«Μερκρόν» - Το γαλλογερμανικό δίδυμο είναι πάλι εδώ, αλλά χρειαζόμαστε πιό πολύ Μακρόν· και πιό λίγη Μέρκελ

της Ούλρικε Γκερό

© Social Europe - Ulrike Guerot: Mercron - The Franco-German Tandem Is Back – On Berlin’s Terms, 28.6.2017

 

Δεν έχουν κάνει ακόμη τίποτε, αλλά το «Μερκρόν» (Mέρκελ & Mακρόν) είναι η τελευταία παράδοξη λέξη της μόδας. Ο γαλλο-γερμανικός κινητήρας της ΕΕ λειτουργεί και πάλι· αυτό ακούγεται παντού, μετά τη συντριπτική νίκη του Εμμανουέλ Μακρόν στις προεδρικές και στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Η Ευρώπη βρίσκεται και πάλι σε καλό δρόμο. Ως εδώ, καλά. Αλλά άς είμαστε σαφείς: Είναι ωραίο που ο Μακρόν νίκησε σ' αυτές τις εκλογές και είναι καλό που είναι σαφώς φιλο-Ευρωπαίος. Ναι, αυτό αλλάζει το πολιτικό κλίμα και, μετά από μια παρατεταμένη περίοδο κατήφειας, φαίνεται πάλι να παίζεται στο γήπεδο της Ευρώπης κάτι που θυμίζει ελπίδα. Όμως τί είναι αυτό το γαλλο-γερμανικό δίδυμο, τι προθέσεις έχει και τί σημαίνει για το υπόλοιπο της Ευρώπης; 

[Το παιχνίδι παίζεται πάλι με τους όρους του Βερολίνου]
Ίσως ακόμη και το ίδιο το γεγονός ότι η λέξη «Μερκρόν» εμφανίζεται ως το όνομα του παιχνιδιού που παίζεται στο ευρωπαϊκό γήπεδο, δείχνει ότι το παιχνίδι εξελίσσεται προς προβληματική κατεύθυνση. Το τελευταίο υβριδικό γαλλο-γερμανικό όνομα ήταν το «Μερκοζύ» (από το Μέρκελ και Σαρκοζύ - το «Mερκολλάντ» ούτε καν υπήρξε πραγματικά, επειδή ο Φρανσουά Ολλάντ ήταν πολιτικά αόρατος). Ωστόσο, το «Μερκοζύ» αποτύπωσε στην ιστορία τον Νικολά Σαρκοζί ως το μικρό σκυλάκι της Μέρκελ, ιδίως όταν λαμβάνονταν οι αποφάσεις για την κρίση στη ζώνη του ευρώ: λιτότητα και πέραν αυτής τίποτε άλλο. Κανείς λοιπόν δεν θα ευχόταν πραγματικά στον έξυπνο, ενεργητικό και ωραίο Εμμανουέλ Μακρόν, ο οποίος μόλις έσωσε τη Γαλλία από το έχει ως πρόεδρο την Μαρίν Λε Πεν, να αναλάβει και αυτός τον ρόλο του μικρού σκυλιού της Μέρκελ.

