2015, «έτος των τυφώνων» στην Ευρώπη. Ο αγώνας για τον πυρήνα των αξιών της

του Κας Μούντε

   

© Can Europe make it? - Cas Mudde : 2015 and the struggle for Europe’s core, 28.12.2015 
    

Καταστροφικές τρομοκρατικές επιθέσεις, μήνες ανασφάλειας για τη ζώνη του ευρώ, μεγάλες εκλογικές νίκες λαϊκιστικών κομμάτων, μια άνευ προηγουμένου κρίση προσφύγων..., δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το 2015 ήταν annus horribilis για την Ευρώπη.

Τόσο το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της ευρωπαϊκής φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιμετωπίζουν προκλήσεις με τρόπους που δεν έχουμε ξαναδεί. Το πραγματικό ερώτημα για το επόμενο έτος (και για μετά) είναι το εξής: ήταν απλά το 2015 μια κατ΄ εξαίρεσιν τερατώδης χρονιά που σύντομα θα ξεχαστεί, ή μήπως ήταν ένας χρόνος βαθιάς αλλαγής και μετασχηματισμού, έτος που έδωσε μια νέα μορφή στην ευρωπαϊκή πολιτική για τα χρόνια που έρχονται; 

Βαρομετρικό χαμηλό στον Β. Ατλαντικό - Χάρτης καιρού 28.12.2015

Όποια απάντηση και να δοθεί στο ερώτημα αυτό, το 2015 ήταν η χρονιά που έγινε ορατό σε όλους, ότι τα ρούχα του Ευρωπαίου αυτοκράτορα είναι (τώρα πια) ανύπαρκτα. Κάτι ακόμη χειρότερο: ο αυτοκράτορας δεν αρνήθηκε καν ότι είναι γυμνός!

Ασφαλώς η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η φιλελεύθερη δημοκρατία έχουν αμφισβητηθεί και άλλες φορές, στο παρελθόν. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, δεν δημιούργησε μόνον τα θεμέλια της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και γέννησε έναν αργά αλλά σταθερά αυξανόμενο ευρωσκεπτικισμό. 

Τα λαϊκιστικά κόμματα αποτελούν μόνιμο χαρακτηριστικό στοιχείο ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1980. Και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας έχει υπονομεύσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία από την 9η Σεπτεμβρίου 2001, για να μην πούμε απο ενωρίτερα. 

Konrad Gesner (1516-1565): Nomenclator aquatilium animatum

Χόρχε Μορούνο (Podemos): «Στην κοιλιά του κήτους - Σε κατάσταση και Δον-Κιχωτική και Μακιαβελική»

από συνέντευξη του Jorge Moruno στον Κάρλος Ντελκλός,  © Can Europe make it? “Our situation is Quixotic and Machiavellian”: an interview with Podemos’ Jorge Moruno, 15.12. 2015

     

«Χρειάζονται πολλά για να πετύχουμε πολύ λίγα, αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή: πρέπει να ανοίξουμε έναν νέο δρόμο, ενώ δεν έχουμε τα μέσα για να το κάνουμε. Είμαστε μέσα στο στομάχι του κήτους».

    

CD: Δημοσιεύσατε πρόσφατα στην Ισπανία ένα βιβλίο, «La Fábrica del emprendedor» (Το εργοστάσιο του επιχειρηματία), με θέμα πώς έχει αλλάξει η εργασία τα τελευταία χρόνια και πως αυτό αντικατοπτρίζεται στον κατεστημένο λόγο και στις επικρατούσες ιδεολογίες. Πώς θα περιγράφατε σε γενικές γραμμές την αλλαγή αυτή; 

JM: Νομίζω ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια πολιτισμική αλλαγή, αλλά δεν το εννοώ αυτό ως την για πολλοστή φορά προφητεία που αναγγέλλει το τέλος του καπιταλισμού. Αυτό που εννοώ, είναι ότι συμβαίνουν μεταλλάξεις στα πεδία της παραγωγής, της επικοινωνίας και του πολιτισμού, που επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής μας. Κανείς δεν μπορεί να εκπροσωπήσει το σύνολο της κοινωνίας και των κοινωνικών κινημάτων.

