Μάρτσελ Φράτσερ: Παράδοξα της ευημερούσας Γερμανίας. Χαμηλή ανεργία, αύξηση άτυπης εργασίας, συρρίκνωση των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων

του Μάρτσελ Φράτσερ

  

© Die Zeit - Marcel Fratzscher : Die Mitte bröckelt, 4.8. 2017 

 

Γερμανία: Η ονομαστική ανεργία είναι χαμηλή, η οικονομία κινείται σταθερά ανοδικά, ο αριθμός των απασχολούμενων μεγαλώνει, Ωστόσο, και σ΄ αυτήν την οικονομικά ευημερούσα χώρα, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται. Ως προς αυτό, η ισχυρή βιομηχανική και εξαγωγική χώρα Γερμανία δεν διαφέρει πολύ από τους φτωχούς Νότιους εταίρους της στην ευρωζωνική συντροφιά - ούτε και από την Ελλάδα της βαθιάς κρίσης. Γιατί άραγε; 
  

→ ΥΓ 2.9.2017, Edzard Reuter, πρώην πρόεδρος της Mercedes-Daimler (1987-1995): «Es wird knallen, wenn wir nicht endlich aufwachen!» (Süddeutsche Zeitung, 1.9.2017). «Θα γίνει έκρηξη, άν δεν ξυπνήσουμε επιτέλους [...] Από τη μία μεριά όλο και περισσότεροι άνθρωποι με προσωρινές συμβάσεις εργασίας και από την άλλη διευθυντικά στελέχη με απολαβές διψήφιου αριθμού εκατομμυρίων ευρώ». Η απληστία, η οποία, κατά τον Reuters, ήταν και η αιτία για το σκάνδαλο παραποιήσεων των μετρήσεων ρύπων στα αυτοκίνητα Diesel, ανοίγει όλο και πιο πολύ το τεράστιο χάσμα μεταξύ των επιπέδων διαβίωσης των ανθρώπων· και μάλιστα σε μια εποχή που όλα ανατρέπονται στην αγορά εργασίας λόγω της ψηφιοποίησης. Η ευημερία για όλους δεν είναι διασφαλισμένη βιώσιμα, λέει ο Reuter. «Πρέπει να κινηθούμε, αν δεν θέλουμε να γίνει κανόνας και στην Ευρώπη ό,τι ισχύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου κάτω από τις γέφυρες κοιμούνται τα φτωχά πουλιά του Θεού και αποπάνω σουλατσάρουν οι εκατομμυριούχοι». ←

 

Τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται - καμμιά άλλη φράση δεν πολώνει τη Γερμανία τόσο πολύ όσο αυτή. Είναι όμως αλήθεια; Αυτοί που βλέπουν κριτικά τη διαπίστωση, παραπονούνται ότι η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς ορίζονται τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, ποιές κοινωνικές ομάδες περιλαμβάνονται και ποιές όχι. Και ισχυρίζονται το εξής: Μετά το 2005 η τάση αυτή δεν συνεχίστηκε· η εισοδηματική ανισότητα δεν αυξήθηκε κι άλλο.
Είναι αλήθεια ότι μετά το 2005 η οικονομική κατάσταση έχει βελτιωθεί στη Γερμανία. Ο αριθμός των απασχολούμενων αυξήθηκε πολύ, η ονομαστική ανεργία μειώθηκε σημαντικά. Όμως οι νέες μελέτες δείχνουν το εξής: Παρόλα αυτά, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο, ανεξάρτητα από το πώς τα ορίζουμε.

Αντώνης Λιάκος: Ποιος κέρδισε στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο; Οι Βαλτικές Χώρες, οι Έλληνες, η ιστορία του 20ού Αιώνα και η Ευρώπη

© Το Βήμα - Αντώνης Λιάκος: Ποιος κέρδισε στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο; 13.7.2003 - αναδημοσίευση: Μεταρρύθμιση 24.8.2017

  
Η αυγουστιάτικη αθηναϊκή τρικυμία σε φλυτζανάκι για το συνέδριο στην Εσθονία, τον ναζισμό και τον κομμουνισμό, ελάχιστα έχει να κάνει με την Δεξιά, την Αριστερά και με την πολιτική, όπως την καταλαβαίνει ο κόσμος σήμερα. Έχει όμως να κάνει πολύ με αυτό που όλος ο κόσμος αποκαλεί «ελληνική ιδιομορφία». Φυσικά και με τον εγχώριο πολιτικαντισμό. Και είναι πρώτα-πρώτα ζήτημα νοοτροπιών, θεσμών και κυρίως πολιτισμικό. Μόνον δευτερογενώς χρησιμοποιείται εργαλειακά ως πολιτικό ζήτημα. 

