Μάρτιν Γουλφ: 2018 - Η κακή κατάσταση στην παγκόσμια πολιτική θα βλάψει την παγκόσμια οικονομία;

© ft - Αναδημ. Irish Times - Martin Wolf: Who will blink first? Bad politics or good economics, 9.1.2018
  

Ως προς τα πιο μακροπρόθεσμα, το ζήτημα που αναγκαστικά θα τεθεί έχει τρεις εκδοχές και είναι το εξής: Θα αποτύχει η οικονομία από μόνη της και από δική της υπαιτιότητα; Ή η πολιτική θα καταστρέψει την οικονομία; Ή, στην καλύτερη από τις τρείς εκδοχές, η οικονομία θα θεραπεύσει την πολιτική;

  

Στις αρχές του 2018 ο κόσμος μάς παρουσιάζεται με αντιφατικό πρόσωπο: Απογοητευτική η πολιτική του κατάσταση, βελτιωμένη η κατάσταση της οικονομίας του. Μπορεί αυτή η απόκλιση να συνεχιστεί επ' αόριστον; Ή είναι πιο πιθανό, το ένα από τα δύο να καταβάλει το άλλο; Και αν ναι, τί από τα δυό θα συμβεί; Η κακή κατάσταση στην πολιτική θα καταστρέψει την οικονομία ή μια καλή κατάσταση στην οικονομία μπορεί να θεραπεύσει την κακή κατάσταση στην πολιτική;

Όπως υποστήριξα την περασμένη εβδομάδα, υπάρχουν αρκετές απειλές για μια παγκόσμια πολιτική τάξη πραγμάτων που θα διέπεται από πνεύμα συνεργασίας. Η εκλογή του Ντόναλντ Τράμπ, ενός στρατευμένου εθνικιστή που δεσμεύεται ελάχιστα από τους κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας, απειλεί να καταστρέψει τη συνοχή της Δύσης. Η πολιτική του αυταρχισμού είναι σε άνοδο και η εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς φθείρεται σχεδόν παντού. Εν τω μεταξύ, η διαχείριση ενός αλληλοεξαρτώμενου κόσμου απαιτεί συνεργασία μεταξύ ισχυρών χωρών, ιδιαίτερα των ΗΠΑ και της Κίνας. Το χειρότερο από όλα, είναι το γεγονός ότι ο κίνδυνος πραγματικής σύγκρουσης αυτών των δύο υπερδυνάμεων είναι πραγματικός.

Η αισιοδοξία
Παρόλα αυτά, η μηχανή της παγκόσμιας οικονομίας ακούγεται να λειτουργεί καλά, τουλάχιστον άν τη συγκρίνουμε με την περασμένη δεκαετία. Σύμφωνα με συγκλίνουσες προβλέψεις, η αισιοδοξία για τις προοπτικές της ανάπτυξης στο επόμενο έτος βελτιώθηκε σημαντικά για τις ΗΠΑ, στη ζώνη του ευρώ, στην Ιαπωνία και στη Ρωσία. Συγκλίνουν επίσης στην πρόβλεψη για άνοδο της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3,2 % μέσα στο 2018 (σε τιμές αγοράς), ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από τον ταχύ ρυθμό ανόδου του 2017. 

Ο οικονομολόγος Gavyn Davies είναι ακόμη πιο αισιόδοξος. Κατά την άποψή του, αυτές οι συγκλίνουσες προβλέψεις δεν έχουν λάβει υπόψη τα εξαιρετικά ισχυρά οικονομικά στοιχεία για το τελευταίο τρίμηνο του 2017, που αναφέρουν οι εκτιμήσεις και προβλέψεις της «τελευταίας στιγμής». Μάλιστα, αναμένει περαιτέρω ανοδική αναθεώρηση των προβλέψεων. Υποστηρίζει μάλιστα ότι ο ετήσιος ρυθμός ανόδου της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας ανέρχεται σήμερα περίπου στο 5 % (με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, η οποία αυξάνει τους παγκόσμιους ρυθμούς οικονομικής δραστηριότητας κατά περίπου μισή εκατοστιαία μονάδα πάνω από την άνοδο την μετρούμενη σε τιμές αγοράς). 

Ακόμη και έτσι, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει τη μια εκατοστιαία μονάδα πάνω από την τρέχουσα ανοδική τάση, σύμφωνα με τις προβλέψεις, της οικονομικής δραστηριότητας. Σε πρώτη ανάγνωση, το ποσοστό αυτό δεν είναι διατηρήσιμο. Μια αισιόδοξη απάντηση θα μπορούσε να είναι,  ότι οι προβλέψεις έχουν υποεκτιμήσει την τρέχουσα ανοδική τάση. 

