Μάικλ Γουώλτσερ: Το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ

© Dissent Magazine - Michael Walzer: The Syriza Problem  6.10.2015

  

Μια επιτροχάδην ανάλυση με επικριτικό πνεύμα από τον γνωστό αμερικανό διανοητή της κοινοτιστικής Αριστεράς, για τη φυσιογνωμία του ΣΥΡΙΖΑ και για τις προοπτικές του μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου

   

Ο ΣΥΡΙΖΑ, το λαϊκίστικο κόμμα που κυβερνά την Ελλάδα εδώ και δέκα μήνες, είχε τύχει εξαιρετικά ευνοϊκής αντιμετώπισης από την Αριστερά σ' όλο τον κόσμο. Σήμερα υπάρχουν σοβαροί αριστεροί επικριτές του όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εξακολουθεί όμως να είναι σπάνιο το να βλέπουν καθαρά το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ (βλ. το πρόσφατο άρθρο “From Papandreou to Tsipras” (ελληνικά) του Leandros Fischer στο περιοδικό Jacobin, η οποία περιέχει μια εξαιρετική ανάλυση).
Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία με την υπόσχεση να αντιμετωπίσει τους τραπεζίτες και τους αξιωματούχους της ΕΕ, να τερματίσει την πολιτική της λιτότητας και να μεταμορφώσει την Ελλάδα. Ήταν μια συναρπαστική στιγμή, αλλά το κόμμα δεν είχε ετοιμάσει σχέδια για να κάνει πράξη ο,τιδήποτε από αυτά τα πράγματα. Επίσης, δεν είχε ούτε σχέδιο για «Grexit» - για αποχώρηση από την ευρωζώνη, για ανασύσταση της δραχμής και για ανάκτηση της οικονομικής κυριαρχίας. Όπως ανέφερε η Sarah Leonard σε μια ενημερωτική συνέντευξη σ' αυτή την ιστοσελίδα, για έξοδο από την ευρωζώνη θα χρειάζονταν πολύ προσεκτικό σχεδιασμό.

Οι περισσότεροι αριστεροί οικονομολόγοι στον κόσμο ήταν υπέρ της Grexit, όμως δεν ήταν υπέρ της άμεσης εξόδου. Υποστήριζαν όμως την προετοιμασία για έξοδο κάποια στιγμή στο μέλλον. Ήθελαν να υπάρξει μια σαφής εναλλακτική λύση στην πολιτική της λιτότητας και πολλοί από αυτούς θα ήταν πρόθυμοι να τρέξουν στην Αθήνα για να βοηθήσουν να σχεδιαστεί. Ο Jamie Galbraith πήγε όντως στην Αθήνα, για να συμμετάσχει σε μια ομάδα εργασίας στο Υπουργείο Οικονομικών, αλλά ποτέ δεν προέκυψε κάποιο σοβαρό, συστηματικό σχέδιο. Έτσι, η απειλή της αποχώρησης, η οποία υποτίθεται ότι θα ενίσχυε τη θέση της Ελλάδας στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων με τους πιστωτές της, ήταν μια μπλόφα. Oι πιστωτές το κατάλαβαν και ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε το κόμμα που συνθηκολόγησε. 
Το δημοψήφισμα για την λιτότητα που προκηρύχτηκε βιαστικά, έδωσε στους ηγέτες του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και σε πολλούς Έλληνες ψηφοφόρους μια ευκαιρία για εκτόνωση, να καταγγείλουν το νεοφιλελευθερισμό και όλα τα αποτελέσματά του, όμως η ψήφος του Όχι δεν ήταν στην πραγματικότητα μια πολιτική απόφαση. Η απόφαση για συνθηκολόγηση με τους ολιγάρχες της ΕΕ είχε ήδη ληφθεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ολιγάρχες ήταν σκληροί, αλλά αυτοί πάντα έτσι είναι: πώς αλλιώς να συμπεριφερθούν οι ολιγάρχες; Έστω και με τη δεδομένη ρητορική τους, οι αριστεροί του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσαν να τα είχαν πάει και καλύτερα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν φαίνεται να είχε κάποια μελετημένα σχέδια και προγράμματα διακυβέρνησης εντός της χώρας - για την καταπολέμηση της ανεξέλεγκτης διαφθοράς, για την αντιμετώπιση των Ελλήνων ολιγαρχών ή για την είσπραξη των φόρων (ο υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ, ο αρμόδιος υποτίθεται για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, ανακοίνωσε ότι από τα 7 δις ευρώ που εκκρεμούσαν, η συλλογή των 2,5 δις θα άρχιζε αμέσως, αλλά καμιά σημαντική πρόοδος δεν έχει αναφερθεί από τότε).
  

