Ετιέν Μπαλιμπάρ («Βραβείο Χάννα Άρεντ» έτους 2017): Για την αναθεμελίωση εκ βάθρων της Ευρώπης

Α' δημοσίευση (γαλλικά) © Le Monde - Etienne Balibar : «Refonder radicalement l’Europe», 16.12.2017

Αγγλική μετάφραση (του David Broder) © Verso - For a Radical Refoundation of Europe, 27.12.2017

  

Την 1η Δεκεμβρίου 2017 ο Ετιέν Μπαλιμπάρ τιμήθηκε με το Βραβείο Χάννα Άρεντ για την Πολιτική Σκέψη του έτους 2017. Το βραβείο θεσπίσθηκε το 1995 και δίδεται κάθε χρόνο από διεθνή κριτική επιτροπή σε άτομα «που παρεμβαίνουν με θάρρος στην δημόσια σφαίρα» για να συμβάλλουν στην πολιτική σκέψη και πράξη, συνεχίζοντας επάξια την παράδοση της Άρεντ στον πολιτικό στοχασμό.

Απονέμεται από κοινού από το επίσημο πολιτικό ινστιτούτο του γερμανικού Κόμματος των Πρασίνων «Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ» (Heinrich-Böll-Stiftung) και από την Γερουσία της Ελεύθερης Χανσεατικής Πόλης της Βρέμης, δηλαδή την κυβέρνηση της ομώνυμης πόλης - Ομόσπονδης Χώρας. Με το Βραβείο Χάννα Άρεντ έχουν τιμηθεί, μεταξύ άλλων, ο Αμερικανός ιστορικός Timothy Snyder και ο Βρετανός Tony Judt, η Βουλγαρο-Γαλλίδα συγγραφέας και ψυχαναλύτρια Γιούλια Κρίστεβα, ο Γερμανός συνταγματολόγος Ernst-Wolfgang Böckenförde, ο Καναδός δημοσιογράφος Michael Ignatieff, η Ρωσίδα ακτιβίστρια των δικαιωμάτων του πολίτη Έλενα Μπόννερ, η Ουγγαρέζα φιλόσοφος Agnes Heller, ο Ιταλός φιλόσοφος και πολιτικός Massimo Cacciari.

Σύμφωνα με τους κριτές, «στα βιβλία του και στο δημόσιο διάλογο, ο Μπαλιμπάρ καλλιέργησε τον παρεμβατικό στοχασμό, κατά την παράδοση της Χάννα Άρεντ. Οι συνεισφορές του επιδρούν σε όλη τη δημόσια σφαίρα της δημοκρατίας, πολύ πέρα ​​από την ακαδημαϊκή συζήτηση».

Οι κριτές αναφέρθηκαν στις αναλύσεις και κριτικές του Μπαλιμπάρ για τον μαρξισμό από τον οποίο προέρχεται, στην επίμονη κριτική του για τις δομικές αδυναμίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας και για το πώς η πολιτική αποφεύγει να στοχαστεί σε βάθος για τα φλέγοντα ζητήματα. Επισήμαναν ότι ο Μπαλιμπάρ ερευνά τις δυνατότητες και τα όρια της ελευθερίας και ασχολείται με το ζήτημα της ισότητας. Είναι δε «ένας ακούραστος αγωνιστής υπέρ μιας Ευρώπης που πρέπει να ανανεώσει τον εαυτό της». 

Οι κριτές καταλήγουν ως εξής: Ενώ τα κράτη και οι κοινωνίες φαίνεται και πάλι «να σπαταλούν την ιστορική ευκαιρία» που τους χάρισε η εξέλιξη των πραγμάτων, ο Γάλλος στοχαστής, στο βιβλίο του Ευρώπη, Κρίση και Τέλος; διερευνά πώς μπορεί η Ευρώπη να γίνει πιο δίκαιη και «να ανακτήσει τη μορφή πολιτικού εγχειρήματος. Η πολυφωνική Ευρώπη πρέπει να επανεφεύρει ξανά τον εαυτό της για να παραμείνει ικανή να ενεργεί».

Η σύνοψη της εξαιρετικής ομιλίας του στην τελετή της βράβευσης με τίτλο Hanna Αrendt et la refondation européenne, δημοσιεύθηκε λίγο μετά ως άρθρο στην εφημερίδα Le Monde. Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ συζητά τις πολιτικές προϋποθέσεις για μια ιστορικών αξιώσεων επαναθεμελίωση της Ευρώπης, με βάση έναν νέο τύπο ομοσπονδίας.

