Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ: Πώς τρέφουν τον λαϊκισμό οι μή λαϊκιστές πολιτικοί και η τεχνοκρατική πολιτική

© ZEIT Wissen Nο. 5/2016 - Jan-Werner Müller. Populismus: "Der Spuk geht nicht so schnell vorbei"
Το πρώτο μέρος της συνέντευξης του καθηγητή πολιτικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον στους Katrin Zeug και Niels Boeing της εφημερίδας Die Zeit, 4. 9.2016

 

Μελετώντας τον Ντόναλντ Τραμπ και τους οπαδούς του ο Jan-Werner Müller διαπιστώνει σε τί συνίσταται ο λαϊκισμός: Υπάρχει ένας αληθινός, αυθεντικός λαός που έχει μόνον έναν αληθινό εκπρόσωπο: τον Τραμπ. Όποιος είναι εναντίον του, αυτομάτως παύει να είναι μέρος αυτού του λαού και δεν μετρά, ούτε ηθικά ούτε πολιτικά.

Την εβδομάδα που συναντήσαμε τον καθηγητή Jan-Werner Müller για τη συνέντευξη, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, στη Συνέλευσή του στο Κλίβελαντ, επέλεγε τον Donald Trump ως προεδρικό του υποψήφιο, ενώ στη Γερμανία, ο ηγέτης της Pegida Lutz Bachmann ίδρυε και αυτός δικό του κόμμα. Λίγο πριν, οι Βρετανοί είχαν ψηφίσει εναντίον της συμμετοχής της χώρας τους στην ΕΕ και οι Αυστριακοί, για ελάχιστες ψήφους, είχαν αποφύγει την εκλογή ενός λαϊκιστή της Δεξιάς ως προέδρου της Δημοκρατίας. Η Μαρίν ΛεΠεν στη Γαλλία, ο Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία: οι μελετητές του λαϊκισμού έχουν πολλή δουλειά. Ο Jan-Werner Müller μόλις μετακόμισε από το Πρίνστον στη Βιέννη για ερευνητική εργασία ενός χρόνου. Είναι μια ζεστή μέρα, ήπιαμε πέντε μπουκάλια νερό, ο ιδρώτας τρέχει. Συζητάμε για την εξουσία, για τη δημοκρατία και για απογοητευμένους λευκούς άνδρες.

  Katrin Zeug, Niels Boeing

ZEIT Wissen: Καθηγητά Μύλλερ, τι σχέση έχει ο λαϊκισμός με την αποπλάνηση;

Jan-Werner Müller: Πάντα αντιστέκομαι στον τρόπο σκέψης που μετατρέπει αυτό το θέμα σε ζήτημα ψυχολογίας. Είναι πολύ εύκολη εξήγηση τα συναισθήματα που αποδίδονται στα θύματα του λαϊκισμού: εξαπατήθηκαν, είναι όλοι φορτισμένοι με δυσαρέσκειες ή με θυμό, είναι οι απογοητευμένοι, οι φοβισμένοι. 

 

ZEIT Wissen: Δεν είναι αλήθεια;

Müller: Δεν αρνούμαι ότι μπορεί να υπάρχουν και αυτές οι περιπτώσεις. Όμως άν σκεφτούμε έτσι, λέμε έμμεσα ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να σκεφτούν ανεξάρτητα, ότι είναι ανήμποροι και παραδομένοι στις ψεύτικες υποσχέσεις ή στα δικά τους ξεσπάσματα οργής. Αν αντιμετωπίσουμε το «πλήθος των παρασυρμένων» ως θύματα δημαγωγών, είμαστε σε ολισθηρό δρόμο. Τότε παρασυρόμαστε εμείς οι ίδιοι από εικασίες που ήταν χαρακτηριστικές της ψυχολογίας των μαζών του 19ου αιώνα και της θεωρίας του εκσυγχρονισμού της δεκαετίας του 1950: οι μάζες, το πλήθος, που υποτίθεται ότι είναι παράλογο και φοβάται τη νεωτερικότητα. Η άποψη αυτή είναι πολύ διαδεδομένη σήμερα. Έτσι έγραψε κάποτε ο Τόνι Μπλερ: απλά, πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να καταλάβουν τον σύγχρονο κόσμο. Σ' αυτό το θέμα, καλύτερα να είμαστε προσεκτικοί.

