Και πάλι για καμένες αυταπάτες, αναλήθειες και κυνισμούς - Μικρά σημειώματα περί πολιτικής ηθικής

1. Ατομική ιδιοκτησία και ιδιωτική ιδιοκτησία δεν είναι το ίδιο πράγμα.
Συχνά, η απαλλοτρίωση, η πώληση ή καταστροφή της πρώτης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της δεύτερης. Αυτό δεν συνέβη μόνον στην Βρετανία του 18ο αιώνα με τις «περιφράξεις» και τους σχετικούς νόμους, που αφαίρεσαν την καλλιεργήσιμη ατομική γη των αγροτών και μετέτρεψαν τις γαίες της οικογενειακής γεωργίας σε μεγάλες ιδιωτικές εκμεταλλεύσεις και τους ίδιους τους αγρότες σε βιομηχανικούς εργάτες, σε άνεργους ή σε επαίτες.
Αυτή είναι και η ιστορία της γης και των χρήσεών της στο μαρτυρικό Μάτι: Ήταν κάποτε οικογενειακή γεωργική γη, χωράφια, αμπέλια και λαχανόκηποι, δηλαδή ατομική ιδιοκτησία, κυρίως Χαλανδριωτών (υπό το όνομα «Χαλανδριώτικα»). Ακολούθως, στον Μεσοπόλεμο και κυρίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, τα χωράφια, τα αμπέλια και οι λαχανόκηποι έγιναν «αγροτεμάχια», σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκε η γεωργική χρήση τους καθώς πεθαίνανε οι γέροι καλλιεργητές της και στη συνέχεια πωλήθηκαν ως οικόπεδα. Άλλαξαν χέρια, άλλαξε και η χρήση της γης. Έφυγε από τα χέρια των καλλιεργητών της και των απογόνων τους· αρχικά στη νέα κατάσταση, η γη πέρασε σε χέρια μεσαζόντων προς «αξιοποίηση», δηλαδή περαιτέρω τεμαχισμούς, συνενώσεις και μεταπώληση ή και απευθείας σε χέρια ανθρώπων που ήθελαν εκεί τη δεύτερη-εξοχική κατοικία τους, πράγμα που ήταν και η τελική της μοίρα. Έτσι, ένα μέρος της ξαναέγινε ατομική ιδιοκτησία, αλλά με άλλο τρόπο χρήσης και «συμβίωνε» πια με άλλους χρήστες-οικιστές, για άλλο σκοπό, αλλού υπό «νόμιμο», αλλού υπό «αυθαίρετο» καθεστώς. Όμως, το αγαθό που προστατεύεται στον πραγματικό νομικό πολιτισμό μας είναι αυτή η «συμβίωση» τόπου και χρήστη;  
Δεν είναι. Προστατεύεται η νομική μορφή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, όχι ο ιδιαίτερος, κάθε φορά συγκεκριμένος τρόπος που την ασκούν τα συγκεκριμένα άτομα-ιδιοκτήτες. Προχθές σπίτια - μικροί παράδεισοι των παιδικών χρόνων κάποιων ανθρώπων, χθες ίσως διαθέσιμα στο Airbnb, σήμερα, μετά την φρίκη, καμένα οικόπεδα που μυρίζουν καμένο ανθρώπινο κρέας και σύντομα θα πωληθούν ποιός ξέρει σε ποιούς. Αυτή η αφηρημένη κοινή ιδιότητα που αντιπροσωπεύει όλα αυτά, αλλά δεν είναι τίποτε από αυτά, είναι η ιδιωτική ιδιοκτησία· αυτό προστατεύεται και το εγγυάται ο νόμος.