Πίσω από το ψυχόδραμα, πέραν της «ιδεολογικής» ρητορικής (και της αντιζηλίας εντός της ΕΕ και της ευρωζώνης για εντελώς υλικά πράγματα), εμπλέκεται κάτι πιο στερεό και μακροχρόνιο με τη μορφή ανεπεξέργαστης συνέχειας: Ο παραδοσιακός εργαλειακός ελληνικός «φιλο-Ρωσισμός» άρχισε παλιά ως φιλο-Τσαρισμός (είχε εκκλησιαστικές και «αντιδυτικές» ρίζες και παρέβλεπε την κληρονομιά του Μεγάλου Πέτρου που έκανε την Ρωσία μέρος της πολιτισμικής Δύσης). Στον 20ό Αιώνα έγινε «φιλο-Σοβιετισμός» και κατέληξε νοσταλγικός ρετρό «φιλο-Κομμουνισμός» σήμερα. Στην «εθνική μας ιδιομορφία» ανήκει πια και η καθολική, διακομματική αλαζονεία των εγχώριων πολιτικών, μιντιακών και ακαδημαϊκών ελίτ απέναντι στις Κεντρο/Ανατολικο/Βορειοευρωπαϊκές χώρες - πρώην μέλη της ΕΣΣΔ ή του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Εξίσου υπεροπτικά βλέπουν βέβαια και τις «αδελφές» μας χώρες των Βαλκανίων, δηλαδή της καθ' ημάς Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Αντίστροφα, αυτό που εκδηλώνεται στις Βαλτικές χώρες ως (ιδεολογικός) «αντι-Σοβιετισμός» ή «αντι-Κομμουνισμός», περιέχει μεγάλη δόση (ιστορικού) «αντι-Ρωσισμού». Γιατί, πριν από τις δύο Σοβιετικές κατοχές, οι χώρες αυτές βίωσαν μακροχρόνιες Τσαρικές κατοχές (συχνά ως συγκατοχή ή διχοτόμηση από συνεργασία Ρωσίας - Πρωσίας, πριν δημιουργηθει η Γερμανία). Το ίδιο, και πιό έντονα, ισχύει για την Πολωνία: Υπέστη δύο κατοχές από την Τσαρική Ρωσία, μια διχοτόμηση από τις εμπόλεμες μεταξύ τους Πρωσία και Αυστρο-Ουγγαρία των Αψβούργων και τρείς κατοχές-διχοτομήσεις από σύμπραξη Τσαρικής Ρωσίας και Πρωσίας ή Σοβιετικής Ενωσης και Χιτλερικής Γερμανίας.

Οι εγχώριες πολιτικές ελίτ θεωρούν αδιαπραγμάτευτους τους ιστορικούς λόγους που (ενδεχομένως) έχει η χώρα μας να πολιτεύεται έτσι στη διεθνή σκηνή. Όμως δεν σέβονται καθόλου αντίστοιχους ιστορικούς λόγους που έχουν άλλες χώρες για να πολιτεύονται αλλιώς. Φυσικά, αυτή η «εθνική» οπτική γωνία δεν αντέχει σε καμμιά λογική και δημοκρατική κριτική. Το παλιό άρθρο του ιστορικού Αντώνη Λιάκου μιλά για την πραγματική ιστορία του 20ού Αιώνα και για το δέον γενέσθαι.

Γ. Ρ.

 

Ποιος κέρδισε στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο; H απάντηση δεν φαίνεται σήμερα να είναι τόσο αυτονόητη, όσο στο τέλος του πολέμου.