Φωτογραφίες:© Giant vegetable competition - Autumn Flower Show, Harrogate, Βρετανία

[Χαρακτηριστικό γνώρισμα του λαϊκισμού δεν είναι η επίθεση στις ελίτ, αλλά η διεκδίκηση αποκλειστικής εκπροσώπησης του «αληθινού» λαού και ο αποκλεισμός των «άλλων»]
ZEIT Wissen: Πώς λοιπόν να αναγνωρίσουμε έναν λαϊκιστή, αν όχι από τα τεχνάσματά του που αποπλανούν; 

Müller: Το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι το εξής: ισχυρίζονται ότι αυτοί και μόνον αυτοί, ή μόνον αυτοί και τα κόμματά τους, είναι οι μοναδικοί νόμιμοι εκπρόσωποι του αυθεντικού λαού. Ο καθοριστικός παράγοντας δεν είναι η αντι-ελιτίστικη στάση, γιατί τις ελίτ τις επικρίνουμε όλοι συνεχώς. Ο καθοριστικός παράγοντας είναι η αντιπλουραλιστική στάση. 
  
ZEIT Wissen: Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα; 
Müller: Τον Μάιο, σε μια εκδήλωση της εκλογικής εκστρατείας του, ο Ντόναλντ Τραμπ είπε κάτι που δεν έτυχε της αρμόζουσας προσοχής, γιατί συνεχώς ακούμε από αυτόν πολύ ενοχλητικά πράγματα. Όμως το συγκεκριμένο δείχνει με πολλή σαφήνεια τη στάση αυτή. Είπε:

«Το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι η ενότητα του λαού, και όλοι οι άλλοι άνθρωποι δεν μετράνε».

ZEIT Wissen: «Το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι η ενότητα του λαού» - ακούγεται μάλλον ακίνδυνο.
Müller: Το δεύτερο μέρος της φράσης είναι το καθοριστικό: «Όλοι οι άλλοι άνθρωποι δεν μετράνε». Υπάρχει λοιπόν ένας αυθεντικός λαός και ένας μοναδικός αυθεντικός εκπρόσωπος αυτού του λαού - εκείνος. Όποιος είναι εναντίον του, αυτομάτως δεν αποτελεί μέρος του αυθεντικού λαού, άρα δεν μετρά από ηθική και κυρίως από πολιτική άποψη.
  
ZEIT Wissen: Για σας, ο  λαϊκισμός είναι κατά κύριο λόγο μια στάση και δεν συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα; 
Müller: Το χαρακτηριστικό είναι ο ηθικός και πολιτικός αποκλεισμός των άλλων, που προκύπτει από την αξίωση των λαϊκιστών για αποκλειστική αντιπροσώπευση. Κατά τη γνώμη μου, όποιος δεν διεκδικεί αποκλειστικότητα στην αντιπροσώπευση του λαού, δεν είναι λαϊκιστής. Ακόμη και άν λέει πολλά πράγματα που ενοχλούν ή που πρέπει να απορρίπτουμε κατηγορηματικά, λόγου χάρη ξενόφοβα και ρατσιστικά.

«Οι λαϊκιστές λένε ότι υπάρχει μια και μοναδική αυθεντική λαϊκή βούληση»
ZEIT Wissen: Τουλάχιστον στην αρχή, οι λαϊκιστές σε όλες τις περιπτώσεις εκπροσωπούν μια μειονότητα. Πώς, παρόλα αυτά, καταφέρουν και αυτοπαρουσιάζονται ως οι εκπρόσωποι του λαού;
Müller: Εδώ υπάρχει ένα είδος τεχνάσματος: Πρώτον, λένε ότι υπάρχει μία και μοναδική αυθεντική βούληση του λαού, η οποία δεν μπορεί να είναι λανθασμένη. Στη συνέχεια, ισχυρίζονται ότι αυτή η βούληση καταπιέζεται από τις ελίτ και δεν γίνεται ακουστή. Τέλος, ισχυρίζονται ότι αυτοί δεν κάνουν τίποτε άλλο, παρά μόνον φέρνουν στο προσκήνιο και πραγματοποιούν αυτή τη βούληση. Κάνουν πράξη μόνον το έργο που τους αναθέτει ο λαός.

