Οι μεγάλες αυταπάτες καίγονται καίγοντας ανθρώπους

Αυτή τη φορά δεν χρειάζονται οι ειδικοί των περιβαλλοντικών καταστροφών ή των οικοσυστημάτων και τα επιχειρήματά τους, αλλά μόνον ένα ελάχιστο κοινής λογικής για να καταλάβει κανείς το πώς και το γιατί. Τα ίδια τα γεγονότα μιλούν, αρκεί να τα διασταυρώσεις. Η φοβερότερη και φονικότερη πυρκαγιά στην ζεστή και ξερή Αττική ξέσπασε ενώ ήδη κατακαίγονταν τεράστια δάση κωνοφόρων στην Σουηδία και Φινλανδία, ακόμη και βορειότερα του Αρκτικού Κύκλου. Όποιος αρμόδιος, για να ελαφρύνει τη θέση του, επικαλείται μή αντιμετωπίσιμους «ασύμμετρους κινδύνους», «ασύμμετρες απειλές», πράκτορες ξένων δυνάμεων ή οικοπεδοφάγους, όπως έκαναν το 2007 και πολλοί άλλοι δεκάδες φορές πριν και μετά, ξέρει ή θα έπρεπε να ξέρει ότι λέει λόγια του αέρα. Στα αρκτικά σκανδιναβικά δάση δεν ανάβουν φωτιές Τούρκοι (ή άλλων χωρών) πράκτορες, ούτε οικοπεδοφάγοι, γιατί οι νόμοι είναι ισχυροί και η χώρα αχανής και αραιοκατοικημένη. Βέβαια, αυτό δεν αποκλείει λογικά την περίπτωση, κάποιοι από αυτούς τους «ασύμμετρους» δαιμόνιους να ανάβουν φωτιές στην Αττική ή στη Χαλκιδική, όμως τα γεγονότα μας λένε κάτι πολύ σαφές: Οι ασύμμετροι εχθροί που καταφέρνουν να μένουν επί δεκαετίες αόρατοι, περιττεύουν ως αίτια· ακόμη και σε τόπους πολύ λιγότερο εύφλεκτους από τις λίγες οάσεις που απέμειναν στην έρημο Αττική, τα δάση αρπάζουν φωτιά και καίγονται χωρίς αυτούς. Στη συνέχεια αρχίζει η σοβαρή και δύσκολη συζήτηση. 

Ι

1. Δασικές πυρκαγιές τα καλοκαίρια συνέβαιναν πάντοτε. Παντού, ακόμη και στη Σκανδιναβία ή στη Σιβηρία βορείως του Αρκτικού Κύκλου, πόσο μάλλον στην Ελλάδα, Τουρκία ή Πορτογαλία. Αυξήθηκε όμως η συχνότητά τους και οι λόγοι είναι δύο: Πρώτον η κλιματική αλλαγή, η οποία αλλού προκαλεί συχνότερες και πιο απότομες εναλλαγές του καιρού και αλλού ξηρασίες και ανομβρίες μεγαλύτερης διάρκειας από τη συνηθισμένη. Δεύτερον, αλλαγή των συνηθειών και τρόπου ζωής του ανθρώπου (π.χ. μεγαλύτερη κινητικότητα στον περιβάλλοντα χώρο μέσω της όλο και πιο εντατικής χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου - πόσο μάλλον με τον τρόπο που χρησιμοποιείται το ΙΧ στην Ελλάδα το καλοκαίρι, χαλαρές συμπεριφορές σε συνθήκες που γίνονται παράγοντας κινδύνου, άγνοια του τρόπου που λειτουργούν τα στοιχεία της φύσης κλπ), συνεπώς αύξηση της πιθανότητας άμεσα ανθρωπογενών αιτιών δασικής πυρκαγιάς.