Από την αρχή της νεωτερικής εποχής έως τα μέσα του 20ού αιώνα, η Ευρώπη είχε επιβάλει την κυριαρχία της σ' ολόκληρο τον πλανήτη. Από αυτό ακριβώς αντλούσε τον πλούτο της και συνακόλουθα έτσι οικοδομήθηκαν οι βάσεις του πολιτισμού της. Όμως σήμερα η Ευρώπη έχει γίνει «επαρχιακή», ή, για την ακρίβεια, έχει πάρει μια θέση στην ημι-περιφέρεια της παγκόσμιας οικονομίας και της παγκόσμιας ιστορίας. Έχει τεθεί στο περιθώριο του «μεγάλου παιχνιδιού», του αγώνα για την ηγεμονία, που παίζεται σήμερα μεταξύ Ασίας και Αμερικής. Παραμένει εκτός των ζωνών υπερ-εκμετάλλευσης και θανάτου που βρίσκονται στα νότια και στα ανατολικά της Μεσογείου, μολονότι εμπλέκεται και με ό,τι συμβαίνει σε τούτες τις περιοχές, μέσω των επενδύσεών της, των ένοπλων παρεμβάσεών της, των επιχειρήσεων κατά μήκος του συνόρου της με αυτές τις ζώνες και των μετακινήσεων πληθυσμών.

O Ετιέν Μπαλιμπάρ στο Δημαρχείο της Βρέμης - απονομή του Βραβείου Χάννα Άρεντ 2017

Εάν δεν θέλουμε να χρησιμοποιηθεί η εργασία μας και η ζωή μας ως απλή εφεδρική δύναμη στον έσχατο πόλεμο για ηγεμονία, εάν θέλουμε να έχει η Ευρώπη πραγματική βαρύτητα στον καθορισμό των κανόνων του διεθνούς δικαίου και στην δημιουργία των συστημάτων προστασίας που είναι απαραίτητα για την πρόληψη της περιβαλλοντικής καταστροφής και της σταδιακής καταστροφής της ζωής επί της γης, και, τέλος, εάν θέλουμε να επιβάλουμε τραπεζικούς και εμπορικούς κανόνες που θα επιτρέπουν την υπεράσπιση του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου» και την προσαρμογή του στα νέα δεδομένα, τότε θα χρειαστούμε πολύ περισσότερα πράγματα από τον ρυθμιστικό συντονισμό [regulatory coordination] και από μια αποκλειστικά οικονομική διακυβέρνηση, όπως αυτά που υπάρχουν σήμερα. Xρειαζόμαστε, μάλλον, πολιτική ενότητα και μια θεσμική εκπροσώπηση του γενικού συμφέροντος - αν και,  φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ομοφωνία χωρίς αντιπολίτευση ή χωρίς ποικιλομορφία. Όπως είναι τώρα τα πράγματα, είμαστε πολύ μακριά από αυτό... 
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παγιδευτεί σε ένα αδιέξοδο τύπου διπλής δέσμευσης (double bind). Η κοινότητα των συμφερόντων και των νομικών κανόνων εκφράζεται σε μια οιονεί ομοσπονδιακή [quasi fédérale] δομή, η οποία είναι σήμερα σχεδόν μη αναστρέψιμη. Και πράγματι, ήδη είδαμε ότι είναι ανέφικτο να αποβληθεί η Ελλάδα από την Ευρωζώνη και τώρα ενδέχεται να δούμε ότι θα αποβεί ανέφικτη η αβλαβής αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Όμως επίσης, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν συνδυασμό αυξανόμενων και κοινωνικά καταστρεπτικών ανισοτήτων με μια κυβερνητική ανεπάρκεια ή και ακυβερνησία, που δεν μπορεί πια να αποκρύπτεται πίσω από «εναλλαγές κυβερνήσεων»  [alternance] ή «μεγάλους κυβερνητικούς συνασπισμούς» μεταξύ κομμάτων που συγκλίνουν προς το Κέντρο. Βλέπουμε έναν τεχνοκρατικό απολυταρχισμό που έχει ως αποτέλεσμα ένα ολοένα και πιο αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνώμενων και εθνικισμούς που επισείουν με βίαιο τρόπο μια κοινή απειλή εναντίον ενός υποτιθέμενου «εσωτερικού εχθρού». Όλοι αυτοί είναι παράγοντες που ωθούν προς μια υπαρξιακή κρίση της πολιτικής μορφής της Ευρώπης. 
Ωστόσο, αυτή η εξελισσόμενη κρίση δεν βοηθάει στο να προκύψει κάποιο είδος «επαναστατικής κατάστασης» ή «επερχόμενης εξέγερσης», όπως πιστεύουν ειλικρινά παλιοί αναρχικοί και νέοι οραματιστές. Αντιθέτως, τροφοδοτεί την παρακμή της ιδιότητας του πολίτη, την αποσύνθεση του σώματος των πολιτών. Έτσι, το μόνο που μπορεί να κάνει η αποπροσανατολισμένη Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι να περιμένει την επόμενη οικονομική κρίση για να διαπιστώσει εάν - όπως ήδη προβλέπουν μερικοί - θα έχει την ίδια τυχη με την Σοβιετική Ένωση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, μέσα στους κόλπους της πολιτικής τάξης και των εμπειρογνωμόνων, αναπτύσσεται τόσο μεγάλη συζήτηση για την ανάγκη μιας «επαναθεμελίωσης» της ΕΕ. Δεν απορρίπτω αυτόν τον όρο. Αντιθέτως, πιστεύω ότι πρέπει να δώσουμε στη λέξη αυτή το πλήρες νόημά της.

