Ένας Κεϋνσιανός αντίλογος στους Σάμμερς - Κρούγκμαν: Η διαρκής, διαρθρωτική οικονομική στασιμότητα (secular stagnation) και η κρίση του προτύπου της Νέας Συναίνεσης

του Μάριο Σεκκαρέτσια

 
O Mario Seccareccia διδάσκει Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα

Mario Seccareccia: Larry Summers, Secular Stagnation, and the Crisis of the New Consensus Model
Read more at http://www.nakedcapitalism.com/2013/11/mario-seccareccia-larry-summers-secular-stagnation-and-the-crisis-of-the-new-consensus-model.html#KugVkEexryYoVEYV.99

Mario Seccareccia: Larry Summers, Secular Stagnation, and the Crisis of the New Consensus Model
Read more at http://www.nakedcapitalism.com/2013/11/mario-seccareccia-larry-summers-secular-stagnation-and-the-crisis-of-the-new-consensus-model.html#KugVkEexryYoVEYV.99

Mario Seccareccia: Larry Summers, Secular Stagnation, and the Crisis of the New Consensus Model
Read more at http://www.nakedcapitalism.com/2013/11/mario-seccareccia-larry-summers-secular-stagnation-and-the-crisis-of-the-new-consensus-model.html#KugVkEexryYoVEYV.99

Το άρθρο Larry Summers, Secular Stagnation, and the Crisis of the New Consensus Model δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα © naked capitalism, 26.11.2013

 

Ρέμπραντ, Μάθημα ανατομίας (σε πτώμα)

Εδώ και περισσότερο από μία εβδομάδα, ο Lawrence Summers εξέπληξε τον κόσμο της οικονομίας με τις παρατηρήσεις που έκανε στο 14ο Ετήσιο Συνέδριο Έρευνας του ΔΝΤ (με θέμα την οικονομική κρίση), όπου εκστόμισε τις επίφοβες λέξεις «SS»: «Secular Stagnation», διαρκής οικονομική στασιμότητα [στασιμότητα της κοσμικής κοινωνίας].

Τα σχόλιά του φαίνεται να έχουν συγκλονίσει μεγάλο μέρος του mainstream, που εξακολουθεί να πιστεύει ότι η οικονομία θα επιστρέψει στην προ του 2008 δυνητική ανάπτυξη. Πράγματι, εξέπληξε πολλούς, δηλώνοντας ότι μετά την αποτελεσματική πρόληψη της πλήρους κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008 χάρις στα μέτρα διάσωσης που έλαβε η κυβέρνηση και μετά τα μέτρα παροχής ρευστότητας που έλαβε η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed), δεν υπάρχει ακόμη καμία πραγματική απόδειξη ότι θα υπάρξει αποκατάσταση της «κανονικής» ανάπτυξης, και ότι το νέο «φυσιολογικό» μπορεί κάλλιστα να είναι μια διαρκής, διαρθρωτική οικονομική στασιμότητα.

 

Σύμφωνα με τον Summers, ο κύριος ένοχος είναι το απλό γεγονός ότι τα ονομαστικά επιτόκια δεν μπορούν να πέσουν κάτω από το μηδέν και ότι αυτό το μηδενικό κατώτατο όριο θα παραμείνει «ένας χρόνιος και συστηματικός αναστολέας» της ανάπτυξης. Αν και συμφωνώ ότι οι δυτικές οικονομίες κατευθύνονται προς μακροπρόθεσμη στασιμότητα, σε αυτό το σχόλιο, θα ήθελα να αμφισβητήσω την ανάλυση των αιτιών αυτού του προβλήματος, καθώς και τη λύση που προσφέρεται για την αντιμετώπισή του.Ακούγοντας την ομιλία του, είναι προφανές πως πολλοί οικονομολόγοι, συμπεριλαμβανομένου όχι μόνον του Summers αλλά και του Paul Krugman, είναι ακόμη συνδεμένοι με παραλλαγές μέσα στα πλαίσια της όχι και τόσο νέας πιά «Νέας συναίνεσης», που ήταν τόσο δημοφιλής μεταξύ των οικονομολόγων, πριν από την οικονομική κρίση.  

