Το δάσος του Αμαζονίου καίγεται· για να βρείτε ποιοί φταίνε, ψάξτε και στον ανεπτυγμένο κόσμο

της Φριντερίκε Χάουπτ 
 
© Frankfurter Allgemeine Zeitung - Friederike Haupt: Der Wald brennt auch unseretwegen

Ein Kommentar von 25.08.2019

 

Εμείς, στις χώρες της ανεπτυγμένης Δύσης, θεωρούμε φυσιολογικό να πληρώνουμε για να αγοράζουμε από άλλες χώρες χρυσό, φυσικό αέριο κι ένα σωρό άλλες πρώτες ύλες που θεωρούμε αλληλένδετες με την ευημερία μας. Όμως, νομίζουμε ότι το οξυγόνο μάς χαρίζεται ή είναι εγγυημένο και δωρεάν, χωρίς δική μας προσπάθεια. Ψευδαίσθηση. Πολύ βολική για τον ανεπτυγμένο κόσμο. «Άλλοι» πληρώνουν το κόστος γι' αυτό το αγαθό, που εδώ θεωρείται δωρεάν και δεδομένο. 

Αλλάζουν όμως οι καιροί: Αυτοί οι «άλλοι» δεν θέλουν πια να πληρώνουν ξένο λογαριασμό. Τούτο το αγαθό, το οξυγόνο, αρχίζει να γίνεται μή δεδομένο, και κατά κάποιο τρόπο περιζήτητο ή σπάνιο. Μήπως το οξυγόνο θ' αρχίσει σιγά-σιγά να μοιάζει με κάποια άλλα λιγότερο διαδεδομένα στοιχεία της φύσης; Λόγου χάρη, με το λίθιο ή με τις σπάνιες γαίες; Ευτυχώς, κατ΄ εξαίρεση για το οξυγόνο, υπάρχει και άλλη λύση άν δεν θέλουμε να το αγοράζουμε από αλλού: Tο δικό μας οξυγόνο μπορούμε να το παράγουμε και μόνοι μας - δηλαδή να μάς το δίνουν τα φυτά μας, ως (παρα)προϊόν της φωτοσύνθεσης· αρκεί λοιπόν να αναδασώσουμε τον Δυτικό κόσμο. Ωστόσο είναι κι αυτό ένα εγχείρημα που θα κοστίσει κάμποσο, και όχι μόνον σε χρήμα.

 

Είναι σαν εικόνα που φιλοτεχνεί με λόγια η Γκρέτα Τούνμπεργκ για να μας προκαλέσει ένα σοκ προκειμένου να ευαισθητοποιηθούμε για την αλλαγή του κλίματος. Αλλά δεν είναι ρητορικό σχήμα· εδώ, είναι πραγματικά τροπικά δάση που καίγονται. Αυτό που βλέπουμε είναι σκληρό: Βλέπουμε να καταστρέφεται κάτι που θεωρούμε σίγουρο, δεδομένο, και την ύπαρξή του διασφαλισμένη δια παντός. Το βλέπουμε όπως βλέπουμε πνεύμονες μαύρους σαν πίσσα πάνω στα πακέτα των τσιγάρων. Μπορούμε, πάντως, να κάνουμε μια προσπάθεια να μην το σκεφτόμαστε. Ή μπορούμε να πούμε: Δεν είναι δα και τόσο κακό. Αλλά είναι. 

© NASA

Είναι ακόμη χειρότερο. Το τροπικό δάσος δεν καίγεται επειδή ο πλανήτης υπερθερμαίνεται, αλλά επειδή του βάζουν φωτιά άνθρωποι. Λέγεται ότι οι αγρότες έχουν ανακηρύξει μια μέρα του έτους ως «ημέρα της φωτιάς»: Είναι ημέρα που βάζουν φωτιά σε δάση και να ανοίξουν νέους βοσκότοπους για τις αγελάδες. Εν τω μεταξύ, ακόμη και ο πρόεδρος της Βραζιλίας Μπολσονάρο, ο οποίος πρόσφατα δήλωσε πως αυτή η κόλαση είναι δουλειά των περιβαλλοντιστών (άραγε, τις φωτιές τις ανάβει ή ίδια η Γκρέτα Τούνμπεργκ αυτοπροσώπως;), το ξανασκέφτεται: Μπορεί και να τις βάζουν καλλιεργητές και κτηνοτρόφοι, δήλωσε. Βέβαια, τους έχει υπό την προστασία του. Δεν επιτρέπει απλά στους εμπρηστές να κάνουν τη δουλειά τους ανενόχλητοι από τις αρχές, αλλά και τους παροτρύνει: Η Αμαζονία πρέπει να αναπτυχθεί περισσότερο, να χρησιμοποιηθεί το έδαφός της για γεωργικές χρήσεις.

Rondonia, Βραζιλία - © Victor Moriyama/AFP-Getty Images/Los Angeles Times

Όλοι χρειαζόμαστε το τροπικό δάσος
Ο Μπολσονάρο  δρα με βάση το σύνθημα «το δέντρο είναι εχθρός μου», γιατί τα χρήματαμε που μπορείς να βγάλεις με τα δέντρα είναι συγκριτικά λίγα, ενώ με τις turbo-καλλιέργειες πολλά. Για παράδειγμα, στο τμήμα της Αμαζονίας που ανήκει στη Βραζιλία, αποψιλώθηκε μέσα στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους σχεδόν 70 % μεγαλύτερης επιφάνειας τροπικού δάσους σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Τον αριθμό αυτόν τον δημοσίευσε μια γενναία κρατική υπηρεσία της Βραζιλίας. Αμέσως μόλις ο αριθμός αυτός έφθασε στη δημοσιότητα, ο Μπολσονάρο απέλυσε τον επικεφαλής της υπηρεσίας. Τις δασικές πυρκαγιές τις ονομάζει τώρα «καθαρά εσωτερική υπόθεση της χώρας». Κάθε ανάμειξη εκ των έξω την καταδικάζει ως σημάδι «αποικιοκρατικού τρόπου σκέψης». Είναι έτσι;
Όχι. Αυτό το τροπικό δάσος που έχει έκταση μεγαλύτερη από ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, παράγει [σύμφωνα με μια επιστημονική άποψη] το ένα πέμπτο του οξυγόνου που παράγεται σε ολόκληρη τη γη. Όλοι μας χρειαζόμαστε αυτό το δάσος. Η καταστροφή του είναι καταστροφή για ολόκληρο τον κόσμο. Όμως αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι μόνον η Νότια Αμερική έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη διατήρηση και προστασία του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος μπορεί ελεύθερα, απλά και μόνον να αναπνέει με όλη του την άνεση το οξυγόνο και να μετρά τα χρήματα στο θησαυροφυλάκιό του. Η Βραζιλία θέλει και αυτή ένα μέρος από αυτά τα χρήματα. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει μόνον με καθαρό αέρα και με σάμπα.
Σε όλο τον κόσμο, οι φτωχές χώρες εκμεταλλεύονται τις πρώτες ύλες τους για να γίνουν πλούσιες. Το ίδιο κάνουν και οι πλούσιες χώρες για να γίνουν ακόμη πιο πλούσιες. Τρυπάνε τη γη για να βγάλουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο και τη σκάβουν για να βγάλουν κοβάλτιο. Σε χώρες που έχουν θαλάσσιες ακτές ψαρεύουν μέχρι να πιάσουν και το τελευταίο ψάρι και να μείνει άδεια η θάλασσα, σε χώρες με βουνά διοχετεύουν τους τουρίστες μέχρι και στις πιο απόμερες γωνιές τους. Στο όρος Έβερεστ υπάρχουν 600 τόνοι σκουπίδια αφημένα από ορειβάτες.
Ακόμη και η Δύση οφείλει την ευημερία της όχι στο χέρι του Θεού, αλλά στην ανελέητη και απερίσκεπτη πρόοδο. Κάποτε η Γερμανία ήταν σχεδόν ολόκληρη καλυμμένη με δάση, σήμερα τα δάση που της έχουν απομείνει καλύπτουν μόνον το ένα τρίτο της. Και παρεμπιπτόντως, αυτό που σταμάτησε τις εκχερσώσεις των δασών στη Γερμανία δεν ήταν η αγάπη των Γερμανών για το δάσος, αλλά κάτι εντελώς πεζό, η έλλειψη ξυλείας. Τον 19ο αιώνα, για να ζεσταθούν το χειμώνα έκαιγαν σκάλες, επειδή δεν εύρισκαν πια καυσόξυλα. 