Αττική (μέσο και επάνω), Σουηδία (κάτω)

Πράκτορες που μας ήρθαν από το κρύο: Η πολιτική του σημερινού ρωσικού καθεστώτος, η Ευρώπη, η Ελλάδα

Το βάρος στη διεθνή πολιτική ενός κράτους σαν τη Ρωσία είναι δεδομένο. Για αντικειμενικούς λόγους (μέγεθος, θέση στην ευρασιατική γεωπολιτική σκακιέρα και κυρίως στρατιωτική ισχύς), ήταν, είναι και θα είναι δύναμη αυτοκρατορικής φύσης. Αυτό ίσχυε όταν οι αυτοκράτορές της λεγόταν Μεγάλη Αικατερίνη ή Τσάρος Νικόλαος, ίσχυε εξίσου όταν η Ρωσία, ως κράτος-πυρήνας της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν στα χέρια του χωρίς στέμμα και εισηγμένου εκ της γειτονικής Γεωργίας Ιωσήφ Τζουγκασβίλι, κατά κόσμον Στάλιν· ισχύει και τώρα που η Ρωσική Ομοσπονδία είναι στα χέρια του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Και είναι αναπόφευκτο, κάθε αυτοκρατορική δύναμη, μαζί και η Ρωσία, να χρησιμοποιεί ως ευκαιρίες και εργαλεία εξωτερικής πολιτικής, τα γεωπολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά ζητήματα, όπως είναι π.χ. το τί θα γίνει τελικά με την παραπαίουσα ΕΕ, το πώς θα παγιωθούν από γεωπολιτική άποψη και από την άποψη της ασφάλειας τα Δυτικά Βαλκάνια, ή πώς θα αντιμετωπισθεί το λεγόμενο μεταναστευτικό ζήτημα. Αυτό ακριβώς κάνουν η Ρωσία η Κίνα και οι ΗΠΑ, ως οι τρείς μοναδικές εναπομένουσες αυτοκρατορικές δυνάμεις στον σημερινό κόσμο. Το ξαναζεί - μόνον στη φαντασία της - και η μετά-Brexit Βρετανία, ως ανάμνηση και σκιά των παλιών περασμένων μεγαλείων.
Όμως, το πώς εργαλειοποιούν και εκμεταλλεύονται αυτά τα ζητήματα, εξαρτάται τόσο από τα αντικειμενικά δεδομένα, όσο και από το πώς αντιδρούν σε αυτά: από τις πολιτικές αντιλήψεις και επιλογές, από τις κατευθυντήριες γραμμές και από τη φύση του καθεστώτος στην εκάστοτε αυτοκρατορική δύναμη. 

Η Κίνα, ως πανίσχυρη εμπορική χώρα ως και κράτος-διεθνής μεγαλοεπενδυτής, χρησιμοποιεί σήμερα στην Ευρώπη μια οικονομική μεταλλαγή της λεγόμενης ήπιας ισχύος («soft pοwer» - βλ. και τον λεγόμενο Δρόμο του Μεταξιού). Λογική επιλογή.
Στις ΗΠΑ, αυτοκρατορική δύναμη σε αποδρομή, η διοίκηση Τραμπ επιλέγει σήμερα την αμυντική στρατηγική του περιχαρακωμένου φρουρίου. Παρακινδυνευμένη αλλά εξηγήσιμη επιλογή, άν λάβουμε υπόψη τα δεδομένα.

Νικόλαος ο Β', Τσάρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (1868-1918)

Μάικλ Σαντέλ: Γιατί οι φιλελεύθεροι είναι ανίσχυροι απέναντι στους λαϊκιστές και στους εθνικιστές;

