του Ραλφ Φυκς
© Der Spiegel: Ralf Fücks - Flüchtlinge: Stresstest für den Zusammenhalt, 28.10.2015
Χρειάζεται κάτι παραπάνω από καλή θέληση και ευγενή αισθήματα: Ο Ralf Fücks, επικεφαλής του Ινστιτούτου Heinrich Böll, επιχειρηματολογεί για το πώς η πολιτική μπορεί να ανακτήσει την ικανότητά της να δρα αποτελεσματικά στην κρίση των προσφύγων: Δράσεις συλλογικές της ΕΕ και όχι μονομερείς των κρατών-μελών, για αξιοπρεπή ένταξη των προσφύγων στην Ευρώπη αλλά και για βελτίωση της κατάστασης στη Μέση Ανατολή. Πολιτικός πολιτισμός της φιλοξενίας, γαλήνια δύναμη με κοινωνική συνοχή και δημοκρατικό έλεγχο.
Η προσφυγική κρίση έχει όλα όσα χρειάζονται για να καταλήξει σε μια επίπονη, διχαστικη δοκιμασία. Από τη μια πλευρά αναπτύσσεται ένα κύμα προθυμίας για βοήθεια, ενώ απέναντι του βλέπουμε δεξιά λαϊκιστικά κινήματα και ξενοφοβικά αισθήματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να έχει παραλύσει, οι εθνικοί εγωισμοί παίρνουν το πάνω χέρι. Η εμπιστοσύνη στην ικανότητα της πολιτικής εξαφανίζεται. Ο δημόσιος διάλογος κινείται σαν εκκρεμές ανάμεσα στο «κλείστε καλά τους φράχτες» και στο «ανοικτά σύνορα για όλους». Και τα δύο είναι εξωπραγματικά, μη ρεαλιστικά, όμως υποστηρίζονται από ισχυρά συναισθήματα.
 |
| Κροατία |
Οι μονομερείς πρωτοβουλίες των κρατών-μελών επιδεινώνουν την κατάσταση
Από τη σημερινή κρίση υπάρχει μόνον ευρωπαϊκή διέξοδος. Όλες οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων με μονομερείς εθνικές πρωτοβουλίες επιδεινώνουν την κατάσταση. Μια γενικευμένη παρεμπόδιση των προσφύγων να περάσουν τα γερμανικά σύνορα, απλά και μόνον θα επιδεινώσει το ευρωπαϊκό χάος. Δεν υπάρχει επιστροφή σε ένα καθεστώς, στο οποίο η Γερμανία θα μπορούσε να απαλλαγεί από το πρόβλημα φορώνοντάς το στους γείτονες της (π.χ. να εγκλωβίσει τους πρόσφυγες στην αλυσίδα των ευρωπαϊκών χωρών της «βαλκανικής διαδρομής», από την Αυστρία, Κροατία και Σερβία, μέχρι την FYROM, Eλλάδα και Βουλγαρία, με το πρόσχημα ότι όλες αυτές είναι «ασφαλείς τρίτες χώρες»).
Αλλά και αντίστροφα, δεν μπορεί να γίνει ανεκτή μια κατάσταση, στην οποία οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα συμπεριφέρονται ως απλοί βοηθοί για να βρίσκουν πιο εύκολα οι πρόσφυγες το δρόμο της φυγής προς τη Γερμανία. Επείγει μια συντονισμένη ευρωπαϊκή πολιτική, προς το εξωτερικό και προς το εσωτερικό της ΕΕ. Το ζήτημα της κατανομής, των ποσοστώσεων, είναι δευτερεύουσας σημασίας. Ακόμη και γι' αυτό, δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση, πριν η ΕΕ αποκτήσει μια αποτελεσματική συνολική πολιτική για ρύθμιση και περιορισμό των μεταναστευτικών εισροών.
