Ολλανδία, η πρωταθλήτρια των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων - με εγγυητή το κράτος και με κρατικό τραπεζικό σύστημα

Σύμφωνα με μελέτη του οίκου οικονομικών συμβούλων Deloitte, το ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΝPL) στην Ολλανδία για το έτος 2018 ανέρχονταν σε 41,2 δισεκατομμύρια ευρώ.

Εάν λάβει κανείς υπόψη το ΑΕΠ της χώρας και τον πληθυσμό της, πρόκειται για ύψος μη εξυπηρετούμενων δανείων καθόλου δυσβάστακτο και στην επικρατούσα οικονομική γλώσσα, ο χαρακτηρισμός που θα του ταίριαζε θα ήταν «απολύτως βιώσιμο».

Για να έχουμε μια καταρχήν αίσθηση των αναλογιών μεγέθους, ας θυμηθούμε ότι στην Ελλάδα - η οποία έχει πληθυσμό περίπου 10,5 εκατομμύρια έναντι 17,5 της Ολλανδίας και το ελληνικό ΑΕΠ είναι περίπου το 25 % του ολλανδικού ΑΕΠ - το ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων ανέρχεται στα 27 δισεκατομμύρια ευρώ για μικρομεσαίες επιχειρήσεις συν 17 δις ευρώ για μεγάλες επιχειρήσεις  συν 3-4 δις ευρώ από καταναλωτικά δάνεια. 

Αυτά είναι τα αντιστοιχήσιμα ποσά. Και ο λόγος που δεν συμπεριλαμβάνονται στην αντιστοίχιση τα περίπου 27 δις των μη εξυπηρετούμενων ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στην Ελλάδα (έναντι συνολικού δανεισμού σε ενυπόθηκα στεγαστικά στην Ελλάδα ύψους 60,9 δις ευρώ) είναι σαφής:

Η Ολλανδία έχει το πιο μεγάλο ποσοστό υποθηκευμένης κατοικίας στην ΕΕ (και στης λοιπή Ευρώπη, πλην Ισλανδίας). To 70 % του πληθυσμού της (που ισοδυναμεί με το 90 % όσων Ολλανδών ιδιοκατοικούν) κατοικεί σε σπίτια που βαρύνονται με ενυπόθηκο δάνειο. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε 90 % όσων Ολλανδών ιδιοκατοικούν. Το συνολικό ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι στα επίπεδα της Ελλάδας: Λίγο κάτω από 75 %.

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στην Ολλανδία είναι σχεδόν όλα επιχειρηματικά. Τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια στην Ολλανδία τελούν υπό κρατική εγγύηση (Nationale Hypotheek Garantie - NHG), με εξαίρεση εκείνα που συνάπτονται από δανειολήπτες ιδιαίτερα μεγάλης οικονομικής επιφάνειας ή αφορούν υποθήκευση ακινήτων πολύ μεγάλης αξίας (άνω των 310.000 ευρώ από το 2020) ή πολύ μεγάλου μεγέθους. Σε περίπτωση αδυναμίας  αποπληρωμής ενός ενυπόθηκου δανείου και «κοκκινίσματος» του, το δάνειο εξυπηρετείται από το κράτος εν μέρει ή εν όλω, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του δανειολήπτη.  Το κράτος παραχωρεί το ακίνητο στον δανειολήπτη εν είδει «leasing», έναντι συμβολικού ή και μηδενικού «ενοικίου», ανάλογα με την οικονομική του κατάσταση. Όταν αποπληρωθεί πλήρως το δάνειο από το κράτος, ο δανειολήπτης αποκτά πλήρη δικαιώματα ιδιοκτήτη του ακινήτου. 

Έτσι η εξυπηρέτηση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων όταν «κοκκινίζουν» είναι εγγυημένη για το τραπεζικό σύστημα της Ολλανδίας από το κράτος. Στα ΝPL περιλαμβάνονται μόνον ελάχιστα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, μεγάλων δανειοληπτών, συνήθως στρατηγικών κακοπληρωτών. Τα λοιπά «κόκκινα» στεγαστικά δεν θεωρούνται NPL (μη εξυπηρετούμενα δάνεια) από τη σκοπιά της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος, δεδομένου ότι πληρώνει τις τράπεζες το κράτος. Συνακόλουθα, στη μελέτη της, η οποία αφορά τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, η Deloitte τα αγνοεί. 