Μάτι, Αττική: Αεροφωτογραφίες του 1949 (αριστερά) και του 2008    © Εθνικό Κτηματολόγιο

Οι νόμοι και όλο το σύστημα δικαίου στα νεωτερικά κράτη δεν προστατεύουν την προστατευτέα, δηλαδή την ατομική ιδιοκτησία, η οποία, από την εποχή του Αριστοτέλη είναι «ένα κομμάτι της ελευθερίας του ανθρώπου», του εύ ζην, και «ζει» μαζί με τον ιδιοκτήτη και χρήστη της (οι δούλοι ήταν δούλοι επειδή δεν είχαν τίποτε ατομικά ιδιόκτητο, ούτε καν την εργασιακή τους δύναμη). Προστατεύουν όμως την ιδιωτική ιδιοκτησία, η οποία συχνά είναι απλώς περιουσιακό στοιχείο (asset) στα χέρια ενός «απόντα ιδιοκτήτη» (absentee owner). Αυτό, βέβαια είναι μια από τις αχίλλειες πτέρνες της κράτους και των νομικών μορφών του στον ισχύοντα κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής. 

Όμως, ποιός θεσμός θα μπορούσε να διασφαλίσει το δέον, δηλαδή να προστατεύει την ατομική ιδιοκτησία;
H Πολιτεία, το κράτος, με την πολιτική λειτουργία του, την νομοθέτηση και την φορολογία του δεν είναι «καταχραστής» της ατομικής ιδιοκτησίας ή «λαθραίος και με το έτσι θέλω συνεταίρος», όπως νομίζουν οι ριζοσπάστες αντικρατιστές φιλελεύθεροι και οι αναρχοφιλελεύθεροι, οι λεγόμενοι στην Αμερικανικοί ήπειρο libertarians. Είναι αναγκαίος θεσμός, πράγμα που εξήγησε, ήδη από το 1651 ο Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes) στο έργο του Λεβιάθαν (άν και με μονόπλευρο, πρωτόγονο τρόπο, που στηριζόταν εκτός από το φυσικό δίκαιο και σε μια αμφισβητήσημη, μοιρολατρική, «Θουκυδίδεια» και όχι Αριστοτελική άποψη για την ανθρώπινη φύση)· γι' αυτό και στην εποχή του, το έργο του το έκαψαν στην πυρά.  
Αλλά ευτυχώς, οι κοινωνίες δεν έμειναν σ' εκείνη την εποχή της φωτισμένης ή αφώτιστης δεσποτείας με τα πρωτόγονα κοινωνικά συμβόλαια και εμβρυακά συντάγματά της, με τα οποία ο ηγεμόνας-κράτος απλώς αυτοπεριορίζεται. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ήδη από την βρεφική ηλικία της (Αμερικανική Επανάσταση), είναι το no taxation without representation. 

Χωρίς κράτος που λειτουργεί πολιτικά στηριγμένο σε δημοκρατική νομιμοποίηση, δηλαδή, εκτός των άλλων, που νομοθετεί, διαφαλίζει την ισχύ των νόμων και την φορολόγηση, δεν υπάρχει ούτε λειτουργούσα κοινωνία, ούτε «πολιτικά ζώα», αλλά ζούγκλα, που έχει πάντα τα αρπακτικά της - απολυταρχικούς της άρχοντες. Και δυστυχώς η ευτυχώς δεν είναι  όλοι οι πολίτες Ταρζάν για να μπορούν να επιβιώσουν σε μια αναρχοφιλελεύθερη ουτοπία.
Το γεγονός ότι το υπαρκτό κράτος στους κεφαλαιοκρατικούς κοινωνικούς σχηματισμούς προστατεύει λάθος δικαιώματα και αφήνει απροστάτευτα τα προστατευτέα και αναγκαία, είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα και άλλου παπά ευαγγέλιο. Και γι' αυτά τα προστατευτέα δικαιώματα, όπως είναι μεταξύ άλλων η ατομική ιδιοκτησία, κανείς Φρίντριχ Χάγιεκ και κανείς Μίλτον Φρίντμαν δεν προσφέρει εργαλεία κατάλληλα για να τα προστατεύσουν.
Ούτε είχαν τέτοια πρόθεση, βέβαια.