[Οι παλιοί ήταν σοβαροί. Γαλλο-γερμανική «συμμετρία μέσω της ασυμμετρίας» των δύο χωρών] Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι κανένας δεν προσπάθησε ποτέ να πλάσει υβριδικά ονόματα «Γκωλάουερ» (ντε Γκωλ και Αντενάουερ), «Σμιτντεσταίν» (Χέλμουτ Σμιτ και Ζισκάρ ντ' Εσταίν) ή «Μιττεκόλ» (Φρανσουά Μιττεράν και Χέλμουτ Κολ). Και μάλλον για καλό λόγο: η σύντηξη ή συγχώνευση δεν ήταν ποτέ το ουσιαστικό στοιχείο ενός γαλλο-γερμανικού δίδυμου για την Ευρώπη. Η ουσία ήταν πάντα να φέρνουμε τους δύο εταίρους, οι οποίοι εκκινούν από διαφορετικές αφετηρίες και έχοντας πολύ διαφορετικές οπτικές γωνίες της ιστορίας, της πολιτικής, της οικονομίας και της κοινωνίας, σε ένα συμβιβασμό, με μια ευδιάκριτη δομή «do-ut-des» [μια συμφωνία στην οποία ισχύει η αντιμεταθετική ιδιότητα, δηλ. a+b=b+a, και στην οποία για κάθε τί που δίνει η μία πλευρά, πρέπει να λαμβάνει κάτι ως αντάλλαγμα]. 
Εάν η Γαλλία και η Γερμανία μπορέσουν να συμφωνήσουν, τότε όλη η Ευρώπη μπορεί να συμφωνήσει. Τότε θα υπάρξει πρόοδος για την Ευρώπη, διότι στη συμφωνία θα αντικατοπτρίζονται και αντιπροσωπεύονται δύο πολύ διαφορετικοί πολιτικοί και οικονομικοί πολιτισμοί, και ως αποτέλεσμα, όλες οι χώρες της Ευρώπης, και πιο ειδικά της ζώνης του ευρώ, θα μπορούν να βρουν τη θέση τους και το χώρο τους μέσα σ' αυτή τη συμφωνία. Αυτό μπορεί κανείς να το διαβάσει στα βιβλία όλων των μεγάλων δασκάλων που μελέτησαν τις γαλλο-γερμανικές σχέσεις του παρελθόντος, από τον Ζοζέφ Ροβάν (Joseph Rovan) έως τον Άλφρεντ Γκρόσσερ (Alfred Grosser), περνώντας από τον Στάνλευ Χόφφμαν [Stanley Hoffmann, βλ. τη συνέντευξή του «Ευρώπη για τους σωστούς λόγους», μεταφρασμένη στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση και άλλα εδώ] στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο οποίος δημιούργησε την έκφραση «συμμετρία μέσω της ασυμμετρίας», ως το αρχέτυπο της γαλλο-γερμανικής συνεννόησης. Είναι μια διατύπωση, την οποία βρίσκουμε σε κάθε σχεδόν βιβλίο με θέμα τις γαλλο-γερμανικές σχέσεις. Μια σημείωση: το τωρινό γεγονός ότι ο Γάλλος εταίρος της Γερμανίας είναι εκείνος που ως επί το πλείστον ικανοποιεί τη Γερμανία, αυτό ποτέ δεν υπήρχε στην «εξίσωση» [βλ. παραπάνω περί αντιμεταθετικής ιδιότητας]. 

Helmut Schmidt και Valery-Giscard d' Estaing

[Οι γαλλο-γερμανικές σχέσεις σπάνια ήταν ρόδινες και συναινετικές· συνήθως οι απόψεις συγκρούονταν]

Έτσι δομήθηκε η Συνθήκη της Ρώμης (με το εγγενές της υπόρρητο μήνυμα «βιομηχανία για τη Γερμανία» και «γεωργία για τη Γαλλία»)· έτσι δημιουργήθηκαν η κοινή αγορά και ο προϋπολογισμός της ΕΕ, με πολλά πράγματα προς όφελος τόσο της Γαλλίας (γεωργικές επιδοτήσεις) όσο και της Γερμανίας (αγορές για τα προιόντα της) · και έτσι τελικά δημιουργήθηκε το ενιαίο νόμισμα, με πολλές διαμάχες - ας μην ξεχνάμε - μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας στη δεκαετία του 1990, σχετικές με το όνομα του νομίσματος, με την έδρα της Κεντρικής Τράπεζας και με τα καθήκοντά της. Για να πάρουμε μια γεύση αυτής της ιστορίας, ίσως είναι καλό να ξαναδιαβάσουμε το βιβλίο τo σχετικό με τη δημιουργία του ευρώ, «La guerre de sept ans» (Ο Επταετής Πόλεμος) - σημειώστε: πόλεμος (!) - του Πασκάλ Ρισέ (Pascal Riché), ο οποίος εργαζόταν τότε ως δημοσιογράφος της Liberation. Με άλλα λόγια: Οι γαλλο-γερμανικές σχέσεις σπάνια ήταν ρόδινες ή είχαν ως βασικό χαρακτηριστικό συναίνεση· μάλλον είχαν ως  βασικό χαρακτηριστικό τις πολύ αντικρουόμενες απόψεις. Παρεμπιπτόντως πρέπει να πούμε ότι το ίδιο ίσχυε στο πεδίο της πολιτικής για την ασφάλεια και την άμυνα, όπου η γαλλική επιθυμία για μια πιο αυτόνομη και ανεξάρτητη ευρωπαϊκή πολιτική ερχόταν πάντοτε σε έντονη αντίθεση με τη γερμανική άποψη, ότι η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας πρέπει να είναι ενσωματωμένη στο ΝΑΤΟ.

