Χρηματοπιστωτικές αγορές φρουροί της δημοκρατίας; Τραμπ, Ερντογάν, νομισματικές αναταράξεις

του Τόμας Φρίκε

© Der Spiegel - Thomas Fricke: Die Börse kann Erdogan und Trump nicht zügeln. Aber taugt die Börse als Retterin der Demokratie?, 24.08.2018

 

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται εύλογο: Αυτό που δεν κατάφερε καμία διαμαρτυρία και κανένα ψήφισμα στον αγώνα εναντίον του αυταρχικού προέδρου της Τουρκίας, το κατάφερε η παντοδύναμη χρηματοοικονομική αγορά. Φρόντισαν γι' αυτό οι χρηματιστές, με μια φυγή πολλών δισεκατομμυρίων από το νόμισμα. Αυτό γκρέμισε την ισοτιμία της τουρκικής λίρας και απειλεί την οικονομία της χώρας με βαθιά κρίση. Έτσι, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αργά ή γρήγορα θα αναγκασθεί με κάποιο τρόπο να αποχωρήσει από την εξουσία. Τέτοια σχόλια διαβάζουμε στον παγκόσμιο Τύπο. 
Και μερικοί ήδη βιάζονται να γράψουν επαίνους και ύμνους για την δημοκρατική καλοψυχία που επικρατεί στον κόσμο των χρηματοπιστωτικών αγορών. 
Στο αιθητήριο των προσεκτικών παρατηρητών της επικαιρότητας, ακόμη και η αλληλουχία των λέξεων «καλή ψυχή» και «χρηματοπιστωτικές αγορές» ηχεί ως ένα είδος γνωστικής παραφωνίας: Ταιριάζουν αυτά τα δύο; Αλλά το ουσιαστικό ερώτημα είναι άλλο: Άν μια τέτοια νομισματική κρίση μπορεί να οδηγήσει στο υποτιθέμενο επιθυμητό αποτέλεσμα. Και αν οι άνθρωποι που διακινούν δισεκατομμύρια σε  κάθε ημερήσια συνεδρία των χρηματοποικονομικών αγορών, είναι τόσο αξιόπιστοι όσο λέγεται, στον ρόλο του απρόσμενου θεματοφύλακα της δημοκρατίας. 
Είναι πολύ πιθανό, ότι το μόνο που κάνουν αυτές οι κινήσεις των χρηματοοικονομικών αγορών, είναι να επιδεινώνουν το πρόβλημα. Και τα αυταρχικά καθεστώτα θα χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους αυτή την κακή εξέλιξη των πραγμάτων: Θα έχουν στη διάθεσή τους έναν ακόμη λόγο, ώστε να παραπονούνται για το πόσο κακός είναι ο κόσμος που τα περικυκλώνει. Όμως, εάν πρόκειται να συμβεί αυτό, ίσως θα άξιζε τον κόπο ακόμη και να δώσουν ένα χέρι βοήθειας στους Τούρκους, τώρα, όσο είναι καιρός, χώρες όπως η Γερμανία.

Ο Κόντε στην Ιταλία, ο Τραμπ στις ΗΠΑ, ο Ερντογάν στην Τουρκία
Αυτό το φαινόμενο, των ταραξιών χρηματιστών, δεν το αντιμετωπίζει σήμερα μονάχα ο Ερντογάν. Μόλις η δεξιά λαϊκίστικη κυβέρνηση της Ιταλίας ανακοίνωσε τους όχι και τόσο φθηνούς πολιτικούς της σχεδιασμούς για «να τα αλλάξει όλα», οι κάτοχοι τίτλων του ιταλικού δημοσίου αντέδρασαν αμέσως με ένα ξεπούλημα των ιταλικών ομολόγων. Αυτό σταμάτησε μόνον όταν η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα φροντίσει να είναι πολύ προσεκτική στις δαπάνες της. 
Σε κάποιο βαθμό, ακόμη και ο πιο μεγάλος των μεγάλων, ο Ντόναλντ Τραμπ, αισθάνθηκε τι σημαίνει το να μην συμμετέχουν ολόψυχα οι κορυφές του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο έργο του να κάνει την Αμερική πρώτη. Εδώ και μήνες, το δολάριο γίνεται όλο και πιο ακριβό· και μαζί με αυτό, ώ του θαύματος, ακριβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο όλα τα ωραία αμερικανικά προϊόντα, αυτά που προσπαθεί με τόση φροντίδα να κάνει φθηνότερα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, παίζοντας το πινγκ-πονγκ των δασμών με τους Κινέζους και με τους Ευρωπαίους. 