Φυσικά, το πράγμα διαφέρει πολύ εάν τα δει κανείς από μακροοικονομική σκοπιά.

Οι Μικρές Ολλανδέζες

Στερεότυπα που εξαπατούν

Για το συνολικό μέγεθος αυτών των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στην Ολλανδία που είναι ουσιαστικά «κόκκινα» αλλά τα καλύπτει η κρατική εγγύηση της NHG, δύσκολα βρίσκει κανείς ακριβείς αριθμούς. Υπάρχει όμως το πολύ ενδεικτικό «κάρφωμα» της Eurostat, υπηρεσίας μάλλον «φίλα προσκείμενης» στους Ολλανδούς ...«Προτεστάντες» (σύμφωνα με τα θρυλούμενα και στερεότυπα των δημοσιολογούντων, μολονότι στον θρησκευόμενο πληθυσμό της Ολλανδίας, σήμερα όπως και ανέκαθεν, πλειοψηφεί το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα). Μας λέει λοιπόν η Eurostat με αριθμούς ότι δεν υπάρχει καμιά άλλη χώρα της ΕΕ, ούτε της λοιπής Ευρώπης (πλην Ισλανδίας), με τόσο ψηλό ποσοστό υποθηκευμένης κατοικίας όσο η Ολλανδία: To 70 % του πληθυσμού της Ολλανδίας κατοικεί σε σπίτια που βαρύνονται με ενυπόθηκο δάνειο. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε 90 % όσων Ολλανδών ιδιοκατοικούν. 

Όμως και άλλα στερεότυπα που κυκλοφορούν στη δημόσια συζήτηση για τους Βορειοευρωπαίους και Νοτιοευρωπαίους γενικά, αποδεικνύονται ψευδή: Στην Ολλανδία, όπως και στο γειτονικό Βέλγιο, στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στο Λουξεμβούργο στην Ιρλανδία, η συνολική ιδιοκατοίκηση είναι σε επίπεδα σχεδόν σαν της Ελλάδας, Ισπανίας, Ιταλίας και Κύπρου. Λίγο κάτω από 75 %. Εντελώς διαφορετικά από τη γειτονική Γερμανία, στην οποία η ιδιοκατοίκηση είναι λίγο πάνω από το 50 %. Παρόμοια χαμηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης με τη Γερμανία και Αυστρία έχει μόνον μία χώρα του ακρότατου Νότου, η Τουρκία και μία του Βορρά, η Δανία. Αντίθετα, οι χώρες - πρώην μέλη της Σοβιετικής Ένωσης (Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία), οι δορυφόροι της του Συμφώνου της Βαρσοβίας (π.χ. Σλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία, Βουλγαρία), καθώς και η Νορβηγία, η Κροατία, η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία, η Μάλτα και το Μαυροβούνιο, έχουν ακόμη πιο ψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης, της τάξης του 80 - 90 %. Με πρώτη την Ρουμανία: Σχεδόν 99 % των Ρουμάνων ιδιοκατοικεί. 
Προσωρινό συμπέρασμα: Τα στερεότυπα εξαπατούν. Εμποδίζουν τα μάτια να βλέπουν την πραγματικότητα και απαγορεύουν στο μυαλό να την κατανοεί. 
Στην Ολλανδία, η πιστωτική επέκταση στην παραγωγή κατοικίας έχει τόσο τερατώδη έκταση, που οι μανατζαραίοι των τραπεζών της Ελλάδας και γενικά του Ευρωμεσογειακού Νότου δεν την έχουν ονειρευτεί ούτε στα πιο γλυκά και άγρια, και πιο διψασμένα για μπόνους, όνειρά τους.

Αυτή η γιγαντιαία εξάπλωση του ενυπόθηκου δανεισμού στεγαστικών στην Ολλανδία, η μεγαλύτερη των χωρών της ΕΕ,  είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο το κράτος αναγκάστηκε μετά το 2008 να εγγυηθεί αυτά τα δάνεια και να τα εξυπηρετεί όταν «κοκκινίζουν». Αλλά και η ειδική μορφή που πήρε το τραπεζικό σύστημα της Ολλανδίας, μετά το 2008, με συγχωνεύσεις τραπεζών, εξαγορές, πωλήσεις, κρατικοποιήσεις μετοχικών μεριδίων,  φέρει τη σφραγίδα της στεγαστικής πιστωτικής. 