2. Η λιτότητα δεν είναι «κακό πράγμα» εξ ορισμού. Μπορεί όμως να είναι «καλό πράγμα», μόνον όταν μετά από διαβούλευση και αφού ακουστούν στη δημόσια σφαίρα τα εύλογα επιχειρήματα, ή από την ίδια την ροή των οικονομικών πραγμάτων, υποχρεώνονται σε κάποιου βαθμού λιτότητα οι πρωταθλητές της σπατάλης, του ηδονισμού και του εγωισμού. Δηλαδή εκείνοι στους οποίους πρέπει, επιτέλους, μια κάποια λιτότητα.
Στον επιμερισμό της λιτότητας εκεί που πρέπει, τα μνημόνια και οι πολιτικές της λιτότητας (έτσι αποδίδεται σωστά το νόημα της αγγλικής λέξης austerity, και όχι μονολεκτικά «λιτότητα») ως τρόποι θεραπείας της υπάρχουσας «νόσου» ήταν απολύτως καταστροφικές, πράγμα που επισήμαναν όλοι σχεδόν οι σοφοί του κόσμου (βλ. π.χ. τον νομπελίστα οικονομολόγο Αμάρτυα Σεν και τον Γιούργκεν Χάμπερμας («μνημόνια ίσον αντιβιοτικό σε μίγμα με ποντικοφάρμακο»). Φυσικά, σ' αυτό το συμπέρασμα κάποιοι δεν συμφωνούν. Αλλά τί επιχειρήματα έχουν;
Όμως ισχύει και το εξής: Τα μνημόνια έκαναν τον επιμερισμό της λιτότητας με τον ίδιο ακριβώς καταστροφικό τρόπο, με τον οποίο η «ισχυρή Ελλάδα» και το «επανιδρυόμενο κράτος» μοίρασαν προηγουμένως τα λίπη και έλαια της εποχής της λίγδας και της χλίδας και τον κοπανιστό αέρα της ελληνικής φούσκας.
Όποιος επικρίνει μεν τα μνημόνια αλλά ξεχνά και αθωώνει την καταστροφική διαχείριση που έγινε πρίν από αυτά - η οποία είναι αυτή που οδήγησε την Ελλάδα στα μνημόνια, και όχι η Στατιστική Υπηρεσία και ο κ. Γεωργίου - ή αυταπατάται, ή πέρασε καλά στην εποχή της φούσκας και  τη νοσταλγεί.
Δεν «τα φάγαμε μαζί» όλοι οι πολίτες αυτής της χώρας· ο κ. Πάγκαλος έσφαλλε βαρύτατα. Όμως μερίδες τους «φάγανε» μέχρι σκασμού.
[Πολλοί - στην Ελλάδα ή αλλού - δεν θέλουν να καταλάβουν ότι προορισμός της κάθε οικονομικής φούσκας είναι το σκάσιμο. Αδυνατούν να δουν τη βαθειά λογική και λόγο ύπαρξης της κάθε νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής, δεν βλέπουν καθόλου πώς αυτή εκδηλώνεται σε εποχές ανόδου: Φιλοκυκλικά όπως και στις πτώσεις, αλλά με αντίστροφο πρόσημο. Στις ανόδους υπερθερμαίνει  τον οικονομικό κύκλο τρομπάρoντας επί χρόνια ή δεκαετίες αέρα κοπανιστό σε φούσκες περιουσιακών στοιχείων.
Τελικά, η γυαλιστερή φούσκα σκάει με κάποια αφορμή (πάντα θα βρίσκεται κάποια βελόνα και θα τρυπά τη φούσκα). Μόλις πλησιάσει η βελόνα στη φούσκα, η πολιτική που τρομπάριζε και φούσκωνε μετατρέπεται εν μια νυκτί σε σκόνη και σωρό ερειπίων. Και όσοι δεν καταλαβαίνουν, άς προσέξουν πώς καταρρέει τώρα οικονομικά η «ισχυρή Τουρκία» και το «θαύμα» της των δύο δεκαετιών, πώς ο Τραμπ με τους δασμούς του γίνεται η βελόνα-αφορμή για το τέλος μιας παραφουσκωμένης φούσκας, που θα έσκαγε ούτως ή άλλως, χθες, σήμερα ή αύριο].