[Έβλαψε τη Γαλλία το γερμανικό μοντέλο λειτουργίας της Ευρώπης. Ο Μακρόν προτείνει εύλογες μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης]
Επομένως, το ερώτημα είναι εάν το «Mερκρόν» είναι όντως κάτι καλό και σε τι μπορεί να οδηγήσει. Το πιό μεγάλο πρόβλημα φαίνεται να είναι η σειρά των αλληλοσυνδεδεμένων δράσεων, με τις οποίες ο Mακρόν θέλει και μπορεί να παλέψει με τις δυνάμεις του τριγώνου των Βερμούδων όπου βρίσκεται τώρα: Να ενώσει ή τουλάχιστον να κατευνάσει την γαλλική Αριστερά (να θυμόμαστε ότι ο Mακρόν είναι ένας «προοδευτικός» σοσιαλ-φιλελεύθερος και σε τελευταία ανάλυση προέρχεται από το PS, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας). Να φέρει σε πέρας μεταρρυθμίσεις φιλελευθεροποίησης στην αγορά εργασίας και αλλού. Και να επιτύχει μια γαλλο-γερμανική συμφωνία για αλλαγή της ζώνης του ευρώ, δηλαδή να ενισχύσει την δημοσιονομική της ικανότητα, τους μηχανισμούς διακυβέρνησης («υπουργός Οικονομικών») και την κοινοβουλευτική λογοδοσία / έλεγχο («κοινοβουλευτικό σώμα της ευρωζώνης»).
Καμιά από αυτές τις προτάσεις, τις οποίες ο Mακρόν έχει ήδη ανακοινώσει και παρουσιάσει στη διάρκεια του εκλογικού αγώνα, δεν είναι καινούργια. Καμία από αυτές δεν είναι κάτι αιρετικό. Τα περισσότερα από αυτά βρισκόταν ήδη από τον Δεκέμβριο του 2012 στην «Έκθεση των Πέντε Προέδρων της ΕΕ» την σχετική με την «GMEU» («Αυθεντική Νομισματική και Οικονομική Ένωση») και στην επικαιροποιημένη έκδοσή της του Ιουνίου 2015. Ο Mακρόν παρουσίασε ιδέες πολύ όμοιες με αυτές, όταν επισκέφθηκε το Βερολίνο τον Ιανουάριο του 2017. Και τις επανέλαβε όταν συναντήθηκε με την Μέρκελ αμέσως μετά την εκλογή του. Το σχέδιο για το τι επιδιώκει να κάνει πράξη όσον αφορά τη δημοκρατική νομιμοποίηση της ζώνης του ευρώ, υπάρχει σε γαλλική γλώσσα στο μικρό βιβλίο «Traité pour la democratization de l'Europe», το οποίο μόλις δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις Seuil. Η Γαλλία σίγουρα επιθυμεί να ξεπεραστεί το λεγόμενο δημοκρατικό έλλειμμα της ευρωζώνης· και με το δίκιο της το επιθυμεί.
Το ίδιο το γεγονός ότι καμία από αυτές τις ληξιπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης δεν έγινε πράξη τα τελευταία πέντε χρόνια της κρίσης, δηλαδή μεταξύ 2012 και 2017, συνέβαλε στο να υπάρξει οικονομική ύφεση στη Γαλλία, στη διάλυση της γαλλικής Αριστεράς και στην άνοδο της Μαρίν Λε Πεν. Ο Ολλάντ προσπάθησε να προωθήσει ορισμένα από αυτά τα σημεία ήδη στην διετία 2012-2013, λόγου χάρη τον Μάιο του 2013, όταν πρότεινε στην Γερμανία μια πολιτική ένωση - αλλά απέτυχε. Κάθε απόπειρα να γίνει πιό ήπιο το γερμανικό μοντέλο λειτουργίας της ευρωζώνης αποκρούστηκε. Σύμφωνα με τα λόγια του Τζόρτζιο Αγκάμπεν (Giorgio Agamben), ο οποίος έγραψε τότε σε ένα πολεμικό του άρθρο, ότι η «Λατινική Αυτοκρατορία» συνετρίβη [υπαινισσόμενος την ιδέα του Αλεξάνδρου Κοζέβ για το «σωστό» δόγμα της γαλλικής πολιτικής]. Η Γαλλία δεν μπόρεσε να υπερασπιστεί ως ηγετική χώρα τα συμφέροντα του Νότου της Ευρώπης. 