Η κυριότερη αλλαγή έχει να κάνει με την παρακμή της κοινωνίας της απασχόλησης, την οποία είχαμε θεωρήσει ως κάτι «φυσικό», ως τον μοναδικό τρόπο σκέψης στο ζήτημα της ρύθμισης του κοινωνικού οργανισμού. Καθώς η απασχόληση χάνει την κεντρική της θέση, καταρρέει και ο κοινωνικός μηχανισμός που ήταν καθοριστικός για την οικονομική ανάπτυξη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο - με την παραγωγή, τη ζήτηση, την απασχόληση, την κατανάλωση και τα δικαιώματα. Η εργασία νοούμενη ως δια βίου απασχόληση [σε σταθερή εργασιακή θέση] δεν θα επιστρέψει ποτέ. Έτσι κι αλλιώς, στην κλίμακα της ιστορίας αυτό δεν κράτησε και πολύ καιρό.

Pieter Bruegel the Elder: Το Κήτος

Podemos: Η πρόκληση για την Ισπανία σε μια «νοσηρή» πολιτική στιγμή

του Χερμάν Κάνο

  

© Can Europe make it? - Germán Cano, Podemos: the challenge in Spain, 14.12.2015

   

Τροφή από την Ισπανία για την ατροφική και στείρα πολιτική σκέψη στην Ελλάδα της κρίσης (ιδίως την αριστερή): Πρέπει να επεκτείνουμε τον χώρο της χειραφέτησης για να πετύχουμε ό,τι είναι δυνατόν μέσα στα πλαίσια ενός μολυσμένου και μολυσματικού πολιτικού λόγου, μακριά από την κλασικό αριστερό λόγο, μακριά από την υπεροψία της θεωρίας του απέναντι «στις μάζες».

 

Για να ερμηνευθεί η εκρηκτική εμφάνιση του κόμματος Podemos στη πολιτική σκηνή της Ισπανίας, πρέπει κανείς να σκεφθεί πάνω σε μια ιδέα που έχει ήδη ερευνηθεί από την πολιτική σκέψη: ότι μαζί με τον μέχρι σήμερα ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης και τον ιστορικό της ρόλο στους κοινωνικούς αγώνες, θα πρέπει παράλληλα να ληφθούν υπόψη και άλλες αναδυόμενες κοινωνικές δυνάμεις που παίζουν παρόμοιο «κρίσιμο» ρόλο. 
Έξω από το εργοστάσιο μπορούμε να διακρίνουμε και άλλες πιθανές συμμαχίες με δυνάμεις μετασχηματισμού, συμμαχίες που φαίνονται αντισυμβατικές από την οπτική γωνία της παραδοσιακής και ορθόδοξης Αριστεράς. Από αυτό προκύπτει και το ενδιαφέρον μας, μέσα σ' αυτό το νέο ιστορικό πλαίσιο - δηλαδή μέσα σε κρίση της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας, για μια νέα ανάγνωση των επεξεργασιών και διαγνώσεων του Γκράμσι για την κατάσταση στην Ευρώπη μετά την ήττα της Αριστεράς από τις αντιδραστικές, φασιστικές δυνάμεις που είχαν εισβάλλει τότε στην ευρωπαϊκή ιστορία.

Βαλένθια, 2014

Ελλάδα, πελατειακό κράτος και διαφθορά: Η χαμένη ευκαιρία και οι αυταπάτες

Στη συνεταίρο εν ΕΕ και αδελφή εν κρίσει Ισπανία, οι νέες ανερχόμενες δυνάμεις Podemos και Ciudadanos είναι βαθιά διαφορετικές και έχουν μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ τους. Τοποθετούνται σε πολύ διαφορετικές θέσεις του πολιτικού φάσματος. Ωστόσο τους ενώνει κάτι: η υπόσχεση να κάνουν το παν για να διαλυθεί το διεφθαρμένο πελατειακό κράτος της Ισπανίας. Είναι το πρώτο που τονίζουν ως πολιτικό στόχο.

