Η Ελλάδα δεν θα φύγει απο τη ζώνη του ευρώ. Όμως υπάρχει κίνδυνος οικονομικής παρακμής της Ευρώπης

του Γιόζεφ Γιόφφε
  
© The New York Times, Josef Joffe, No Exit for Greece, 12 Ιανουαρίου 2015

   

Ξεχάστε την περίπτωση Grexit: Αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί είναι οι ιστορικές τάσεις στην Ευρώπη: οι ασθένειες οι βαθιά ριζωμένες σε οικονομίες που υστερούν στις επενδύσεις, στην καινοτομία και στην ανταγωνιστικότητα. Συγκριτικά με αυτό, τα προβλήματα της Ελλάδας κοστίζουν πενταροδεκάρες. Όμως η Ευρώπη ως όλον έχει αρχίσει να μοιάζει σαν την Ελλάδα, αλλά σε μεγέθυνση. Και τα οικονομικά δεδομένα της μακράς διάρκειας ψιθυρίζουν στο αυτί της Ευρώπης ό,τι ψιθυρίζουν και στο αυτί της Ελλάδας: Μεταρρύθμιση ή παρακμή.

   

Μια ακόμη αναδιάρθρωση χρέους υπό συνθήκες χρεοκοπίας για την Ελλάδα, η τρίτη μέσα σε 5 χρόνια, όμως «έξοδος» δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Οι Έλληνες δεν θα κάνουν τη χάρη στη ζώνη του ευρώ να δραπετεύσουν από το κοινό νόμισμα. Και δεν έχει καμμιά σημασία αν δεν θα έπρεπε να γίνουν δεκτοί στην αρχή, όταν είχαν μαγειρέψει τα στατιστικά στοιχεία για να φαίνονται αποδεκτά και αξιοπρεπή.

Ούτε και ο Αλέξης Τσίπρας, ο ηγέτης του κόμματος της ριζοσπαστικής αριστεράς ΣΥΡΙΖΑ, θέλει την έξοδο της Ελλάδας. Βρίσκεται προφανώς σε καλό δρόμο για να κερδίσει τις πρόωρες εκλογές στις 25 Ιανουαρίου και όπως ο ίδιος διαβεβαιώνει, «μην αμφιβάλλετε, θα μείνουμε στο ευρώ». 

Και για να λέμε την αλήθεια, ούτε και κανείς άλλος θέλει να φύγει η Ελλάδα,  περιλαμβανομένης της Γερμανίας. Έστω και αν η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ βάζει τώρα συνεργάτες της να διαδίδουν την ιδέα ότι μια «Grexit» δεν αποτελεί πλέον κάτι που αποκλείεται απολύτως: Αν ο κ. Τσίπρας κερδίσει τις εκλογές και στη συνέχεια επιβάλλει στους πιστωτές της χώρας ένα ακόμη κούρεμα, ενώ θα αρνείται τις μεταρρυθμίσεις της αγοράς και τη δημοσιονομική αυστηρότητα, τότε θα αποχαιρετήσουμε την Ελλάδα. Αυτή είναι η απειλή από το Βερολίνο, μια απειλή που δεν διατυπώνεται ρητά, όμως τελικά είναι και κούφια. 

Εν τω μεταξύ, ο εκπρόσωπος της κας Μέρκελ αρνήθηκε ότι διατυπώθηκαν απειλές, έστω και έμμεσες. Παρ' όλα αυτά, η κρίση της ευρωζώνης ξαναγύρισε εκεί απ' όπου είχε ξεκινήσει πριν από 5 χρόνια: στην Ελλάδα. Πρόκειται άραγε για άλλο ένα φουσκωμένο κύμα που θα υποχωρήσει, όπως έγινε και τα προηγούμενα χρόνια, ή μήπως για ένα φονικό τσουνάμι που θα πνίξει πρώτη την Ελλάδα και στη συνέχεια την λοιπή ευρωζώνη;

Άν δεν έχετε αγοράσει πολλά ελληνικά ομόλογα που αυτή τη στιγμή η αξία τους μειώνεται, καθίστε αναπαυτικά και απολαύστε αυτό το έργο με τους δύο αντίπαλους πρωταγωνιστές, την καγκελάριο της Γερμανίας και τον επίδοξο πρωθυπουργό της Ελλάδα. Η κα Μέρκελ, όπως το συνηθίζει, χρησιμοποιεί υπονοούμενα και διαρροές. Ο κ Τσίπρας ρίχνει απειλητικές, άγριες ματιές. Θέλει να «σκίσει» τις συμφωνημένες υποσχέσεις λιτότητας και να σταματήσει την εξυπηρέτηση του ελληνικού χρέους, επικαλούμενος μεταφορικά την πυρηνική ισορροπία του τρόμου στον Ψυχρό Πόλεμο: «Αν η μία πλευρά πατήσει το κόκκινο κουμπί, τότε θα χάσουν όλοι».