Το πιο σημαντικό είναι το εξής: Οι επενδύσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ισχυρότερης ζήτησης, ιδίως στη ζώνη του ευρώ. Με τη σειρά της, η ισχυρότερη ζήτηση παρακινεί και οδηγεί σε ακόμη υψηλότερες επενδύσεις. Στα δύο τρίμηνα του δευτέρου εξαμήνου του 2017, σημειώνει ο κ. Davies, οι επενδύσεις στις ΗΠΑ, στη ζώνη του ευρώ και στην Ιαπωνία αυξήθηκαν με πραγματικούς ρυθμούς 8-10%, μετρούμενες σε σύγκριση με τα αντίστοιχα τρίμηνα του 2016. Πρόκειται για ποσοστό ανόδου πολύ καλύτερο από κάθε άλλο μετά το 2010. Ασφαλώς είναι λογικό να υποθέσουμε ότι αρχίζει ένας «μη φαύλος κύκλος» έντονης οικονομικής ανόδου ανάπτυξης που οδηγεί σε ακόμη πιο έντονη δυνητική άνοδο.

Κίνδυνοι
Αν αυτός ο ρυθμός οικονομικής ανόδου αποδειχθεί μη βιώσιμος, το ερώτημα είναι αν θα τερματισθεί ήπια ή με απότομη πτώση. Οι κίνδυνοι απότομης πτώσης είναι σημαντικοί, με δεδομένα τα υψηλά επίπεδα χρέους και τις υψηλές αποτιμήσεις περιουσιακών στοιχείων, ιδίως των αμερικανικών μετοχών. Ευτυχώς, ο πληθωρισμός παραμένει υποτονικός και τα πραγματικά και ονομαστικά επιτόκια είναι χαμηλά. Αυτές οι συνθήκες καθιστούν προς το παρόν πιο υποφερτό το υψηλό επίπεδο χρέους και κάνουν τις υψηλές αποτιμήσεις των περιουσιακών στοιχείων να φαίνονται πιο λογικές. 

Εντούτοις, εύκολα μπορεί να ενσκήψει μια αναστάτωση, ίσως από άνοδο του πληθωρισμού ή από αμφιβολίες για τη φερεγγυότητα μεγάλων οφειλετών. Μπορεί επίσης να προέλθει από κατάρρευση υπερτιμημένων περιουσιακών στοιχείων ή από αναταραχή στις υπερεκτεθειμένες σε δανειοδοτήσεις χρηματαγορές. Τότε, εάν οι οικονομίες αρχίσουν να επιβραδύνουν σημαντικά, το περιθώριο ελιγμών στην νομισματική ή δημοσιονομική πολιτική των χωρών υψηλού εισοδήματος φαίνεται μικρό.

Ωστόσο, όπως υποστήριξα πριν από ένα χρόνο, τέτοιες μεγάλες οικονομικές αναταραχές είναι γεγονότα σπάνια. Αξιοσημείωτο είναι, ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 η παγκόσμια οικονομία κινείται κάθε χρόνο με αυξητικούς ρυθμούς. Και επιπλέον, στο διάστημα αυτό, αυξητικοί ρυθμοί μικρότεροι από 2 % (με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) εμφανίστηκαν μόνον σε πέντε χρονιές: 1975, 1981, 1982, 1991 και 2009. 

Τι προκαλεί έντονες (και συνήθως απροσδόκητες) επιβραδύνσεις της οικονομίας; Οι απαντήσεις είναι: Κρίσεις στο χρηνατοπιστωτικό σύστημα, πληθωριστικές αναταραχές και πόλεμοι. Ο πόλεμος είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός κίνδυνος για την οικονομία. Στις αρχές του 20ού αιώνα, λίγοι Ευρωπαίοι μπορούσαν να φανταστούν τί οικονομική και κοινωνική καταστροφή έμελλε να υποστούν [με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά με τον Δεύτερο]. Ένας πυρηνικός πόλεμος θα μπορούσε να αποδειχτεί δυο τάξεις μεγέθους πιο καταστροφικός.

Πολιτικές

Οι πόλεμοι μεταξύ πετρελαιοπαραγωγών χωρών ήταν επίσης εξαιρετικά ισχυροί πρόξενοι δυσλειτουργιών στην οικονομία. Να θυμηθούμε τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970. Ένας πόλεμος μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας μπορεί να αποδειχτεί πολύ καταστροφικός για την παγκόσμια οικονομία. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται και επομένως η πολιτική ως όλον παίζουν επίσης τον κυρίαρχο ρόλο στην άνοδο του πληθωρισμού και στις επακόλουθες έντονες κρίσεις αποπληθωρισμού. Η πολιτική είναι επίσης αυτή που παρακινεί και οδηγεί στον προστατευτισμό και στην ανεύθυνη φιλελευθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συνολικά, οι κίνδυνοι μιας αναταραχής στην οικονομία που προέρχονται από την πολιτική ίσως είναι μεγαλύτεροι σήμερα σε σύγκριση με αρκετές προηγούμενες δεκαετίες.