[Ο Μακρόν δεν πρέπει ως άλλος Σαρκοζύ ή Ολλάντ να σύρεται πίσω από την Μέρκελ. Ο τρόπος λειτουργίας της ΕΕ πρέπει να έχει κάτι επωφελές και για τη Γαλλία]
Μια καλή συμβουλή στον Mακρόν είναι να μην επαναλάβει το ίδιο λάθος. Χρειάζεται πρώτα μια ευρωπαϊκή συμφωνία· μόνον τότε μπορεί να έχει ελπίδες ότι θα κατευνάσει την Αριστερά στη Γαλλία και ότι αυτό θα δημιουργήσει περιθώρια ελιγμών για να προχωρήσει σε κάποιες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, αυτό δεν είναι ακριβώς ό,τι φαίνεται να συμβαίνει τώρα. Η Γερμανία, προσκολλημένη στις δικές της εκλογές του φθινοπώρου, συγκροτεί και πάλι ένα μέτωπο [κρατών-μελών] ενάντια στο μύθο της «ένωσης μεταβιβαστικών πληρωμών» («transfer union»), λες και δεν έχει συμβεί τίποτε στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Η Μέρκελ θα δυσκολευτεί πολύ για να κάνει το κόμμα της, την Χριστιανική Δημοκρατική Ένωση (CDU), να την ακολουθήσει σε μια γαλλο-γερμανική συμφωνία, ειδικά εάν, ως εναλλακτική κυβερνητική λύση, στοιχηματίζει να συμπήξει μετά τις εκλογές μια συμμαχία με το νεοφιλελεύθερο κόμμα FDP. Άν ο Μακρόν αποδεχτεί να παρουσιάσει πρώτα αυτός συγκεκριμένα αποτελέσματα σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις και την φιλελευθεροποίηση εντός της Γαλλίας, προτού η Γερμανία προθυμοποιηθεί να επανεξετάσει την διακυβέρνηση της ευρωζώνης, θα έχει de facto παραδοθεί στη γερμανική κυριαρχία και θα έχει αποδεχτεί ότι πρέπει πρώτα να «μελετήσει το μάθημά του κατ' οίκον» και μόνον μετά, αφού γίνουν οι εκλογές στη Γερμανία, να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τα ευρωπαϊκά ζητήματα.

[Καθήκον του Μακρόν είναι να αντισταθεί στην Μέρκελ·  μόνον έτσι θα προσφέρει υπηρεσία στην Ευρώπη]
Και τίθενται τα ερωτήματα: Γιατί «να μελετήσει το μάθημά του κατ' οίκον»; Και ποιος θα κρίνει άν το «μελέτησε» καλά; Και τι θα συμβεί εάν δεν καταφέρει να το «μελετήσει» καλά, επειδή η μισή Γαλλία θα έχει κατέβει στους δρόμους à la rentrée [από την αρχή - γαλλικά στο πρωτότυπο] και θα διαδηλώνει, με το δεδομένο μάλιστα ότι ο Mακρόν έχει την υποστήριξη της βουλής, αλλά ίσως όχι της πλειοψηφίας του γαλλικού λαού; Θα χαθούν, τότε, εν ριπή οφθαλμού, το «Mερκρόν» και η στιγμή της ελπίδας για την Ευρώπη; Θα επικαλεστεί, τότε η Γερμανία ότι, για άλλη μια φορά, οι Γάλλοι δεν συμπράττουν; Ή μήπως θα έλθει τότε η ώρα να ανακαλύψουμε και πάλι τις αρετές των παλαιών καλών γαλλο-γερμανικών σχέσεων, δηλαδή ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η Ευρώπη, πρέπει να έχει κάτι επωφελές και για τη Γαλλία;
Το καθήκον - ίσως το πιο σημαντικό - του Μακρόν/Μακρόν σκέτου, χωρίς τη συνοδεία κάποιας Μέρκελ, είναι να αντισταθεί στην αντίληψη ότι το Βερολίνο γίνεται nolens volens η κρυφή πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ο Γάλλος Πρόεδρος είναι ο μόνος που μπορεί να το κάνει αυτό και αυτή θα είναι ίσως η μεγαλύτερη υπηρεσία του στην Ευρώπη, αντί να πάει και να γίνει «Mερκρόν».
Ήρθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ευρώπη είναι μεγαλύτερη από τη Γερμανία και ότι η ζώνη του ευρώ πρέπει να επανασχεδιαστεί με δημοκρατικό και κοινωνικό τρόπο, πράγμα που υπερβαίνει κατά πολύ τις γαλλο-γερμανικές liaisons amoureuses [ερωτικές σχέσεις - γαλλικά στο πρωτότυπο].