Στην Ελλάδα, πότε τέθηκε ως σημαντικός στόχος η καταπολέμηση του (ίσως ακόμη πιο διεφθαρμένου) πελατειακού ελληνικού κράτους; Ο Γ. Παπανδρέου στην αρχή της θητείας του (2009-2010) τον έθεσε, και μάλιστα με θεατρικό τρόπο. Έπεσαν αμέσως επάνω του όλοι να τον φάνε, από την τότε ενιαία και «αντιμνημονιακή» ΝΔ (της Σαμαρικής, της Καραμανλικής ή της ακραίας λαϊκοδεξιάς πτέρυγας), ακολουθούμενη ενθουσιωδώς από το βαθύ ΠΑΣΟΚ (είτε μετανάστευε στον ΣΥΡΙΖΑ, είτε «κρατούσε χαρακτήρα»), και φθάνοντας μέχρι τους αναρχοαριστερίστες. Φρονίμως ποιώντες, ο Γ. Π. και η κυβέρνησή του τα μάζεψαν. Στην πράξη οπισθοχώρησαν εντελώς, όπως χαρακτηριστικά φάνηκε στην περίπτωση της λεγόμενης λίστας Λαγκάρντ, αλλά δεν απέφυγαν το φάγωμα από τους ίδιους τους (προβλεπτικούς) πελάτες τους.
Μετά κάτι ψέλλισαν (πιο αδύναμα) για το θέμα μερικοί στον ΣΥΡΙΖΑ και στο Ποτάμι, ίσως και αλλού, όμως…

Επικράτησε εντελώς η απολιτική αντίθεση μνημόνιο-αντιμνημόνιο. Στο λόγο της πολιτικής ελίτ*, μνημονιακής και αντιμνημονιακής, το πρόβλημα του διεφθαρμένου ελληνικού κράτους θάφτηκε κάτω από το βαρύ χαλί της κρίσης και την μαρμαρόπλακα της οριζόντιας λιτότητας. Στη συνείδηση του απλού λαού όχι. Το αντίθετο. Το γεγονός ότι η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης γίνεται όλο και βαθύτερη, άν και οι πολίτες υποκύπτουν παροδικά σε αυταπάτες και ρητορείες, οφείλεται εκτός των άλλων και στην αηδία που αισθάνεται το μεγαλύτερο μέρος τους, αλλά όχι όλοι, για τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ και για το διεφθαρμένο κράτος. 

Ινίγκο Ερρεχόν: «Με το Podemos η λαϊκή πλειοψηφία πρέπει να ανακτήσει την αιχμαλωτισμένη από τις ελίτ δημοκρατία»

συνέντευξη (© The Prisma, Araceli Oliva Cazoria): Iñigo Errejón: “Podemos is not giving up on ideology”  28.2. 2015

   

΄Ενα χρόνο πριν τις εκλογές της 20.12.2015, ο γραμματέας πολιτικής στρατηγικής του Podemos προσδιόριζε το κόμμα του ως «ούτε αριστερό ούτε δεξιό». Βλέπει την εθνική αυτοδιάθεση των λαών της Ισπανίας ως νόμιμο δικαίωμα τους. Υποστηρίζει ότι τα πολιτικά μοντέλα της Λατινικής Αμερικής δεν ταιριάζουν στην Ισπανία, γιατί σε αντίθεση με τις χώρες στην αμερικανική ήπειρο, στην Ισπανία τίθεται ζήτημα να ανακτηθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και όχι να επανεφευρεθούν εκ του μηδενός.

