Σημειώσεις για τη λεγόμενη ελληνική ιδιαιτερότητα και για τον εκσυγχρονισμό

Με αφορμή και πάλι μια επιφυλλίδα του Χρ. Γιανναρά: H διαφορά της πρόσληψης από τη μίμηση (Καθημερινή, 4.9.2016)

  

Ο εκσυγχρονισμός σε οποιοδήποτε κράτος ή κοινωνία μπορεί να είναι είτε ουσιαστικός, είτε προσχηματικός, επιφανειακός ή και παραπλανητικός. Μπορεί να ανοίγει νέους ορίζοντες για τον «κοινό, απλό πολίτη» (δηλαδή την πλειοψηφία) ή να στενεύει τους ήδη υπάρχοντες. Όμως αυτό το ζήτημα, δεν σχετίζεται τόσο με το πρόβλημα της ιδιαιτερότητας της Α ή Β κοινωνίας - παρά μόνον δευτερευόντως.
Σχετίζεται κυρίως με το τι ακριβώς ενοοούμε με τις λέξεις «καλή ζωή», «ευδαιμονία», «προσδοκίες των ανθρώπων», αλλά και «αρετή» ή και «αξιοπρέπεια». Αυτά είναι ζητήματα αξιολόγησης ή επιλογής αξιών.
Σχετίζεται επισης σε μεγάλο βαθμό με το παμπάλαιο ερώτημα: εκσυγχρονισμός - ή άλλο πράγμα - «για ποιούς και γιατί;» Για τον κοινό ή μέσο πολίτη; Ή για επιλεγμένες ομάδες; (Νάτος πάλι μπροστά μας ο αμφίσημος όρος «ελίτ») Προτεραιότητα έχει ο απλός πολίτης, και ιδίως οι ασθενέστεροι, ή αντίθετα, διαφόρων ειδών «ειδικές ομάδες» που παρουσιάζουν «πολιτικό ενδιαφέρον» (target groups στη γλώσσα της δημοσκοπικής τεχνικής) και δυνητικοί «πελάτες» του πολιτικού προσωπικού; Όλα αυτά, ως προς τα βασικά και πλην λεπτομερειών, είναι προβλήματα καθολικής ισχύος, τουλάχιστον στον Δυτικό ή ανεπτυγμένο κόσμο με την ευρεία έννοια (στον οποίο ανήκουν επίσης π.χ. η Ελλάδα, η Βουλγαρία ή η Ρωσία), και δεν αφορούν το Α ή Β εθνικό, γεωγραφικό ή άλλο «ιδιαίτερο». 

Ο παρτικουλαρισμός, δηλαδή η επικράτηση στη δημόσια σφαίρα και στην πολιτική πράξη ειδικών, τοπικών και γενικά επιμέρους ιδιαιτεροτήτων, ενδιαφερόντων και συμφερόντων εις βάρος των κοινών και καθολικών, υπάρχει εδώ και παντού σε τόσο έντονο βαθμό, ακριβώς γιατί το πολιτικό προσωπικό και οι έχοντες βήμα δημόσιου λόγου λειτουργούν ως ενισχυτές, προπαγανδιστές και εντολοδόχοι του. Δεν το κάνουν «εκ παραδρομής», αλλά επειδή ο παρτικουλαρισμός βολεύει και τη δική τους ιδιοτέλεια - ή και απληστία.