Σύμφωνα με την τρέχουσα αμερικανική ρητορεία οι Αμερικανοί έσωσαν την Ευρώπη από τους Ναζί, όπως πενήντα χρόνια αργότερα την έσωσαν από τον κομμουνισμό. Μια άλλη απροσδόκητη απάντηση άκουσα στο «Μουσείο Κατοχής της Λεττονίας 1940-1991». Πρόκειται για ένα μουσείο - ως κτίσμα εντελώς αταίριαστο με την κουκλίστικη Ρίγα - το οποίο αναφέρεται στη διαδοχική κατοχή της Λεττονίας. Πρώτα οι Ρώσοι, που την κατέλαβαν με το σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ, σύμφωνα με το οποίο Χίτλερ και Στάλιν διαμέλισαν την Πολωνία και ο δεύτερος κατέλαβε τις Βαλτικές δημοκρατίες. Υστερα οι Γερμανοί όταν επιτέθηκαν στους Ρώσους το 1941. Στη συνέχεια ξανά οι Ρώσοι όταν νίκησαν και απώθησαν τους Γερμανούς. H χώρα έγινε ανεξάρτητη μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που η Λεττονία βρέθηκε ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα. Το ίδιο συνέβη και το 1919. Ενα χρόνο μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της έγινε θέατρο μαχών ανάμεσα στον εμφύλιο που ακολούθησε τη Ρώσικη Επανάσταση του 1917. Αλλοτε την καταλάμβαναν οι Ερυθρές φρουρές, άλλοτε η Σιδηρά φρουρά. Ο Κόκκινος τρόμος εναλλασσόταν με τον Λευκό τρόμο. Εχασε τότε η Λεττονία το ένα τρίτο του πληθυσμού της. Εχασε άλλο ένα τρίτο, στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Διανομή των Βαλτικών χωρών και της Πολωνίας
σύμφωνα με το Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροππ (1939-1940)

Μαρκ Λίλλα: Το σκυλί που δεν γαύγισε. Η εξαφάνιση του πολίτη, οι πολιτικές της ταυτότητας στις ΗΠΑ και τι μπορούν να διδαχτούν οι Ευρωπαίοι

© Eurozine (προδημοσίευση από το περιοδικό © Transit / Βιέννη) - Mark Lilla: The dog that didn’t bark: The disappearance of the citizen - Identity politics in the USA, and what Europe can learn from it, 18.8.2017

  

Δημοκρατικός πολίτης δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Αλλά δεν κάνουμε καλή δουλειά στο θέμα αυτό, γράφει ο Mark Lilla. Στην Αμερική, με την εκλογή του Τραμπ έγινε φανερό, λέει, ότι τα τρία κακά της εποχής μας και της μοίρας μας, ο νεοφιλελευθερισμός, ο λαϊκισμός, αλλά και οι πολιτικές των ιδιαίτερων ταυτοτήτων που επικράτησαν στην Αριστερά, οδήγησαν σε όλεθρο. Ειδικά το τελευταίο είναι πρόκληση για την φιλελεύθερη Αριστερά των ΗΠΑ και της Ευρώπης [ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον όρο «φιλελευθερισμός» με την αμερικανική του σημασία]: Κάποτε πρέπει να αποκτήσει ένα όραμα για τον πολίτη ως καθολική έννοια. Για τις αρετές του πολίτη ως πολίτη. 

Η ανάλυση του Μ. Λίλλα έχει να πεί σημαντικά πράγματα και για μας, στην Ελλάδα, την πιο άρρωστη χώρα στην πανευρωπαϊκή επιδημία. Γιατί στη χώρα μας, η εδώ και δεκαετίες σκληρά διχοτομημένη αγορά εργασίας σε υπερεξασφαλισμένο τμήμα και σε εργασιακό Καιάδα - τυπικό νεοφιλελεύθερο χαρακτηριστικό - γέννησε σκληρό κοινωνικό κατακερματισμό και ανισότητα. Γιατί ο εθνικολαϊκισμός, από την «λαϊκή Δεξιά» και το «παλαιο-ΠΑΣΟΚ» διαχύθηκε σαν κακοήθης μετάσταση στο σύνολο του πολιτικού φάσματος. Kαι γιατί η ελληνική Αριστερά (πλην ΚΚΕ που έχει άλλες εμπλοκές), όπως και η ευρεία ευρωπαϊκή Αριστερά ως όλον, γίνεται όλο και περισσότερο «πολιτισμική Αριστερά», μια Αριστερά με «μυστικιστικά δόγματα» κατά τον Λίλλα, η οποία προτιμά να ασχολείται με ιδεολογήματα και ξεχνά την αχώριστη τριάδα του κοινωνικού της καθήκοντος: Την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφοσύνη. Έτσι πεθαίνουν οι αρετές και οι αξίες του πολίτη, στις ΗΠΑ ή στην Ευρώπη. Άραγε, το εφιαλτικό παρόν της Αμερικής θα γίνει και το θλιβερό, παρακμιακό μέλλον της Ευρώπης και της Ελλάδας;

Γ. Ρ.