Αυτός είναι ο πυρήνας της κρίσης τώρα, ένα νομισματικό «παιχνίδι της κότας»: ποιός θα υποχωρήσει πρώτος. Όπως γνωρίζουμε από τα πολεμικά παιχνίδια, συνήθως νικά ο παίκτης που δείχνει να είναι πιο τρελός από τους άλλους. Όσοι σκέφτονται με στρατηγικό τρόπο, αυτό το ονομάζουν «ορθολογικό παραλογισμό». Άν αφρίζεις από θυμό, βρίσκεις πιο εύκολα τρόπο να πάρεις άλλα 100 δις ευρώ, παρά άν τα ζητάς με τρόπο μειλίχιο.

Δεν είναι παράλογο παιχνίδι. Η Ελλάδα έχει διασωθεί δύο φορές: το 2010 με 110 δισεκατομμύρια € και το 2012 με άλλα 130 δισεκατομμύρια. Το 2011 οι ιδιώτες επενδυτές έχασαν το 50 % του ελληνικού δημόσιου χρέους που κατείχαν. Αυτές οι διασώσεις έχουν δημιουργήσει τις δικές τους προσδοκίες στην Ελλάδα.

Από την άποψη αυτή, ο νομισματικός πόλεμος θυμίζει πράγματι κάπως πυρηνικό πόλεμο: Όλοι ξέρουν πώς να τον αρχίσουν, αλλά κανείς δεν ξέρει πώς θα τελειώσει. Μια Grexit θα μπορούσε να απαλλάξει κάποιους από έναν ενοχλητικό γείτονα, αλλά θα μπορούσε και να γκρεμίσει ολόκληρο το οικοδόμημα της ευρωζώνης.

Σε πιο νηφάλιες στιγμές τους, οι Έλληνες πολιτικοί θα μπορούσαν να παίξουν ένα πιο ήρεμο, φιλικό παιχνίδι. Θα μπορούσαν να προβάλλουν αυτά που έχουν ήδη επιτευχθεί. Ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ, ο οποίος ήταν σε αρνητικό έδαφος, με την ελληνική οικονομία να συρρικνώνεται με ρυθμό περίπου 7 % το χρόνο, δεν είναι πλέον πολύ χειρότερος από όσο είναι τώρα στη Γερμανία. Η ανεργία βρίσκεται ακόμη στο τεράστιο 25 % του πληθυσμού, ωστόσο μειώνεται, αν και με πολύ αργό ρυθμό. 

Δυστυχώς υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά. Τα μέτρα λιτότητας που επέβαλλε η ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν λειτούργησαν τόσο σκληρά όσο ισχυρίζεται η Αθήνα. Το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης στην Ελλάδα έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2011, και το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος έχει αυξηθεί κατά την ίδια περίοδο από 370 δισεκατομμύρια σε 412 δισεκατομμύρια €. Έτσι, η Ελλάδα εξακολουθεί να δαπανά περισσότερα από τα οικονομικά μέσα που παράγει. 

Συνεπώς, έχουμε τώρα την κρίση Νο. 3. Η εξάρτηση της Αθήνας από εξωτερικούς δανειστές αυξάνεται για μια ακόμη φορά. Και όπως λέγεται στην καθημερινή γλώσσα, οι Έλληνες πολιτικοί δεν μπορούν να τα βρούν μεταξύ τους με συναινετικό τρόπο. Ακόμη χειρότερα, αν ο κ Τσίπρας κερδίσει πράγματι στο τέλος του μήνα την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, έχει δεσμευθεί για ένα κύμα αύξησης των δημόσιων δαπανών, προκειμένου να ικανοποιήσει τους υποστηρικτές του.

Περιέργως, αυτό το τέχνασμα δεν είναι μια παράλογη μικροπολιτική. Αν τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ έρθει στην εξουσία (παρόλο που αυτή τη στιγμή συρρικνώνεται η δημοσκοπική διαφορά υπέρ του), η νέα κυβέρνηση θα βρεί τρόπους του δούναι και λαβείν για να συμφωνήσει με την κ. Μέρκελ. Όμως οποιαδήποτε κυβέρνηση, αριστερή ή κεντρώα, γνωρίζει ένα βασικό πράγμα: Η Ελλάδα έχει ήδη με το μέρος της μια ιστορία διασώσεων. Αυτό θα αμβλύνει το πάθος όσων την πιέζουν ένθερμα για «μεταρρυθμίσεις». 