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν θα αποδεχτούν να αναλάβουν νέες υποχρεώσεις, αν δεν γνωρίζουν ποιό θα είναι το τελικό, πραγματικό μέγεθός τους. Χώρες που δυσκολεύονται να αποδεχτούν πρόσφυγες δεν είναι μόνον η Πολωνία ή άλλες χώρες της Ανατολικής-Κεντρικής Ευρώπης. Και στη Γαλλία ή στο Ηνωμένο Βασίλειο, η προθυμία κινείται μέσα σε στενά όρια. Ο monsieur Hollande βλέπει πίσω από την πλάτη του να έρχεται τρεχάτη η Marine Le Pen· o mister Cameron φοβάται το UKIP. Και σ' αυτό το ζήτημα, αποκλείεται να υπάρξει «γερμανική Ευρώπη». Οι άλλοι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να αποδεχτούν τους Γερμανούς ως δάσκαλους σε θέματα προσφυγιάς και μετανάστευσης. Θα τους απορρίψουν ακόμη πιο έντονα απ' όσο ήδη απορρίπτουν τη Γερμανία ως αφεντικό της οικονομίας.
Κινούμαστε σαν εκκρεμές μέσα σε ένα δίλημμα, για το οποίο δεν ακόμη δεν βρέθηκε λύση: Η Σύμβαση της Γενεύης δεν αναγνωρίζει ανώτερα όρια για την αποδοχή προσφύγων. Η καγκελάριος μας το υπενθύμισε με νηφάλιο τρόπο. Ταυτόχρονα, υπάρχουν όρια στην ικανότητα ένταξης, όπως επισήμανε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Εάν 200 δήμαρχοι από τη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία στείλουν μια επείγουσα επιστολή προς την Καγκελάριο και υψώσουν λευκή σημαία, κανείς δεν θα μπορέσει να το στιγματίσει αυτό ως δειλία.
Τα πρακτικά προβλήματα απαιτούν πρακτικές απαντήσεις. Κανείς δεν μπορεί να πει σήμερα που ακριβώς βρίσκονται τα όρια, σε πιο επίπεδο εξαντλείται η ικανότητα για ένταξη αυτών των προσφύγων, που μας έρχονται στη Γερμανία με μορφωτικό επίπεδο που ποικίλλει, φέρνοντας πολύ διαφορετική πολιτιστική, θρησκευτική και πολιτική αποσκευή. Το κρίσιμο επίπεδο δεν εξαρτάται μόνον από τη βούληση των προσφύγων να ενταχθούν, αλλά και από τη δεκτικότητα της πλειοψηφίας της κοινωνίας μας.
Δεν είναι μόνον ζήτημα καλής θέλησης και καλών αισθημάτων, αλλά και ζήτημα πολλών χρημάτων για στέγαση, για μαθήματα της γλώσσας μας, για παιδικούς σταθμούς, σχολεία, κοινωνικές υπηρεσίες, επαγγελματική εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη. Όλα αυτά, ακόμη και για μιαν ευημερούσα κοινωνία, δεν είναι ασήμαντο φορτίο. Ο εθελοντισμός μπορεί να κάνει πολλά, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον επαγγελματισμό και τις οργανωμένες υπηρεσίες του κράτους.
Η συζήτηση για μια σύγχρονη μεταναστευτική πολιτική που να συνδυάζει διαφορετικές οπτικές γωνίες, μένει άνευ αποτελέσματος εδώ και πολλά χρόνια, πρέπει όμως τώρα να καταλήξει σε λύσεις μέσα σε πολύ γρήγορο χρόνο. Δεδομένου του μεγέθους των σημερινών και των μελλοντικών ροών προσφύγων, δεν έχει νόημα να επιμείνουμε στον αυστηρό διαχωρισμό μεταξύ προσφύγων και μετανάστευσης με σκοπό την εργασία: πρέπει να ανοιχθούν «περάσματα» από το ένα status στο άλλο.