Όποιος γεννήθηκε στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όπως εγώ, ανατράφηκε και μεγάλωσε με μια ισχυρή αίσθηση ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε εξωτερικούς εχθρούς. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αγώνας ενάντια στους φασίστες· στη συνέχεια η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα και τα κράτη-πελάτες τους αμφισβητούσαν τις δημοκρατικές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο, αυτή η ρητή υπόθεση συνοδευόταν και από μια άλλη, σιωπηρή υπόθεση. Υποθέσαμε επίσης, πως όταν εξαφανιστούν οι εξωτερικοί εχθροί, οι φιλελεύθερες συνταγματικές δημοκρατίες θα μπουν ανενόχλητες σε εποχή άνθισης και ίσως η δημοκρατία θα εξαπλωθεί και σε άλλες χώρες. Αυτή η υπόθεση εκπήγαζε λιγότερο από αλαζονεία και περισσότερο από μια συγκεκριμένη ιστορική εμπειρία. Η γενιά μου δεν χρειάστηκε ποτέ να μάθει το μάθημα που εξαναγκάστηκαν να μάθουν οι φιλελεύθεροι από τον 19ο αιώνα μέχρι και τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Αυτή η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι ένα πολύ εύθραυστο σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο πάντα έχει να αντιμετωπίζει αντιπάλους στα δεξιά και στα αριστερά του.
Γιατί? Μια μερική εξήγηση, είναι η εξής: οι φιλοδοξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν είναι μεγάλες. Προσφέρει έναν τρόπο για να ασκείται η πολιτική με τρόπο νομιμοποιημένο, αλλά δεν υπόσχεται μετασχηματισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, ούτε καν της κοινωνίας. Επίσης είναι εξαρτημένη από το άν οικοδομούνται ή όχι ικανότητες αυτοκυβέρνησης. Η φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει να παίρνει άτομα, το κύριο ενδιαφέρον των οποίων είναι, φυσικά, ο εαυτός τους, οι οικογένειές τους, ή και οι θρησκευτικές ή εθνοτικές τους ομάδες, και να τα μετατρέπει σε πολίτες. Σε πολίτες που να ενδιαφέρονται - και σε μερικές περιπτώσεις να ενδιαφέρονται πρωτίστως - για το κοινό καλό. Η γενιά μου δεν χρειάστηκε ποτέ να μάθει το παλιό μάθημα, ότι οι δημοκρατικοί πολίτες δεν γεννιούνται, αλλά γίνονται. Πρέπει να γίνονται σε κάθε γενιά, ξανά και ξανά.
Κάνουμε σήμερα καλή δουλειά στο θέμα αυτό; Όχι, δεν νομίζω. Κατά τη γνώμη μου, πολλές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι δημοκρατίες μας μπορούν να εντοπιστούν στην όλο και μεγαλύτερη ανικανότητά μας να μορφώσουμε πολίτες και στη συνέχεια να τους δώσουμε φωνή και βήμα. Ειδικότερα, ας λάβουμε υπόψη πώς αντιδρούμε σε τρεις προκλήσεις της εποχής.

Φωτο, Parks, Πολιτεία της Βιρτζίνια. Πηγή Flickr

[Οι τρείς πολιτικές συμφορές της εποχής μας και της μοίρας μας: Νεοφιλελευθερισμός, λαϊκισμός και πολιτικές της ταυτότητας]

Η πρώτη πρόκληση είναι ο νεοφιλελευθερισμός, μια ιδεολογία που από τη δεκαετία του 1980 κρατά υπό τον ασφυκτικό της έλεγχο την πολιτική μας φαντασία. Τα βασικά δόγματα αυτής της ιδεολογίας είναι: (1) ότι είμαστε κατά βάση ελεύθερα άτομα χωρίς φυσικές ή ιστορικές υποχρεώσεις προς τους άλλους, είμαστε απλώς «στοιχειώδη σωματίδια που αιωρούνται στον χώρο»· (2) ότι η οικονομική ευημερία πρέπει να είναι το πρωταρχικό μας μέλημα· (3) ότι οι αγορές - συμπεριλαμβανομένων των αγορών εργασίας - πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερες για να εξασφαλίζουν αυτή την ευημερία· και (4), ότι για να διατηρηθούν οι αγορές ελεύθερες σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, είναι αναγκαίο να δοθούν αφενός περισσότερες εξουσίες στους τεχνοκράτες και αφετέρου λιγότερες εξουσίες στους κυρίαρχους, δηλαδή στους νομοθέτες των αντιπροσωπευτικών σωμάτων και στους πολίτες οι οποίοι τους αναθέτουν με την ψήφο τους νομιμοποιημένες εξουσίες. Κανένα από αυτά τα δόγματα δεν λαμβάνει υπόψη την ιδιότητα του πολίτη ως πολίτη, τις αρετές του πολίτη. Και όταν τίθενται σε εφαρμογή, τις διαβρώνουν.