Είναι αυτό νίκη για τον ελεύθερο κόσμο; Σε πρώτη ματιά, ο κυνικός υπολογισμός θα μπορούσε να επαληθευτεί: Επειδή η τουρκική λίρα γκρεμίζεται, θα ανέβουν γρήγορα στα ύψη οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων και ο πληθωρισμός, θα γίνουν όλα πιο ακριβά για το λαό, η Τουρκία θα αναγκαστεί να αυξήσει τα επιτόκια, πράγμα που θα είναι απειλή για την οικονομία της. Όλα θα γίνουν χειρότερα για τους Τούρκους - και ασφαλώς, σύντομα δεν θα τους αρέσει ο τωρινός πρόεδρός τους. Η ιταλική κυβέρνηση, χάρις στην παρέμβαση της χρηματοπιστωτικής αστυνομίας, δεν θα κάνει άλλες χρηματοπιστωτικές ανοησίες. Και ασφαλώς, ο Ντόναλντ Τραμπ θα διαπιστώσει σύντομα ότι είναι ανίσχυρος απέναντι στην καλοσύνη των χρηματιστών. 

Θα το καταλάβατε ήδη: Στην πραγματικότητα, αυτά δεν είναι προφανή και αυτονόητα. 
Ας μιλήσουμε σοβαρά: Εάν οι χρηματοπιστωτικές αγορές ήταν όντως κατάλληλες για τον ρόλο του θεματοφύλακα των δημοκρατικών πρακτικών - έστω και μόνον εν μέρει ή ως βάσεις της οικονομικής μεγέθυνσης και της μακροπρόθεσμης ευημερίας - τότε γιατί οι τιμές των μετοχών και η ισοτιμία του δολαρίου δεν κατέρρευσαν, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του Προέδρου των ΗΠΑ; Ή όταν δήλωσε πως είναι σωστό να επιτρέψει μια γρήγορη και έντονη αύξηση του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ, προκειμένου να προχωρήσει σε μια πανάκριβη δέσμη μέτρων για φορολογικές ελαφρύνσεις, και μάλιστα χωρίς ισοδύναμα μέτρα δημοσιονομικής εξισορρόπησης;

Στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ποιός δίνει δεκάρα για το ποιοί θα τα χρηματοδοτήσουν όλα αυτά;
Η ισοτιμία του δολαρίου κινείται ανοδικά εδώ και εβδομάδες, έστω και αν ο εμπορικός πόλεμος των δασμών κλιμακώνεται. Εν τω μεταξύ, στην εποχή Τραμπ οι μετοχές διαπραγματεύονται σε επίπεδα ρεκόρ. Και γιατί η τουρκική λίρα κατέρρευσε μόλις τώρα, αυτό το καλοκαίρι, και όχι ενωρίτερα; 