ZEIT Wissen: Και γιατί αυτό είναι πάντα τόσο πειστικό;
Müller: Συχνά οι λαϊκιστές δεν ξεκινούν τόσο ριζοσπαστικά, όσο καταλήγουν στο τέλος. Πάρτε για παράδειγμα τον Ερντογάν. Όσα έλεγε στην αρχή, ήταν όλα σωστά: Στην Τουρκία υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν ταιριάζουν με τα κεμαλικά ιδανικά· είναι πολύ θρησκευόμενοι και πολύ δεμένοι με τις αξίες της αγροτικής και επαρχιακής κοινωνίας, γι' αυτό δεν έχουν αποδεχθεί όλη αυτή τη διαδικασία εκσυγχρονισμού - αυτοί οι λεγόμενοι μαύροι Τούρκοι είχαν εκ των πραγμάτων εξαιρεθεί από τις διαδικασίες της πολιτικής. Ο Ερντογάν ασκούσε κριτική στο γεγονός αυτό και είχε δίκιο, έτσι πήρε με το μέρος του τόσο πολλούς ανθρώπους. Αλλά σε κάποιο σημείο ήρθε η στροφή. Ξαφνικά, ο Ερντογάν έπαυσε να λέει ότι ο λαός είμαστε και εμείς. Άρχισε να λέει ότι εμείς είμαστε ο λαός και οι άλλοι δεν είναι, δεν είναι μέρος του. Ο λαϊκισμός οικοδομείται μέσα μεγάλο χρονικό διάστημα, στο οποίο οι οπαδοί ακολουθούν πιστά. Για τους περισσότερους από αυτούς δεν έρχεται κάποια στιγμή που τον εγκαταλείπουν λέγοντας: Ο Ερντογάν με εκπροσωπούσε μόνον για όσο διάστημα αποδεχόταν τον πλουραλισμό. 

 

ZEIT Wissen: Πώς καταλήγουν στην απόρριψη του πλουραλισμού;
Müller: Πρώτα απ' όλα, ο πλουραλισμός είναι μόνον μια συνοπτική διατύπωση γι' αυτό που πρέπει να εκπληρώνουμε σε μια σύγχρονη δημοκρατία: να συμβιώνουμε με εύλογα δίκαιο τρόπο, ως ελεύθεροι και ίσοι πολίτες, με ανθρώπους που είναι εν μέρει πολύ διαφορετικοί από εμάς. Πρέπει να αποδεχόμαστε, ότι ακόμη και οι άνθρωποι των οποίων ο τρόπος ζωής δεν μας αρέσει πάντα, είναι μέρος της κοινωνίας και μπορούν να έχουν λόγο για τα πράγματα. Επιπλέον, οι κοινωνίες γίνονται όλο και πιο ποικιλόμορφες και αναγνωρίζουν, λόγου χάρη, τις μειονότητες και τα δικαιώματα των γυναικών. Μερικοί αυτό δεν το θέλουν. 

ZEIT Wissen: Η ποικιλομορφία κάνει καλό σε μια κοινωνία, την καθιστά πιο ισχυρή και ενδιαφέρουσα. 

Müller: Το ζήτημα είναι οι εντελώς πραγματικές απώλειες ισχύος. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ: Ένας λευκός, έστω και όχι ιδιαίτερα μορφωμένος, στον πατριαρχικό κόσμο των δεκαετιών του 1950 και 1960 είχε μια κάποια δύναμη. Πιθανότατα, τώρα πια δεν την έχει. Αν κάποιος έλθει τώρα και πει, «εγώ μπορώ να τα κάνω όλα αυτά και πάλι όπως ήταν πριν, και σείς έχετε κατά βάση δίκιο, ήταν εντελώς λάθος που προχωρήσαμε προς μια κοινωνία, στην οποία οι λευκοί κάποια μέρα δεν θα είναι πια η πλειοψηφία», τότε αυτό, για ορισμένους πολίτες, είναι μια ελκυστική πολιτική πρόταση.

[Το διαδίκτυο ενισχύει τον λαϊκισμό;] 
ZEIT Wissen: Ιδιαίτερα οι απογοητευμένοι λευκοί άνδρες μοιάζουν πανταχού παρόντες στο διαδίκτυο. Πυροδότησε τον λαϊκισμό το Διαδίκτυο;
Müller:  Μου φαίνεται ότι ενισχύει ένα φαινόμενο που μπορεί να περιγραφεί με την παράδοξη σε πρώτη ματιά ιδέα της άμεσης εκπροσώπησης: Κάποιοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι βρίσκονται σε άμεση επαφή με τον αληθινό εκπρόσωπο της αυθεντικής λαϊκής βούλησης. Σκεφτείτε τα μηνύματα του Τραμπ στο Twitter· εν τω μεταξύ, ο ίδιος αποκαλεί τον εαυτό του «Χέμινγουεϊ των 140 ψηφίων» και ασφαλώς, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί μια κάποια αποτελεσματικότητα των tweets του. Ή δείτε τον Beppe Grillo, τον επικεφαλής του ιταλικού κινήματος των Πέντε Αστέρων, ο οποίος εμφανίστηκε αρχικά στη δημοσιότητα μέσω του ιστολογίου του στο Διαδίκτυο. Ο Grillo ισχυρίζεται το εξής: «Εσείς λέτε τι συμβαίνει και εγώ είμαι το μεγάφωνό σας, είμαι ο ενισχυτής». Και το συναίσθημα ότι «εμείς είμαστε ο αληθινός λαός και είμαστε πραγματικά ενωμένοι», ενισχύεται όταν διαρκώς επαναλαμβανόμενα γραπτά μηνύματα επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας.
  

ZEIT Wissen: Οι λαϊκιστές μιλούν διαφορετικά από τους άλλους;
Müller: Δεν χρησιμοποιούν άλλο λεξιλόγιο. Εκ πρώτης όψεως χρησιμοποιούν τη γλώσσα της δημοκρατίας, και αυτός είναι ο λόγος που ο λαϊκισμός είναι τόσο επικίνδυνος. Η Marine Le Pen, η πρόεδρος του Γαλλικού Εθνικού Μετώπου, σε αντίθεση με τον πατέρα της, εδώ και πολύ καιρό πολιτεύεται  χωρίς να ισχυρίζεται ότι το Ολοκαύτωμα δεν υπήρξε. Λαϊκιστές όπως εκείνη, λένε σήμερα: Θέλουμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο. Και με τη λέξη έλεγχο εννοούν τη δημοκρατία του εθνικού κράτους.
  

ZEIT Wissen: Γιατί αυτό είναι επικίνδυνο;
Müller: Οι λαϊκιστές συχνά ακούγονται σαν να είναι υπέρ των περισσότερων δημοψηφισμάτων, είτε μέσω πρωτοβουλιών πολιτών, είτε με πρωτοβουλία των κυβερνώντων, ώστε να μπορέσει επιτέλους να ακουστεί η φωνή του ίδιου του λαού. Όλα αυτά είναι συζητήσιμα. Μόνον που τελικά, τις ιδέες τους για το τι θέλει πραγματικά ο λαός, δεν τις αντλούν από εμπειρικά στοιχεία. Τις αντλούν από μια συμβολική μορφή της αντιπροσώπευσης: Εμείς, οι αληθινοί εκπρόσωποι, ξέρουμε τι θέλει ο λαός. Οι λαϊκιστές δεν θέλουν διαδικασίες διαμόρφωσης βουλήσεως και λήψης αποφάσεων ανοιχτές σε κάθε αποτέλεσμα, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει σε ένα δημοψήφισμα. 

«Ο λαϊκισμός δεν έχει επιτυχία άν δεν χρησιμοποιήσει την ηθική διάσταση»

ZEIT Wissen: Πού είναι το όριο μεταξύ των πολιτικών πεποιθήσεων των δημοκρατικών και των λαϊκιστών;

Müller: Φυσικά, σε μια δημοκρατία, ο καθένας πιστεύει ότι είναι σωστός και έχει δίκιο, και συνεπώς ο καθένας θα ήθελε να επικρατήσουν οι δικές του ιδέες. Η διαφορά είναι η εξής: παρ' όλα αυτά, αποδεχόμαστε ότι ίσως να κάνουμε λάθος και αποδεχόμαστε ότι η αντίθετη άποψη είναι για λόγους αρχής νόμιμη. Θα μπορούσαμε τώρα να βγούμε μαζί έξω στο δρόμο και να πούμε: Ακολουθήστε μας, ανακαλύψαμε κάτι που δεν το είχε δει κανείς μέχρι τώρα - η ταυτότητά σας δεν αναγνωρίζεται, δεν λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντά σας. Το να κάνουμε αυτό είναι εντελώς φυσιολογικό και δημοκρατικό. Αν αποτύχουμε στην προσπάθειά μας και κανείς δεν μας ακολουθήσει, τότε θα πρέπει πούμε, «εντάξει θα δοκιμάσουμε  και πάλι στις επόμενες εκλογές». Αντίθετα, ο λαϊκιστής θα έλεγε: «Όχι, η αποτυχία δεν οφείλεται σε εμένα. Αυτό συνέβη επειδή οι παλιές ελίτ έχουν συνωμοτήσει εναντίον μου. Όμως η σιωπηλή πλειοψηφία είναι μαζί μου». 

  
ZEIT Wissen: Το 2011, το κίνημα Occupy Wall Street ισχυριζόταν το εξής: «Είμαστε το 99 %». Δεν σήμαινε και αυτό «εμείς είμαστε ο αληθινός λαός»; Ήταν ένας λαϊκισμός της Αριστεράς;

Müller: Κατά τη γνώμη μου, οι πραγματικοί λαϊκιστές θα έλεγαν: «Είμαστε το 100 %» - όχι μόνον το 99 %. Αυτό μπορεί να μας φαίνεται τώρα σαν υπεκφυγή ή παιχνίδι με τις λέξεις, όμως το κρίσιμο από το οποίο εξαρτώνται όλα είναι αυτό το 1 %. Για τη συγκεκριμένη περίπτωση: είναι διαφορετικό να λέει κάποιος ότι οι «άλλοι» δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, δεν πρέπει να «λογαριάζονται» καθόλου, και διαφορετικό να λέει μόνον ότι είμαστε η συντριπτική πλειοψηφία, πράγμα που δείχνει την κραυγαλέα ανισότητα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο λαϊκισμός είναι εξ ορισμού πάντα δεξιός. Το κριτήριο του αποκλεισμού μπορεί να εκπληρώνεται με εντελώς διαφορετικά περιεχόμενα.

[Το ισπανικό Podemos δεν είναι ανήκει στον λαϊκισμό, άν και ισχυρίζεται ότι ανήκει. Ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ όμως στο δημοψήφισμα του 2015 πολιτεύτηκε ως λαϊκιστικό κόμμα] 
ZEIT Wissen: Υπάρχει τώρα στην Ευρώπη αριστερός λαϊκισμός;

Müller: Αυτοί που θεωρούνται σήμερα χαρακτηριστικά παραδείγματα αριστερού λαϊκισμού, το Podemos στην Ισπανία και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον ορισμό μου δεν είναι λαϊκιστές. Το γεγονός ότι οι υποστηρικτές του Podemos επικρίνουν την ελίτ, δεν τους κάνει αυτομάτως λαϊκιστές. Όμως ο ΣΥΡΙΖΑ, σε μια περίπτωση, πήρε με έντονο τρόπο τη μορφή λαϊκίστικου πολιτικού σχήματος. Στο δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 στην Ελλάδα, ακούστηκε αίφνης το εξής: όποιος ψηφίζει Ναι στην πολιτική της ευρωζώνης για τη διάσωση της Ελλάδας, χάνει την ιδιότητα του καλού Έλληνα πολίτη. Πρέπει να προσπαθούμε να μην παρασυρόμαστε σε λάθος δρόμο από τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι πολιτικοί παράγοντες: οι οι ίδιοι οι εκπρόσωποι του Podemos ισχυρίζονται ότι είναι λαϊκιστές, αλλά κατά την δική μου άποψη δεν είναι. 
 

