφάσεις ενόψει της μεταρρύθμισης της ευρωζώνης.  

2: Η Ευρώπη χρειάζεται επανεκκίνηση

Η εφημερίδα που πρόσφατα επέκρινε με σκληρά λόγια τα εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας δεν είναι το έντυπο κάποιας μαρξιστικής αιρετικής ομάδας, αλλά η πιο φιλελεύθερη από όλες τις διεθνείς εφημερίδες, ο βρετανικός «Economist». Η Γερμανία ανταγωνίζεται μέχρι παραλογισμού τις γειτονικές της χώρες της Ευρώπης με το να κρατά χαμηλά τα επίπεδα των μισθών στο εσωτερικό της και έτσι, εκ των πραγμάτων, εξάγει ανεργία. Συνακόλουθα, ολόκληρες περιοχές, λόγου χάρη στη Γαλλία, αποβιομηχανοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Στις περιοχές αυτές ζουν εκείνοι οι ψηφοφόροι της Le Pen που μας προκαλούσαν τόσο πολύ φόβο στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του περασμένου Μαΐου. Ωστόσο, τώρα που έχει κερδίσει ο Μακρόν, μερικοί πιστεύουν στη Γερμανία ότι γλύτωσαν από τον κίνδυνο και βγάζουν έναν στεναγμό ανακούφισης. Ο Μακρόν πρέπει πρώτα να φροντίσει «τα του οίκου του» και μετά βλέπουμε· αυτό ακούγαμε κατά κόρον από όλα τα γερμανικά τηλεοπτικά κανάλια μετά την εκλογική του νίκη. Όχι χρήματα για τα σχέδια του Μακρόν για κοινούς ευρωπαϊκούς προϋπολογισμούς. «Ακριβός φίλος» - Ένας φίλος που θα μας κοστίσει ακριβά, ήταν ο τίτλος στο εξώφυλλο του Spiegel. Όμως δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα τόσο εύκολα και ανώδυνα. Την ευρωπαϊκή δημοκρατία πρέπει να την παίρνουμε στα σοβαρά. Η Ευρώπη χρειάζεται επανεκκίνηση και γι' αυτή τη δουλειά χρειάζεται η συμμετοχή και της Γερμανίας. Τώρα πια, λίγη ακόμη λυρική ρητορική υπέρ της ΕΕ δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Η Ευρώπη πρέπει να εκδημοκρατιστεί εκ θεμελίων και να αποκτήσει ουσιαστική κοινοβουλευτική λειτουργία.

Για πολλές δεκαετίες συμφωνούσαμε ότι η ΕΕ ήταν θεσμικά συγκροτημένη ως σύστημα sui generis και ότι δεν ήταν ούτε επιθυμητό ούτε δυνατό να εφαρμοστούν στο ευρωπαϊκό επίπεδο τα παραδείγματα της κλασικής θεωρίας περί δημοκρατίας - ο χωρισμός των εξουσιών, η ισότητα των πολιτικών δικαιωμάτων. Η δημοκρατία των εθνικών κρατών δεν αποτελεί υποχρεωτικό υπόδειγμα για την ΕΕ, η θεσμική λειτουργία της οποίας διαδραματίζεται μεταξύ της Επιτροπής, του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Όμως εν των μεταξύ, εκείνη η συζήτηση φαίνεται να αλλάζει τώρα. Και δεν είναι μόνον, που μια νέα γενιά νέων Ευρωπαίων απαιτεί τώρα μια ευρωπαϊκή δημοκρατία και όχι πια την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, πράγμα που δεν είναι αλλαγή ασήμαντη. Αλλά επίσης, οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις δείχνουν ότι η ιδέα της «ευρωπαϊκής ιθαγένειας» εισβάλλει ορμητικά στη συζήτηση. Λόγου χάρη, ο Διαμεσολαβητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Γκυ Φερχόφσταντ (Guy Verhofstad), στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την Brexit, προωθεί μια εξατομικευμένη ευρωπαϊκή ιθαγένεια, μέσω της οποίας οι Βρετανοί που ζουν στην ηπειρωτική Ευρώπη δεν θα περιπέσουν στο status των υπηκόων τρίτων, εξω-ΕΕ χωρών. Τίθεται λοιπόν ζήτημα, μελλοντικά να αντιμετωπίζουμε την ΕΕ ως μια «κοινότητα των πολιτών της» (Staatsbürgergemeinschaft), πέραν της ένταξης τους ως πολιτών εθνικών κρατών και της συμμετοχής τους σε εθνικές κοινότητες.