Το Podemos γεννήθηκε σε αντίθεση με τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα στην Ισπανία, τα οποία αναφέρετε ως η «κάστα». Ποιες διαφορές  από αυτά έχει το Podemos; 

Το Podemos γεννήθηκε ουσιαστικά ως μια δημοκρατική εξέγερση. Η δημοκρατία στην Ισπανία έχει αιχμαλωτισθεί από πολύ ισχυρούς ανθρώπους, οι οποίοι, αν και δεν παρουσιάζονται ως υποψήφιοι στις εκλογές, εδώ και πολλά χρόνια συνεχώς διασφαλίζουν ότι οι νόμοι, οι δημόσιες συμβάσεις και σε γενικές γραμμές η ομαλή λειτουργία των θεσμών μας, λειτουργούν προς όφελός τους. 

Υποστηρίζουμε ότι πρέπει να μαθαίνουμε από τα λάθη του παρελθόντος, όχι επειδή είμαστε καλύτεροι από τους ανθρώπους που ήρθαν πριν από εμάς, αλλά επειδή κάθε πολιτικός κύκλος φτάνει κάποτε στο τέλος του. Εμείς έχουμε μάθει από τα λάθη του προηγούμενου κύκλου. 
Συνεπώς, για να αντιμετωπίσουμε την υφαρπαγή των θεσμών μας από τις προνομιούχες ομάδες, χρειαζόμαστε καλύτερες δεοντολογικές-ηθικές δεσμεύσεις και βελτίωση των θεσμικών ελέγχων. Με άλλα λόγια, πρέπει να καταπολεμήσουμε τη διαφθορά. Και χρειαζόμαστε ένα εκλογικό σώμα καλύτερα ενημερωμένο και πιο δραστήριο.

Η Ευρώπη του Χάμπερμας. Μια Ευρώπη που χάνεται;

του Τζέρεμι Ουώλντρον
   
© The New York Review of Books - Jeremy Waldron : The Vanishing Europe of Jürgen Habermas, 22.10.2015 (βιβλιοπαρουσίαση: Jürgen Habermas: The Lure of Technocracy, αγγλ. μτφ. Ciaran Cronin, Polity)
  

Για να νικηθεί η πολύπλευρη κρίση και για να γίνουν κάποτε οι πολίτες των χωρών της Ευρώπης κύριοι του κοινού τους πεπρωμένου, ο Γιούργκεν Χάμπερμας προτείνει να στηριζόμαστε σε ένα διπλό «Αρχιμήδειο σημείο»: Ασυμβίβαστη εναντίωση στις πολιτικές που ασκούν σήμερα οι ελίτ της ΕΕ και ταυτόχρονα ανυποχώρητη υποστήριξη του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης, με λαϊκή κυριαρχία και δημοκρατία που υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα.

Στην Ελλάδα, από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα, η πολιτική στηρίζεται σε αντιδιαμετρικούς κοινούς τόπους: Έχουμε «μνημονιακούς» που υποτίθεται ότι θέλουν την ενωμένη Ευρώπη, αλλά ποτέ δεν εναντιώθηκαν στην αδιέξοδη πολιτική των ευρωπαϊκών και ελληνικών ελίτ. Έχουμε τέως ή νύν «αντιμνημονιακούς», οι οποίοι μαζί με τα μνημόνια, πολέμησαν, δυσφήμησαν (ή άφηναν στα αζήτητα) την υπερεθνική «χειροπιαστή ουτοπία» για το μέλλον της ηπείρου, αποσιωπώντας το πόσο δύσμορφο ήταν το ελληνικό κράτος της «ανάπτυξης» και πόσο σκληρά άνιση η ελληνική κοινωνία πολύ πριν αρχίσει η κρίση το 2008.
Ο παλιός μέντορας του Χάμπερμας, ο Τέοντορ Αντόρνο, έγραψε: «Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στη λαθεμένη» (Es gibt kein richtiges Leben im falschen - Minima Moralia). Από το 2009 μέχρι το 2015, το όλο ελληνικό πολιτικό σύστημα - που σε τόσες αμαρτίες είχε περιπέσει επί δεκαετίες - υποχρέωσε τους πολίτες να ζήσουν μέσα στο απόλυτο λάθος. Το 2016 πρέπει να είναι έτος διπλής αυτοκριτικής. Και επανεκκίνησης χωρίς αυταπάτες και ψευδαισθήσεις.