Όντας κατά κάποιο τρόπο μια φυσική γραμμική επέκταση του αρχικού υποδείγματος (μοντέλου) του Hicks IS - LM (Investment Saving–Liquidity Preference Money Supply), για παράδειγμα όπως το αναδιατύπωσε πριν από μια δεκαετία ο David Romer, το μακροοικονομικό υπόδειγμα της Νέας Συναίνεσης της οικονομίας, υποδείκνυε ότι η οικονομία μπορεί να στριμωχθεί προσωρινά σε κάποιου είδους «παγίδα ρευστότητας», μια έννοια που ο Keynes ποτέ πραγματικά δεν δημιούργησε ένα μεγάλο μέρος της. Πρέπει να πούμε πως η ιδέα, ότι η οικονομία μπορεί να παραμένει παγιδευμένη σε μια στάσιμη κατάσταση, επειδή τα επιτόκια δεν μπορούν να πέσουν κάτω από το μηδέν δεν αποτελεί νέα ιδέα. Οι αναγνώστες οι καλά εξοικειωμένοι με την ιστορία της οικονομικής σκέψης, θα γνωρίζουν ότι έγινε μεγάλη συζήτηση για το θέμα αυτό, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940, μετά τη δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας [The General Theory of Employment, Interest and Money] του Keynes [pdf].
Το πρόβλημα που έφερε στο προσκήνιο ο Summers, ίσως περιγράφεται καλύτερα σε ένα περίφημο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο American Economic Review από τον Don Patinkin το 1948, στο οποίο υιοθέτησε το παλιό υπόδειγμα των δανείσιμων κεφαλαίων [loanable funds] του Wicksell, με τη συνήθη απεικόνιση των νεοκλασικών σχέσεων επένδυσης/αποθησαύρισης. Στο υπόδειγμα αυτό, η σχέση επένδυσης - επιτοκίου θεωρείται ότι έχει αρνητική κλίση [σχέση αντιστόφως ανάλογη] και η σχέση εξοικονόμησης - επιτοκίου ανοδική κλίση [σχέση ευθέως ανάλογη]. Ο Patinkin επεσήμανε ότι σε περιόδους κρίσης, αυτές οι καμπύλες επένδυσης/αποθησαύρισης θα μπορούσαν να διασταυρώνονται [διασταύρωση = ισορροπία] μόνον [σε περιοχές] με αρνητικά επιτόκια. Ωστόσο, λόγω της ζώνης μηδενικού κατώτατου ορίου στο ονομαστικό επιτόκιο, η οικονομία θα βρεθεί εγκλωβισμένη σε μια κατάσταση ανισορροπίας non-market-clearing, που ονομάστηκε παγίδα ρευστότητας. Όμως, σε αντίθεση με τον Patinkin, ο οποίος αναζήτησε μια λύση με τους όρους των επεξεργασιών του αποτελέσματος πραγματικής ισορροπίας (ή «Pigou»), στο οποίο ευέλικτοι μισθοί και τιμές τελικά παράγουν αποπληθωρισμό, που στη συνέχεια αλλάζει τη λειτουργία της αποθησαύρισης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξαλείφει το χάσμα ανισορροπίας (καθώς εμφανίζονται πραγματικά υπόλοιπα), κανείς σήμερα δεν πιστεύει στην σημασία του αποτελέσματος πραγματικής ισορροπίας σ' έναν κόσμο ουσιαστικά ενδογενούς «εσωτερικού» χρήματος, με τον οποίο συμφωνεί τυπικά το μοντέλο της Νέας Συναίνεσης. Με όρους του λεξιλογίου Patinkin, το «εσωτερικό» χρήμα είναι απλά ιδιωτικό χρήμα που δημιουργείται μέσα στο εμπορικό τραπεζικό σύστημα και εμφανίζεται στην οικονομία με τη μορφή τραπεζικών υποχρεώσεων (καταθέσεις), ενώ «εξωτερικό» χρήμα είναι το κυβερνητικό χρήμα, δηλαδή χρήμα που εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα, και αποτελεί τη νομισματική βάση της χώρας [βλ. Understanding Inside Money and Outside Money - Pragmatical Capitalism και Ricardo Lagos -"Inside and Outside Money,". Federal Reserve Bank of Minneapolis]. Όπως είχε σημειώσει ο Michal Kalecki, επίσης στη δεκαετία του 1940, χωρίς την προϋπόθεση μιας σημαντικής ποσότητας «εξωτερικού» χρήματος, το φαινόμενο της πραγματικής ισορροπίας δεν μπορεί να λειτουργήσει, μην αφήνοντας καμμιά δυνατότητα στους υποστηρικτές της Νέας Συναίνεσης για να καταφύγουν σε αυτό που θα μπορούσε να φέρει πίσω το σύστημα στην «κανονική» μεγέθυνση ή ανάπτυξη.