Drew Pettifer: The Decisive Moment (2009)

Δώδεκα χρόνια Μέρκελ. Η Ευρώπη στην επικίνδυνη εποχή Τραμπ και η απόφαση για το μέλλον της

του Χάουκε Μπρούνκχορστ

© Blätter für deutsche und internationale Politik - Hauke Brunkhorst: Europa am Abgrund: Zwölf Jahre Merkel, Ιούλιος 2017

 

Η καγκελάριος Μέρκελ [στην αρχή αυτού του καλοκαιριού] πέρασε στην επίθεση εναντίον της νεο-αυτοκρατορικής στρατηγικής του Ντόναλντ Τραμπ που συνοψίζεται στο σύνθημα «Πρώτα η Αμερική». Πολύ σωστά ζητά τη χειραφέτηση της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες: «Οι εποχές στις οποίες μπρούσαμε να βασιζόμαστε πλήρως σε άλλους έχουν πια περάσει [...] Εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάρουμε τη μοίρα μας στα δικά μας χέρια».[1] Όμως η Άνγκελα Μέρκελ παραβλέπει κάτι με πολύ μεγάλη ευκολία: Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σχεδόν ένα ερείπιο - και γι' αυτό το γεγονός, δεν είναι μικρό το φταίξιμο της γερμανικής πολιτικής στην τελευταία δεκαετία. Αυτή την πολιτική την προώθησε η ίδια η Μέρκελ.

Το σχέδιο της Άνγκελα Μέρκελ που υπάρχει εδώ και χρόνια και δεν είναι κρυφό, είναι το εξής: Ό,τι υπόλοιπο «κοινοβουλευτικής συναπόφασης» [Mitbestimmung] έχει απομείνει από την λαϊκή κυριαρχία της προηγούμενης εποχής, «να το διαμορφώσουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε, παρόλο που θα είναι δημοκρατία, να είναι προσαρμοσμένο στις αγορές».[1] Στόχος είναι η προσαρμοσμένη στις αγορές δημοκρατία. Όταν το είπε, απευθυνόταν και στο δικό της Κοινοβούλιο και έτσι του ανακοίνωσε την αποδυνάμωσή του. Και δεδομένου ότι το Άρθρο 20 παράγραφοι 2 και 3 του Θεμελιώδους Νόμου [η Γερμανία ως Ομοσπονδιακό κράτος έχει Θεμελιώδη Νόμο - Grundgesetz, οι Ομόσπονδες Χώρες που την αποτελούν έχουν Σύνταγμα - Verfassung, π.χ. το Σύνταγμα της Βάδης-Βυρτεμβέργης] επιτάσσει την πλήρη δημοκρατική αυτεξουσιότητα και αυτοδιάθεση [Selbstbestimmung] του Κοινοβουλίου, ο περιορισμός του σε απλή συναπόφαση [Mitbestimmung] είναι φανερά αντισυνταγματικός· και μάλιστα, όταν (σε αντίθεση με την σαφή διατύπωση του Άρθρου 15 του Θεμελιώδους Νόμου) αφαιρείται από το Κοινοβούλιο η δυνατότητα να παρεμβαίνει στις σχέσεις παραγωγής της οικονομίας της αγοράς.  Αν ισχύει ως προϋπόθεση η προσαρμογή στις αγορές, τότε το μόνο όπλο που απομένει για την «αξιοπρέπεια της δημοκρατίας» (Γιούργκεν Χάμπερμας) είναι η δημόσια διαμαρτυρία: Τα κινήματα τύπου Occupy Wall Street ως νέα εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση [3]. 