Καμμένοι κορμοί στην περιοχή Boca de Acre (Βραζιλιανή Αμαζονία). © Reuters/FAZ

Η άπληστη επιθυμία μας για σόγια και για βόειο κρέας
Και τί κάνουν στη Βραζιλία, σήμερα; Εκεί, κάποιοι κατάλαβαν ότι εμείς διψάμε για σόγια και για βόειο κρέας. Θέλουν λοιπόν να μας τα πουλήσουν αυτοί. Γι' αυτό χρειάζονται περισσότερη γη για να καλλιεργούν σόγια και να βόσκουν τα βοοειδή τους. Το δάσος καίγεται και εξαιτίας μας, εκτός των άλλων. Φταίμε και εμείς. Εάν θέλουμε να το προστατεύσουμε, πρέπει να κάνουμε κάτι γι' αυτό.
Ή να κάνουμε περισσότερα από ό.τι κάναμε μέχρι τώρα. Πληρώνουμε βέβαια προκειμένου να χρηματοδοτείται ένα «Ταμείο για την Αμαζονία». Ακούγεται όμορφο αυτό. Αλλά το ταμείο αυτό υπάρχει εδώ και δέκα χρόνια και  έχει ήδη λάβει 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων το ένα δισεκατομμύριο περίπου προέρχεται από τη Νορβηγία και 55 εκατομμύρια από τη Γερμανία. Ένα μέτρο σύγκρισης: Η Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη στη Φρανκφούρτη λαμβάνει ανά έτος 55 εκατομμύρια ευρώ από το κράτος. Ποιός λέει όχι; Όμως, όποιος θέλει να διαβάζει, πρέπει και να μπορεί να αναπνέει.
Αλλά και η αναπτυξιακή βοήθεια για τη Βραζιλία είναι μόνον μια σταγόνα νερού που πέφτει αναμμένο δάσος και εξατμίζεται σε χρόνο dt. Όταν η Γερμανία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι λόγω της μαζικής αποψίλωσης του τροπικού δάσους η οικονομική στήριξη που παρέχει στη Βραζιλία θα μειωθεί - ούτως ή άλλως εδώ και καιρό συνεχώς μειώνεται - ο Μπολσονάρο άστραψε και βρόντηξε: Δεν χρειαζόμαστε γερμανικά χρήματα, δήλωσε. Το λέει αυτό, γιατί θέλει να παίρνει χρήματα με άλλους τρόπους. Θέλει να κάνει εμπόριο, όχι να παίρνει δώρα σαν αυτά που παίρνει ένα παιδί, όταν φέρνει από το σχολείο στο σπίτι τους καλούς βαθμούς και τους δείχνει περήφανα στους γονείς του.

© NASA

Ο κόσμος πρέπει λοιπόν να ασχοληθεί με τον Μπολσονάρο. Εκείνος είναι έτοιμος: Για παράδειγμα, ο Μπολσονάρο επιθυμεί απεγνωσμένα την προτεινόμενη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με την ΕΕ που φέρει το όνομα Mercosur. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, η απειλή της Γαλλίας και της Ιρλανδίας να εμποδίσουν τη συμφωνία έπιασε τόπο. Ο Μπολσονάρο εξέδωσε αμέσως ένα διάταγμα: Επιτέλους στέλνει στρατό για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών και απειλεί με αυστηρές κυρώσεις αυτούς που εγκληματούν κατά του περιβάλλοντος. Όμως αυτό δεν αρκεί.
Οι πλούσιες χώρες του κόσμου πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τίποτε δεν τους χαρίζεται. Για ό,τι μοιάζει να τους παρέχεται δωρεάν, απλώς δεν πληρώνουν εκείνες το τίμημα. Το κόστος επιβαρύνει άλλους. Και κάποια μέρα, αυτοί οι άλλοι δεν θα έχουν πια καμμιά διάθεση να συνεχίσουν να το πληρώνουν.

Vila Nova Samuel, Porto Velcho  - © Eraldo Peres/AP/The Washington Post

Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η Βραζιλία εξάγει σε όλο τον κόσμο μια εξαιρετικά πολύτιμη πρώτη ύλη: Οξυγόνο. Μέχρι τώρα το παίρναμε δωρεάν. Ελικρινά όμως, άς αναρωτηθούμε: Γιατί δωρεάν; Εφόσον μπορούμε να πληρώνουμε για να πάρουμε χρυσό και φυσικό αέριο, άς πληρώνουμε και για οξυγόνο. Όμως υπάρχει και άλλη εναλλακτική λύση. Μπορούμε και να παράγουμε μόνοι μας το δικό μας οξυγόνο, αρκεί να αναδασώσουμε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο· ωστόσο, είναι και αυτό εγχείρημα που θα μας κοστίσει κάμποσο, και όχι μόνον σε χρήμα.

Η Friederike Haupt είναι πολιτική συντάκτρια της Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία, Δημοσιογραφία και Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας. Από το 2009 έως το 2011 εργάστηκε εθελοντικά στην Frankfurter Allgemeine Zeitung στα πλαίσια της πρακτικής της άσκησης. Το 2013 εξέδωσε μαζί με τον Volker Zastrow το βιβλίο Helmut Schmidt erklärt die Welt (Ο - Σοσιαλδημοκράτης πρώην καγκελλάριος - Χέλμουτ Σμιτ ερμηνεύει την κόσμο)

The Right of the Future: Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στη Ν. Υόρκη, 9.9.2019  Συμμετέχουν: Ναόμι Κλάιν, Γκρέτα Τούνμπεργκ, οι νεαροί Ινδιάνοι ακτιβιστές από τις ΗΠΑ και την Κεντρική Αμερική Xiuhtezcatl Martinez, Xiye Bastida, Vic Barrett, καθώς και ο αρχηγός αυτόχθονης φυλής από την Αμαζονία Tuntiak Katan

Η συζήτηση μεταξύ της Ναόμι Κλάιν, της Γκρέτα Τούνμπεργκ και του αυτόχθονα αρχηγού φυλής από τον Αμαζόνιο Τουντιάκ Κατάν σε ελληνική μετάφραση (© εφημερίδα Η Εποχή)