3. Άν δεν ήμασταν 8 χρόνια σε μνημόνια, θα είχαμε διαθέσιμους οικονομικούς πόρους; Για να μπορούμε να έχουμε, εκτός των άλλων, επαρκή μέσα πυρόσβεσης, καλή εκπαίδευση των πυροσβεστών και της αστυνομίας κ.ο.κ.

Ναι, θα «είχαμε» διαθέσιμους οικονομικούς πόρους. Έτσι, γενικά και αόριστα, θα «είχαμε».

Προφανές. Πριν το 2010, έτσι γενικά και αόριστα, «είχαμε» (ζητείται όμως το πραγματικό υποκείμενο του ρήματος - Α' πληθυντικό πρόσωπο).
Αλλά, άν πάμε στο συγκεκριμένο, όπως και τότε, δεν θα είχαμε λεφτά για αποτελεσματική πυρόσβεση, για καλή εκπαίδευση του προσωπικού πολιτικής προστασίας κ.ο.κ. Και προφανώς δεν θα είχαμε καθόλου λεφτά για καλή πολεοδόμηση με λογικές χρήσεις γης.

4. Πόσο μετράει η προηγούμενη εμπειρία των πολιτικών, και ιδίως των κυβερνώντων; 

Πρώτα-πρώτα τι είδους εμπειρία αξίζει να επικαλεστούμε; Πολιτική-κομματική εμπειρία σε χώρα με απολύτως και διακομματικώς αποτυχημένο κομματικό σύστημα; Και πόσο μετράει ως πραγματικό προσόν στην Ελλάδα, η προηγούμενη πολιτική εμπειρία ενός πρωθυπουργού ή υπουργού σε σε βουλευτική θέση ή σε κάποιο υπουργείο, όπου όμως ο υπουργός τα κάνει θάλασσα (όπως ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Α. Σαμαράς το 1993);
Τελικά, είναι προσόν η πολιτική εμπειρία με τη στενή έννοια, σε failed states; Και ποιός αξιολογεί την αριστεία σε αποτυχημένο κράτος; Υπάρχουν έγκυροι «εσωτερικοί αξιολογητές»;
Και τι μας λένε οι θέσει «εξωτερικοί αξιολογητές»; Όπως λόγου χάρη, ο κ. Γιούνκερ, ο κ. Μοσκοβισί, ο κ. Μακρόν, η κ. Μέρκελ, ο κ. Σολτς; Και εμείς πως τους βλέπουμε; Τους θεωρούμε - συγκριτικά πάντα - πιο έγκυρους αξιολογητές από τους «εσωτερικούς», ή όχι;
Όμως, άς σκεφτούμε και αλλοιώς: Για τα μεν αποδεικτικά προϋπηρεσίας και εμπειρίας του κ. Τσίπρα είναι πια περιττή η επανάληψη. Αλλά οι προηγηθέντες -  ο κ. Α. Σαμαράς και ο κ. Κώστας Καραμανλής ο Νεότερος - πριν αφιερωθούν στην πολιτική και γίνουν βουλευτές, υπουργοί και πρωθυπουργοί, τι προϋπηρεσία και «ένσημα» είχαν; Είχαν διοικήσει, έστω, ένα κονικλοτροφείο; Έστω μια επιχείρηση καλλιέργειας μπάμιας;
Ο δε κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, έστω και άν είναι 6 χρόνια μεγαλύτερος από τον κ. Τσίπρα, τι προϋπηρεσία είχε πριν αφιερωθεί στην πολιτική;
Και τι σημαίνει αυτό; Το άν θα είναι καλός ή κακός πρωθυπουργός, σε περίπτωση που αύριο εκλεγεί, από τί εξαρτάται;  Πόσο εξαρτάται από τα πολιτικά «ένσημα» και πόσο από τα «ένσημα» που κερδίζονται εκτός πολιτικής; 

5. Περί μεσαίας τάξης.