Το πιο συνεκτικό σχέδιο σήμερα είναι αυτό που προωθεί ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν. Αυτό συνίσταται στην «ενίσχυση του πυρήνα της ΕΕ» περί τις χώρες της ζώνης του ευρώ, οι οποίες θα συμφωνούσαν να κατευθύνουν μεγαλύτερο μέρος των πόρων τους προς έναν κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό ή ακόμη και προς ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, υπό την προϋπόθεση μιας πιο πειθαρχημένης διαχείρισης του δημόσιου χρέους. Έτσι, αυτό το σχέδιο θα ήταν παράλληλο με μια επίσημη αναγνώριση ότι έχουμε μια Ευρώπη «πολλών ταχυτήτων».

Δεδομένου ότι ένα τέτοιο σχέδιο σημαίνει ότι τα εθνικά κράτη θα δώσουν την ευλογία τους για την παραχώρηση οιονεί κυριαρχικών εξουσιών σε κοινούς δημοσιονομικούς θεσμούς της Ένωσης, σε περίπτωση που εφαρμοστεί, θα καταστεί αναγκαίο να θεσπισθούν και δημοκρατικά αντίβαρα ικανά να προσδώσουν πρόσθετα στηρίγματα νομιμοποίησης σ' αυτές τις κυριαρχικές εξουσίες. Αυτοί που προτείνουν ένα τέτοιο εγχείρημα, το σκέφτονται με τη μορφή μιας ιδιαίτερης κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, η οποία, είτε θα προσαρτηθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είτε θα πάρει άλλη μορφή, ως σώμα που θα αποτελείται από απεσταλμένους των εθνικών κοινοβουλίων

© Adrià Fruitos

Στο σχέδιο, μερικά εθνικά κράτη έχουν ρόλο ηγεμονικό

Κατανοώ πολύ καλά το απολύτως λογικό επιχείρημα που μπορεί κανείς να επικαλεστεί για να υποστηρίξει ένα τέτοιο σχέδιο: Στηρίζεται στην ιδέα ότι η οικονομική κυβέρνηση - σύμφωνα με μια τάση που είναι παρούσα από την αρχή της ιδρυτικής διαδικασίας της Ένωσης, στην περίοδο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο - αποτελεί το κέντρο βάρους όλης της «διακυβέρνησης» της Ευρώπης. Από αυτό εκπορεύονται και τα κοινωνικά και θεσμικά επακόλουθα της ολοκλήρωσης. Επομένως, αυτό είναι και ένας τρόπος για να αναγνωρίσουμε ότι στην εποχή της χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης, το οικονομικό και το πολιτικό δεν είναι πραγματικά διαχωρισμένες «σφαίρες». Αυτό συνεπάγεται ότι μια πρόοδος προς τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα που δεν θα στηρίζεται σε ενοποιημένες οικονομικές πολιτικές (και στην ενοποιημένη νομισματική τους βάση) δεν έχει καμία πιθανότητα υλοποίησης. Αυτό είναι πολύ σωστό. Αλλά δεν είναι καθόλου επαρκές για να διασφαλιστεί η αμοιβαία λειτουργία, δηλ. ο πολιτικός έλεγχος της οικονομικής διακυβέρνησης με μορφές επαρκώς δημοκρατικές ώστε να προσδίδουν νομιμοποίηση στην «κυριαρχία».