Ρητορικός ριζοσπαστισμός και λαϊκισμός που εκδηλώνεται με χειρονομίες

Στην πραγματικότητα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα τυπικό λαϊκίστικο κόμμα. Αν είχε έρθει στην εξουσία σε εποχές μεγαλύτερης ευημερίας, θα ξόδευε χρήματα για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των φτωχότερων πολιτών στην Ελλάδα έως ότου τα χρήματα τελείωναν και θα μοίραζε στους οπαδούς του θέσεις στις δημόσιες υπηρεσίες. Αλλά εδώ εξ αρχής δεν υπήρχαν χρήματα και δεν υπήρχαν θέσεις εργασίας. Δεν υπήρχε τίποτε άλλο να κάνουν, εκτός από το να μιλούν σαν να επίκειται μια μεγάλη πολιτική επιτυχία. Αλλά όλα αυτά ήταν ως επί το πλείστον μια θορυβώδης ρητορική, οπότε είναι να απορεί κανείς γιατί προκάλεσαν τόσο μεγάλο ενθουσιασμό στην παγκόσμια Αριστερά.
Η σκληρή αλήθεια, νομίζω, είναι ότι ο ρητορικός ριζοσπαστισμός συναρπάζει πολύ περισσότερο από το νηφάλιο έργο του σχεδιασμού δύσκολων αποφάσεων. Θα πρέπει εδώ να προσθέσουμε τον ενδυματολογικό ριζοσπαστισμό: και είδαμε πράγματι τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Οικονομικών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ να πηγαίνουν σε συναντήσεις με Γερμανούς διοικητές τραπεζών χωρίς να φορούν γραβάτα! Ο υπουργός Οικονομικών ταξίδευε σε όλη την Ευρώπη φορώντας ένα δερμάτινο μπουφάν! Ο δεξιός λαϊκισμός συνήθως χρησιμοποιεί στρατιωτικές στολές και παρελάσεις· προφανώς, ο αριστερός λαϊκισμός χρησιμοποιεί το ανεπίσημο ντύσιμο και τα πολλά λόγια. Η αριστερή εκδοχή είναι καλύτερη, αλλά εξακολουθεί να είναι μόνον συμβολισμός μιας πολιτικήςμ η οπόια όμως, για να έχει κάποια αξία, πρέπει πρώτα να επιβεβαιωθεί στην πράξη.

Μετά τη συνθηκολόγηση, ο ΣΥΡΙΖΑ προκήρυξε αιφνιδιαστικές εκλογές και τις κέρδισε - πριν οι ψηφοφόροι αισθανθούν πλήρως τις επιπτώσεις της συνθηκολόγησης. Η προεκλογική εκστρατεία του υποστηρίχθηκε θερμά από το Podemos της Ισπανίας και από την Linke της Γερμανίας, δύο αριστερά κόμματα που παρακολούθησαν πως έγινε η συνθηκολόγηση αλλά προφανώς δεν έμαθαν τίποτε από αυτό. Ίσως θα έκαναν καλύτερα αν άφηναν τα δεξιά κόμματα να εφαρμόσουν αυτά την πολιτική της λιτότητας και η Αριστερά να παραμείνει στην αντιπολίτευση, επιχειρηματολογώντας υπέρ μιας σοβαρής εναλλακτικής πολιτικής – είτε Grexit ή κάποιας άλλης λύσης (ως παράδειγμα άλλης λύσης, βλ. “A Greek Lesson” του Ronan Burtenshaw, στον ιστότοπο Analyze Greece). Είναι αλήθεια ότι η Χρυσή Αυγή, ως νεοφασιστικό κόμμα, αντιπροσωπεύει μια εκλογική απειλή, όμως το ισχυρό κεντροδεξιό κόμμα, το πιστό στο νεοφιλελευθερισμό, φαίνεται να είναι πιο κατάλληλος διαχειριστής ενός προγράμματος λιτότητας.
Μια σημαντική ομάδα από τα ιδρυτικά ηγετικά πρόσωπα του ΣΥΡΙΖΑ αποχώρησε και σχημάτισε έναν συνασπισμό της πιο ακραίας αριστεράς, τη Λαϊκή Ενότητα, η οποία είχε ως στόχο να αποσπάσει υποστηρικτές από τον ΣΥΡΙΖΑ, όμως απέτυχε (έλαβε λιγότερο από το 3 % των ψήφων). Η Λαϊκή Ενότητα ίσως και τώρα επιχειρήσει να μετατραπεί σε έναν νέο και καλύτερο ΣΥΡΙΖΑ, επενδύοντας στο μέλλον, όμως το προεκλογικό πρόγραμμά της επαναλάμβανε τις υποσχέσεις με τις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κερδίσει τις εκλογές τον περασμένο Ιανουάριο, χωρίς καμία ένδειξη για το πώς, αυτή τη φορά, θα μπορούσαν να εκπληρωθούν οι υποσχέσεις (βλ. Robert Fidler, The Bullet, “Syriza’s Pyrrhic Victory and the Future of the Left in Greece”· για μια διορατική και ενδιαφέρουσα συζήτηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική Αριστερά, βλ. Sam Gindin και Leo Panitch, “The Syriza Dilemma” στο Jacobin).
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι τώρα υπεύθυνος για το πρόγραμμα λιτότητας και ενεργεί σύμφωνα με τις οδηγίες των τραπεζών και των αξιωματούχων που κάποτε αψηφούσε. Όπως είπα, έχει αρχίσει να προσελκύει την κριτική εξ αριστερών – κυρίως για προδοσία των υποτιθέμενων αρχών του, όμως όχι τόσο πολύ για την αποτυχία του να σκεφτεί σοβαρά πως μπορούν να γίνουν πράξη αυτές τις αρχές. Το άρθρο του Fischer στον Jacobin αποτελεί εξαίρεση.

