Κληρονόμοι πρoγόνων που «δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο».

Με αφορμή τη δημοσίευση μιας παλιάς συζήτησης (2003) του Κώστα Αξελού με τον Κωστή Κορνέτη στο διαδικτυακό περιοδικό "Χρόνος": Κώστας Αξελός: «Για μας δεν υπήρχε ιερό και όσιο»

Η συζήτηση αναδημοσιεύθηκε στoν ιστότοπο Πολιτική Επιθεώρηση

  

Στις ιδέες, όπως στην φύση και στην πραγματική ζωή, δημιουργία εκ του μηδενός δεν φαίνεται να υπάρχει, παρά μόνον σε ειδικές, όχι συνηθισμένες περιπτώσεις. Και όταν μιλάμε για αυτοδημιούργητους, συνήθως είναι απλό σχήμα λόγου. Η συζήτηση για τη συμπεριφορά αυτών που αποκαλούνται πνευματικός κόσμος ή διανοούμενοι στην Ελλάδα της κρίσης, και κυρίως στις προηγούμενες μεταπολιτευτικές δεκαετίες που έθρεψαν την κρίση, συνήθως ξεχνά αυτή τη συνέχεια. «Ο πνευματικός κόσμος δεν στέκεται στο ύψος του» είναι η συνήθης μομφή, και υπονοείται ότι παλιότερα ήταν αλλοιώς: Υποτίθεται σιωπηρά ότι οι προκάτοχοι, οι δυό-τρείς αμέσως προηγούμενες γενιές Ελλήνων διανοοουμένων, έχτισαν πνευματικούς κόσμους όμορφους, ηθικούς, αγγελικά πλασμένους.

Είναι έτσι; Σκόρπισαν και σπατάλησαν οι άσωτοι κληρονόμοι κάποιο πολύτιμο κληροδότημα; Μαγάρισε και ευτέλισε η γενιά των περιφερόμενων καναλικών διανοούμενων της μεταπολίτευσης το άγιο έργο της εμφυλιακής γενιάς του «Ματαρόα";

Η συζήτηση του Κώστα Αξελού με τον Κ. Κορνέτη είναι αποκαλυπτική. Αυτή η ειλικρινής παραδοχή - μάλλον με καμάρι - του φιλοσόφου που δεν ζει πιά, ότι «δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο», στην πραγματικότητα έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος απ' ότι φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση. Ίσως η νοτιο-βαλκανική μεταμοντέρνα πνευματικότητα των δεκαετιών του 1970, του 1980, του 1990 και 2000 δεν είναι τόσο «καινοτομική» και παρθενογεννημένη, όσο υποθέτουν οι επικριτές της. 

Φυσικά, δεν πρόκειται για παραξενιά κατάλληλη μόνον για την άκρη της Ευρώπης, που την προετοίμασαν στα ένδοξα Παρίσια ξεριζωμένοι Έλληνες εμιγκρέδες: Το μεταμοντέρνο «όλα επιτρέπονται» - anything goes, είχε παντού στη Δύση ρίζες, βαθειά πίσω στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Αυτοί οι εμιγκρέδες ήταν συχνά ορμητικοί και διανοητικά παραγωγικοί, αλλά πράγματι, πολλοί δεν είχαν ιερό ούτε όσιο. Ο Κώστας Αξελός, νεαρός στον Αθηναïκό Δεκέμβρη του 1944 και στo KKE, αμφιλεγόμενος εξεγερμένος αστός, αφού έπαιξε ίσως θανάσιμα παιχνίδια με ζωές ανθρώπων, βρέθηκε μετά να παίζει φιλοσοφικά «παιχνίδια» με τον Χάïντεγκερ. Που λίγα χρόνια πρίν, είχε παίξει πολύ πιό ανοίκεια «παιχνίδια» με τον Εθνικοσοσιαλισμό. Ακριβώς όπως ο μέγιστος Ζάν Πώλ Σάρτρ έπαιξε τα δικά του «παιχνίδια» με τον Σταλινισμό, και μετά με την λεγόμενη Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο ΤσεΤούγκ, αλλά και συμπαραστάθηκε στην Ισλαμική του αγιατολάχ Χομεïνί. Και δεν ήταν σπάνιες εξαιρέσεις. Φυσικά, όλοι έπαιξαν και τα άλλα «παιχνίδια», για τα οποία καυχήθηκαν χωρίς επιφύλαξη: Με τις σκέψεις, με τις λέξεις, με τα σχήματα λόγου, με τη ζωή, με το άλλο φύλο...