Επομένως, η εξήγηση που μας προσφέρουν οι Summers, Krugman κτλ, δεν είναι τίποτε περισσότερο από όσα έλεγαν οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι πριν από μισό αιώνα και παραπάνω: εξαιτίας της κρίσης, το «φυσικό» επιτόκιο του Wicksell που καθορίζεται από τις προσδοκίες, παραμένει αρνητικό, αλλά το επιτόκιο του χρήματος έχει μια μηδενική κατώτατη ζώνη, πράγμα που σημαίνει ότι η οικονομία παραμένει παγιδευμένη σε μια κατάσταση ανισορροπίας τύπου Patinkin. Πράγματι, αναρωτιέται κανείς, γιατί όλη αυτή η φασαρία, αφού, εκτός από τη χρήση του όρου «διαρκής στασιμότητα» [secular stagnation - «στασιμότητα της κοσμικής κοινωνίας»], λέξεις οι οποίες είχαν χρησιμοποιηθεί από οικονομολόγους της Μεγάλης Ύφεσης, όπως ο Alvin Hansen κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1930, δεν υπάρχει τίποτε νέο που λέει ο Summers. Όλα αυτά είναι Deja vu, όχι μόνον πριν από την τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά στην πραγματικότητα από τα χρόνια του 1940! Το οικονομολογικό μας επάγγελμα φαίνεται να έχει παγιδευθεί σε μια χρονική δίνη ή υπέκυψε σε κάποιο είδος συλλογικής αμνησίας, συνεχίζοντας να επαναλαμβάνει τις ίδιες παλιές διαμάχες!
Μέσα σε αυτό το νεοκλασικό θεωρητικό πλαίσιο, υπάρχει μόνον μία λύση που προσφέρεται για να βγεί η οικονομία έξω από διαρκή, διαρθρωτική στασιμότητα. Κάποιος πρέπει να ενισχύσει το «φυσικό επιτόκιο» του Wicksell, ενισχύοντας τις προσδοκίες επιστροφών, κερδοφορίας [expectations of return]. Πιο συγκεκριμένα, η λύση που προσφέρεται από τους Summers και Krugman είναι να προωθούνται φούσκες περιουσιακών στοιχείων [asset bubbles]. Ως εκ τούτου, αντί να απορρίπτεται η φούσκα που αναπόφευκτα θα καταλήξει σε μια κρίση, μας λένε ότι πρέπει να διατηρούμε αυτές τις φούσκες και να τις κρατούμε φουσκωμένες. Είναι πραγματικά ειρωνικό το γεγονός ότι, ενώ αυτοί οι οικονομολόγοι πιθανώς δεν θα μπορούσαν ποτέ να προτείνουν πληθωρισμό μισθών (γιατί δήθεν, αυτό θα προκαλούσε ανεργία), δεν έχουν κανένα πρόβλημα να προωθούν πληθωρισμό των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, που αναδιανέμει τον πλούτο προς όφελος εκείνων που κατέχουν ήδη πάρα πολύ πλούτο! Αλλά ακόμη και αν κάποιος ήθελε να εξετάσει σοβαρά την πρόταση αυτή, ανεξάρτητα από την αξιοπιστία της, την βιωσιμοτητά της, πώς να το έκανε; Η νομισματική πολιτική έχει ήδη κάνει όλα όσα μπορεί να κάνει για να διατηρήσει τον υψηλό πληθωρισμό περιουσιακών στοιχείων μέσω της μείωσης των επιτοκίων και της διατήρησης τους σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, και όπως ο Summers και οι σύμμαχοί του αναγνωρίζουν, οι νομισματικές αρχές περιορίζονται από τη ζώνη μηδενικού κατώτατου ορίου.