Ταυτόχρονα, η πολιτική δεν πρέπει να αφήνει καμία αμφιβολία ότι θα εφαρμόσει την ισχύουσα νομοθεσία. Αυτό ισχύει και για την απόρριψη εκείνων των αιτήσεων - και συνακόλουθα την απέλαση - που δεν μπορούν να αιτιολογήσουν μιαν άδεια διαμονής. Αν θέλουμε να υπερασπιστούμε στην πράξη το δικαίωμα στο άσυλο, δεν πρέπει να το «ξεχειλώσουμε» κάνοντάς το αγνώριστο.
Πώς λοιπόν μπορούμε να ανακτήσουμε την ικανότητα διακυβέρνησης εν όψει του δράματος των προσφύγων; Αυτό είναι πρωτίστως ζήτημα της ευρωπαϊκής πολιτικής καλής γειτονίας. Το πόσοι μετανάστες αναζητούν την ασφάλεια εδώ, δεν αποφασίζεται στα γερμανικά σύνορα. Ακόμη και το ποσό της οικονομικής ενίσχυσης για τους πρόσφυγες, κατά πάσα πιθανότητα, έχει μόνο οριακή επίδραση.
Αυτό που έχει σημασία είναι, αν τα εκατομμύρια των απελπισμένων ανθρώπων στις γειτονικές περιοχές του πολέμου και της κρίσης βλέπουν μια διαφορετική προοπτική για τα παιδιά τους και για τον εαυτό τους. Κανένας δεν αποδέχεται τις κακουχίες και την αβεβαιότητα της μακράς διαδρομής προς τη Δυτική Ευρώπη, επειδή απλά και μόνον επιδιώκει οικονομικά οφέλη για τον εαυτό του. Η συντριπτική πλειοψηφία φεύγει από ανυπόφορη δυστυχία και απόγνωση.
Συνακόλουθα, η βάση για έναν περιορισμό του αριθμού των προσφύγων δεοντολογικά και πρακτικά αποδεκτό, είναι να βελτιωθεί η κατάσταση εκεί όπου έχει αρπάξει φωτιά το έδαφος κάτω από τα πόδια των ανθρώπων. Η Ευρώπη πρέπει να ξαναδώσει στους ανθρώπους αυτούς την ελπίδα για μια καλύτερη, ανθρώπινη ζωή. Και μάλιστα να δώσει ελπίδα για μια καλή ζωή ακόμη και έξω από τα σύνορα της Ευρώπης.
Αυτό απαιτεί αφενός μιαν επίμονη, ανυποχώρητη δέσμευση για περιορισμό του πολέμου στη Συρία, αλλά και για σταθεροποίηση της κατάστασης στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και στη Λιβύη, με όλα όσα είναι απαραίτητα για αυτό.Η δεύτερη μεγάλη πρόκληση έγκειται στην συνεννόηση με τις χώρες που φιλοξενούν σήμερα τη μερίδα του λέοντος των προσφύγων του πολέμου: η Τουρκία, ο Λίβανος και η Ιορδανία. Αυτό σημαίνει οικονομική υποστήριξη για τη στέγαση, την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, αλλά και για να προσφέρονται ευκαιρίες απασχόλησης και ασφαλής διαμονής.
Το γεγονός ότι αυτό έχει ως κόστος και ένα πολιτικό αντίτιμο, το επισήμανε πρόσφατα ο Ερντογάν στην Άνγκελα Μέρκελ. Στην κρίση των προσφύγων αυτός έχει το πάνω χέρι. Μέρος αυτών των ρυθμίσεων πρέπει να είναι η σταθερή δέσμευση της ΕΕ να αποδέχεται μια μεγάλη ετήσια ποσόστωση προσφύγων. Για το σκοπό αυτό πρέπει να συσταθούν σημεία υποδοχής (hot spots) της ΕΕ, όπου οι πρόσφυγες θα μπορούν να υποβάλλουν αιτήσεις για να λάβουν άδεια εισόδου. Όποιος πληροί τα κριτήρια ένταξης της Σύμβασης της Γενεύης, θα μπορεί να εισέρχεται εντελώς νόμιμα.