 Ελλάδα, Ισραήλ, Τουρκία: Ο ρητορικός ριζοσπαστισμός στην εξωτερική πολιτική

Υπάρχει και ένα άλλο παράδειγμα των αρχών του ΣΥΡΙΖΑ. που κατά τη γνώμη μου διαφωτίζει αλλά και προσγειώνει απογοητεύοντας. Στο εκλογικό του πρόγραμμα του Ιανουαρίου, ο ΣΥΡΙΖΑ ζητούσε «την κατάργηση της στρατιωτικής συνεργασίας με το Ισραήλ» - το τέλος, δηλαδή, μιας συμμαχίας που σχηματίστηκε κατά την τελευταία δεκαετία, ως αντίδραση της Ελλάδας στην αλλαγή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής από τον Ερντογάν και τους συνεργάτες του. Νομίζω ότι αυτή η συμμαχία είναι καλό πράγμα, ένα χρήσιμο μέσο αποτροπής απέναντι στην Τουρκία. Έχει οδηγήσει σε συντονισμένη στρατιωτική εκπαίδευση και σε κοινές αεροπορικές ασκήσεις, όμως δεν συνεπάγεται ούτε σχεδιάζει πραγματική χρήση ένοπλης βίας. Στην πράξη, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έχει ενισχύσει τη συμμαχία, παρά την υπόσχεση να την σταματήσει. Αυτό το γεγονός, υποθέτω, αποτελεί ευπρόσδεκτο σημάδι πραγματισμού (αν και καταδικάστηκε σθεναρά σε ιστοσελίδες όπως η Middle East Monitor και η Electronic Intifada). Προφανώς, το να συνεργαστεί στενά με το Ισραήλ δεν είναι αντίθετο προς τις αρχές του ΣΥΡΙΖΑ, είναι όμως αντίθετο προς τις αρχές του ΣΥΡΙΖΑ το να εξηγήσει ή να υπερασπιστεί τη συνεργασία αυτή στην κοινή γνώμη, στην Ελλάδα. Ο Έλληνας υπουργός Εθνικής Άμυνας, σε συνέντευξη Τύπου στο Ισραήλ, υπερασπίστηκε τη συμμαχία, όμως αυτός είναι μέλος του άλλου εταίρου του ΣΥΡΙΖΑ στον κυβερνητικό συνασπισμό, των δεξιών Ανεξάρτητων Ελλήνων (ΑΝΕΛ) και όχι του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ. Μάταια έψαξα στο διαδίκτυο για κάποια ένδειξη πως κάποιος επίσημος ή ηγέτης στο κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ υπερασπίστηκε αυτήν την πολύ μεγάλη αλλαγή πολιτικής.
Ίσως όμως αυτό το γεγονός δεν είναι αντιστροφή: η παλιά ρητορική ήταν εχθρική προς το Ισραήλ, τέτοια είναι και η σημερινή ρητορική. Έτσι, στην πραγματικότητα τίποτε δεν έχει αλλάξει. Και γιατί θα έπρεπε ένα λαϊκιστικό κόμμα να κάνει τον κόπο να εξηγήσει στους πολίτες τι πράττει, όταν αυτό που είναι το πραγματικά σημαντικό είναι το τι λέει; Η Λαϊκή Ενότητα, μέχρι τώρα, λέει το ίδιο πράγμα: επαναλαμβάνει την παλιά υπόσχεση για τον τερματισμό της συμμαχίας, διακηρύσσει την ίδια εχθρότητα - και θα μπορούσε πιθανότατα να συμπεριφερθεί και αυτή με τον ίδιο τρόπο. Όμως αυτό δεν είναι το είδος της πολιτικής που πρέπει να καταδικάζουν οι δημοκρατικοί αριστεροί; Μοιάζει πάρα πολύ με το να αψηφάς τους τραπεζίτες, επιδεικνύοντας άφθονο νταηλίκι, και στη συνέχεια να ακολουθείς τις οδηγίες τους. Στην περίπτωση του Ισραήλ, το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι υπερασπίσιμο· στην περίπτωση των τραπεζιτών, όχι. Όμως ο ριζοσπαστισμός που εκδηλώνεται μόνον με χειρονομίες, είναι και στις δύο περιπτώσεις ο ίδιος· και αυτόν δεν πρέπει ποτέ να τον υπερασπιζόμαστε.

