Πότε θα μιλήσουμε για την επανεκκίνηση της οικονομίας;

Πάλι ο Σίσυφος;

Οι φράσεις-κλειδιά για επιτυχή, διατηρήσιμη συμπόρευση μιας εθνικής οικονομίας με ό,τι "πάει καλά" (ή σχετικά καλά) στον πραγματικό κόσμο, είναι “διεθνής οικονομικός καταμερισμός”, “συγκριτικά πλεονεκτήματα”, "ευελιξία" και "παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας". Φράσεις που ακούγονταν κατά κόρον στην Ελληνική δημόσια συζήτηση εδώ και δεκαετίες, αλλά ποτέ δεν έγιναν πράξεις. Μετά το 2009 και με το ξέσπασμα της κρίσης, έπαψαν ακόμη και να ακούγονται. 

Πως θ' αρχίσει η επανεκκίνηση της οικονομίας; Tι λογής θα είναι; Μιά από τα ίδια; Αναστήλωση και επανάληψη αυτού που κατέρρευσε; Μήπως είναι ώρα ν' αρχίσει η αποσιωπημένη συζήτηση (που ποτέ δεν δοκιμάστηκε στην πράξη);

Μερικές αρχικές επισημάνσεις, προφανείς, ωστόσο παραγκωνισμένες:
Ως προς το γενικό πλαίσιο του διεθνούς καταμερισμού, ζούμε σε εποχή πλήρως διεθνοποιημένης  οικονομίας. Η αυτάρκεια σε οποιονδήποτε τομέα της παραγωγής είναι εντελώς ανέφικτη, αλλά και η μειονεκτικότητα στην τοπική παραγωγή προιόντων είναι καταστροφική, ιδιαίτερα στις πτωτικές φάσεις του οικονομικού κύκλου (όπως αυτή που περνάμε). Ένα απο τα μεγάλα σφάλματα που πληρώνει τώρα η χώρα, είναι η απόλυτη στροφή μετά το 1980 προς τον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες), με συρρίκνωση της πρωτογενούς παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία) και ραγδαία αποβιομηχάνιση.

Ως προς τη γεωπολιτική και γεω-οικονομική της θέση, η Ελλάδα, παρά τις υπερφίαλες έως αλαζονικές αυταπάτες της δεκαετίας 1998 - 2008, παραμένει μέρος της “οριακής Ευρώπης" και του "ορίου της Ευρώπης”: Είναι αυτό που ήταν πάντα, χώρα της Βαλκανικής (Νοτιοανατολικής) Ευρώπης και του Μεσογειακού Ευρωπαïκού Νότου.

Τι πλεονεκτικά έχει η χώρα; Μερικά παραδείγματα:
1. Ανθρώπινο δυναμικό σχετικά υψηλού μορφωτικού επιπέδου, που μπορεί να γίνει υψηλότερο. Αυτό που λείπει τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, είναι κυρίως η συστηματική οργάνωση και δημιουργική του αξιοποίηση, οι κατάλληλοι άνθρωποι στις κατάλληλες θέσεις εργασίας.
2. Άριστες γεωγραφικές και κλιματικές προϋποθέσεις, για πρωτογενή παραγωγή μεγάλης ποικιλότητας, με υψηλή εμπορεύσιμη και εξαγώγιμη αξία. Αρκεί να ξεχασθούν οι καταστροφικές Κοινοτικές επιδοτήσεις, ν΄ αλλάξουν εκ θεμελίων τα κυκλώματα εμπορίας, να ενισχυθούν τα πετυχημένα επιχειρηματικά δίκτυα τυποποίησης και μεταποίησης, να οργανωθούν σε νέα βιώσιμη βάση οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί παραγωγών. Τέλος, είναι φανερό ότι δεν οδηγούν πουθενά οι εύκολες, αλλά ενεργοβόρες και τελικά ακριβές επιλογές, καθώς και η κατάχρηση φυτοφαρμάκων ή χημικών λιπασμάτων, που δεν καταστρέφουν μόνον τα οικοσυστήματα και την υγεία των καταναλωτών, αλλά και την εμπορική αξία του προïόντος.
3. Άριστες γεωγραφικές και κλιματικές προϋποθέσεις για εκμετάλλευση με ποικίλους ευέλικτους τρόπους των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ήλιος - άνεμος), σε έκταση ώστε η Ελλάδα να γίνει σημαντική εξαγωγική χώρα "πράσινης ενέργειας". Αρκεί να μην επιλέγεται το λανθασμένο πρότυπο, που δημιουργεί καταστροφικές συγκρούσεις με άλλες δραστηριότητες: Π.χ. φωτοβολταïκά που αντί για ερημότοπους ή στέγες καταλαμβάνουν πολύτιμη γεωργική γή, ή ανεμογεννήτριες εγκατεστημένες σε βιοτόπους Natura 2000, υψηλής περιβαλλοντικής αξίας και δυνητικούς τόπους για αποδοτικές οικο-τουριστικές χρήσεις. Πρέπει επίσης να είναι σαφές ότι η επιτυχής εκμετάλλευση αυτών των ενεργειακών πηγών, προϋποθέτει πριν απ' όλα δημιουργία ολοκληρωμένων περιφερειακών (Βαλκανικών) και Ευρωπαïκών ενεργειακών δικτύων, με καλή ένταξη της χώρας σ' αυτά.
4. Άριστες γεωγραφικές προϋποθέσεις για έναν διαφορετικό και διατηρήσιμο τουρισμό των "12 μηνών". Αρκεί να ξεχασθεί η πρός "απόσυρση" μεταπολεμική τουριστική πολιτική.
5. Σημαντικό ορυκτό πλούτο - ανταγωνιστικό στο διεθνή καταμερισμό. Π.χ. αλουμίνιο, νικέλιο, μεικτά θειούχα. Ίσως και υδρογονάθρακες, αλλά αυτό μέλλει ν' αποδειχθεί. Ωστόσο, με εξαίρεση το αλουμίνιο, λείπει η ολοκληρωμένη βιομηχανική υποδομή για οργάνωση της παραγωγής μέχρι το τελικό προïόν, πράγμα που περιορίζει την προστιθέμενη αξία του εξαγόμενου προïόντος. Θα πρέπει επίσης να κατοχυρωθεί και προσεχθεί ως κόρη οφθαλμού, ότι οι μεταλλευτικές δραστηριότητες θα γίνονται με τρόπο συμβατό προς κάθε θεσμική διαδικασία του Ευρωπαïκού κεκτημένου και δεν θα συγκρούονται με άλλες, μη οικονομικές αξίες (κοινωνικές, περιβαλλοντικές, αισθητικές) ή με βιώσιμες οικονομικές χρήσεις. Το παράδειγμα της επιφανειακής εξόρυξης στην ορεινή δασική Χαλκιδική (χρυσωρυχεία) είναι μια πολύ κακή επιλογή, επιλογή τυφλής σύγκρουσης της παραγωγής με τη φύση και επιλογή σύγκρουσης μέσα στην κοινωνία (εργαζόμενοι στα ορυχεία με το υπόλοιπο της τοπικής κοινότητας).

  Η χώρα πρέπει να σκεφθεί πώς θ' αρχίσει να κάνει αυτά ακριβώς που επί δεκαετίες αποφεύγει επιμελώς. Η συζήτηση για μια παραγωγική επανεκκίνηση είναι ώρα ν' αρχίσει.
Ακριβώς γι' αυτό, ήταν ένα καλό έναυσμα - και πολύ ευχάριστη έκπληξη - η ομιλία του Γιώργου Σταθάκη σε στρογγυλό τραπέζι που έγινε στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Simon Frazer (Βανκούβερ, Καναδάς, 18 Ιανουαρίου 2013), με τίτλο "Η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ για την οικονομική ανάπτυξη". Στη συνέχεια, αυτούσιο το κομμάτι της ομιλίας που αφορά την ανάπτυξη:

1. Κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα, ιδιωτική, κρατική ή συνεταιριστική, που λειτουργεί επιτυχώς σήμερα, παρά την αρνητική συγκυρία, πρέπει να στηριχθεί. Το κράτος έχει πρακτικά εγκαταλείψει όλα τα συνήθη αναπτυξιακά εργαλεία που στηρίζουν τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, την εγχώρια παραγωγή, την καινοτόμα επιχειρηματικότητα. Ταυτόχρονα διατηρεί στο ακέραιο το περίπλοκο και κατακερματισμένο θεσμικό πλαίσιο, μαζί και το φορολογικό, που συντηρεί την πολιτική διαμεσολάβηση ως μόνιμη συνθήκη κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας. Τα πετυχημένα οικονομικά δίκτυα πρέπει συνεπώς να ενισχυθούν με την άρση των θεσμικών εμποδίων και τη θετική αρωγή που θα τα ενισχύσει. Η πολιτική διαμεσολάβηση πρέπει να εξοβελιστεί με μόνιμο και διαρκή τρόπο.
2. Οι νέες αναπτυξιακές δυνατότητες φυσικά θα προκύψουν από συντεταγμένες παρεμβάσεις στους παραγωγικούς τομείς, στη γεωργία και τη μεταποίηση, όπου υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες παραγωγικής αναβάθμισής τους. Εδώ προέχει η στροφή σε νέα ποιοτικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και η ανάπτυξη μικρών και ευέλικτων έργων υποδομών που αρμόζουν στην ανανέωση του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας. Από εκεί και πέρα είναι μιας μακράς πνοής επιλογή για τον τρόπο ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, του τουρισμού, του τομέα ανακύκλωσης και κυρίως των καινοτομικών δραστηριοτήτων. Σε όλους αυτούς του τομείς υπάρχουν ήδη εξαιρετικές πρωτοβουλίες, τεράστιο ανθρώπινο κεφάλαιο και επιτυχημένα εγχειρήματα. Χρειάζεται όμως ριζική αλλαγή της κρατικής πολιτικής. Από τη μόνιμη ενασχόλησή της με τα τσιμεντοβόρα έργα, πρέπει να στραφεί στη συστηματική ενασχόληση του με τις πραγματικές δυνατότητες παραγωγικής ανανέωσης της οικονομίας. Αυτό προϋποθέτει ιστορικές τομές αναφορικά με το χωροταξικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο, την αποτύπωση και διαχείριση των υδάτινων πόρων, πληθώρα άλλων θεσμικών παρεμβάσεων που θα υποστασιοποιήσουν τις αναπτυξιακές επιλογές, με βάση υπαρκτά δεδομένα, στρατηγικές επιλογές και δυνατότητες τήρησης των δεσμεύσεων από την πλευρά της δημόσιας διοίκησης.
3. Κάθε κύκλος ανόδου της ελληνικής οικονομίας, ιστορικά, ταυτίζεται με έναν κύκλο μεγάλων επενδύσεων. Αυτό παραμένει ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα στη σημερινή συγκυρία. Στη δεκαετία του 1990 αυτό αναπληρώθηκε με τα μεγάλα έργα και την επέκταση των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη. Σήμερα το πρόβλημα παραμένει αδιευκρίνιστο. Το κενό φαίνεται να καλύπτεται από την υπερεκτίμηση των προοπτικών του ορυκτού πλούτου, αναφορικά κυρίως με τους υδρογονάνθρακες, τη φευγαλέα προβολή φαραωνικών σχεδίων για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για ζώνες ελεύθερου εμπορίου ή για μεγαλεπήβολα σχέδια οικιστικής και εμπορικής ανάπτυξης. Η πραγματικότητα επιβάλλει όμως να αναζητήσουμε τελείως διαφορετικούς δρόμους. Τι μπορεί να περιλαμβάνει ένας νέος κύκλος μεγάλων έργων υποδομής; Αναμφίβολα, προέχει η αναβάθμιση των δικτύων ενέργειας, μεταφορών και επικοινωνιών και η διασύνδεσή τους με τα ευρωπαϊκά και τα περιφερειακά δίκτυα της περιοχής. Ίσως να πρέπει να σκεφτούμε τις διακρατικές συμφωνίες με νέο πνεύμα, για την επίτευξη συνεργασιών μεγάλης κλίμακας. Ίσως όμως η προσοχή μας να πρέπει να στραφεί σε έργα και επενδύσεις ενδιάμεσης κλίμακας, ικανά να κινητοποιήσουν ένα νέο κύμα ιδιωτικών επενδύσεων και επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που να είναι πιο συμβατές με το μορφωμένο ανθρώπινο κεφάλαιο που διαθέτει σε αφθονία η χώρα. Ίσως, τέλος, οι ίδιες οι αλλαγές στη δομή και τη διάρθρωση των κοινωνικών και οικονομικών υποδομών της χώρας να προσφέρουν τις δυνατότητες μιας νέας πιο αποκεντρωμένης και ισορροπημένης περιφερειακής ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας, ανοικτής και παρούσας στη διεθνοποιημένη οικονομία.

4. Στο επίκεντρο των αλλαγών βρίσκονται εκ των πραγμάτων οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης, οι αλλαγές στο τραπεζικό σύστημα με τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού κρατικού πυλώνα, η σημαντική ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας ως τρίτου πεδίου συνεταιριστικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Τα θέματα αυτά αποτελούν μέρος πιο εξειδικευμένων προσεγγίσεων, στα οποία θα επανέλθουμε.

Εύλογη παρατήρηση είναι, γιατί πρέπει αυτά τα πράγματα, προς το παρόν, να λέγονται ολοκληρωμένα μόνον σε ακαδημαïκές συζητήσεις, και συνήθως μόνον στο εξωτερικό.

Έτσι, με ευθύνη των πολιτικών δυνάμεων, ο Ελληνικός δημόσιος διάλογος παραμένει εξαιρετικά φτωχός, σχηματικός, μακριά απο τις πραγματικές ανάγκες, ένας "διάλογος" κουφών. Οι πολίτες μένουν χωρίς ουσιαστική ενημέρωση.

  Γ. Ρ.

   

Η ομιλία του κ. Σταθάκη, καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας του Παν. Κρήτης, βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ και υπεύθυνου του τομέα ανάπτυξης, δημοσιεύθηκε ολόκληρη στην εφημερίδα Αυγή και στον ιστότοπο  EcoLeft.  
Video: Leading Greece Back to Growth - Roundtable Discussion