Εάν αυτή η παγίδα ρευστότητας είναι πραγματικά πρόβλημα, και αν θέλουν να είναι συνεπείς με τη θεωρία τους των δανείσιμων κεφαλαίων και να άρουν το χάσμα ανισορροπίας, γιατί λοιπόν η κεντρική τράπεζα δεν πληρώνει ένα premium για κάθε καλόπιστο οφειλέτη σε τραπεζικά ιδρύματα, έτσι ώστε τα ενεργά πραγματικά επιτόκια δανεισμού να γίνουν αρνητικά, ακόμη και με θετικό ρυθμό πληθωρισμού; Αντί να τους επιβάλλονται θετικά επιτόκια, οι οφειλέτες θα πρέπει να λαμβάνουν μια μεταβίβαση τόκου για το δανεισμό, μέχρις ότου το τραπεζικό επιτόκιο να φθάνει ή να πέφτει ακόμη και κάτω από το αρνητικό πραγματικό φυσικό επιτόκιο. Μια τέτοια πολιτική με αρνητικά πραγματικά επιτόκια θα είναι ασφαλώς συνεπής με το υβριδικό τους πλαίσιο τύπου Wicksell. Και αυτό το είδος  πολιτικής, θα μπορούσε κάλλιστα να προκαλέσει φούσκα περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, αντί αυτό να είναι νομισματική πολιτική, θα ήταν μπορούσε πραγματικά να αποδειχθεί ένας πολύ περίεργος, και μάλλον παράλογος τύπος μέτρου δημοσιο-οικονομικής πολιτικής. Σίγουρα θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί πολύ καλύτερα μέτρα από το να επιδοτεί γενικευμένα και «οριζόντια» τον τραπεζικό δανεισμό, μόνο και μόνο επειδή αυτό είναι σύμφωνο με τη θεωρία του.
Όπως έχω υποστηρίξει αλλού, αν οι Summers κτλ ανησυχούν πραγματικά για την διαρκή στασιμότητα και θέλουν πραγματικά να επανεκκινήσει η οικονομία, αυτό που χρειάζεται είναι μια επεκτατική Κεϋνσιανή δημοσιο-οικονομική πολιτική μαζικών δημόσιων επενδύσεων, όχι ως προσωρινό μέτρο (όπως εν μέρει συνέβη κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης με την εφαρμογή ασυνάρτητων πακέτων χρηματοοικονομικής τόνωσης σε διεθνές επίπεδο), αλλά ως μακροπρόθεσμο μέτρο που θα μπορούσε να στηρίξει τη συναθροιστική ζήτηση σε μακροπρόθεσμη βάση. Το μέτρο αυτό, όχι μόνον θα υποστηρίξει την αύξηση της απασχόλησης σε πιο καλοπληρωμένες και υψηλής εξειδίκευσης θέσεις εργασίας, αλλά και την μακροπρόθεσμη αύξηση της παραγωγικότητας, γεγονός που θα τονώσει επίσης τις ιδιωτικές επενδύσεις. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό είναι ό,τι συνέβη κατά την πρώιμη μεταπολεμική περίοδο που παρήγαγε έναν ενάρετο κύκλο ανάπτυξης, που τώρα θυμόμαστε ως την «Χρυσή Εποχή» του Δυτικού καπιταλισμού. Αντί διαρκούς, διαρθρωτικής στασιμότητας, με την συγκεκριμένη πολιτική δέσμευση και τον συνδυασμό πολιτικών υπέρ της ενεργητικής χρηματο-οικονομικής πολιτικής δημοσίων επενδύσεων, μπορούμε πραγματικά να προσβλέπουμε σ' έναν κόσμο ισχυρής ανάπτυξης και σε ένα περιβάλλον πραγματικής πλήρους απασχόλησης, καταστάσεις που χαρακτήριζαν σε μεγάλο βαθμό ένα μεγάλο μέρος της πρώτης μεταπολεμικής εποχής.
Είναι καιρός να εγκαταλειφθεί το ξεπερασμένο αυτό μοντέλο της Νέας Συναίνεσης, που φαίνεται να κρατά ακόμη και κάποιους από τους φωτεινότερους στο επάγγελμα, παγιδευμένους σε πνευματικό αδιέξοδο. Ο πραγματικός αναστολέας της μεγέθυνσης δεν είναι η ζώνη του μηδενικού κατώτατου επιτοκιακού ορίου, αλλά η έλλειψη επιθυμίας να τολμήσουν την έξοδο από το νεοκλασικό κουτί. Αυτή η έλλειψη επιθυμίας να ακολουθήσουν νέα μέτρα δημοσιο-οικονομικής πολιτικής, που θα δεσμεύει την κυβέρνηση για μακροπρόθεσμη δαπάνη και για πλήρη απασχόληση, δεν είναι επειδή η αυτά δεν αποτελούν βιώσιμη εναλλακτική λύση. Αλλά όπως ο [Καλέτσκι] Kalecki είχε από καιρό συμπεράνει, και στη δεκαετία του 1940, ίσως οφείλεται στους πολιτικούς φόβους των πλουσίων, οι οποίοι επωφελούνται από φούσκες των περιουσιακών στοιχείων που ξεπερνούν κάθε υγιή κοινή λογική και εμποδίζουν την φροντίδα για ευημερίας της πλειοψηφίας. Μιας πλειοψηφίας που κάτω από τις υφιστάμενες πολιτικές, βρίσκεται αντιμέτωπη με την συνεχή απειλή της μακροχρόνιας λιτότητας και της διαρκούς στασιμότητας.

Σημειώσεις 

 

Baker, D. (2013), “Bubbles Are Not Funny” Center for Economic and Policy Research, (November 16); http://www.cepr.net/index.php/blogs/beat-the-press/bubbles-are-not-funny
 
Davies, G. (2013), “The Implications of Secular Stagnation”, Financial Times, (November 17); http://blogs.ft.com/gavyndavies/2013/11/17/the-implications-of-secular-stagnation/

Hansen, A. (1939), “Economic Progress and Declining Population Growth” American Economic Review, 29,  no. 1 (March), σελ. 1- 15.
 
Kalecki, M. (1943), “Political Aspects of Full Employment” Political Quarterly, 14, no. 4 (October), σελ. 322-330.
 
Kalecki, M. (1944), “Professor Pigou on ‘The Classical Stationary State’ - A Comment” Economic Journal, 54, σελ. 131-32.
 
Krugman, P. (2013), “Secular Stagnation, Coalmines, Bubbles, and Larry Summers” New York Times, (Novemeber 16); http://krugman.blogs.nytimes.com/2013/11/16/secular-stagnation-coalmines-bubbles-and-larry-summers/?_r=0
 
Patinkin, D. (1948), “Price Flexibility and Full Employment” American Economic Review, 38, no. 3 (September), σελ. 543-64.
 
Romer, D. (2000), “Keynesian Macroeconomics without the LM Curve” Journal of Economic Perspectives, 14, no. 2 (Spring), σελ. 149-69.
 
Seccareccia, M. (2011-12), “The Role of Public Investment as Principal Macroeconomic Tool to Promote Long-Term Growth: Keynes’s Legacy” International Journal of Political Economy, 40, no. 4 (Winter), σελ. 62-82.
 
Summers, L. (2013), Speech delivered at the 14th Annual IMF Research Conference: “Crises Yesterday and Today” International Monetary Fund, (November 8)
http://www.youtube.com/watch?v=KYpVzBbQIX0&feature=youtu.be 

O Mario Seccareccia διδάσκει Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα. Είναι εκδότης του International Journal of Political Economy, με έδρα τη Νέα Υόρκη, και διδάσκει επίσης στα Πανεπιστήμια Paris-Sud και Bourgogne (Γαλλία), καθώς και στο Post Keynesian Summer School of the University of Missouri - Kansas City. 

* Ευχαριστώ τους φίλους (και ιδιαίτερα την/τον Δύστροπη Πραγματικότητα), για την επισήμανση αυτού του άρθρου και για τις παρατηρήσεις  - Μ.τ.Κ.

Άλλοι σύνδεσμοι

Understanding Inside Money and Outside Money - Cullen Roche, Pragmatical Capitalism

Lagos, Ricardo, "Inside and Outside Money,". Federal Reserve Bank of Minneapolis 

R. Marimona, Inside–outside money competition - European University Institute

John C. Williams, The Natural Rate of Interest, Federal Reserve Bank of San Francisco