Η εισήγηση αυτή παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2018 στο Institute for Human Sciences της Βιέννης. Βασίζεται σε υλικό από τα άρθρα του συγγραφέως “Lessons from the Populist Revolt” (Project Syndicate) και  “Populism, Liberalism, and Democracy” (Philosophy and Social Criticism). Δημοσίευση υπό μορφή άρθρου: © Populism, Trump, and the future of democracy (9.5.2018), από όπου μεταφράστηκε στα ελληνικά.  
Ο Michael Sandel, σήμερα ο πιό εκτιμώμενος από το κριτικό κοινό καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και πιθανότατα όλων των αμερικανικών πανεπιστημίων, υποστηρίζει το εξής: Η φιλελεύθερη άποψη περί δημοκρατίας «δεν διαθέτει τα κατάλληλα [...] εργαλεία και [...] αποθέματα συναισθηματικής νοημοσύνης», και γι' αυτό αδυνατεί να κατανοήσει βαθειά κίνητρα που πυροδοτούν την «εξέγερση των λαϊκιστών», όπως είναι «η πολιτισμική αποξένωση ή και ταπείνωση που αισθάνονται πολλοί ψηφοφόροι της εργατικής τάξης και της μεσαίας τάξης». Επίσης, «αρνείται να κατανοήσει τι σημαίνει η ύβρις της αξιοκρατίας/προσοντοκρατίας των ελίτ». Συνακόλουθα, οι φιλελεύθεροι πολιτικοί αδυνατούν να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά στους λαϊκιστές και εθνικιστές πολιτικούς και να αντιμετωπίσουν «μια πολιτική αποτυχία ιστορικών διαστάσεων».
Ποιές οι βαθύτερες αιτίες της πολιτικής ανεπάρκειάς τους; Οι φιλελεύθεροι αποφεύγουν «να εμπλέκουν στην πολιτική επιχειρήματα που αφορούν ηθικά περιεχόμενα». Αποφεύγουν να αξιολογούν διαφορετικές απόψεις περί το εύ ζήν και αυτή η ουδετερότητα «ισοπεδώνει τα ζητήματα της σημασίας, της ταυτότητας και του σκοπού». Έτσι δημιουργούν «κενό ή φτωχό δημόσιο λόγο και κενό δημόσιου νοήματος». Και ο Σαντέλ καταλήγει ως εξής: 

«Τρεις δεκαετίες παγκοσμιοποίησης με οδηγό την αγορά και με κυριαρχία του τεχνοκρατικού φιλελευθερισμού, έχουν καταστήσει κενό περιεχομένου τον δημοκρατικό δημόσιο λόγο· έχουν αποδυναμώσει τους απλούς πολίτες και τους έχουν αποστερήσει από μέσα ελέγχου και επιρροής. Πυροδοτούν τώρα μια λαϊκιστική αντίδραση που επιχειρεί να καλύψει την γυμνή και άδεια “πλατεία” του δημόσιου λόγου με έναν αυταρχικό, εκδικητικό εθνικισμό.
Για να αναζωογονήσουμε τη δημοκρατική πολιτική, πρέπει να βρούμε τρόπους για να ενδυναμώσουμε τον δημόσιο λόγο, να τον κάνουμε πιο ρωμαλέο από ηθική άποψη, τέτοιον που να τιμά και σέβεται τον πλουραλισμό με το να εμπλέκει στη συζήτηση τις διαφωνίες ηθικής φύσης, αντί να υπεκφεύγει».

Ο αναγνώστης μπορεί επίσης να δεί τη νέα σειρά βίντεο What Money Can't Buy του Institute for New Economic Thinking, με την οποία προωθείται η δημόσια συζήτηση για τα ηθικά και πολιτικά όρια της λογικής της αγοράς.

Γ. Ρ. 

Ζούμε σε καιρούς επικίνδυνους για τη δημοκρατία. Η Ρωσία, η Τουρκία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και άλλες χώρες που κάποτε μάς πρόσφεραν δημοκρατικές ελπίδες, τώρα, σε διαφορετικό βαθμό η καθεμιά, κατολισθαίνουν στον απολυταρχισμό. Όμως η δημοκρατία αντιμετωπίζει προβλήματα ακόμη και εκεί που ήταν πιο εύρωστη. 
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι η μεγαλύτερη απειλή για την αμερικανική συνταγματική τάξη μετά την εποχή του Ρίτσαρντ Νίξον. Παρόλα αυτά, και παρά τον θλιβερά τρικυμιώδη ενάμισυ χρόνο προεδρίας του Τραμπ, η αντιπολίτευση δεν έχει βρει ακόμη τη φωνή της. 