Γ. Ρ.

1.

Ανάμεσα στις πολλές φωνές που υψώθηκαν στην Ευρώπη εναντίον των χειρισμών της Άνγκελα Μέρκελ και του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, των σχετικών με την κρίση χρέους στην Ελλάδα, μια από τις πιο έντονες και αδιάλλακτες ήταν η φωνή του ογδονταεξάχρονου γερμανού φιλοσόφου Γιούργκεν Χάμπερμας. Ο Χάμπερμας, ο οποίος εδώ και πολύ καιρό θεωρείται ως ο κορυφαίος ανάμεσα στους διανοούμενους της Ευρώπης που ασχολούνται με τα «κοινά», κατήγγειλε τη συμφωνία που συνήψαν μετά από μακρά διαπραγμάτευση στις 12 Ιουλίου 2015 η Ελλάδα και οι ηγέτες της ευρωζώνης «τιμωρητική πράξη εναντίον μιας αριστερής κυβέρνησης». Ήταν, όπως έγραψε,

«ένα τοξικό μείγμα αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων... με περαιτέρω νεοφιλελεύθερες επιβολές που θα αποθαρρύνουν εντελώς τον εξαντλημένο ελληνικό λαό και θα σκοτώσουν κάθε ώθηση προς την την ανάπτυξη».1

Άνω, ο Χάμπερμας με φοιτητές του
Κάτω, Ambrogio Lorenzetti (1290 -1348)
«Αλληγορία κακής διακυβέρνησης», 1339

Ambrogio Lorenzetti (1290 -1348)
«Αλληγορία κακής διακυβέρνησης», 
Λεπτομέρεια

Εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, 2003: «Ήμασταν εντελώς ηλίθιοι»

Ο Mike Flynn ήταν αρχηγός της στρατιωτικής αντικατασκοπείας των ΗΠΑ (DIA). Διετέλεσε αναπληρωτής συντονιστής των μυστικών υπηρεσιών και διοικητής των Ειδικών δυνάμεων στο Ιράκ την περίοδο 2004-2007. Από συνέντευξή του στον Spiegel (29.11.2015):

«...Ήμασταν εντελώς ηλίθιοι. Δεν καταλάβαμε τότε με ποιούς είχαμε να κάνουμε. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβρη 2001, αντί να αναρωτηθούμε γιατί δεχτήκαμε επίθεση, το μόνο που σκεφτόμασταν ήταν από πού ήρθαν οι δράστες. Ήταν στρατηγικό λάθος... Αντί να ψάξουμε για τις αιτίες του φαινομένου, ψάχναμε για χώρες προέλευσης...
...Ο πόλεμος στο Ιράκ και η εισβολή στη Βαγδάτη ήταν τερατώδες λάθος. Αν και ο Σαντάμ Χουσείν ήταν κτηνώδης περίπτωση δικτάτορα, ήταν λάθος η ανατροπή και εξόντωσή του. Το ίδιο ισχύει για τη Λιβύη, η οποία είναι σήμερα, μετά την εκδίωξη από την εξουσία και την εξόντωση του Καντάφι, ένα αποτυχημένο κράτος. Το μεγάλο μάθημα που μας δίδαξε η ιστορία, είναι ότι από στρατηγική άποψη, η εισβολή στο Ιράκ το 2003 ήταν μια απίστευτα κακή απόφαση. Η ιστορία πρέπει να κρίνει πάρα πολύ σκληρά αυτή την απόφαση και αυτό θα κάνει».