Πίσω από όλα αυτά κρύβεται ένα βασικό πρόβλημα: Σε αντίθεση με όλες τις «σοφίες» των εγχειριδίων της επικρατούσας εκδοχής οικονομικής επιστήμης, οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν την τάση να κατανοούν και να ερμηνεύουν τον κόσμο με λογική πολύ βραχυπρόθεσμη. Όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ έκανε πράξη τις φορολογικές ελαφρύνσεις, σκαρφάλωσαν στα ύψη οι μετοχές των εταιρειών επειδή οι εταιρείες πληρώνουν σήμερα λιγότερους φόρους. Ποιος νοιάζεται για το ποιοί θα χρηματοδοτήσουν όλα αυτά; 
Επιπλέον, οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν αντιδρούν πάντα με τον ίδιο τρόπο, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει στο εξής φαινόμενο: Μια αυταρχική πολιτική, η οποία πιθανότατα, με την πάροδο του χρόνου, δεν θα οδηγήσει σε τίποτε καλό, να επιβραβεύεται επί μήνες ή και επί χρόνια με μια ωραιότατη εξέλιξη στις τιμές των ομολόγων και των μετοχών.  Και αυτή η ευνοϊκή μεταχείριση να κρατήσει μέχρις ότου αλλάξει η διάθεση των ανθρώπων της αγοράς, οι οποίοι ακολουθούν πάντοτε το ρεύμα, και η ευαρέσκειά τους να μετατραπεί ξαφνικά σε συλλογικό πανικό· όταν τα πράγματα γίνονται ζόρικα, οι παίκτες της αγοράς ακολουθούν το ένστικτο της αγέλης. Και είναι όντως δύσκολο να αξιολογηθεί η εξέλιξη μιας ολόκληρης εθνικής οικονομίας με έναν και μοναδικό δείκτη, δηλαδή την συναλλαγματική ισοτιμία.

Και τι γίνεται στην περίπτωση που οι χρηματοπιστωτικές αγορές κάνουν τα πράγματα ακόμη χειρότερα;
Τελικά, ακόμη πιο ύπουλα καταστροφικό μπορεί να αποδειχθεί και κάτι άλλο: Πολλά  συνηγορούν ότι η στροφή των ψηφοφόρων προς τους λαϊκιστές έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την αίσθηση που έχουν, ότι οι κυβερνήσεις τους δεν ελέγχουν τίποτε. Αυτό δεν συνδέεται αποκλειστικά και μόνον με το γεγονός ότι είναι δύσκολο να ελέγξουν τη μετανάστευση. 
Το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Λόγω της παγκοσμιοποίησης, είναι γεγονός ότι οι κυβερνήσεις δεν ασκούν πια μεγάλη επιρροή σε πάρα πολλά πράγματα. Λόγου χάρη, όταν οι χρηματοπιστωτικές αγορές ή οι πιστωτές τιμωρούν με αποχώρηση κεφαλαίων ακόμη και κυβερνήσεις νεοεκλεγμένες με δημοκρατικές εκλογές. 

Αυτό το βίωσαν οι Έλληνες το 2015, όταν αποφάσισαν μέσω δημοψηφίσματος κατά των περαιτέρω περικοπών - και η κυβέρνηση, αμέσως μετά, αναγκάστηκε να τις συνεχίσει. Από την σκοπιά της δημοκρατίας ήταν καταστροφική εξέλιξη. Ή πρόσφατα οι Αργεντινοί, που έχασαν ξαφνικά την εμπιστοσύνη των κορυφών του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ή οι Ιταλοί. 

Αυτό, βραχυπρόθεσμα, μπορεί να έχει ένα κάποιο οικονομικό νόημα (στην περίπτωση της Ελλάδας δεν είχε ούτε καν αυτό). Ωστόσο εμπεριέχει μια απειλή και μεγάλο κίνδυνο: Να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τους αυταρχικούς ηγέτες. Δηλαδή, να δημιουργήσει την [ψευδή] εντύπωση ότι χρειάζονται αυταρχικοί κυβερνήτες για να προστατεύσουν τους ανθρώπους ακόμη πιο αυταρχικά από τις δυνάμεις του κακού. Αυτό ακριβώς το βιολί παίζουν ο Τραμπ και ο Σαλβίνι.
Όταν επικρατεί η βλακεία, το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι εντελώς διαφορετικό από μια επιστροφή στη δημοκρατία και στο κρατος δικαίου. Στην ηλίθια αύξηση της τιμής του δολαρίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ αντιδρά με επίθεση εναντίον του προέδρου της Fed, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, τον οποίο διόρισε αυτός ο ίδιος: Τον κατηγορεί ότι αυξάνει τα αμερικανικά επιτόκια, πράγμα που κάνει το δολάριο πιο ελκυστικό και συνεπώς πιο ακριβό. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ επιτίθεται εναντίον της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας. Ένα ακόμη ταμπού πέφτει - βαδίζοντας στον δρόμο προς το αυταρχικό καθεστώς.