ZEIT Wissen: Σε τι ακριβώς συνίσταται η διαφορά; 

Müller: Αν το βασικό «πιστεύω» είναι: «Όποιος είναι εναντίον μου, δεν λογαριάζεται, δεν ανήκει στον λαό», αυτό σημαίνει το εξής: δεν χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη ο αντίπαλος. Όποιος σκέφτεται έτσι, αισθάνεται ελεύθερος να κάνει στους αντιπάλους ό,τι θέλει εκείνος. Δεν είναι πια υποχρεωμένος να σέβεται τα δικαιώματα της μειοψηφίας, ούτε τα συνταγματικά δικαστήρια, τα οποία, σε περίπτωση αμφιβολίας, έχουν ως καθήκον να προστατεύουν τις ευάλωτες μειοψηφίες. Αυτή είναι η κρίσιμη διαφορά των λαϊκιστών με κάποιους που θα ήθελαν και αυτοί να έχουν με το μέρος τους την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη πλειοψηφία, ωστόσο εξακολουθούν πάντα να αναγνωρίζουν τους άλλους ως νόμιμη μειοψηφία.

[Οι κατεστημένοι πολιτικοί παρέχουν όπλα και πλεονεκτήματα στους λαϊκιστές - Την λαϊκή βούληση την συνδιαμορφώνουν οι ίδιοι οι πολιτικοί] 
ZEIT Wissen: Πώς νομιμοποιούν οι λαϊκιστές αυτόν τον αποκλεισμό των άλλων; 

Müller: Ο λαϊκισμός δεν λειτουργεί και δεν έχει επιτυχία άν δεν χρησιμοποιήσει την ηθική διάσταση. Η βούληση του λαού δεν είναι μια εμπειρική, αλλά μια ηθικά φορτισμένη έννοια. Το κρίσιμο είναι το εξής: Υπάρχει ο αληθινός λαός, αυτός έχει μια συγκεκριμένη ταυτότητα και από αυτήν προκύπτουν τα πάντα. Με στήριγμα αυτή την εικασία, ο λαϊκιστής προσποιείται ότι στην πραγματικότητα, απλά μορφοποιεί με παθητικό τρόπο μια προϋπάρχουσα λαϊκή βούληση. Αλλά στην πραγματικότητα, την βούληση αυτή την συνδιαμορφώνουν πάντοτε, εκτός των άλλων, και οι ίδιοι οι πολιτικοί. 

 

ZEIT Wissen: Τι ρόλο παίζει η απλούστευση;  
Müller:  Κατά τη γνώμη μου, όχι αυτόν τον ρόλο που θεωρείται κοινή πεποίθηση: ότι ο κόσμος, το οικονομικό σύστημα, η νεωτερικότητα, είναι πολύ περίπλοκα πράγματα και οι λαϊκιστές προσφέρουν απλές εξηγήσεις και λύσεις. Αλλά η φράση της Μέρκελ «αν το ευρώ αποτύχει, τότε και η Ευρώπη θα αποτύχει», είναι και αυτή πολύ απλουστευτική. Και ο ισχυρισμός ότι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος, είναι κατά τη γνώμη μου ένα κλισέ με το οποίο εμείς οι ίδιοι κολακεύουμε τον εαυτό μας. Αν είσασταν καγκελάριος το 1975, θα είχατε να παλέψετε με τον στασιμοπληθωρισμό, με την ύφεση και με την τρομοκρατία. Ήταν όλα αυτά τόσο απλά και εύκολα; Όμως, η συσχέτιση της απλούστευσης με τον λαϊκισμό δεν είναι εντελώς λανθασμένη. Το απλουστευτικό του λαϊκισμού συνίσταται στο εξής: ενώ ζούμε μέσα σε έναν κόσμο πολυμορφίας, να λέμε ότι δεν είναι πολύμορφος και πλουραλιστικός, ότι υπάρχει μόνον ένας αληθινός, ομοιογενής λαός με μονοσήμαντα ενδιαφέροντα και συμφέροντα, τα οποία μπορούν να προσδιοριστούν με σαφήνεια και να γίνουν πράξη ένα προς ένα.