Στην άλλη πλευρά, η Γερμανίδα καγκελάριος δεν έχει την Ευρώπη στο πλευρό της. Η Γαλλία και η Ιταλία, για να αναφέρουμε μόνο τις δύο μεγάλες χώρες-μέλη, προσπαθούν εδώ και χρόνια να απαλλαγούν από το μαστίγιο της καγκελαρίου. Το Παρίσι και τη Ρώμη, όπως και η Ελλάδα, δεν μπορούν να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και σε οικονομική φιλελευθεροποίηση, επιζητούν λοιπόν ένα τέλος στη δημοσιονομική πειθαρχία, πράγμα που θα τους επιτρέψει να διαθέσουν μέσα δικά τους ή των πιστωτών τους για να χρηματοδοτήσουν δημόσιες δαπάνες με ελλειμματικούς προυπολογισμούς (deficit spending). Η τάση που επικρατεί στη Μεσογειακή Ευρώπη δουλεύει υπέρ της Αθήνας. 

Επίσης, μιας και η Ελληνική οικονομία είναι μικρή, μπορεί να σωθεί και πάλι. Θα έλεγα ότι είναι πάρα πολύ μικρή για να αποτύχει (too small to fail). Αλλά η Γαλλία και η Ιταλία μαζί, αποτελούν το σκληρό πυρήνα του προβλήματος της Ευρώπης, ο οποίος είναι η χρόνια οικονομική στασιμότητα, παρά τη μακρά ιστορία που έχουν πίσω τους, να χρηματοδοτούν δημόσιες δαπάνες με ελλειμματικούς προυπολογισμούς. 

Ξεχάστε την περίπτωση Grexit: Αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί είναι οι ιστορικές τάσεις στην Ευρώπη. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την εποχή του οικονομικού θαύματος των χρόνων του '70, η πραγματική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει μείωση κατά μέσο όρο κατά τα 0,75 %. Η αύξηση της παραγωγικότητας έχει επίσης υποχωρήσει, από το 2 % περίπου ανά έτος στο 0,4 %. Αυτές οι ασθένειες είναι βαθιά ριζωμένες σε οικονομίες που υστερούν στις επενδύσεις, στην καινοτομία και στην ανταγωνιστικότητα.

Συγκριτικά με αυτό, τα προβλήματα της Ελλάδας κοστίζουν πενταροδεκάρες. Όμως η Ευρώπη ως όλον έχει αρχίσει να μοιάζει σαν την Ελλάδα,  αλλά σε μεγέθυνση. Αυτή η θαυμάσια ήπειρος έχει εφεύρει τα πάντα, από την Αναγέννηση μέχρι τον MP3 player. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά πλούσια: στην πραγματικότητα, το ΑΕΠ της είναι λίγο μεγαλύτερο από των ΗΠΑ. Αλλά τα οικονομικά δεδομένα της μακράς διάρκειας ψιθυρίζουν στο αυτί της Ευρώπης ό,τι ψυθυρίζουν και στο αυτί της Ελλάδας: Μεταρρύθμιση ή παρακμή.

Μια συνοπτική απόδοση μέρους του παραπάνω άρθρου του Γ. Γιόφφε στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Έθνος» από τον Γ. Δελαστίκ (14.1.2015): Παραμύθι το Grexit κατά τους Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες

Ο Josef Joffe (1944), με καταγωγή από Πολωνοεβραϊκή οικογένεια, είναι μαζί με τον Σοσιαλδημοκράτη τέως καγκελάριο Helmut Schmidt (Χέλμουτ Χάϊνριχ Βλαδίμηρος Σμιτ) συνυπεύθυνος έκδοσης (Herausgeber) της εφημερίδας του Αμβούργου Die Zeit, της οποίας διετέλεσε αρχισυντάκτης και υπεύθυνος διεθνούς πολιτικής. Ευρωπαικές και διεθνείς σπουδές στις ΗΠΑ. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung και είναι συνεργάτης των εφημερίδων και περιοδικών New York Review of Books, New Republic,Weekly Standard, Prospect, Commentaire, Wall Street Journal, New York Times, Washington Post, Time και Newsweek. Συνεργάτης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών Freeman Spogli και στο Ίδρυμα Hoover (Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ΗΠΑ).