Επίσης, η πολιτική διαμορφώνει τις πολιτικές αποφάσεις μακροπρόθεσμης εμβέλειας, τις καθοριστικές για την απόδοση των οικονομιών. Γνωρίζουμε ότι οι πολιτικές που εφαρμόζονται συχνά απέχουν πολύ από το να υποστηρίζουν μια οικονομική ανάπτυξη διατηρήσιμη και επωφελή για ευρέα κοινωνικά στρώματα, μολονότι υπάρχουν τα μέσα και οι δυνατότητες για να το κάνουν. Δεν είναι αξιόπιστη ούτε η ιδέα της Δεξιάς, ότι το μόνο που χρειάζεται είναι να περικοπούν οι φόροι και οι ρυθμιστικοί κανονισμοί, ούτε η άποψη της Αριστεράς ότι ένα πιο παρεμβατικό κράτος θα λύσει όλα τα προβλήματα. Η αναζωογόνηση της οικονομικής δυναμικής είναι εξαιρετικά δύσκολο και πολύ απαιτητικό εγχείρημα.

Ωστόσο, είναι εφικτό να δούμε τα πράγματα και υπό ένα πρίσμα πιο αισιόδοξο. Η κακή πολιτική κατάσταση του σήμερα είναι, σε σημαντικό βαθμό, αποτέλεσμα της κακής κατάστασης στην οικονομία και της κακής διαχείρησης της οικονομίας στο παρελθόν· ιδιαίτερα είναι επακόλουθο της αρρωστημένης κατάστασης που επικράτησε στις χώρες υψηλού εισοδήματος μετά την κρίση. Επίσης είναι επίπτωση της επακόλουθης κατάρρευσης των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, που έπληξε πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες.

Ίσως μπορούμε να ελπίζουμε στο εξής: Καθώς η παγκόσμια οικονομία θα ανακάμπτει και η αισιοδοξία για το μέλλον θα εδραιώνεται, θα αρχίσει να θεραπεύεται και η νοσογόνος αναστάτωση στην πολιτική που βλέπουμε τώρα σε πολλές χώρες. Επίσης, αυτό ίσως αρχίσει να αποκαθιστά την εμπιστοσύνη στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, πράγμα που μπορεί να κάνει την πολιτική λιγότερο «πολεμοχαρή» και πιο συναινετική. Μπορεί επίσης να απομακρύνει τη δημόσια συζήτηση από τις τρικυμισμένες θάλασσες του λαϊκισμού. 

Επομένως, για ένα χρονικό διάστημα, η οικονομία και η πολιτική θα συνεχίσουν να πορεύονται τους αρκετά ξεχωριστούς δρόμους τους. Όμως, ως προς τα πιο μακροπρόθεσμα, το ζήτημα που αναγκαστικά θα τεθεί έχει τρεις εκδοχές και είναι το εξής: Θα αποτύχει η οικονομία από μόνη της και από δική της υπαιτιότητα; Ή, μήπως, η πολιτική θα καταστρέψει την οικονομία; Ή, στην καλύτερη από τις τρείς εκδοχές, η οικονομία θα θεραπεύσει την πολιτική;  

Ας ελπίζουμε γι΄ αυτήν την τελευταία εκδοχή. Γι' αυτήν αξίζει να αγωνιζόμαστε.

 

© Copyright The Financial Times Limited 2018 

Βιογραφικό του Μάρτιν Γουλφ

Άρθρα του Μάρτιν Γουλφ:

Νέα παγκόσμια αταξία, κατακερματισμός της Δύσης. Τεταμένη γεωπολιτική κατάσταση, αλλά η παγκόσμια οικονομία βελτιώνεται

Πλουτο-λαϊκισμός», ο γάμος της πλουτοκρατίας με τον δεξιό λαϊκισμό - Οικονομικές συνέπειες της εκλογής Τραμπ

Η τοξική κληρονομιά της ευρωζώνης

 

Γιώργος Β. Ριτζούλης: Μετάθεση της κρίσης από την οικονομία στην πολιτική;
 
O Δεκέμβριος του 2008, προειδοποιητικός δείκτης τέλους μιας παρακμιακής εποχής