Η ΕΕ πρέπει να γίνει ενιαίος χώρος δικαίου

Τι θα σήμαινε αυτό, η Ευρώπη κοινότητα των πολιτών της; Με μια πρόταση: Θα σήμαινε την νομική ισότητα όλων των πολιτών της Ευρώπης. Ισότητα ψήφου στις εκλογές, ισότητα στη φορολογία, ισότητα στην πρόσβαση στα κοινωνικά δικαιώματα. Εν ολίγοις, την εφαρμογή της γενικής πολιτικής αρχής της ισότητας και, συνεπώς μιας αρχής που ο Στέφαν Τσβάιχ (Stefan Zweig) διατύπωσε ήδη στη δεκαετία του 1930: «Ευρώπη σημαίνει καμία διάκριση με βάση την εθνική υπηκοοότητα». Η σημερινή ΕΕ απέχει πολύ από αυτήν. Είτε πρόκειται για φόρους ή δασμούς, είτε πρόκειται για εκλογικά δικαιώματα είτε για κοινωνικά δικαιώματα, οι ευρωπαίοι πολίτες τίθενται σε διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους, είναι μοιρασμένοι στα χωριστά νομικά διαμερίσματα των εθνικών κρατών. Μ' αυτόν τόν τρόπο, ποτέ στον αιώνα τον άπαντα δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει μια ευρωπαϊκή δημοκρατία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο νομικοί ζητούν τώρα να μετατραπεί η ΕΕ από κοινότητα δικαίου σε ενιαίο χώρο δικαίου, ο οποίος θα ισχύει για όλους τους πολίτες. [βλ. λόγου χάρη, Armin von Bogdandy: From a Technocratic Legal Community to a Politicized Legal Space – Problems and Developments in the Basic Conception of European Law (pdf), Ulrich K. Preuss/Claudio Franzius: Die Zukunft der Europäischen Demokratie (pdf)] 

Διότι σήμερα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αφενός δεν είναι το μόνο και αποκλειστικό όργανο νομοθετικής εξουσίας της ΕΕ και αφετέρου δεν είναι ο κεντρικός τόπος της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, ακριβώς επειδή δεν προκύπτει από γενικές εκλογές με ισότιμη ψήφο. Αυτή ακριβώς είναι και η ουσία της συλλογιστικής του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας στην Καρλσρούη και της διάσημης νομολογίας του με τη χαρακτηριστική διατύπωση «Για όσο χρόνο»: Για όσο χρόνο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν είναι «πραγματικά δημοκρατικό», επειδή στο πολιτικό-εκλογικό σώμα από το οποίο μορφοποιείται, οι ρυθμίσεις για τις εκλογές δεν εξασφαλίζουν ισότητα των ψήφων - δηλαδή οι ευρωπαίοι πολίτες δεν μπορούν να εκπροσωπηθούν εκεί σύμφωνα με την αρχή «ένα άτομο, μία ψήφος» -, η νομοθετική εξουσία δεν μπορεί να επαφίεται αποκλειστικά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για τον λόγο αυτό, κατά τη διαδικασία επικύρωσης της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2009, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης, με την λεγόμενη «Νομοθετική Πράξη Ανάληψης Ευθύνης για την Ολοκλήρωση» [«Integrationsverantwortungsgesetz»], είχε απαιτήσει από την Ομοσπονδιακή Βουλή της Γερμανίας να αναλάβει εποπτικό ρόλο απέναντι στο Ευρωπαικό Κοινοβούλιο. Συνακόλουθα, για να παύσει να λειτουργεί το Συνταγματικό Δικαστήριο με βάση αυτή την αρχή του «για όσο χρόνο», δεν υπάρχει άλλος τρόπος παρά μόνον να γίνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά τρόπο πάγιο αρκετά δημοκρατικό, ώστε να μην υπάρχει πια κανένα εμπόδιο για την παραχώρηση στο μέλλον πλήρους νομοθετικής εξουσίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Και ακριβώς Γερμανοί πολιτικοί (για να μην πω, μόνον Γερμανοί πολιτικοί) θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυτή τη συζήτηση στην Ευρώπη. 

Ο χρόνος πιέζει

Όλες οι τωρινές συζητήσεις, π.χ. για έναν ευρωπαικό προϋπολογισμό, οι προτάσεις για έναν «Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών» ή για μια «κυβέρνηση της ζώνης του ευρώ» πάσχουν, επειδή είναι γεγονός πως το ισχύον σύστημα στην ΕΕ δεν τους προσδίδει νομιμοποίηση. Ποιος θα ελέγχει αυτόν τον υπουργό Οικονομικών; Σε ποιον θα δίνει λογαρισμό; Συνεπώς, για όσο δεν είναι σαφές σε ποιον πρέπει να λογοδοτεί αυτή η «κυβέρνηση της Ευρωζώνης», τα αιτήματα τούτα είναι μάταια. Και σε τελευταία ανάλυση, ένα «Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών» δεν είναι Κοινοβούλιο.