 
[Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση]

 

Η Ulrike Guérot, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και αναλύτρια για τα θέματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του ρόλου της Ευρώπης στον κόσμο, ίδρυσε και διευθύνει το European Demoracy Lab στο European School of Governance-eusg (Βερολίνο).
Σήμερα είναι καθηγήτρια στο Τμήμα για την Ευρωπαϊκή Πολιτική και τις Σπουδές της Δημοκρατίας, του οποίου είναι διευθύντρια, στο Πανεπιστήμιο του Δουνάβεως, Krems, Aυστρία. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και λέκτορας, είναι συνεργάτιδα της Open Society Initiative for Europe (OSIFE), διετέλεσε διευθύντρια του γραφείου στο Βερολίνο του European Council on Foreign Relations ECFR, (www.ecfr.eu, 2007-2013) καθώς και του Τομέα Ευρώπης της Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (www.dgap.org).
Μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής για την εξωτερική πολιτική του Ινστιτούτου Heinrich Böll
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο της βιβλίο Warum Europa eine Republik werden muss! Eine politische Utopie (Γιατί η Ευρώπη πρέπει να γίνει μια δημοκρατική πολιτεία. Μια πολιτική ουτοπία).

Ο προσωπικός ιστότοπος της Ulrike Guérot: Innovative Thinking about Europe

Αρθρογραφία της Ulrike Guérot: IP Journal - DGAP (Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik, αγγλικά)
 
Ulrike Guérot: European Council on Foreign Relations (ECFR, αγγλικά)

Άρθρα της Ulrike Guérot στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση 

(τα πιό πρόσφατα: Το πολιτικό Κέντρο χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του - Άνοδος του δεξιού λαϊκισμού στην ΕΕ • Η ακραία ανισότητα και οι απατηλοί μύθοι που αφηγούνται οι κοινωνικές ελίτ • Γερμανία: Η μακρά σκιά του ορντο-φιλελευθερισμού (με τον Sebastian Dullien) • Η Ευρώπη πρέπει να αντιστρέψει την πορεία της - Η πολιτική επιστρέφει)

 

Ulrike Guérot - Τι είδους Γερμανία χρειάζεται η Ευρώπη;
Περιέχεται στην συλλογική έκδοση στα Ελληνικά: Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση, Τόμος Α’, με επιμέλεια της Ρούλας Γκόλιου.  Η πρωτότυπη δημοσίευση είναι των Blätter für deutsche und internationale Politik.
Στον τόμο Α' περιέχονται επίσης δοκίμια των Jürgen Habermas, Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Hans-Jürgen Urban, Claudio Franzius, Ulrich Κ. Preuss, Oskar Negt καθώς και μια συζήτηση των Jürgen Habermas, Joschka Fischer, Henrik Enderlein και Christian Calliess με την Ulrike Guérot, με θέμα την κρίση στην ΕΕ και το ρόλο της Γερμανίας, στα πλαίσια εκδήλωσης του ECFR. Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση και περιεχόμενα του Α' Τόμου.

  

Open Democracy: Ulrike Guérot - Call for a European republic

Ulrike Guérot: Europe as a republic -
The story of Europe in the 21th century © Eurozine / Open Democracy

 
Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:  

Στάνλεϋ Χόφμαν (συνέντευξή του): Ευρώπη για τους σωστούς λόγους