Ο οδικός χάρτης που περιγράφεται εδώ απαιτεί χρόνο, υπομονή και πολλά χρήματα. Η εναλλακτική λύση θα ήταν μια αποτρεπτική πολιτική απέναντι στους πρόσφυγες, όλο και πιο κακοήθης και διωκτική, με σκοπό να τους κρατήσει μακριά από τη Δυτική Ευρώπη. Οι πιθανότητες να επιτύχει μια τέτοια πολιτική είναι εντελώς αμφίβολες, ενώ το πολιτικό και ανθρωπιστικό τίμημά της θα ήταν εξαιρετικά υψηλό.
Όποιος θέλει να κάνει όσο πιο οδυνηρή γίνεται την προσπέλαση και άφιξη των προσφύγων, εμποδίζει έτσι την κατά το δυνατόν ταχεία και επιτυχή ένταξή τους. Αν γίνει αυτό, στο τέλος θα υπάρχουν μόνον χαμένοι. Αντίστροφα: για να διαφυλάξουμε τον πολυδιαφημισμένο μας «πολιτισμό της φιλοξενίας» που καλοσωρίζει τους νέους πολίτες, δεν πρέπει να δημιουργηθεί στον αυτόχθονα πληθυσμό η εντύπωση ότι η μαζική είσοδος μεταναστών ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Αυτό απαιτεί αφενός μιαν επίμονη, ανυποχώρητη δέσμευση για περιορισμό του πολέμου στη Συρία, αλλά και για σταθεροποίηση της κατάστασης στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και στη Λιβύη, με όλα όσα είναι απαραίτητα για αυτό.Η δεύτερη μεγάλη πρόκληση έγκειται στην συνεννόηση με τις χώρες που φιλοξενούν σήμερα τη μερίδα του λέοντος των προσφύγων του πολέμου: η Τουρκία, ο Λίβανος και η Ιορδανία. Αυτό σημαίνει οικονομική υποστήριξη για τη στέγαση, την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, αλλά και για να προσφέρονται ευκαιρίες απασχόλησης και ασφαλής διαμονής.
Το γεγονός ότι αυτό έχει ως κόστος και ένα πολιτικό αντίτιμο, το επισήμανε πρόσφατα ο Ερντογάν στην Άνγκελα Μέρκελ. Στην κρίση των προσφύγων αυτός έχει το πάνω χέρι. Μέρος αυτών των ρυθμίσεων πρέπει να είναι η σταθερή δέσμευση της ΕΕ να αποδέχεται μια μεγάλη ετήσια ποσόστωση προσφύγων. Για το σκοπό αυτό πρέπει να συσταθούν σημεία υποδοχής (hot spots) της ΕΕ, όπου οι πρόσφυγες θα μπορούν να υποβάλλουν αιτήσεις για να λάβουν άδεια εισόδου. Όποιος πληροί τα κριτήρια ένταξης της Σύμβασης της Γενεύης, θα μπορεί να εισέρχεται εντελώς νόμιμα.
Ο οδικός χάρτης που περιγράφεται εδώ απαιτεί χρόνο, υπομονή και πολλά χρήματα. Η εναλλακτική λύση θα ήταν μια αποτρεπτική πολιτική απέναντι στους πρόσφυγες, όλο και πιο κακοήθης και διωκτική, με σκοπό να τους κρατήσει μακριά από τη Δυτική Ευρώπη. Οι πιθανότητες να επιτύχει μια τέτοια πολιτική είναι εντελώς αμφίβολες, ενώ το πολιτικό και ανθρωπιστικό τίμημά της θα ήταν εξαιρετικά υψηλό.