Δεν υπάρχει μια και αδιαίρετη μεσαία τάξη. Υπάρχουν (ή υπήρχαν;) πολλά και διαφορετικά μεσαία κοινωνικά στρώματα, με εισοδήματα διαβαθμισμένα σε μεγάλο φάσμα, αλλά ανάμεσα σε ένα κατώτερο και σε ένα ανώτερο όριο. Αυτά τα όρια προσδιορίζονται από στατιστικά οικονομικά μεγέθη συγκριτικά προσαρμοσμένα στη γενική εικόνα του όλου πληθυσμού μιας χώρας. Μάλιστα, ο κρίσιμος μαθηματικός συντελεστής για το μέσο εισόδημα ενός πληθυσμού, αυτός που δίνει συγκριτικά πιο αξιόπιστη και ρεαλιστική εικόνα της κατανομής των εισοδημάτων, είναι το «διάμεσο ατομικό εισόδημα» («median»). Είναι το εισόδημα εκείνου του ατόμου που στέκεται στο μέσον της αύξουσας ακολουθίας των εισοδημάτων όλων των μελών του πληθυσμού· έτσι, το 50% του πληθυσμού βρίσκεται κάτω από το διάμεσο εισόδημα και το υπόλοιπο 50% βρίσκεται πάνω από το διάμεσο εισόδημα). Όχι ο αριθμητικός μέσος όρος που συνήθως χρησιμοποιούν στην Ελλάδα, ο οποίος δίνει εξαιρετικά παραμορφωμένη εικόνα. 

Έτσι, λόγου χάρη στη Γερμανία, όπου η σχετική συζήτηση στα Μέσα Ενημέρωσης και ανάμεσα στους ειδικούς είναι επίσης πολύ έντονη, μεσαία κοινωνικά στρώματα θεωρούνται συνήθως αυτά που το ύψος των ατομικών εισοδημάτων τους κυμαίνεται μεταξύ 80 % και 150 % του «διάμεσου» («median») ατομικού εισοδήματος στη χώρα, πράγμα που αντιστοιχεί για το έτος 2014 και για οικογένεια ενός ατόμου σε καθαρά μηνιαία ατομικά εισοδήματα μεταξύ 1.410 και 2.640 ευρώ.

Αυτά τα διαφορετικά μεσαία κοινωνικά στρώματα, εκτός από τον ποσοτικό προσδιορισμό έχουν και ποικίλα ποιοτικά χαρακτηριστικά: Υπάρχουν μεσαία στρώματα μισθωτά στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχουν αυτοαπασχολούμενοι, επιστήμονες ή μή. Υπάρχουν μικροί επιχειρηματίες. Υπάρχουν επιχειρηματίες που είναι κυρίως κανονικοί εργοδότες και αμιγώς οικογενειακές επιχειρήσεις με τη στενή έννοια. Υπάρχουν παραδοσιακά μεσαία στρώματα (π.χ. εμπορικά) και νέα (π.χ. απασχολούμενοι στον χρηματοοικονομικό τομέα ή στις νέες τεχνολογίες και Μέσα Ενημέρωσης). Υπάρχουν «μεσαίοι» μισθωτοί με διευθυντικές αρμοδιότητες ή χωρίς, και με ανάλογες αποδοχές.
Μερικά από αυτά τα κομμάτια των μεσαίων στρωμάτων (κυρίως τα παραδοσιακά και τα ασθενέστερα από εισοδηματική άποψη, υποφέρουν πολύ μετά την κατάρρευση της «ισχυρής Ελλάδας». Όπως και αλλού στη Δύση. Όπως υποφέρουν και τα πιο ασθενή στρώματα.
Άλλα μεσαία στρώματα υποφέρουν λιγότερο. Ή καθόλου.

Ανάλογα διαφοροποιημένη είναι και η φοροδοτική τους ικανότητα. 
Κυκλοφορεί και πολύ μαύρο χρήμα. Όπως πριν ή και χειρότερα. 

Υπάρχει και μια διαγενεακή διαχωριστική γραμμή που διασπά τα μεσαία στρώματα: Οι δυνάμει συνεχιστές τους των πιο νέων ηλικιών, άν εξαιρέσουμε τους γόνους πολύ ισχυρών μεσαίων στρωμάτων, από εργασιακή άποψη υποφέρουν πολύ. Η λύση που βρήκαν πάρα πολλοί είναι η μετανάστευση.
Και ποιές γενικές αρχές θα έπρεπε να σέβεται κάθε κυβέρνηση, έχοντας μπροστά της το πρόβλημα των μεσαίων στρωμάτων: 

α. Ουκ άν λάβοις παρά του μή έχοντος. 