Οι ανελέητες αποφάσεις των χρηματοπιστωτικών ζογκλέρ τροφοδοτούν την επικίνδυνη δυσαρέσκεια για τις «ανίσχυρες κυβερνήσεις»
Ομοίως, ο Ερντογάν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τους φρουρούς του εθνικού νομίσματος, δηλαδή την κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, στον αγώνα εναντίον του κακού χρηματοπιστωτικού κόσμου. Και ο δεξιός υπουργός εσωτερικών της Ιταλίας Σαλβίνι έχει τώρα έναν ακόμη λόγο να κατηγορεί άλλους. 
Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι οι ανελέητες αποφάσεις των χρηματοπιστωτικών ζογκλέρ κάνουν τους άγριους Ερντογάν και Τραμπ αυτού του κόσμου ακόμη πιο λυσσαλέους. Ακόμη και αν μακροπρόθεσμα αυτό τους κοστίσει να χάσουν πράγματι την πολιτική τους θέση, έτσι δεν θα εξαφανισθεί και εκείνο που τροφοδοτεί εδώ και χρόνια την τόσο επικίνδυνη δυσαρέσκεια για τις ανίσχυρες κυβερνήσεις. Αντίθετα, μπορεί να έχει ως επακόλουθο το επόμενο κύμα λαϊκιστών πολιτικών. 
Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να ελεγχθούν και να διοχετευθούν με καλύτερο τρόπο οι χρηματοοικονομικές ροές και να προστατευθούν οι άνθρωποι από τα παρανοϊκά καπρίτσια τους. Τουλάχιστον, για να αφαιρεθεί από τους αυταρχικούς θορυβοποιούς ηγέτες μια δικαιολογία για τον θόρυβο που κάνουν. 
Άν η Γερμανία βοηθούσε τους Τούρκους να σταματήσουν τις με το αζημίωτο επιθέσεις χρηματοπιστωτικού πανικού, μολονότι αυτό φαίνεται εντελώς παράλογο πολιτικά, θα μπορούσε να αποβεί προς το συμφέρον της Γερμανίας. Διότι έτσι θα μετρούσε και πάλι αυτό που κάνουν οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις και όχι αυτό που σκέφτονται στα χρηματοοικονομικά κέντρα. Τα χρηματιστήρια είναι κακά υποκατάστατα της πολιτικής.

Ο Thomas Fricke διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος της γερμανικής έκδοσης των Financial Times Deutschland και διευθύνει τώρα τον ιστοχώρο WirtschaftsWunder είναι δε επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για το Κλίμα (European Climate Foundation). Από τον Απρίλιο του 2016 γράφει τακτικά στον Spiegel Online. Εργάστηκε επίσης στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung.

Tomas Fricke: Ιστοχώρος Wirtschaftswunder           Thomas Fricke, αρθρογραφία στον Spiegel 

Thomas Fricke στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση: 
  

Και όμως το ευρώ λειτουργεί - 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, 25 χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ

Schäublonomics και κρίση

Επιστροφή στον Μεσοπόλεμο; Παλιά και νέα παγκοσμιοποίηση, πώς τις αντιμετώπισε η πολιτική, ποιό το δέον γενέσθαι