Όποιος θέλει να κάνει όσο πιο οδυνηρή γίνεται την προσπέλαση και άφιξη των προσφύγων, εμποδίζει έτσι την κατά το δυνατόν ταχεία και επιτυχή ένταξή τους. Αν γίνει αυτό, στο τέλος θα υπάρχουν μόνον χαμένοι. Αντίστροφα: για να διαφυλάξουμε τον πολυδιαφημισμένο μας «πολιτισμό της φιλοξενίας» που καλοσωρίζει τους νέους πολίτες, δεν πρέπει να δημιουργηθεί στον αυτόχθονα πληθυσμό η εντύπωση ότι η μαζική είσοδος μεταναστών ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Η εθνοτική και πολιτισμική πολυμορφία μπορεί να αποτελέσει εποικοδομητικό παράγοντα. Ταυτόχρονα, μια μετανάστευση τόσο μεγάλων διαστάσεων - ειδικά ανθρώπων που προέρχονται από άλλους βιόκοσμους, από άλλα κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια - είναι ένα είδος τεστ κόπωσης που δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή.
Όσο μεγαλύτερες είναι οι διαφορές ως προς τις παραδόσεις, τη θρησκεία, τα ήθη και έθιμα, τόσο περισσότερο είναι αναγκαίος ένας κοινός δεσμός μεταξύ των πολλών διαφορετικών. Μια κοινωνία μεταναστών πρέπει να οργανώσει τη συνοχή της ως πολιτική κοινότητα. Τις βάσεις της πρέπει να τις αποτελούν κοινές αξίες και θεσμοί.
Εκεί βρίσκεται η αλήθεια του συνταγματικού πατριωτισμού, που τόσο συχνά αναφέρεται. Ωστόσο, αυτό παραμένει κάτι αφηρημένο, όσο το Σύνταγμα δεν εκδηλώνεται ως ένας βιωμένος πολιτικός πολιτισμός, μέσω του οποίου αξίες όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η δημοκρατία, η ισότητα, ο αυτοπροσδιορισμός και η πολυφωνία γίνονται πράξη. Μια πολιτική κοινότητα δημιουργείται με κοινή δράση στο δημόσιο χώρο. Χρειάζεται κοινές αφηγήσεις, επετείους, συζητήσεις και μια πρακτική της πολιτικής συμμετοχής που δημιουργεί την ασφάλεια του να ανήκεις σε κάτι. Όποιος μεταναστεύει στη Γερμανία, έρχεται και σε μια συγκεκριμένη ιστορία, η οποία περιλαμβάνει επίσης την ιστορία του εθνικοσοσιαλισμού και του Ολοκαυτώματος. Και έρχεται σε μια χώρα που κατά δύναμιν προσπαθεί να είναι μια ειρηνική, δημοκρατική πολιτεία.
Με όσο πιο πολλή αυτοπεποίθηση βιώνουμε και μεταδίδουμε αυτόν τον δημοκρατικό πολιτισμό, τόσο το καλύτερο. Αυτοπεποίθηση σημαίνει γαλήνια δύναμη. Χρειάζονται και τα δύο.
Ο Ralf Fücks (1951) είναι από το 1996 διευθυντής του Ινστιτούτου
Heinrich Böll, επίσημου πολιτικού-πολιτιστικού ιδρύματος των Πρασίνων στη Γερμανία. Προηγουμένως είχε τη θέση του υπουργού-γερουσιαστή στην πόλη-ομόσπονδο κράτος της Βρέμης, με αρμοδιότητες πολεοδομία και προστασία του περιβάλλοντος. Από το 1999 bis 2001 ήταν μέλος της επιτροπής για τη μετανάστευση της Ομοσπονδιακής Βουλής.
Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση, Ralf Fücks:
Μεγάλη Μετανάστευση των λαών - Εκδοχή 2: Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ΕΕ - του Ραλφ Μπόλμαν.
Μεγάλη Μετανάστευση των λαών - Εκδοχή 1: Το λάθος της Μέρκελ - ανήθικη πολιτική για την προσφυγική κρίση - του Βόλφγκανγκ Μύνχάου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου