Τόμας Στερνς Έλιοτ: Από την Τετάρτη των Τεφρών

Η αρχή και το τέλος του ποιήματος (Μέρος Ι και VI) - Ελληνική απόδοση Κλείτος Κύρου

 Καρποί και φύλλα, κορμός αρχαίου ίταμου  (Pont-de-Buis-lès-Quimerch, Βρετάνη, Γαλλία)

Μέρος Ι 
   

Επειδή δεν ελπίζω να ξαναγυρίσω [2]

Επειδή δεν ελπίζω

Επειδή δεν ελπίζω να γυρίσω

Λαχταρώντας το χάρισμα του ενός και τη φήμη του άλλου [3]

Δεν αγωνίζομαι πια ν' αγωνιστώ για τέτοια πράγματα

(Γιατί ν' απλώνει τα φτερά του ο γέρικος αετός; [4])

Γιατί να πενθώ

Τη χαμένη δύναμη της συνηθισμένης βασιλείας;

  
Επειδή δεν ελπίζω να ξαναγνωρίσω

Την αδύναμη δόξα της θετικής ώρας

Επειδή δε σκέφτομαι

Επειδή γνωρίζω πως δε θα γνωρίσω

Τη μόνη αληθινή πρόσκαιρη δύναμη

Επειδή δε μπορώ να πιω

Εκεί, που δέντρα ανθίζουνε και τρέχουνε βρυσοπηγές, εφόσον τίποτα δε γίνεται ξανά

 
Επειδή γνωρίζω πως ο χρόνος είναι πάντοτε χρόνος

Και ο τόπος πάντοτε και μόνο τόπος

Κι αυτό που είναι τωρινό μόνο για μια φορά είναι τωρινό

Και μόνο για έναν τόπο

Χαίρομαι που τα πράγματα είναι όπως είναι και

Απαρνιέμαι την ευλογημένη μορφή

Και απαρνιέμαι τη φωνή

Επειδή δε μπορώ να ελπίζω πως θα ξαναγυρίσω

Χαίρομαι λοιπόν, έχοντας να καταπιαστώ με κάτι

Που να μου δίνει χαρά

   
Και προσεύχομαι στο Θεό να μας ελεήσει

Και προσεύχομαι ώστε να μπορώ να ξεχάσω

Τα ζητήματα αυτά που με τον εαυτό μου πάρα πολύ τα συζητώ [5]

Πάρα πολύ να εξηγώ

Επειδή δεν ελπίζω να ξαναγυρίσω

Ας αποκριθούν αυτές οι λέξεις

Γι' αυτό που έγινε να μην ξαναγίνει [6]

Είθε η κρίση να μην είναι πολύ βαριά για μας

   
Επειδή ετούτα τα φτερά δεν είναι πια φτερά για να πετούν

Παρά μόνο ριπίδες να χτυπούν τον αέρα

Τον αέρα που τώρα είναι εντελώς μικρός και ξερός

Πιο μικρός και πιο ξερός κι από τη θέληση

Δίδαξέ μας να φροντίζουμε και να μη φροντίζουμε

Δίδαξέ μας να μένουμε ήρεμοι.

Προσευχήσου για μας τους αμαρτωλούς τώρα και στην ώρα 
του θανάτου μας [7]
Προσευχήσου για μας τώρα και στην ώρα του θανάτου μας.

[...]

 
Μέρος VI
 
[...]
Κι η χαμένη καρδιά σκληραίνει και αγάλλεται
Με τη χαμένη πασχαλιά καὶ τις χαμένες πελαγίσιες φωνές
Και τ’ αδύναμο πνεύμα επείγεται να εξεγερθεί [8]
Για τη λυγισμένη χρυσόβεργα και τη χαμένη πελαγίσια οσμή
Επείγεται να επανακτήσει
Το κρώξιμο του ορτυκιού [9] και το βροχοπούλι που γυροβολά
Και το τυφλό το μάτι δημιουργεί
Τα άδεια σχήματα ανάμεσα στις φιλντισένιες πύλες
Και οσμή ανανεώνει την αρμυρή γεύση της αμμουδερής γης
  
Ιδού ο καιρός εντάσεως ανάμεσα θάνατο και γέννα
ο τόπος μοναξιάς που διασταυρώνονται τρία όνειρα
Ανάμεσα σε γαλάζια βράχια
Αλλ’ όταν ξεμακρύνουν οι φωνές που σείστηκαν απ’ τα σμιλάγκια [10]

Τότε άς σειστεί τ’ άλλο σμιλάγκι κι άς αποκριθεί.
Ευλογημένη αδερφή, άγια μητέρα, πνεύμα της πηγής, πνεύμα του κήπου,
Ανέξου μας [11] να μην εμπαίζουμε τον εαυτό μας με απάτη
Δίδαξέ μας να φροντίζουμε και να μην φροντίζουμε
Δίδαξέ μας να μένουμε ήρεμοι

Έστω κι ανάμεσα σ’ αυτά τα βράχια,
Η ειρήνη μας στο θέλημά Του [12]
Έστω κι άν ανάμεσα σ’ αυτά τα βράχια
Αδελφή, Μητέρα
Και πνεύμα του ποταμού, πνεύμα της θάλασσας,
Ανέξου με να μην αποχωριστώ [13]
  
Κι άς φτάσει η κραυγή μου επί Σέ [14]. 

     
T.S. Eliot: Η Τετάρτη των Τεφρών, Τα τραγούδια του Άριελ, Τα Τέσσερα Κουαρτέτα (ελληνική απόδοση Κλείτος Κύρου), Ύψιλον

Άλλη ελληνική απόδοση (με ολόκληρο το αγγλικό πρωτότυπο και πολύ καλές επεξηγηματικές σημειώσεις):
T.S. Eliot: Τετάρτη των Τεφρών και Άλλα Ποιήματα, του Τάκη Κουφόπουλου (1964 - pdf
- και εδώ: DocPlayer)

Το πρωτότυπο (ολόκληρο): T.S. Eliot: Ash Wednesday
 
Ι
Because I do not hope to turn again [2]
Because I do not hope
Because I do not hope to turn
Desiring this man's gift and that man's scope [3]
I no longer strive to strive towards such things
(Why should the aged eagle stretch its wings? [4])
Why should I mourn
The vanished power of the usual reign?

Because I do not hope to know again
The infirm glory of the positive hour
Because I do not think
Because know I shall not know
The one veritable transitory  power
Because I cannot drink
There, where trees flowers, and springs flow, for there is nothing again

Because I know that time is always time 
And place is always and only place 
And what is actual is actual only for one time
And only for one place
I rejoice that things are as they are and
I renounce the blessed face
And renounce the voice
Because I cannot hope to turn again
Consequently I rejoice, having to construct something
Upon which to rejoice

And pray to God to have mercy upon us
And I pray that I may forget
These matters that with myself I too much discuss [5]
Too much explain
Because I do not hope to turn again 
Let these words answer
For what is done, not to be done again [6]
May the judgement not to be too heavy upon us

Because these wings are no longer wings to fly
But merely vans to beat the air
The air which is now thoroughly small and dry
Smaller and dryer than the will
Teach us to care and not to care
Teach us to sit still.

Pray for us sinners now and at the hour of our death [7]
Pray for us now and at the hour of our death

[...]
   
VI
[...]
And the lost heart stiffens and rejoices
In the lost lilac and the lost sea voices
And the weak spirit quickens to rebel [8]
For the bent golden-rod and the lost sea smell
Quickens to recover
The cry of quail [9] and the whirling plover
And the blind eye creates
The empty forms between the ivory gates
And smell renews the salt savour of the sandy earth

This is the time of tension between dying and birth
The place of solitude where three dreams cross
Between blue rocks
But when the voices shaken from the yew-tree [10] drift away
Let the other yew be shaken and reply.

Blessed sister, holy mother, spirit of the fountain, spirit of the garden,
Suffer us [11] not to mock ourselves with falsehood
Teach us to care and not to care
Teach us to sit still
Even among these rocks,
Our peace in His will [12]
And even among these rocks
Sister, mother
And spirit of the river, spirit of the sea,
Suffer me [13] not to be separated 

And let my cry come unto Thee [14]

Επεξηγήσεις (με βάση τις σημειώσεις του Τάκη Κουφόπουλου) :

[1]. Η Τετάρτη των Τεφρών (Ash Wednesday) είναι η πρώτη Τετάρτη και πρώτη ημέρα της Σαρακοστής στην Ρωμαιοκαθολική, Αγγλικανική και Ευαγγελική (και στις λοιπές Προτεσταντικές) Εκκλησία. Αντιστοιχεί με τη δική μας Καθαρή Δευτέρα. Για τους Ρωμαιοκαθολικούς, τελευταία ημέρα της Αποκριάς είναι η Τρίτη, Shrove Tuesday ή Pancake Tuesday, γαλλικά Mardi Gras, η κορύφωση του καρναβαλιού. Το όνομα προέρχεται από την καύση των βαΐων (κλάδοι φοίνικα) του προηγούμενου Πάσχα· ευλογούν τις στάχτες τους και χρίουν με αυτές τα μέτωπα των πιστών. Το ποίημα του Έλιοτ σε πολλά σηµεία µεταγράφει αυτούσιες φράσεις της αγγλικής μετάφρασης της Βίβλου και έτσι ηχεί στα αγγλικά σαν ιερατικό κείµενο.

  

[2] Because I do not hope to turn again: Μετάφραση από τά λατινικά ενός στίχου αποχαιρετιστήριας μπαλλάντας του ποιητή Guido Cavalcanti (1255-1303), φίλου του Δάντη, που εξορίστηκε τό 1300  στή  Σαρζάνα, όπου καί  πέθανε. Η μπαλλάντα άρχιζε: Perch' io non spero di tornar gia mai /Ballateta, in Toscana... Σονέτα καί Μπαλάντες του Cavalcanti είχε µεταφράσει ο Ezra Pound

(Elisabeth Drew: T.S. Eliot: The Design of his Poetry καί Philip Martin: Mastery and Mercy)

 

[3] Desiring this man's gift and that man's scope:  Σαίκσπηρ, Σονέτο ΧΧΙΧ: Wishing me like to one more rich in hope../ Desiring this man's art and that man's hope  (E.D. - P.M)

[4] Why should the aged eagle stretch its wings? Κατά τον E.E. Duncan Jones, γράφει η Drew, η  εικόνα συσχετίζεται µέ κάποιο µεσαιωνικό θρύλο, σύµφωνα µέ  τόν οποίο ο αετός οταν γεράσει, πετά πρός  τον ήλιο, τά φτερά  του τότε καίγονται, πέφτει σέ µια πηγή, από την οποία αναδύεται ξανανιωµένος.

[5] These matters that with myself I too much discus:  Θυµίζει τον Ψαλµό 42,4: Ταύτα ενεθυµήθην και εξέχεα την ψυχήν µου εντός µου.

[6] For what is done, not to be done again: Ίσως παρέµβαση στά λεγόµενα του Εκκλησιαστή 1,9 : Τι το γεγονός; αυτό το γενησόµενον και τι το πεποιηµένον, αυτό το πεποιηθησόµενον. 

[7] Pray for us sinners now and at the hour of our death : Η αγγλική απόδοση του Ave Maria: Ora pro nobis pecatoribus nunc et in hora mortis nostrae (E.D.) 

[8] And the weak spirit quickens to rebel :  ∆ευτερονόμιον 9,23-24: και ηπειθήσατε τω ρήµατι Κυρίου του Θεου ηµών [...] απειθούντες ήτε τα προς Κύριον υπό της ηµέρας ης εγνώσθη υµίν (E.D.) 

[9] Quail (Ορτύκι) : Αριθµοί 11,31 και Έξοδος 16,13: Καί πνεύµα εξήλθε παρά Κυρίου καί εξεπέρασεν ορτυγοµήτραν υπό της θαλάσσης και επέβαλεν... (E.D.) 

[10] Yew-tree : Ο Κουφόπουλος μεταφράζει σμίλακας, ο Κύρου σμιλάγκι. To αειθαλές κωνοφόρο δέντρο ή θάμνος yew είναι η Τάξος η ραγοφόρος (Taxus baccata), που υπάρχει και σε ελληνικά ορεινά δάση ελάτης ή οξιάς (π.χ. της Πίνδου) συνήθως αποκαλείται ίταμος, μερικές φορές ήμερο έλατο ή καρκαριά, αλλά ήταν γνωστό και υπό την διαδεδομένη ιστορική ονομασία Σμίλαξ (βλ. Διοσκορίδης αλλά και λεξικό του Άνθιμου Γαζή της εποχής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού). Στη σύγχρονη βοτανική ονοματολογία Σµίλακας είναι το αναρριχώμενο αειθαλές φυτό Smilax aspera (Σμίλαξ η τραχεία, κοινή ονομασία αρκουδόβατος ή Μεσογειακός σμίλακας, φυτό όμορφο και φαρμακευτικό).

Πάντως το δέντρο Taxus baccata (yew) είναι ένα από  τα σκοτεινά  σύµβολα  του Έλιοτ. Υπάρχει και στο Burnt Norton IV (Τέσερα Κουαρτέτα) Ο Αντώνης ∆εκαβάλλε, στην θαυµάσια  µετάφρασή  του  των Τεσσάρων Κουαρτέτων, το  θεωρεί σύµβολο θανάτου καί ζωής ταυτόχρονα. Υπάρχει στις αυλές πολλών εκκλησιών (στην Αγγλία, στη Βρετάνη της Γαλλίας, πολύ συνηθισμένο σε εκκλησίες και κεντρικές πλατείες στη Γαλικία και στις Αστούριας της Ισπανίας) και θεωρείται σύµβολο πένθους. 

Το δέντρο αυτό μεγαλώνει αργά και ζει πάρα πολλά χρόνια. Η μέγιστη παρατηρηθείσα διάμετρος του κορμού (4 m), εκτιμάται πως απαιτεί 2000 έτη ανάπτυξης. Ενδεχομένως πρόκειται για το πλέον μακρόβιο δένδρο της Ευρώπης. Στη μακροβιότητά του συντελεί και η μοναδική ιδιότητα του κορμού του να ραγίζει λόγω του υπερβολικού βάρους, δίχως όμως να προσβάλλεται από ασθένειες στις ρωγμές όπως τα υπόλοιπα δένδρα (ενδεχομένως προστατεύεται από την τοξικότητα του κορμού του).

Άλλη παράξενη ιδιότητα αφορά το φύλο του: Ο ίταμος είναι συνήθως δίοικο φυτό (υπάρχουν ξεχωριστά αρσενικά και θηλυκά δέντρα), υπάρχουν όμως και μόνοικα άτομα (δέντρα ερμαφρόδιτα με χωριστά αρσενικά και θηλυκά άνθη) ή και κάποια που αλλάζουν φύλο με τα χρόνια.

Έχει καρπούς και φύλλα πάρα πολύ τοξικά για τα άλογα, βοοειδή και χοίρους, λιγότερο τοξικά για τον άνθρωπο. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο ίταμος ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, οι οποίες τιμωρούσαν τους ανθρώπους με τη χρήση του δηλητηρίου του. Η θεά Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη ποτισμένα σε δηλητήριο ίταμου εναντίον θηραμάτων και εχθρών. Η χρήση του ξύλου του ίταμου στη Μεγ. Βρετανία και στη λοιπή Μεσαιωνική Ευρώπη ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην κατασκευή των μεγάλων μεσαιωνικών τόξων.

 Taxus baccata - είσοδος παρεκκλησίου (Νορμανδία) και άλλο φυτό 1600 ετών στο Estry (Νορμανδία)

[11] Suffer us not: 5. Κατά τον Κουφόπουλο, στην αγγλική Αγία Γραφή το suffer µεταφράζεται «αφήνω» (δες  Ψαλµ. 16,10 και Ματθ. 3,15). Έτσι, τον στίχο Suffer us not to mock ourselves with falsehood, ο Κουφόπουλος τον αποδίδει Μη µας αφήνεις να περιπαίζουµε τον εαυτό µας µε ψέµµατα, ενώ ο Κύρου Ανέξου μας να μην εμπαίζουμε τον εαυτό μας με απάτη. Η ερμηνεία του Κουφόπουλου φαίνεται πιο στρωτή.

[12] Our peace in His will : Παράφραση του στίχου της Πικάρντα του Δάντη (Παρ. ΙΙΙ, 95): La sua voluntade e nostra pace - his will is our peace. (E.D.)

[13] Suffer me not to be separated: Λόγια παρµένα από τό Anima Christi των Καθολικών: Suffer me not to be seperated from Thee (P.M. και Unger). Όμως ο Κουφόπουλος αποδίδει Μη µε  αφήνεις να χωριστώ, ο Κύρου Ανέξου με να μην αποχωριστώ (Βλ.[11])

  
[14] And let my cry come unto Thee: Ψαλµ. 102,1 Κύριε εισάκουσον της προσευχής µου, και η κραυγή µου προς σε ελθέτω (στην Αγγλική Βίβλο: Hear my prayer, O Lord, and let my cry come unto Τhee). 

 

Τόμας Έλιοτ: The Hollow Men (Οι Κούφιοι Άνθρωποι)

    

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός» - η Έρημη Χώρα του T.S. Eliot, ο Σολωμός, ο Επιτάφιος. «Όποιος πεθάνει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει»

   

Γιάκομπ Άουγκστάιν: Η θρησκεία ως κοινωνική ουτοπία - Η εναλλακτική λύση του Ιησού

Ο Ιησούς ως υπερασπιστής της ουτοπίας και ο Έρνστ Μπλοχ

 

Αντρέϊ Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι - Στάνισλαβ Λέμ: «Σολάρις» ή πως η αγάπη επουλώνει τη φθορά του κόσμου
   

  

   

     
Μιχαήλ Γιούριεβιτς Λέρμοντοφ: «Τρείς Φοίνικες» - Βλαδίμηρου Σεμιόνοβιτς Βισότσκι: «Τραγούδι για τη Γή»