β. Στη Δυτική Ευρώπη (όπου ανήκει και η Ελλάδα), τα φορολογικά συστήματα έχουν διαφοροποιημένους συντελεστές ανά κλιμάκιο για τα φυσικά πρόσωπα, που αυξάνουν αυξανομένου του εισοδήματος. Είναι εύλογο. Με 50.000 φορολογητέο εισόδημα και τελικό πραγματοποιούμενο φορολογικό συντελεστή 25 % πληρώνεις 12.500 ευρώ φόρο και μένουν 37.500. Όταν έχεις 5.000 πραγματικό φορολογητέο εισόδημα, ποιός φορολογικός συντελεστής αφήνει υπόλοιπο για να μπορείς να ζήσεις; 

γ. Το «flat tax» - ο «κεφαλικός» ενιαίος φορολογικός συντελεστής για φυσικά πρόσωπα, ίδιος για όλα τα εισοδηματικά κλιμάκια, δηλαδή ίδιος πραγματοποιούμενος φορολογικός συντελεστής για φτωχούς και πλούσιους - που ονειρεύονται και μερικοί έξυπνοι στην Ελλάδα, ευδοκιμεί στις πρώην Σοβιετίες και στις δορυφόρους τους χώρες. Και τελευταία, στα μυαλά των νέων κυβερνώντων ακροδεξιών εθνολαϊκιστών της Ιταλίας.
Διάκριση χρειάζεται. Η ισοπέδωση αυτών που φαίνονται όμοια όμως στην ουσία διαφέρουν πάρα πολύ, στοχοποιεί εσκεμμένα και ύπουλα τους αδύναμους για να ευνοήσει τα αρπακτικά μιας κοινωνίας. 

6. Το έθνος φτιάχνει το (εθνικό) κράτος του ή το κράτος φτιάχνει το έθνος που του ταιριάζει;