Εύλογη φαίνεται η σκέψη ότι τα εμπρηστικά tweets του Tραμπ, η απρόβλεπτη και ασταθής συμπεριφορά του και η διαρκής παραβίαση των δημοκρατικών κανόνων, προσφέρουν στην αντιπολίτευση έναν εύκολο στόχο. Όμως αυτή δεν καταφέρνει να τον πετύχει. Η αγανάκτηση που προκαλεί ο Τραμπ δεν ενεργοποιεί· αντίθετα, παραλύει εκείνους που αποσκοπούν σε μια πολιτική αντίστασης. 
Υπάρχουν δύο λόγοι για την παράλυση της αντιπολίτευσης. Ο ένας είναι η έρευνα του εισαγγελέα Ρόμπερτ Μούλερ (Robert Mueller), ειδικού συμβούλου του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, για την πιθανή συμπαιγνία με τη Ρωσία στην προεκλογική εκστρατεία του Tραμπ. Οι Δημοκρατικοί ελπίζουν ότι τα ευρήματα του Μούλερ θα καταλήξουν σε παραπομπή του Τραμπ στη δικαιοσύνη· αυτός ο ευσεβής πόθος τούς αποτρέπει από το να θέσουν στον εαυτό τους τις δύσκολες ερωτήσεις για το τί έφταιξε και οι ψηφοφόροι τους απορρίπτουν τόσο σε ομοσπονδιακό, όσο και σε πολιτειακό επίπεδο.
Μια δεύτερη γενεσιουργός αιτία παράλυσης βρίσκεται στο ίδιο το χάος που δημιουργεί ο Τραμπ. Το ασταμάτητο ρεύμα των προκλητικών ενεργειών του ασκεί αποπροσανατολιστική επίδραση στους επικριτές του, που προσπαθούν να κάνουν διακρίσεις ανάμεσα στις πιο ουσιαστικές  επιθέσεις του εναντίον της δημοκρατίας και στους πρόσκαιρους παραπλανητικούς ελιγμούς του. 
Ο Ιταλός συγγραφέας Ίταλο Καλβίνο έγραψε κάποτε: «Πέρασα τα πρώτα είκοσι χρόνια της ζωής βλέποντας διαρκώς μπροστά μου το πρόσωπο του Μουσολίνι».
Ο Τραμπ είναι και αυτός πάντα μπροστά μας· το καταφέρνει αυτό αφενός με τα tweets του και αφετέρου με την ακόρεστη όρεξη των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων να παρουσιάζουν λεπτομερώς την κάθε εξωφρενική φαρσοκωμωδία που στήνει.

Fritz Lang: Metropolis (1927)

Τα απομεινάρια μιας ημέρας του Ιουλίου 2015Τρία χρόνια μετά από ένα δημοψήφισμα

Το δημοψήφισμα του 2015 ήταν απόφαση εν θερμώ ζαλισμένων μυαλών. Έθεσε λάθος ερώτημα σε λάθος χρόνο. Ήταν στιγμιαία εκτόνωση πολιτικού ανορθολογισμού που την κυοφόρησε μια εσφαλμένη πολιτική διαρκείας· ωστόσο, άν το δούμε υπό ιστορική οπτική γωνία, δημιούργησε σωστό αποτέλεσμα.

Γράφαμε λίγο πριν το δημοψήφισμα, τον Ιούνιο του 2015 (Οι υπνοβάτες και ο βαρώνος Μινχάουζεν - πολιτικό λάθος και σωστό δημοψήφισμα, 28.6.2015):