O Michael Walzer είναι ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Επιστήμης του Institute for Advanced Study, Πρίνστον, New Jersey, ομότιμος συν-εκδότης του περιοδικού Dissent, συγγραφέας, συντάκτης του περιοδικού New Republic. 

Μαζί με τους Michael Sandel, Alasdair MacIntyre, Charles Taylor και άλλους, υποστηρίζει την πολιτική θεωρία του κοινοτισμού (Communitarianism). Η πολιτική θεωρία πρέπει να θεμελιώνεται στις παραδόσεις και τον πολιτισμό μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, όχι σ' αυτά που αποκαλεί ακραίες, γενικευτικές «αφαιρέσεις της πολιτικής φιλοσοφίας». 

Αρνείται ότι υπάρχει μια μοναδική αρχή δικαιοσύνης και υποστηρίζει ότι είναι αναγκαία η ισχύς πολλών και διαφορετικών αρχών δικαιοσύνης, οι οποίες εφαρμόζονται στις διάφορες σφαίρες της κοινωνικής ζωής με τη μορφή της «σύνθετης ισότητας». Σε κάθε μία από τις σφαίρες αυτές (π.χ., οικονομία, πολιτική, ψυχαγωγία, οικογένεια, θρησκεία) αντιστοιχεί ένα καθορισμένο αγαθό (π.χ., το χρήμα, η εξορία, κλπ.). Κάθε αρχή δικαιοσύνης διατυπώνεται σε σχέση με τη φύση του αγαθού που διανέμεται: Την ανάγκη για την υγεία, την αξία για την εκπαίδευση. Μέτρο της ισότητας δεν είναι κάποιο υλικό ή ηθικό αγαθό. Η εξισωτική δικαιοσύνη απαιτεί, κάθε αγαθό να διανέμεται σύμφωνα με το κοινωνικό του νόημα και κανένα αγαθό (από το χρήμα μέχρι την πολιτική δύναμη) δεν πρέπει να κυριαρχεί ή να διαταράσσει την διανομή αγαθών σε άλλες «σφαίρες δικαιοσύνης».

Μια κοινωνία είναι δίκαιη όταν εκείνοι οι οποίοι κυριαρχούν σε κάποια από τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής δεν μπορούν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στη γειτονική σφαίρα για να αποκτήσουν το αγαθό της. Έτσι παραδείγματος χάριν, όσοι κυριαρχούν στην αγορά δεν πρέπει να ταυτίζονται με εκείνους που ελέγχουν την πολιτική.
Ο Γουόλτσερ αρνείται κάθε ιδέα ανατροπής της κοινωνίας με τη βία και, ως οπαδός ενός δημοκρατικού και αποκεντρωτικού σοσιαλισμού, θεωρεί ότι θεμελιώδες πρόβλημα της δημοκρατίας είναι ο τρόπος ανακατανομής των αγαθών.

 

Βιβλία του Μ. Γουώλτσερ στα Ελληνικά με εκτενές βιογραφικό 

  

Dissent Magazine Κοινοτισμός (Communitarianism) 

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:

  Dissent - Καλοκαίρι 2014

Πέρα απο τη στασιμότητα

Dissent - Φθινόπωρο 2013

Ευρωπαική αριστερά σε κρίση

 

Μάϊκλ Γουόλτσερ - Διαφθείρει η ελεύθερη αγορά τον ηθικό χαρακτήρα;

 

Οι φιλελεύθεροι και τα κινήματα επιμέρους «ταυτότητας» φέρουν ευθύνη για την κοινωνική ανισότητα

***

Λέανδρος Φίσερ: Από τον Ανδρέα Παπανδρέου στον Αλέξη Τσίπρα (ελληνικά - από το Jacobin)