Στην πραγματικότητα, το σχέδιο αυτό εμπεριέχει δύο σημαντικά μειονεκτήματα. Το πρώτο είναι, ότι εξακολουθεί να προσδίδει στους [εκλεγμένους] αντιπροσώπους των πολιτών μια συμβουλευτική και μόνον λειτουργία, όπου η λογική των αποφάσεων που «απαιτούνται» από την [οικονομική και πολιτική] συγκυρία και «επικυρώνονται» από τα εκτελεστικά συμβούλια [των οικονομικών θεσμικών οργάνων της Ένωσης], στην πραγματικότητα δεν μπορεί να τεθεί υπό συζήτηση και να αμφισβητηθεί. Το δεύτερο είναι ότι καθιερώνει έναν νέο διαχωρισμό μεταξύ διαφορετικών «αποχρώσεων» τρόπου ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και επομένως σπέρνει τους σπόρους της δυσαρέσκειας και της ενίσχυσης των εθνικισμών εντός της ΕΕ. Το σχέδιο αυτό δεν αποτελεί επαναθεμελίωση της Ένωσης, αλλά μια επιδείνωση των υφιστάμενων τάσεων προς τη συγκέντρωση των εξουσιών και προς την ηγεμονία ορισμένων εθνικών κρατών εις βάρος άλλων.
Στην πραγματικότητα, τη στιγμή που η ιδέα της επαναθεμελίωσης τίθεται ως αληθινά πιεστικό αίτημα των καιρών, υπάρχει ανάγκη να την φανταστούμε με πιο ριζικό τρόπο. Δεν πρέπει απλά και μόνον να συμφωνήσουμε στο να ενισχυθούν ορισμένες εξουσίες ή στο να αναθέσουμε σε ορισμένα εθνικά κράτη την ευθύνη να γίνουν οι πρωτοπόροι οδηγητές που δίνουν το παράδειγμα στα άλλα. Πρέπει να αναρωτηθούμε ποιες είναι οι πολιτικές προϋποθέσεις για μια ιστορική αναζωογόνηση της ΕΕ.