Συνακόλουθα, η ισότητα ως προς το δικαίωμα της ψήφου θα ήταν ένα αποφασιστικό ορόσημο για το μετασχηματισμό του πολιτικού συστήματος της Ευρώπης σε μια πραγματική ευρωπαϊκή δημοκρατία, στην οποία μόνον ένα μπορεί να ισχύει: Το σώμα των πολιτών, γυναίκες και άνδρες, είναι ο κυρίαρχος, ενώπιον του νόμου όλοι είναι ίσοι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφασίζει και υπάρχει χωρισμός των εξουσιών. Αυτή θα ήταν η μεγάλη μεταρρύθμιση της Ευρώπης. Μια μεταρρύθμιση, την οποία, όμως, μόνον η Γερμανία μπορεί να βάλει σε τροχιά. Καλύτερα να είναι ήδη το έτος 2017 έτος της μεταρρύθμισης. Αμέσως μετά τις εκλογές στη Γερμανία. Διότι δεν απομένει πολύς χρόνος για να σώσουμε την ΕΕ και το ευρώ από τα στραβοπατήματα. Και το πέσιμο μπορεί να κοστίσει πολύ ακριβά στην Γερμανία. Είναι λοιπόν εξαιρετικά παράδοξο που όλα αυτά δεν συζητούνται πια στην γερμανική προεκλογική εκστρατεία. Όμως εδώ που τα λέμε, βλέπετε καμιά πραγματική προεκλογική εκστρατεία;

Η Ulrike Guérot, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και αναλύτρια για τα θέματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του ρόλου της Ευρώπης στον κόσμο, ίδρυσε και διευθύνει το European Demoracy Lab στο European School of Governance-eusg  (Βερολίνο). 

Σήμερα είναι καθηγήτρια στο Τμήμα για την Ευρωπαϊκή Πολιτική και τις Σπουδές της Δημοκρατίας, του οποίου είναι διευθύντρια, στο Πανεπιστήμιο του Δουνάβεως, Krems, Aυστρία. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και λέκτορας, είναι συνεργάτιδα της Open Society Initiative for Europe (OSIFE), διετέλεσε διευθύντρια του γραφείου στο Βερολίνο του European Council on Foreign Relations ECFR, (www.ecfr.eu, 2007-2013) καθώς και του Τομέα Ευρώπης της Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (www.dgap.org). 

Μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής για την εξωτερική πολιτική του Ινστιτούτου Heinrich Böll

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο της βιβλίο Warum Europa eine Republik werden muss! Eine politische Utopie (Γιατί η Ευρώπη πρέπει να γίνει μια δημοκρατική πολιτεία. Μια πολιτική ουτοπία).

Ο προσωπικός ιστότοπος της Ulrike Guérot: Innovative Thinking about Europe

H αρθρογραφία της Ulrike Guérot στο περιοδικό Blätter für deutsche und internationale Politik

  

Αρθρογραφία της Ulrike Guérot: IP Journal - DGAP (Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik, αγγλικά)

Ulrike Guérot: European Council on Foreign Relations (ECFR, αγγλικά)

Η Ευρώπη πρέπει να γίνει πολιτική Ευρώπη

Μπορεί να σωθεί η ΕΕ; Στο βιβλίο της, Γιατί η Ευρώπη πρέπει να γίνει μία Δημοκρατία, η Ulrike Guérot μας υπενθυμίζει τις ρίζες της ευρωπαϊκής ιδέας

Άρθρα της Ulrike Guérot στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση

  

(τα πιο πρόσφατα: «Μερκρόν» - Το γαλλογερμανικό δίδυμο είναι πάλι εδώ, αλλά χρειαζόμαστε πιο πολύ Μακρόν· και πιο λίγη Μέρκελ • Το πολιτικό Κέντρο χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του - Άνοδος του δεξιού λαϊκισμού στην ΕΕ • Η ακραία ανισότητα και οι απατηλοί μύθοι που αφηγούνται οι κοινωνικές ελίτ • Γερμανία: Η μακρά σκιά του ορντο-φιλελευθερισμού (με τον Sebastian Dullien) • Η Ευρώπη πρέπει να αντιστρέψει την πορεία της - Η πολιτική επιστρέφει)

  

  

Ulrike Guérot - Τι είδους Γερμανία χρειάζεται η Ευρώπη; 
Περιέχεται στην συλλογική έκδοση στα Ελληνικά: Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση, Τόμος Α’, με επιμέλεια της Ρούλας Γκόλιου.  Η πρωτότυπη δημοσίευση είναι των Blätter für deutsche und internationale Politik. Στον τόμο Α' περιέχονται επίσης δοκίμια των Jürgen Habermas, Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Hans-Jürgen Urban, Claudio Franzius, Ulrich Κ. Preuss, Oskar Negt καθώς και μια συζήτηση των Jürgen Habermas, Joschka Fischer, Henrik Enderlein και Christian Calliess με την Ulrike Guérot, με θέμα την κρίση στην ΕΕ και το ρόλο της Γερμανίας, στα πλαίσια εκδήλωσης του ECFR. Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση και περιεχόμενα του Α' Τόμου.

  

   

 

Open Democracy: Ulrike Guérot - Call for a European republic

Ulrike Guérot: Europe as a republic - The story of Europe in the 21th century © Eurozine / Open Democracy


  

ΥΓ 30.9.2017 - Κλάους Όφφε: Η κουβέντα για την Ευρώπη ήταν απούσα στις γερμανικές εκλογές (συνέντευξη στην Κάκη Μπαλή - εφημερίδα Αυγή 24.9.2017)