Πρόσφατη αρθρογραφία του Josef Joffe στην εφημερίδα Die Zeit 

Βιβλία του Josef Joffe

Update 16.1.2015:

Νίκος Καϊμάκης - Αναζητήσεις για την Αριστερά:   Η Ευρώπη είναι σε κρίσιμο σταυροδρόμι 

«...Σοβαροί αναλυτές που παρακολουθούν τις εξελίξεις (πρόσφατα ο Joseph Stiglitz και ο Paul Κrugman) διαπιστώνουν ότι οι ελληνικές εκλογές παρά το διεθνές ενδιαφέρον δεν αποτελούν κανένα είδος πολύ σημαντικού προβλήματος στην Ευρώπη. Αν η Ευρώπη για παράδειγμα ήταν μια ολοκληρωμένη θεσμικά Ένωση, θα ήταν πολύ εύκολο να λυθεί η ελληνική κρίση. Η Ευρώπη μπορεί να πέτυχε τη δημιουργία κοινού νομίσματος αλλά ποτέ δεν θεσμοθέτησε  κοινή νομισματική πολιτική, ούτε απέκτησε πραγματική κεντρική τράπεζα που να αποτελεί πιστωτή τελευταίας καταφυγής (lender of last resort)... Η Ευρωζώνη θα αναλάμβανε την εγγύηση του ελληνικού χρέους, το οποίο αντιστοιχεί σε ασήμαντο ποσοστό του ΑΕΠ, η Ελλάδα θα υποχρεωνόταν σε ένα πρόγραμμα λιτότητας, για να μειώσει τα δίδυμα ελλείμματα,  του προϋπολογισμού της και του εξωτερικού ισοζυγίου πληρωμών, που προκλήθηκαν με δική της ευθύνη, και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα εφάρμοζε πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης QE (quantitative easing) για να τονώσει την ευρωπαϊκή οικονομία. 

Όμως η Ε.Ε δεν μπορεί να πάρει αυτά τα μέτρα εύκολα, λόγω της θεσμικής ανεπάρκειας της ενωσιακής αρχιτεκτονικής. Για αυτό άλλωστε η κρίση χρέους ξέσπασε στην ευρωζώνη και όχι στις ΗΠΑ ή την Ιαπωνία.
Άρα πίσω από την ελληνική περίπτωση κρύβεται έντεχνα από την άρχουσα ευρωπαϊκή ελίτ η κρίση του ευρώ. Η επίλυση του ελληνικού προβλήματος δεν μπορεί τελικά να λυθεί με μια διαπραγμάτευση μεταξύ τρόικας και της ελληνικής κυβέρνησης, ούτε καν από μία ευρωπαϊκή διάσκεψη αποκλειστικά για τη διευθέτηση των χρεών των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας,  αν δεν επιλυθεί προηγουμένως το θεσμικό έλλειμμα της Ε.Ε. και το χάσμα ανάπτυξης που τη χωρίζει στα δύο.
Όσο η Ευρωζώνη συνεχίζει να κινείται με τη θεωρία των μικρών βημάτων και να αλλάζει με αργούς ρυθμούς, που υπολείπονται των διεθνών οικονομικών εξελίξεων και συντηρούν την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, το πρόβλημα της κρίσης θα ανατροφοδοτείται. Από μόνος του ο κ Ντράγκι και η ΕΚΤ με τις διακηρύξεις τους και τις αντισυμβατικές ενέργειές τους, δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της ευρωζώνης. Βεβαίως η ποσοτική χαλάρωση μπορεί να βοηθήσει την ευρωπαϊκή οικονομία με περισσότερη ρευστότητα στην αγορά και χαμηλότερη απόδοση των κρατικών χρεών των υπερχρεωμένων κρατών, όμως δεν μπορεί να επιλύσει τα δομικά προβλήματα της Ένωσης. Στήν Ευρώπη σήμερα οι πιστωτικοί οργανισμοί δεν στερούνται ρευστότητας, το πρόβλημά τους είναι ότι οι επιχειρήσεις δεν ζητούν δάνεια και ο αποπληθωρισμός που τροφοδοτεί  τη στασιμότητα. Ο δρόμος για το μέλλον της Ευρώπης είναι το πρόβλημα, που δεν είναι καθόλου εύκολος και όχι το χρέος της Ελλάδας. 

Εγγύηση εναλλακτική μπορεί να αποτελέσουν οι  τέσσερεις σημαντικές για το μέλλον της ενώσεις, αν υλοποιηθούν. Η τραπεζική, η δημοσιονομική, η οικονομική και η κορυφαία πολιτική ένωση. Τότε και μόνον τότε, η Ε.Ε θα βρει το δρόμο της στο ασταθές και  ταχέως μεταβαλλόμενο διεθνές  οικονομικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον, με ανάπτυξη, συνοχή, ευημερία, ειρήνη και ασφάλεια...».