Ένα πολύ «παράξενο» τραπεζικό σύστημα

Στην Ολλανδία υπάρχουν 3 μεγάλες τράπεζες: Η κρατική ABN AMRO Bank, η συνεταιριστική Rabobank και η ING, που είναι η μεγαλύτερη από τις τρεις.

Μέχρι το 2007, η αρχική ABN AMRO, η «βασίλισσσα των ενυπόθηκων», ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα στην Ολλανδία και η όγδοη μεγαλύτερη στην Ευρώπη από πλευράς περιουσιακών στοιχείων. Είχε δραστηριότητες σε 63 χώρες και 110.000 υπαλλήλους. Το 2009 η αρχική ABN AMRO, ιδιωτική τότε, αγοράστηκε από τραπεζική κοινοπραξία αποτελούμενη από την Royal Bank of Scotland (RBS), την ισπανική Banco Santander και την Βελγο-Ολλανδική Fortis. Μαζί με την Royal Bank of Scotland κατέρρευσε το 2010 και η Fortis. Το Βελγικό της τμήμα εξαγοράστηκε από την Γαλλική τράπεζα BNP Paribas, ενώ η Ολλανδική κυβέρνηση κρατικοποίησε το ολλανδικό τμήμα (Fortis Bank Nederland), στη συνέχεια το διέλυσε και το συγχώνευσε στην επίσης κρατικοποιημένη ABN AMRO.

Ακόμη και σήμερα, το 56,3 % των μετοχών της ABN AMRO Group N.V. το κατέχει η NLFI, κρατική επιχείρηση που ανήκει στην Κυβέρνηση της Ολλανδίας, παρόλο που αρχικά η κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι η AMRO θα παραμείνει υπό κρατική ιδιοκτησία το πολύ μέχρι το 2014.

Η Rabobank, δεύτερη σε μέγεθος, είναι «ειδική περίπτωση» και έχει μικρή δραστηριότητα στον τομέα των στεγαστικών δανείων. Είναι από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο που εξειδικεύονται στην χρηματοδότηση των ιδιαίτερα ισχυρών στην Ολλανδία τομέων της γεωργίας, κτηνοτροφίας και βιομηχανίας επισιτισμού - τροφίμων. Και παρά τον συνεταιριστικό της χαρακτήρα, δεν της λείπουν καθόλου τα σκάνδαλα, όπως π.χ. της χειραγώγησης των νομισματικών ισοτιμιών (LIBOR) το 2013.

Τέλος, η μεγαλύτερη των τριών ING κρατικοποιήθηκε εν μέρει το 2008, αμέσως μετά την κατάρρευση της στεγαστικής πιστωτικής στις ΗΠΑ, και έλαβε από το Ολλανδικό κράτος έναντι μετοχών 10 δις ως ανακεφαλαιοποίηση, πώλησε δε στο Ολλανδικό κράτος το 80 % του χαρτοφυλακίου ομολόγων ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων τύπου Alt-A. Ακολούθησε μια εξαιρετικά πολύπλοκη σειρά εξαγορών χαρτοφυλακίων της από το κράτος, περαιτέρω ανακεφαλαιοποιήσεων και «ενέσεων» κεφαλαίου, επαναπωλήσεων και επιστροφών που «διέσωσαν» την τράπεζα· ωστόσο η συνολική τωρινή μετοχική σύνθεση της ING, και ιδίως το ποσοστό μετοχών που κατέχει το Ολλανδικό κράτος, είναι ένα είδος «κρατικού μυστικού». Από τους ιδιώτες μετόχους, ως τύποις μεγαλύτερος εμφανίζεται ο οίκος Fisher Asset Management LLC με 1,27 % των μετοχών. Επίσης, τον Φεβρουάριο του 2020, η BlackRock αποκάλυψε ότι μέσω διαφόρων επενδυτικών σχημάτων είναι ο πραγματικός κύριος του 6,7 % του μετοχικού κεφαλαίου του Ομίλου ING. Ποσοστά πολύ μικρά, που μάλλον κρύβουν, παρά αποκαλύπτουν, την  πραγματική σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας.
Η διαρκώς έντονη παρουσία του κράτους στο Ολλανδικό τραπεζικό σύστημα, από το 2008 μέχρι σήμερα, φαίνεται παράδοξη, δεδομένης της νεοφιλελεύθερης ή δεξιο-φιλελεύθερης κατεύθυνσης που έχουν γενικά οι κυβερνήσεις της χώρας αυτής τις 2 τελευταίες δεκαετίες. 