Ο Χάουκε Μπρούνκχορστ (3ος από αριστ.) με άλλους καθηγητές 

και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Europa Universität Flensburg

Οι «φιλοευρωπαϊκές» πολιτικές δυνάμεις μας, της Δεξιάς και του Κέντρου

1. Το «ελληνικό πρόβλημα» ταυτότητας και ενοποιών πολιτικών νοοτροπιών, που συνοψίζεται στο ερώτημα «είναι η Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα;», είναι πιο πολύπλοκο από όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως και συσκοτίζεται πιο πολύ από την νέα πλημμύρα αντιαριστερής ρητορικής· εκτός των άλλων, γιατί είναι πρόβλημα «αριστεροδεξιό». Και είναι πολύ παλιότερο από την εποχή που έγιναν γνωστοί και στον ελλαδικό - τότε ακόμη οθωμανικό - χώρο οι Φραγκοφερμένοι όροι Δεξιά και Αριστερά. Ας θυμηθούμε το διαβόητο απόφθεγμα (ενός Μεγάλου Δούκα της Αυτοκρατορίας, του Λουκά Νοταρά, και όχι κάποιου αντιφεουδάρχη ή άλλου «αριστερού» της μεσαιωνικής εποχής) «Κρειττότερόν εστιν ιδέναι εν μέση τη Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν».
Τα ίδια περίπου ίσχυαν κατά βάθος, σε πολλές δεξιές καρδιές και πνεύματα, ακόμη και στην εποχή του (Τρίτου και πιο πρόσφατου) ελληνικού Εμφυλίου. Αλλά για την τότε κυβερνώσα (Κεντρο)Δεξιά, η καταφυγή στον Δυτικό Σύμμαχο, πρώτα τον Βρετανό, μετά τον Αμερικανό, κατέστη αναγκαστική, ζήτημα ζωής και θανάτου, διότι εδώ στην Ελλάδα, η συνεννόηση με τον τότε «αριστερό βάρβαρο» - σε αντίθεση με την Ιταλία του σταλινικότερου του Στάλιν Τολιάτι και του Ντε Γκάσπερι ή την Γαλλία του Ντε Γκωλ και των εξίσου σταλινικών Τορέζ και Βαλντέκ Ροσέ - για πολλούς λόγους, κυρίως λόγω αυτής ακριβώς της κοινής ανορθολογικής νοοτροπίας των δύο αντιμαχόμενων πλευρών, κατέστη αδύνατη.
Μολονότι η Ελλάδα ως προς την πραγματική πραγματικότητα ανήκει απολύτως στην Ευρώπη και στην Δύση - όσο π.χ. η Ιταλία, η Σλοβενία ή η Ιρλανδία - ως προς αυτή τη φαντασιακή σχέση με την πραγματικότητα ελάχιστα έχουν αλλάξει μέχρι τώρα.

Friedrich Johann Justin Bertuch:  Δράκος (1806)

Φράνσις Φουκουγιάμα: Κοινωνικές τάξεις και λαϊκισμός - Δημοκρατική και φιλελεύθερη πτυχή του πολιτικού συστήματος

Εισαγωγή: Ο νέος Εγελιανός Φουκουγιάμα, οι νέοι αριστεροί και οι νέοι φιλελεύθεροι.

Ο Φράνσις Φουκουγιάμα υπερασπίζεται την παγκοσμιοποίηση: «Άν την κρίνουμε συνολικά, λειτούργησε πολύ καλά», λέει. Η βελτίωση της ζωής δισεκατομμυρίων ανθρώπων εδώ και 20-30 χρόνια σε χώρες με αναδυόμενες οικονομίες, ασιατικές κυρίως, και ιδίως στο μεγαλύτερο έθνος του κόσμου, το κινεζικό, είναι πολύ ισχυρό επιχείρημα υπέρ της άποψής του. Και μολονότι έχει ανακαλέσει την περιβόητη γνωμάτευσή του, ότι με την κατάρρευση του λεγόμενου σοσιαλιστικού στρατοπέδου το 1989 επήλθε το (κατά Χέγκελ) «τέλος της ιστορίας» και εκπληρώθηκε ο «σκοπός» της, ο Ιαπωνοαμερικανός πολιτικός επιστήμονας είναι πάντα ένθερμος υποστηρικτής της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Όμως, τώρα πια, σε αντίθεση με το 1989, αυτό το συνδυάζει με το Αριστοτελικό επιχείρημα περί της φύσης του ανθρώπου ως πολιτικού όντος. Το κατά Χάγιεκ οικονομικό (εν πρώτοις) όν, του είναι πιά σαφώς πολύ ξένο. Σε αντίθεση με τους οπαδούς του Χάγιεκ, αυτόν τον ενδιαφέρει πολύ να διερευνήσει άν το σύστημα είναι ακόμη αντιπροσωπευτικό και αισιόδοξα υποστηρίζει, «ναί είναι». «Αλλά όχι πλήρως», λέει. Θα δούμε στη συνέχεια τι σημαίνει αυτό.