Νομίζω πως μπορούμε να κατονομάσουμε τουλάχιστον πέντε τέτοιες προϋποθέσεις. Πρόκειται για προϋποθέσεις ποιοτικά διαφορετικές, όμως για να είναι αποτελεσματικές πρέπει να συνδυάζονται στενά μεταξύ τους. Η πρώτη είναι το υλικό συμφέρον των ευρωπαϊκών λαών - ή της μεγάλης πλειοψηφίας τους - να αποτελέσουν στον σημερινό κόσμο ένα ενεργό σύνολο, ενώπιον των τάσεων και διαμαχών για απόκτηση ισχύος εντός της παγκοσμιοποίησης. Αυτό πρέπει να δώσει τη δυνατότητα να μεταμορφωθούν οι σχέσεις εξουσίας προς όφελος των πολιτών. Μου φαίνεται πως αυτό το υλικό συμφέρον συμπίπτει με την ενδυνάμωση μιας Ευρώπης που θα προωθήσει ένα σχέδιο για μια «εναλλακτική παγκοσμιοποίηση», ιδίως όσον αφορά τα πεδία της ρύθμισης των χρηματοοικονομικών αγορών και των μέτρων για τη διασφάλιση του περιβάλλοντος. Και οι τραγικές ανάγκες του παρόντος απαιτούν επίσης, να αποκτήσει η Ευρώπη μια νέα διαμεσολαβητική ικανότητα, εν μέσω των πολλαπλών κηρυγμένων και ακήρυκτων πολέμων που μαίνονται τόσο σε μακρινές περιοχές όσο και κοντά μας. Αυτό απαιτεί την αναζωογόνηση του διεθνούς δικαίου.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι ένας στόχος θεσμικός ή ιστορική καινοτομία. Ο στόχος είναι να ξεφύγουμε επιτέλους από αυτή την κατάσταση ψευδο-ομοσπονδίας. Αυτή η ομοσπονδία υπάρχει ήδη υπό τη μορφή μιας στενής αλληλεξάρτησης μεταξύ των οικονομιών, των εδαφών και των πολιτισμών. Όμως, ο  επίσημος λόγος αρνείται την ύπαρξή της και καθημερινά την αντιμάχεται, καθώς οι εθνικές πολιτικές τάξεις προσπαθούν να διατηρήσουν το δικό τους μονοπώλιο στη διαπραγμάτευση με τις «συντεχνιακές» δυνάμεις και τις διοικήσεις, είτε πρόκειται για μεγάλες εταιρείες είτε για συνδικάτα. Ο στόχος πρέπει να είναι η επινόηση ενός νέου τύπου ομοσπονδίας που δεν θα καταργεί την ένταξη των πολιτών στα εθνικά κράτη, αλλά θα μετατρέπει το νόημα αυτής της ένταξης και τις λειτουργίες της, μέσα στο πλαίσιο μιας από κοινού κυριαρχίας. 
Η τρίτη προϋπόθεση είναι ένα πολιτικό ιδεώδες, με το οποίο ο στόχος της ομοσπονδίας μπορεί να αυτοπροσανατολίζει την κατεύθυνσή του και το οποίο μπορεί να γίνει μέτρο σύγκρισης της επιτυχίας αυτού του στόχου... Πρέπει να επιδιώξουμε μια διεύρυνση της δημοκρατίας σε σύγκριση με το επίπεδο που προχώρησαν τη δημοκρατία τα εθνικά κράτη, στις κορυφαίες στιγμές ενεργού συμμετοχής των πολιτών. Δεν θα υπάρξει ευρωπαϊκή ομοσπονδία, εάν μια ανάδυση εκτελεστικών, διοικητικών και δικαστικών εξουσιών που θα λειτουργούν αντιπροσωπευτικά ακόμη και πέραν του επιπέδου της εθνικής κυριαρχίας, δεν συνοδευτεί και από μια αναγέννηση των τοπικών και καθημερινών μορφών άμεσης συμμετοχής (τις οποίες, μερικοί αποκαλούν σήμερα συνελεύσεις [assemblies]). Αυτές οι τελευταίες δεν πρέπει να είναι απομονωμένες και κλειστές στον εαυτό τους, αλλά αντίθετα πρέπει να έχουν κατάλληλα και επαρκή χαρακτηριστικά για να μπορούν να επικοινωνούν πέραν των εθνικών συνόρων. Φυσικά, μια τέτοια καινοτομία δεν μπορεί να επιβληθεί με διάταγμα, με κάποιον τρόπο αυταρχικό. Αντίθετα, πρέπει να υπερβεί γιγαντιαία εμπόδια και αντιστάσεις, τα οποία δεν είναι απλά και μόνον απόρροια κοινωνικού συντηρητισμού. Αυτό ακριβώς με οδηγεί στις δύο τελευταίες προϋποθέσεις.
Η τέταρτη είναι να υπάρχει μια ενεργός ζήτηση για επαναθεμελίωση. Σε τούτη την περίοδο εθνικιστικής αντίδρασης και αποσάθρωσης, ίσως σκεφτόμαστε πως είμαστε πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Όμως δεν υπάρχει λόγος να βγάλουμε οριστικό συμπέρασμα πως είναι κάτι a priori ανέφικτο. Αυτή η επαναθεμελίωση δεν μπορεί να είναι απλά και μόνον ζήτημα φιλοευρωπαϊκών αισθημάτων ή αλλαγή που μεταβιβάζει μόνον εξουσίες από τις εθνικές κυβερνήσεις στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Αντίθετα, χρειαζόμαστε συλλογικές κινητοποιήσεις με τη συμμετοχή των πολιτών, με τα διαφορετικά και πολύμορφα είδη κληρονομιάς που μεταφέρουν από το παρελθόν, ικανές να ενώσουν τα χέρια τους υπεράνω συνόρων. Μπορούν να είναι είτε κινήματα διαμαρτυρίας (για παράδειγμα, κατά της αδικίας και της φοροδιαφυγής), είτε κινήματα που πυροδοτούν τέτοιες πολιτισμικές επαναστάσεις ώστε να ελκύουν τους πολίτες και έτσι να γίνονται ακαταμάχητες (λόγου χάρη, υπέρ της αλλαγής των αυτοκαταστροφικών τρόπων παραγωγής και κατανάλωσης). 
Τέλος, η πέμπτη προϋπόθεση - η οποία επιχειρεί να ενώσει τις προηγούμενες τέσσερις - είναι ο ορισμός των πολιτικών προβλημάτων που πρέπει να επιλυθούν, ώστε το ευρωπαϊκό εγχείρημα να μην είναι απλά και μόνον επιθυμητό, αλλά να γίνει και εφικτό. Επομένως, το ζήτημα είναι να καθοριστεί ποιές «μάχες» είναι καλό να δώσουν οι πολίτες ή - για να το πούμε με κάπως λιγότερο πολεμοχαρή τρόπο - ποιές «εκστρατείες» θα πρέπει να διεξαγάγουν, ώστε ακόμη και τα  εμπόδια που βρίσκει μπροστά του και πρέπει να αντιμετωπίσει το ευρωπαϊκό εγχείρημα, να γίνονται ισάριθμα πεδία που θα δίνουν επωφελείς ευκαιρίες  για κινητοποίηση, για επικοινωνία και για ανάληψη πρωτοβουλιών. 