Παρά τα επικρατούντα στην ελληνική δημόσια συζήτηση (και στην επιστημονική, από τον Κων. Παπαρρηγόπουλο μέχρι σήμερα, περνώντας και από την γενιά του «Ματαρόα» και τον Νίκο Σβορώνο), η πολιτική επιστήμη, η ιστορική επιστήμη και η κοινωνιολογία συμπίπτουν στην άποψη ότι μπορεί κάλλιστα - ή αυτό είναι το συνηθέστερο - το έθνος να χτίζεται (ή να ξαναχτίζεται, να αναδομείται) από το κράτος.
Πάντως, έτσι κι αλλιώς η θεωρία  στηρίζεται και από ενδείξεις που μας δίνει η εμπειρία. Γιατί ίσως έτσι εξηγείται πώς προέκυψε και ένας ορισμένος μετεμφυλιακός «ανθρωπολογικός τύπος» Ελλήνων και τα λεγόμενα εθνικά χαρακτηριστικά μας, που είναι βέβαια τα χαρακτηριστικά αυτού του μερικού ιδεότυπου, ο οποίος ωστόσο αναδείχτηκε μέχρι σήμερα ως ο πιο «δυναμικός», πιο υπερκινητικός και πιο επιδραστικός ανάμεσα στους διαφορετικούς ιδεότυπους Ελλήνων.
Τον επικρατούντα ιδεότυπο τον έφτιαξε αυτό το κράτος που έχουμε. Δεν έφτιαξε αυτός ο «ανθρωπολογικός τύπος» το κράτος. Και επειδή αυτός είναι «το παιδί εξ αίματος» αυτού του κράτους, και μάλιστα το χαϊδεμένο, γι' αυτό ακριβώς είναι ο επικρατών «ανθρωπολογικός τύπος».
Μέλη του έθνους, εξίσου νόμιμα, είναι βέβαια και τα παραπαίδια, και αυτά γιοί και κόρες του κακού πατριού. Οι Σταχτοπούτες. Αλλά ποιός νοιάζεται γι αυτά;
Ή μήπως πρόκειται για παλιότερη «εθνολογική μετάλλαξη» (του έθνους - nation και όχι της εθνότητας - ethnie); Για μετεπαναστατικό «ανθρωπολογικό τύπο»; Μη ξεχνάμε ότι ο πρώτος Εμφύλιος Πόλεμος της νεότερης Ελλάδας έγινε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Και ο πρώτος κυβερνήτης του «κράτους-βρέφους» δολοφονήθηκε λίγο μετά. Από Έλληνες, που είχαν κίνητρα παραταξιακά και προφανώς ιδιοτελή, κίνητρα νομής και λαφυραγώγησης του «κράτους-βρέφους». 
Όλως, με αυτή την αναγωγή στο πιο βαθύ παρελθόν, προκύπτουν ενδιαφέροντα, αλλά πάρα πολύ πικρά αναπάντητα ιστορικά ερωτήματα: Μήπως το κράτος, μέσα στο καλούπι του οποίου πλάστηκε ταιριαστά η αρχική μορφή αυτού του επικρατούντος και «δυναμικού» εθνικού ιδεότυπου, ήταν το Οθωμανικό, με τους αυτοκρατορικούς πολιτικούς και νομικούς θεσμούς του, με τις νοοτροπίες του και τον τρόπο διαχείρισης και ελέγχου των ετερογενών πληθυσμών του; Και γιατί διαρκούσας της Επανάστασης του ΄21 και αμέσως μετά, ηττήθηκε τόσο άδοξα ο προεπαναστατικός Νεοελληνικός Διαφωτισμός, άν μερικοί κλάδοι του, όπως π.χ. ο Ηπειρωτικός Διαφωτισμός ή ο Θεσσαλικός Διαφωτισμός, είχαν προηγουμένως αξιοσημείωτη παρουσία, οργανική σύνδεση με το όλο Διαφωτιστικό και αντιαπολυταρχικό ρεύμα της Ευρωπαϊκής ηπείρου, πριν και μετά τη Γαλλική Επανάσταση, πρωταγωνιστές ακόμη και κληρικούς, ιδίως στην πρώιμη εποχή τους;

Ξεχάσαμε πολλές περιπτώσεις κυνισμών και πολλών ειδών κυνικούς, ιδιοτελείς, ανορθολογικούς και ανεπαρκείς. Ο κυνισμός και ο ανορθολογισμός δεν ήρθαν στο ελληνικό κομματικο-πολιτικό σύστημα με την οικονομική κρίση. Δεν ξεχάσαμε μόνον τον Πρώτο Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, άν και εξαπολύθηκε μέσα στην Επανάσταση του 1821 τα 200 χρόνια της οποίας θα γιορτάσουμε σε λίγο. Ξεχάσαμε όσα προηγήθηκαν του 1922 και όσα ακολούθησαν.
Και μολονότι συνεχώς μιλάμε και τσακωνόμαστε για τον Δεύτερο Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949) ξεχάσαμε το πιο ουσιαστικό: Το πώς, στην ελληνική πολιτική τάξη πραγμάτων, διαχειρίστηκε το προσωπικό της (και των δύο τότε πλευρών) τις συνέπειες της Συμφωνίας της Γιάλτας. Πόσο διαφορετικά, πόσο πιο ανόητα, ανεύθυνα και καταστροφικά από το πολιτικό προσωπικό π.χ. της Γαλλίας και της Ιταλίας· μολονότι και εκεί ήταν εξίσου ή και πιο διχασμένοι ιδεολογικά - ο Παλμίρο Τολιάτι και ο Μορίς Τορέζ ήταν πιο Σταλινικοί και από τον ίδιο τον Στάλιν, ο Σαρλ Ντε Γκωλ ήταν ένας εντελώς άκαμπτος πολιτικός της Δεξιάς - ωστόσο εκεί δεν είχαν χάσει εντελώς το μέτρο, τα λογικά τους και, κυρίως, μια στοιχειώδη ηθική της ευθύνης.