ZEIT Wissen: Οι άνθρωποι επιβιβάζονται στο όχημα του λαϊκισμού με ιδιαίτερη ευκολία όταν είναι δυσαρεστημένοι;

Müller: Κι αυτό είναι μια από τις εικασίες που ακούγονται συχνά. Δεν είναι ποτέ καλή ιδέα να προσπαθούμε να καταλάβουμε τον λαϊκισμό παρατηρώντας ένα «φωτογραφικό του στιγμιότυπο», σύμφωνα με το σύνθημα: Το μόνο που χρειάζεται είναι να του ρίξουμε μια ματιά και αμέσως όλα φάινονται σαφώς. Εάν η δυσαρέσκεια δεν αντιμετωπιστεί με επάρκεια και αποτελεσματικότητα από τα δημοκρατικά κόμματα, μπορεί να οδηγήσει σε ριζοσπαστικοποίηση των πολιτών. Ο προηγούμενος πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αριστερού λαϊκισμού. Αλλά και αυτός δεν ξεκίνησε ως ο απολυταρχικός πολιτικός που είδαμε στο τέλος. Ασφαλώς, αυτή η εξέλιξή του ευνοήθηκε από το γεγονός ότι πολλοί δεν έλαβαν σοβαρά υπόψη τα αιτήματα που έθετε στο ξεκίνημά του. Πρέπει να αναρωτηθούμε τι βοήθεια δίνουμε στον λαϊκισμό, όταν αποκλείουμε συνεχώς και με ριζικό τρόπο ανθρώπους που θέλουν να είναι μέρος της πολιτικής διαδικασίας. Δεν θα πρέπει και τα άλλα κόμματα επίσης, να ξανασκεφτούν για το πώς αντιδρούν σε τέτοια στοιχεία; Δεν είναι προφανές ότι παρέχουν πλεονεκτήματα στους λαϊκιστές, όταν διαρκώς και σχεδόν πάντοτε επιβεβαιώνουν στην πράξη αυτό που λένε οι λαϊκιστές για τις ελίτ, ότι «ποτέ δεν ακούν, δεν μας αφήνουν να συμμετέχουμε στο πολιτικό παιχνίδι»; 

  

[Οι μεσότιτλοι με έντονα γράμματα είναι της Zeit, οι λοιποί προστέθηκαν στον ιστότοπο Μετά την Κρίση]

  
Το B' μέρος της συνέντευξης του J. W. Müller : «Με το δικό μας μοντέλο δημοκρατίας δεν βρήκαμε την τελική λύση για όλες τις εποχές - Ωστόσο, η αρχή της αντιπροσώπευσης έχει πολύ μέλλον μπροστά της»

Ο Jan-Werner Müller είναι καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Princeton University, ενός από τα παλιότερα και πιο ονομαστά πανεπιστήμια στις ΗΠΑ. Διδάσκει τώρα ως επισκέπτης καθηγητής στο IWM, Βιέννη. Εκτενές βιογραφικό (Princeton)
Πρόσφατο βιβλίο: Was ist Populismus? (Τι είναι λαϊκισμός, Suhrkamp, 2016), δοκίμιο από τα μαθήματα στο IWM (Lectures in Human Sciences).
Άλλα: Another Country: German Intellectuals, Unification and National Identity (Yale 2000), A Dangerous Mind: Carl Schmitt in Post-War European Thought (Yale 2003), Constitutional Patriotism (Princeton Univ. Press, 2007)

Επιλεγμένη αρθρογραφία του Γ. Β. Μύλλερ (Αγγλικά)

Blätter für deutsche und internationale Politik (γερμ.): Αρθρογραφία J.-W.Müller

Jan-Werner Müller στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

Αντιπροσωπευτική δημοκρατία στην μεταπολεμική Ευρώπη και ο λαϊκισμός ως «σκιά» της

H νέα Δεξιά στη Γερμανία και οι διανοούμενοί της

Βρετανία, το δύστροπο παιδί της Ευρώπης
Α΄ Μέρος: Η μακροχρόνια δύσκολη συμβίωση
Β' Μέρος : Η αποχώρηση της Βρετανίας δεν θα κάνει την ΕΕ πιο σταθερή

 

    

  
  
Ένα χρόνο μετά το δημοψήφισμα, Ελλάδα και ευρωζώνη.

Μέρος Α': Λαϊκή κυριαρχία, δημοκρατία, παραβίαση των κανόνων
Μέρος Β: Η ΕΕ θα έχει μέλλον άν ανακτήσει τη δημοκρατία σε Ενωσιακό επίπεδο