O Balibar και η Vlasta Jalušič καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης 

στο Πανεπιστήμιο της Λιουμπλιάνα, Σλοβενία, 

η οποία εκφώνησε τον έπαινο του τιμωμένου στην τελετή της βράβευσης

Tο «Nέο Εθνικό Ζήτημα»

Τα παραπάνω, πρώτα απ' όλα, σημαίνουν μείωση όλων των μορφών ανισότητας (μεταξύ επαγγελμάτων, γενεών, τόπων, και των ανισοτήτων ως προς την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη,  την ασφάλεια, το φύλο, την φυλή...). Αυτές οι ανισότητες επιδεινώνονται εξαιτίας του θριάμβου της αρχής του «ελεύθερου και χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις ανταγωνισμού», επί των αξιών της αλληλεγγύης. Και αυτό καταστρέφει την ίδια τη δυνατότητα να υπάρχει πολιτική κοινότητα. Φυσικά, το ίδιο ισχύει και για την αντιμετώπιση του νέου εθνικού ζητήματος στην Ευρώπη. Αυτή η ήπειρος είναι κληρονόμος μιας μακράς ιστορίας κυριαρχίας και ανταγωνισμού, όμως επίσης έχει μεταμορφωθεί εντελώς, αφότου τα κράτη και στις δύο πλευρές του Τείχους του Βερολίνου έγιναν κράτη «πρόνοιας» αλλά και «εθνικά» κράτη. Επίσης, το ίδιο ισχύει και γι' αυτό που αποκαλώ - ακολουθώντας τον Καντ και τον Ντερριντά - «πρόκληση της φιλοξενίας». Το οποίο, για να είναι σαφές, σημαίνει έναν ορισμένο τρόπο μεταχείρισης των σημερινών και μελλοντικών μετακινήσεων πληθυσμών, στον οποίο η αδελφοσύνη μεταξύ των ανθρώπων και η συνεργασία με τα κράτη του Παγκόσμιου Νότου, να βρίσκουν και τα δύο την θέση που τους ταιριάζει. 
Ανισότητες που ξεχειλίζουν, ατυχείς ταυτότητες, πληθυσμοί που εκπατρίζονται: Τίθενται πάρα πολλά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, άν θέλουμε να ωθήσουμε από κοινού προς κάποια πρόοδο και να κάνουμε την Ευρώπη έναν ιστορικό παράγοντα που θα συνενώνει πολλαπλές ικανότητες πολιτικής και πολιτισμικής δράσης. Εκτός από έναν Ζαν Μονέ (Jean Monnet), από έναν Σαρλ ντε Γκωλ (Charles de Gaulle) ή και από έναν Βίλλυ Μπραντ (Willy Brandt), νομίζω πως αυτοί που χρειαζόμαστε είναι ένας Αλτιέρο Σπινέλλι (Altiero Spinelli) ή μια Ούρσουλα Χίρσμαν (Ursula Hirschmann), αλλά πολλαπλασιασμένοι επί δέκα ή και παραπάνω, και ικανοί να γράψουν κάτι σαν ένα νέο Μανιφέστο του Ventotene [φεντεραλιστική διακήρυξη Per un'Europa libera e unita - για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη - που εκπονήθηκε από τον Σπινέλλι και τον συναγωνιστή του αντιφασίστα Ernesto Rossi όταν ήταν και οι δυό στην εξορία, εκτοπισμένοι από το καθεστώς Μουσσολίνι εντός της Ιταλίας, στο νησί Ventonene, το 1941]. Και πρέπει να ενώσουμε την έμπνευση εκείνης της παλιάς φεντεραλιστικής διακήρυξης, με αυτά που προσδοκά σήμερα από την Ευρώπη ολόκληρος ο κόσμος. 

Μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας του Balibar στη Βρέμη κατά την παραλαβή του βραβείου: Ευρώπη 2017: Πού βαδίζουμε; (left.gr)
  
Προσαρμογή (αγγλικά) από την απομαγνητοφώνηση: Europe in crisis: which ‘‘new foundation’’? (Can Europe make it?)
 
Επίσης του Balibar: Hanna Αrendt et la refondation européenne (Mediapart - Camille Lefevre blog)

   

Αποσπάσματα από το υπόλοιπο της ομιλίας του Μπαλιμπάρ στην παραλαβή του βραβείου (από την ελληνική μετάφραση στο left.gr, με μερικές αλλαγές):
  

[...] Tα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης των ετών 2007 έως 2010 προκάλεσαν δραματική αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των εδαφικών επικρατειών και των κοινωνικών τάξεων, από τη μια άκρη της ηπείρου ως την άλλη, τόσο με εισοδηματικούς όρους όσο και ως προς το πόσο εξασφαλισμένη είναι η απασχόληση, καθώς και υπερχρέωση ατόμων και συνόλων, όπως το επισημαίνει σωστά ο Βόλφγκανγκ Στρέεκ (ο οποίος, δυστυχώς, αποκομίζει από αυτό μη ρεαλιστικά και συντηρητικά πολιτικά συμπεράσματα).

Στη συνέχεια, η οικονομική κρίση μετασχηματίστηκε σε κρίση πολιτική, ακόμη και σε κρίση των πολιτικών θεσμών στην Ευρώπη. Αυτό φαίνεται από την τάση για θέσπιση ολοένα και πιο τεχνοκρατικών και αυταρχικών διαδικασιών διακυβέρνησης, στις οποίες η αντιπροσώπευση των πολιτών δεν μετράει πια στην πράξη, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Γαλλία, με αποτέλεσμα η συνέχεια της διακυβέρνησης να μετατίθεται και να επαφίεται στην εξαιρετικά εύθραυστη βάση της «νομιμοποίησης εκ του αποτελέσματος» (output legitimacy). Το αντιπροσωπευτικό σύστημα πνέει τα λοίσθια και τα κράτη γίνονται μη κυβερνήσιμα, όπως βλέπουμε στην Αγγλία ή, αυτές τις ημέρες, με δραματικό τρόπο στην Ισπανία. Το γεγονός ότι αυτή η μη κυβερνησιμότητα αγγίζει τώρα και την Γερμανία, την χώρα που μέχρι πρόσφατα εξακολουθούσε να εμφανίζεται ως μοντέλο αποτελεσματικότητας και πολιτικής νομιμοποίησης, και πρότυπο προς μίμηση, αποτελεί ένα συμβολικό γεγονός ιδιαίτερα εντυπωσιακό και ταυτόχρονα μια άμεση απειλή για τη σταθερότητα της Ε.Ε.
Η μη κυβερνησιμότητα είναι η αντίθετη πλευρά του αυταρχικού απο-εκδημοκρατισμού ΄[dé-démocratisation], παράγει όμως ίδια αποτελέσματα. Καταλήγει, λοιπόν, όχι μόνον σ' αυτό που αποκαλείται συγκεχυμένα «λαϊκισμός», αλλά στην ξενοφοβική βία και σε μια αυθεντική αναγέννηση του φασισμού, ή μάλλον  - για να αποφεύγουμε μηχανιστικές μεταφορές από τη μία κατάσταση στην άλλη - στη συγκρότηση ενός νεοφασισμού στην Ευρώπη, με αποσπάσματα λίγο ή πολύ δεινά και επιθετικά σε όλες τις χώρες της.
Επιμένω σ’ αυτόν τον όρο, αφενός επειδή διακρίνω έναν μεγάλο κίνδυνο για τις κοινωνίες μας, της σχετικής ανεκτικότητας και ελευθερίας· και αφετέρου, διότι ο ίδιος ο όρος «εθνικισμός» γεννά την ψευδαίσθηση πως συμβαίνει οπισθοδρόμηση προς μια κατάσταση ποικιλότητας και κατακερματισμού των συλλογικών παθών και συμφερόντων, η οποία [στα ιστορικά προηγούμενα] προηγείται χρονικά της ενότητας. Η πραγματικότητα είναι, ότι δεν υπάρχει κανένα πισωγύρισμα: Υπάρχει φυγή προς τα εμπρός, προς μια παθολογική μορφή ευρωπαϊκής ενότητας· σ΄ αυτήν, επιζητείται κυρίως η υπέρβαση των συναισθημάτων ταυτότητας που εκδηλώνονται ως εχθρότητες μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών, μέσω της κατασκευής ενός «δημόσιου εχθρού», κοινού για το σύνολο των ευρωπαϊκών λαών, συντήκοντας σε ένα κράμα όλες τις εθνοτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές που προέρχονται από το τέλος της αποικιοκρατίας και από τη μετανάστευση, με επιπρόσθεση σήμερα και του «προσφυγικού προβλήματος». Και αυτό συμβαίνει παρά τα αξιοθαύμαστα παραδείγματα αλληλεγγύης που επιδεικνύουν ή επέδειξαν κάποιες χώρες, κάποιες πόλεις, κάποιες οργανώσεις ακτιβιστών [...] 