Παράδοξο φαίνεται και το γεγονός ότι το Ολλανδικό Δημόσιο, ακόμη και σήμερα (και σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο, που είχε και αυτό κρατικοποιήσει την RΒS την Barclays και άλλες μεγάλες τράπεζες μετά το 2008) δεν επαναπωλεί σε ιδιώτες τα τεράστια μετοχικά μερίδια τραπεζών που κατέχει. Και ασφαλώς πολλοί θα ήθελαν να τα αποκτήσουν, με δεδομένη την τεράστια ασφάλεια που προσφέρει η κρατική εγγύηση των στεγαστικών δανείων αλλά και το σχετικά χαμηλό ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων επιχειρηματικών δανείων. Φαίνεται λογικό και πιθανό ότι πρόθυμοι αγοραστές υπάρχουν αλλά ο ιδιοκτήτης δεν πουλάει. Φαίνεται όμως ότι σε τέτοιες περιπτώσεις ανάγκα και θεοί πείθονται, το ένστικτο αυτοσυντήρησης υπερισχύει και τα ιδεολογικά δόγματα περιορίζονται στις κομματικές διακηρύξεις, στους σχολαστικισμούς των οικονομικών πανεπιστημίων και στα τυπωμένα εγχειρίδια για πρωτοετείς. Το Ολλανδικό κράτος που εξυπηρετεί τα στεγαστικά δάνεια με λεφτά φορολογουμένων και με πιστώσεις που εξασφαλίζει εκδίδοντας ομόλογα, προτιμά να πληρώνει τις δόσεις των δανείων σε τράπεζες που είναι δικές του. Βγάζει λοιπόν τα κρατικά του λεφτά από τη μια τσέπη του παντελονιού του και τα δίνει στην άλλη.

Το πρότυπο παραγωγής κατοικίας που επικράτησε τελικά στην Ολλανδία έχει ως πραγματικό δανειστή το κράτος· και μάλιστα είναι τέτοιο, ώστε, υπό προϋποθέσεις και με επιβολή σκληρών περιορισμών στον δανειολήπτη, η απόκτηση στέγης μπορεί να μετατραπεί σε προνοιακή παροχή. Εάν αυτό το πρότυπο είναι καλύτερο από άλλα, π.χ. από την δική μας (αλήστου μνήμης;) μέθοδο της αντιπαροχής ή από την παραγωγή κατοικίας μέσω των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης στις Σκανδιναβικές χώρες, είναι μια άλλη, πολύ μεγάλη και δύσκολη συζήτηση. Προφανώς υπάρχουν και καλύτερα και χειρότερα πρότυπα. Και αναμφίβολα οι ...«Προτεστάντες» Ολλανδοί κυβερνώντες εξακολουθούν να σέβονται πάρα πολύ τα νεοφιλελεύθερα δόγματα για «μικρό κράτος», για «κράτος που δεν πρέπει να γίνεται επιχειρηματίας και τραπεζίτης» κτλ, αλλά σαν τους μεσαιωνικούς Καθολικούς καλόγερους που σέβονταν πάρα πολύ τους δογματικούς και ανεφάρμοστους θρησκευτικούς τύπους, βαφτίζουν την (κρατική) κότα (ιδιωτικό) ψάρι και μετά καμώνονται ότι νηστεύουν. 

Ειδικά γι' αυτό, τί να τους καταλογίσεις; Παρόλες τις ιδεολογίες και δογματικές δοξασίες, είναι προπαντός πρακτικοί άνθρωποι, όπως ήταν και εκείνοι οι καλόγεροι. Τώρα που πολλή συζήτηση γίνεται για πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας στην Ελλάδα, είναι ώρα για αν-ορθόδοξα ερωτήματα: Μήπως θα πρόσφεραν καλές υπηρεσίες στη χώρα τους και στους συνήθεις πολίτες τους οι δεξιο-φιλελεύθεροι και νεοφιλελεύθεροι της Ελλάδας και όλου του Ευρωμεσογειακού Νότου, εάν ήταν εξίσου υποκριτές όσο και αυτοί οι Ολλανδοί «Προτεστάντες» συνάδελφοί τους;

Γ. Ρ.