William Blake: Ancient of Days (ο Παλαιός των Ημερών), 1794

Τα πραγματικά προβλήματα του «μέσου» ή - κυρίως - του αδύναμου πολίτη στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στη FYROM, στην Πορτογαλία ή στη Ρωσία, ως προς τα βασικά δεν διαφέρουν ουσιαστικά. Αυτό που διαφέρει είναι ο τρόπος που τα προσλαμβάνουν, τα αξιολογούν ή τα (επαν)ερμηνεύουν οι εκάστοτε πολιτικές, οικονομικές ή και (καθιερωμένες) ακαδημαϊκές ελίτ και γενικά όσοι έχουν την «εξουσία» να ορίζουν πλαίσια και κανόνες του δημόσιου λόγου. Τα αξιολογούν, στην πράξη και με το αζημίωτο, διαφορετικά, και ανάλογα πράττουν, γιατί οι ίδιοι πρεσβεύουν διαφορετικές αξίες. Κατά τα άλλα, ισχυρίζονται σε όλους τους τόνους ότι και γνωρίζουν αντικειμενικά τα προβλήματα του πολίτη, και (θεωρητικά) λαμβάνουν υπόψη τι είναι πολιτική ηθική και τι δημόσιες αρετές, διεκδικώντας έτσι «ηθικά πλεονεκτήματα». Αυτό δεν άλλαξε από την εποχή που ο Αριστοτέλης έγραφε τα Ηθικά Νικομάχεια* μέχρι την σημερινή (μετα-δημοκρατική;) εποχή μας.
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ουδέτερη - η λεγόμενη τεχνοκρατική - πολιτική, ούτε αξιολογικά ουδέτερες κοινωνικές επιστήμες. Το ζήτημα είναι οι αξίες που πρεσβεύει αυτός που αξιολογεί, κρίνει και πράττει στη δημόσια σφαίρα.

Και έτσι πάντα θα προχωρά η ανθρωπότητα. Από κρίση σε κρίση, από σκοτάδια σε διαφωτισμούς (ή το αντίστροφο) και, κατά το Σαικσπηρικό απόφθεγμα, με χθεσινές αρετές που γίνονται σημερινά κουσούρια και με σημερινά κουσούρια που θα γίνουν οι αυριανές αρετές.

Γ. Ρ.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το περιεκτικό μικρό δοκίμιο του Ρότζερ Κίμπαλλ για τον μεγάλο Αμερικανό ιστορικό και κοινωνιολόγο Κρίστοφερ Λας. Επικεντρώνεται σε ιδιαίτερα προβλήματα της κοινωνίας και της πολιτικής των ΗΠΑ, μιλά όμως για προβλήματα αξιολόγησης καθολικής ισχύος :

Ρότζερ Κίμπαλλ: Ο Christopher Lasch εναντίον των κοινωνικών ελίτ

Μερικοί ενδεικτικοί μεσότιτλοι του δοκιμίου:

Οι ηδονιστικές γελοιότητες της λεγόμενης Νέας Αριστεράς
Λας: Μακροπρόθεσμα οι αντιφάσεις του καπιταλισμού είναι μη επιλύσιμες
Η οικολογική κριτική εναντίον της απεριόριστης μεγέθυνσης - η πολιτική, ηθική και αισθητική απόρριψη του καταναλωτισμού
Η κριτική εναντίον της εγωιστικής μαλθακότητας
Λαïκότητα αλλά χωρίς ισοπέδωση και υποβάθμιση: μια Αρνολδιανή προσέγγιση
Αξιολόγηση: δεν είναι όλα αποδεκτά και δεν είναι όλα ισότιμα
«Η πολυτέλεια είναι ηθικά απεχθής»
«Οι παλιές καλές ημέρες»
Η εξέγερση των φιλελεύθερων ελίτ διαλύει την κοινωνική συνοχή και περιθωριοποιεί τον συνήθη πολίτη.
Οι συντηρητικοί «είτε ισχυρίζονται ότι η γνώση στηρίζεται σε αναλλοίωτα θεμέλια, είτε ότι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να πιστεύουν ό,τι θέλουν»
Καριερισμός, ειδήμονες, αυτεξούσιο και πλούτος
Αντιμετωπίζοντας την «απομάγευση του κόσμου» στη νεοτερικότητα

* Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια (1103b26–1104b3).

...ἡ παροῦσα πραγματεία οὐ θεωρίας ἕνεκά ἐστιν ὥσπερ αἱ ἄλλαι (οὐ γὰρ ἵνα εἰδῶμεν τί ἐστιν ἡ ἀρετὴ σκεπτόμεθα, ἀλλ’ ἵν’ ἀγαθοὶ γενώμεθα, ἐπεὶ οὐδὲν ἂν ἦν ὄφελος αὐτῆς)...

Δηλαδή:

...η παρούσα φιλοσοφική μας ενασχόληση δεν έχει ως στόχο της, όπως οι άλλες, τη θεωρητική γνώση (η έρευνά μας δηλαδή δεν γίνεται για να μάθουμε τι είναι η αρετή, αλλά για να γίνουμε ενάρετοι ― αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα)...