Απλώς παιχνίδια έπαιζαν, «δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο». Με τον νέο «αέρα» που έμοιαζε δημιουργικός και καινοτομικός στην πρώτη μεταπολεμική εποχή της επανεκκίνησης, εντυπωσίαζαν, έγιναν διάσημοι, συζητήθηκαν με πάθος, απέκτησαν πιστούς οπαδούς σαν τους γκουρού από την Ανατολή, είχαν και σκληρούς αντιπάλους. Αλλά τι άφησαν ως πνευματική παρακαταθήκη;

Λίγα. Ωστόσο, στην παράδοση που δημιούργησε μεταπολεμικά ο πνευματικός κόσμος άλλων εθνών, υπήρξε ο σκληρός πνευματικός αγώνας, και έτσι κάτι σώθηκε. Σώζεται ό,τι με κόπο και αγώνα σμιλεύεται και αποκτά καθαρότητα περιεχομένου και μορφής. Με το δίκιο του ο νεότερος Σέρβος συγγραφέας Ντάνιλο Κις, που έζησε επίσης στο Παρίσι, συμβουλεύει, «στη διένεξη Σάρτρ - Καμύ, να μην επιτρέψουμε να μας πείσουν ότι  είχαν δίκιο και οι δύο».

Όσο αξίζει να σκέφτεται κανείς, τι συνέπειες έχει το να γίνεται ισοπεδωτικός και μηδενιστικός, άλλο τόσο αξίζει να τον προβληματίζει τι συνεπάγεται το όλα επιτρέπονται. Και τι σημαίνει για τους επιγόνους, να μην έχουν οι πρόγονοι ούτε ιερό ούτε όσιο.

Άν και η γενιά αυτή των φυγάδων του Ελληνικού Εμφυλίου υπήρξε γενικά καινοτομική και εγκεφαλικά παραγωγική, παρόλο που το έργο ορισμένων παραμένει αξιοθαύμαστο με τα διεθνή αξιολογικά μέτρα (Κ. Καστοριάδης, Κ. Παπαïωάννου, Ε. Αρβελέρ), ωστόσο δεν έχτισαν παράδοση («παράδοση είναι να δημιουργείς και μάλιστα εκ του μηδενός» - Σαββόπουλος). Δεν έγιναν «δάσκαλοι», πόσο μάλλον «γενάρχες πεπρωμένων» για την γενέθλια χώρα και την σπαραγμένη κοινωνία που άφησαν πίσω νεαροί, επιβιβασμένοι σ' ένα Νεοζηλανδικό καράβι. Ούτε μπορούσαν να γίνουν, αφού δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο. Είναι μεν πολύτιμο και δυσεύρετο πράγμα η πνευματική καινοτομία και παραγωγικότητα, αλλά διαφορετικό και πολύ πιό πολύτιμο και δυσεύρετο, η πνευματική ακεραιότητα και εντιμότητα, πόσο μάλλον όταν συμψηφίζεται ο βίος και η πολιτεία ως όλον.

Οι επίγονοι, πλήν ορισμένων με πνευματική ανεξαρτησία «με κόπο κερδισμένη» (Christopher Lasch), ταιριαστοί με τους πνευματικούς προγόνους, συνεχίζουν το δρόμο που τους υποδείχθηκε με δισήμαντες λέξεις («Words, words»...) ή με υπαινιγμούς και αόριστα νεύματα. Απλά «παιχνίδια» ήταν άλλωστε, και παραμένουν «παιχνίδια»...

Γιώργος Β. Ριτζούλης 

Κώστας Αξελός: «Για μας δεν υπήρχε ιερό και όσιο» - Συνέντευξη στον Κωστή Κορνέτη

«Δείξτε κατανόηση στη ντόπια διανόηση που έπεσε τόσο χαµηλά...»

 Διονύσιος Σολωμός - Εἰς Φραγκίσκα Φράϊζερ - «Ὄμορφος κόσμος, ἠθικός, ἀγγελικὰ πλασμένος»

Ματαρόα, το πλοίο της μεγάλης φυγής (εφημερίδα Καθημερινή)

Η οδύσσεια προς την ελευθερία (για το Ματαρόα - εφημερίδα Έθνος)

Ρέκβιεμ για έναν ανεξάρτητο διανοητή - ο Joel Whitebook για τον Κορνήλιο Καστοριάδη

Words - between the lines of age (Neil Young)
.....
If I was a junkman selling you cars,
Washing your windows and shining your stars,
Thinking your mind was my own in a dream
What would you wonder and how would it seem?
Living in castles a bit at a time
The King started laughing and talking in rhyme.
Singing words, words between the lines of age.
Words, words between the lines of age.