[...] η μητέρα, είπε, ήταν ένα κοριτσάκι
που ορφανό μάζευε άνθη σε μπαξέ
τ’άνθη στόλιζαν το αγέρωχο κεφάλι
μα όταν κοιμόταν πάλι πέφτανε στη γη
κι από τα λούλουδα που ο χάρος είχε βάλει
εμένα κράτησε να βλέπω τη ζωή [...]
[...] Αυτή παιδιά μου ήταν τότες η μανούλα
ο κήπος ύστερα εγέμισε ληστές
το κοριτσάκι μας το ντύσανε γριούλα

κι απ’τα κουρέλια φαινότανε οι πληγές [...]                               (Γιάννης Μαρκόπουλος, 1975)

Συμπτωματικές οι όποιες ομοιότητες της ανευθυνότητας και του παραλογισμού με το τί συμβαίνει τώρα; 

Ανταρκτική 2018, από το ειδικό αφιέρωμα του © NY Τimes Magazine για την κλιματική αλλαγή

Άν και ζει στην Ελλάδα, χώρα άκρως ευάλωτη,  ούτε για την αλλαγή του κλίματος δεν δίνει δεκάρα η πλειοψηφία του (αντιπολιτευόμενου, και όχι μόνον) πολιτικού προσωπικού, ενώ πολλά ελληνικά μέσα ενημέρωσης αποφεύγουν - όσο μπορούν - το θέμα.Είναι η στιγμή που οι κυβερνήσεις των θεωρούμενων ως σοβαρών χωρών και οι πιο έγκυροι επιστημονικοί θεσμοί του πλανήτη την αναγάγουν σε ζήτημα Νο 1 της εποχής, ενώ ταυτόχρονα, μέσα ενημέρωσης όπως οι New York Times, ο Guardian και o Economist, με μεγάλη δόση απαισιοδοξίας (ίσως και αυτοκριτικής ή και τύψεων για τον ρόλο των ΜΜΕ και άλλων με επιρροή), θέτουν στην παγκόσμια δημόσια συζήτηση το ερώτημα άν «η ανθρωπότητα αποτυγχάνει». Εδώ όμως δεν είναι παίξε-γέλασε, είναι Νότια Μπαλκάνια· και με ολίγες εξαιρέσεις, επικρατεί σιωπή.
Πάλι καλά που εδώ στην Ελλάδα, μέχρι τώρα τουλάχιστον, το θεώρημα Τραμπ, δηλαδή ότι «η αλλαγή του κλίματος είναι εμπορικό κόλπο των Κινέζων», προβλήθηκε ως αντίβαρο ...σχετικά περιορισμένα.

Γ. Ρ.

 

Economist: The world is losing the war against climate change




 

Naomi Klein: Capitalism Killed Our Climate (The Intercept, 8.8.2018) 





 
Γιόχαν Γκέοργκ Γκόλνταμερ (καθηγητής «Οικολογίας των Πυρκαγιών» στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και επικεφαλής του «Παγκόσμιου Κέντρου Παρακολούθησης Πυρκαγιών» (Global Fire Monitoring Center - GFMC) του ΟΗΕ: «Η κλιματική αλλαγή πρέπει να γίνει μεγάλο πολιτικό θέμα» (συνέντευξη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ). 
Η αλλαγή χρήσης γης, φονική πυρκαγιά και η καταστροφή στο Μάτι.

The Guardian - Climate Change  Steven Poole: From greenhouse to hothouse- the language of climate change (The Guardian, 9.8.2018)

Jonathan Watts: Domino-effect of climate events could move Earth into a ‘hothouse’ state (The Guardian, 7.8.2018) 
Fiona Harvey: Reflecting sun's rays would cause crops to fail - Geoengineering method to combat climate change may have adverse effect on agriculture (The Guardian, 8.8.2018) 

 

 
Georg Diez (Der Spiegel, 5.8.2018): Klimawandel - Die Katastrophe hätte verhindert werden können

Χρίστος Αλεξόπουλος: Ιδεολογικοποίηση της ενημέρωσης  

© The Guardian