Οι ιδέες του πολιτικού επιστήμονα Φουκουγιάμα έχουν πάντα πίσω τους πολύ ισχυρό φιλοσοφικό φορτίο. Άς επιχειρήσουμε, παράλληλα με τα άκρως πολιτικά που λέει πάλι τώρα (διαφορετικά από τα άκρως πολιτικά του 1989), να δούμε ποιές φιλοσοφικές αρχές στηρίζουν αυτόν τον πολιτικό λόγο.
Ως ορθολογιστής και Εγελιανός, αναλύοντας την άνοδο του λαïκισμού μπορεί να διακρίνει μεταξύ της πορείας της πραγματικότητας (ή του αντικειμενικού πνεύματος, όπως θα έλεγε ο παλιός μεγάλος μέντοράς του) και του πώς ή πότε την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι: «Η σοφή κουκουβάγια αρχίζει την πτήση της μόνον όταν τελειώσει η ημέρα». Βλέπει επίσης, πως τα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα, όπως το σύστημα της δημοκρατίας, είναι πολύ περίπλοκα και έχουν εγγενείς πτυχές που μπορεί και να συγκρούονται μεταξύ τους: Η δημοκρατική πτυχή εναντίον της φιλελεύθερης πτυχής.

Παράλληλα, ο «τωρινός» Φουκουγιάμα, ως φιλοσοφικά ρεαλιστής και «Αριστοτελικός», βλέπει και πέρα από τα Καθ' Έκαστον πράγματα (τα άτομα ή, το πολύ, τις οικογένειες), προς τις μεγάλες πραγματικότητες: Προς τις καθολικές έννοιες - τα Καθ' Όλον πράγματα ή universalia. Η ανάλυσή του για την κρίση του φιλελευθερισμού και για τον λαïκισμό περιστρέφεται γύρω από ένα τέτοιο «Καθ' Όλον πράγμα»: Την κοινωνική τάξη. Η εργατική τάξη στη Δύση - αυτή που παράγει -, αντίθετα με τις κοινωνικές ομάδες «ταυτότητας», είναι η μερίδα της κοινωνίας που βγήκε χαμένη στα χρόνια τούτα, λέει. Πέραν της οικονομικής υποβάθμισης, πλήττεται «από κοινωνικά δεινά, όπως την μάστιγα των ναρκωτικών και τις διαλυμένες οικογένειες». Στις ΗΠΑ και αλλού, κανείς δεν την εκπροσωπεί και κανείς δεν κατανοεί τα προβλήματά της. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για μεγάλα κομμάτια μεσαίων τάξεων.

Κατά ειρωνικό τρόπο, ο συντηρητικός ορθολογιστής  Φουκουγιάμα, διακρίνει καθαρά ό,τι δεν μπορούν να δουν οι αριστεροί και «πολύ» αριστεροί στοχαστές που στράφηκαν στον μεταδομισμό ή σε άλλους μεταμοντέρνους ανορθολογισμούς. Η πραγματική πολιτική πραγματικότητα δεν αποτελείται μόνον από «αφηγήσεις», «μικροφυσικές της εξουσίας», «συμβάντα», σύμβολα και «σημαίνοντα» (κενά ή γεμάτα κοπανιστό αέρα), αλλά κυρίως από τον ρεαλιστικό σκληρό πυρήνα της. Στο επίπεδο της δημοκρατίας, αφενός υπάρχει η λαϊκή βούληση και η αντιπροσώπευσή της, αφετέρου οι θεσμοί και το κράτος δικαίου με τα ατομικά δικαιώματα και τα «όρια που θέτει στην εξουσία». Και το υποκείμενο κίνητρο, που προκαλεί τη σύγκρουση μεταξύ τους, είναι η κοινωνική-ταξική δυσαρέσκεια, η οποία είναι εύλογη και νόμιμη, λέει ο Φουκουγιάμα. «Ο λαϊκισμός είναι σε τελευταία ανάλυση συνέπεια της ανισότητας· το υποκείμενο φαινόμενο είναι η ανισότητα». 
Βέβαια, όλα αυτά δεν είναι καθόλου πρόθυμοι να τα δουν οι τωρινοί φιλελεύθεροι, είτε ακραίοι μαθητές του Χάγιεκ που προσπαθούν να εξορκίσουν το Αριστοτελικό πολιτικόν ζώον, είτε μετριοπαθείς που απλώς θέλουν «δημοκρατία προσαρμοσμένη στις αγορές» (άν και σαφώς τα έβλεπαν άλλοτε, μερικοί φιλελεύθεροι παλαιομοδίτικου τύπου, σαν τον Ραλφ Ντάρεντορφ). Τα δε σοσιαλφιλελεύθερα υβρίδια χώνουν διαρκώς το κεφάλι στην άμμο - ενδεικτικό αποτέλεσμα είναι και η διαφαινόμενη τραγική κατάληξη του Μάρτιν Σουλτς. Σ' όλους αυτούς, ο Φουκουγιάμα υπενθυμίζει: Οι καιροί ου μενετοί. Βρισκόμαστε ενώπιον «δοκιμασίας της σταθερότητας των δημοκρατικών θεσμών, δοκιμασίας της νομιμοποίησης που διαθέτουν», και το κρίσιμο διακύβευμα είναι «αν μπορούν πραγματικά να αυτο-διορθωθούν». 