[...] Σε ένα περίφημο απόσπασμα από τις Διατριβές επί των Δέκα Πρώτων [Βιβλίων της Ιστορίας της Ρώμης] του Τίτου Λίβιου (Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, ΙΙΙ, 1), ο Μακιαβέλι εξηγεί ότι η αντοχή στο χρόνο μιας «Δημοκρατίας» εξαρτάται από την ικανότητά της να επανορθώνει τα αποτελέσματα της φθοράς που υφίσταται εξ αιτίας της ανεπάρκειας των επικεφαλής της ή της αδυναμίας των πολιτών της, και να επιστρέφει στις καταβολές της, δηλαδή να επανακάμπτει στις αρχές και βάσεις πάνω στις οποίες χτίστηκε. Η εφαρμογή αυτού του κανόνα στην επαναθεμελίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ίσως φαίνεται αυτονόητη.
Στην πραγματικότητα, η δυσκολία είναι διπλή. Από τη μία, οι αρχές πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε η σημερινή Ένωση, ποτέ δεν ερμηνεύτηκαν μονοσήμαντα· θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, ότι ποτέ δεν έπαψαν να είναι το διακύβευμα μιας «πάλης μεταξύ διαφορετικών δρόμων», που άλλαζε περιεχόμενο με το πέρασμα του χρόνου. Πράγμα που σημαίνει, ότι κατά κάποιον τρόπο έχουν ήδη γίνει πολλές επαναθεμελιώσεις της Ευρώπης, μολονότι η σημασία τους αποσιωπήθηκε, όπως συνέβη πολλές φορές: Μετά την «Πτώση του Τείχους», όταν υιοθετήθηκε το κοινό νόμισμα αλλά εγκαταλείφθηκαν τα σχέδια για την κοινωνική Ευρώπη, όταν το ακυρωμένο από δημοψηφίσματα  Σύνταγμα - στην Ευρώπη τα λαϊκά δημοψηφίσματα σπανίως δίνουν τις προσδοκώμενες απαντήσεις - υποκαταστάθηκε με Συνθήκες που επικύρωσαν οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών (από τις Συνθήκες του Μάαστριχτ, του Άμστερνταμ και της Νίκαιας φτάσαμε έτσι στη Συνθήκη της Λισσαβώνας)· ή, ακόμη, όταν επιβλήθηκαν οι πολιτικές της λιτότητας σε υπερχρεωμένες χώρες, η επικείμενη πτώχευση των οποίων ήταν απειλή για το τραπεζικό σύστημα. Αν τις δούμε υπό το πρίσμα που υιοθετώ και χρησιμοποιώ εδώ, αυτές οι σιωπηρές επαναθεμελιώσεις είχαν μάλλον τη μορφή φθοράς, κρίνοντας τες από τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους.
Εξ ου και η άλλη δυσκολία: Πώς να δικαιολογήσουμε μια επαναθεμελίωση που εκτρέπει κάποιες κατευθύνσεις επικυρωμένες με τα κείμενα των Συνθηκών; Πώς να ανατρέψουμε την κυριαρχία μιας ιδεολογίας και μιας κυβερνητικής πρακτικής, που αντιστοιχεί στην επικράτηση ορισμένων συμφερόντων επί άλλων, τη στιγμή που επικαλούμαστε τη συνέχεια ενός παλαιού ιστορικού εγχειρήματος που παραμένει ακόμη ανολοκλήρωτο; Προφανώς, με μια εργασία ερμηνευτική, άρα με μια δημιουργική επανεξέταση των αφηγήσεων για την ίδρυση της Ευρώπης. Αυτή η εργασία πρέπει ειδικά να περιλαμβάνει και μια προσεκτική διάκριση ανάμεσα σε ό,τι αφορά τη φιλοσοφική προϊστορία της ευρωπαϊκής ιδέας (στις λίγο ή πολύ μυθικές μνήμες της χριστιανοσύνης, στα «σχέδια για αιώνια ειρήνη» [Καντ], στις κοσμοπολιτικές ουτοπίες), σε ό,τι αφορά τις πολιτικές καταβολές του σύγχρονου φεντεραλιστικού κινήματος (στην αντιφασιστική αντίσταση) και σε ό,τι αφορά τις απαρχές της μεταφοράς κυριαρχίας από το επίπεδο του εθνικού κράτους στο διακρατικό επίπεδο (στις συνθήκες του Ψυχρού Πολέμου).

 
Etienne Balibar, στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση
  
«Ευρώπη, κρίση και τέλος;» Συνέντευξη με τον επιμελητή της ελλ. έκδοσης Μιχάλη Μπαρτσίδη
  
Τι λογής δημοκρατική Ευρώπη; Απάντηση στον Χάμπερμας

Βόλφγκανγκ Στρέεκ: Η επιστροφή των απωθημένων 
  
Η Δύση «πέφτει από μέσα» ως νέα Ρώμη; Έρχονται «σκοτεινοί αιώνες»; - Ο Wolfgang Streeck συζητά με τον Aditya Chakrabortty (Guardian)