Γ. Ρ. 

Francis Fukuyama - © Liberal Culture, Βαρσοβία

1. Ο Τραμπ και η επιστροφή της κοινωνικής τάξης

   

© OpenDemocracy - Donald Trump and the return of class, an interview with Francis Fukuyama - μια συζήτηση του Francis Fukuyama με την Natalia Koulinka, 20.1.2017

«Αυτό που συμβαίνει ιδιαίτερα στην πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και σε άλλες χώρες, είναι το εξής: Η “ταυτότητα”, υπό την μορφή της ιθαγένειας ή εθνικότητας ή φυλής έχει γίνει ένας “εντολοδόχος”, ένας “πληρεξούσιος” της κοινωνικής τάξης».

 

Το 1989, o πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα έγραψε το δοκίμιο «Το Τέλος της Ιστορίας;» για το περιοδικό National Interest. Τότε, διακήρυξε ότι η δυτικού τύπου φιλελεύθερη δημοκρατίας θριάμβευσε: «Αυτό που βλέπουμε δεν είναι μόνον το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ούτε μια παροδική και ιδιαίτερη περίοδος της μεταπολεμικής ιστορίας, αλλά είναι και το τέλος της ιστορίας ως τέτοιας. Δηλαδή, το τελικό σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας και η καθολίκευση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως τελικής μορφής της διακυβέρνησης των ανθρώπων». Ωστόσο, τώρα, η εκλογική ήττα της Χίλαρι Κλίντον από τον Ντόναλντ Τραμπ για τον Φουκουγιάμα σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής λαϊκιστικού εθνικισμού: 

«Είναι ένα ορόσημο όχι μόνο για την αμερικανική πολιτική, αλλά για ολόκληρη την παγκόσμια τάξη πραγμάτων».

Η ανάλυση του Φουκουγιάμα,  η οποία εμπλέκει δυναμικά την έννοια της κοινωνικής τάξης, συμμετέχει στη χορωδία των εμπειρογνωμόνων που επιχειρούν με ποικίλους τρόπους να εξηγήσουν το αποτέλεσμα της προεδρικής εκλογής στις ΗΠΑ. Ο Φουκουγιάμα, σε αρκετές περιπτώσεις μετά τις αμερικανικές εκλογές, τόνισε χωρίς επιφυλάξεις ότι η ταξική διαίρεση έχει προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων διαιρέσεων που σχετίζονται με την «ταυτότητα» των ανθρώπων. 

Σε ένα πρόσφατο άρθρο για την εφημερίδα Financial Times, γράφει: 

«Η διαίρεση σε κοινωνικές τάξεις, οι οποίες σήμερα ορίζονται από το επίπεδο της εκπαίδευσης των ατόμων, φαίνεται να έχει γίνει η μία και η πιο σημαντική κοινωνική διαχωριστική γραμμή σε αναρίθμητες κοινωνίες των βιομηχανικών χωρών και των χωρών που συμμετέχουν στις “αναδυόμενες αγορές”». Εν τω μεταξύ, το Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ έχει γίνει τώρα «το κόμμα που προβάλλει τις πολιτικές της ταυτότητας: Έγινε ένας συνασπισμός των γυναικών, των Αφρο-Αμερικανών, των ισπανόφωνων, των οικολόγων και της κοινότητας των ομοφυλοφίλων· έγινε κόμμα που έχει χάσει την εστίασή του στα οικονομικά θέματα».

Fukuyama (©Outside the Beltway)