Ελληνική πολιτική ως μέρος της ευρωπαϊκής - η μεγάλη εικόνα: Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Απόκλιση

Καθώς βαδίζουμε προς τις πρόωρες εθνικές εκλογές που πυροδοτήθηκαν από το αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών και αυτοδιοικητικών εκλογών, η εμπλοκή με τις γνώριμες επαρχιώτικες καφενειακές συζητήσεις, ο σχολιασμός των τελευταίων ημερών ρουσφετολογίας (που μας είναι τόσο οικείες από πάμπολλες περιπτώσεις προηγούμενων κυβερνήσεων) ή μια καταφυγή στην ψευδή συνείδηση των ιδεολογημάτων, είναι ο πιο χαμένος χρόνος. Αξίζει, πρώτα-πρώτα, να προσέξουμε τη μεγάλη εικόνα και τους αδιάψευστους αριθμούς στα εκλογικά αποτελέσματα των χωρών της ΕΕ: Έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Ως χώρα, έχουμε και πάλι πρόβλημα πολιτικής απόκλισης από την τωρινή επικρατούσα τάση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποκλίνει η Ελλάδα, η Ιταλία και μερικές χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης.
Στα εκλογικά σώματα Ιταλίας και Ελλάδας, και με κάπως διαφορετικό τρόπο στους εκλογείς μερικών χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, αναπτύσσονται μορφές «κυκλοφορίας» αντίστροφες με αυτές που είδαμε στον «πυρήνα» της ΕΕ (Γαλλία + Γερμανία + Χώρες Μπενελούξ), στις χώρες της Ιβηρικής χερσονήσου, στην Ιρλανδία, στις Σκανδιναβικές χώρες, καθώς επίσης στις τρείς Βαλτικές χώρες.
Μια ακόμη επιβεβαίωση της επικρατούσας τάσης στην Ευρώπη του 2019 ήρθε από τις κοινοβουλευτικές εκλογές της 5ης Ιουνίου στη Δανία, όπου παρά την άνοδο του πιο δεξιού από τα δύο φιλελεύθερα κόμματα και των Συντηρητικών, το «κόκκινο μπλοκ» (οι πρωτεύσαντες Σοσιαλδημοκράτες, οι Ριζοσπάστες Αριστεροί Φιλελεύθεροι της επιτρόπου και υποψήφιας για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Margrethe Vestager, το Πράσινο «Σοσιαλιστικό Κόμμα του Λαού» και η αριστερή - οικοσοσιαλιστική «Ενωτική Λίστα») «προσπέρασε» με σημαντικά μεγαλύτερη αθροιστική άνοδο και έχει άνετη πλειοψηφία 91 εδρών σε σύνολο 179. Ταυτόχρονα καταποντίστηκε το λαϊκίστικο ακροδεξιό DPP (8,7 % έναντι 21 % το 2015).

Όμως, ειδικά στην Ιταλία και την Ελλάδα, δυνάμεις που μερικοί αποκαλούν (δικαιολογημένα ή όχι δεν έχει σημασία) «αριστερό λαϊκισμό»,  μεταφορτώνουν τώρα στην Δεξιά (Ελλάδα) ή στην Ακροδεξιά (Ιταλία) ένα σημαντικό μέρος των εκλογέων που παρέλαβαν από την «Κεντροαριστερά» στην περίοδο 2010-2015. Πρόκειται για κινήσεις που έχουν αναλογίες αλλά δεν ταυτίζονται. Διότι ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ (είτε ο τωρινός είτε ο παλιός αντιμνημονιακός) είναι ή ήταν ποτέ Κίνημα 5 Αστέρων, ούτε βέβαια η ΝΔ είναι ή ήταν Λέγκα - ούτε καν η ΝΔ επί πρωθυπουργίας Σαμαρά, με τον κ. Μπαλτάκο στο Μαξίμου. Ωστόσο η αναλογία στις κατευθύνσεις της ροής, πριν και τώρα, είναι ολοφάνερη. Επίσης, την ώρα που σχεδόν παντού στην ΕΕ παρατηρείται μεγάλη αύξηση της συμμετοχής πολιτών στην ψηφοφορία για το Ευρωκοινοβούλιο, ιδίως στη συμμετοχή των νέων, βλέπουμε μείωση της συμμετοχής στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Ιδίως των νέων.

Luchino Visconti: Ο Γατόπαρδος, μια ιστορία εξουσίας σε εποχή αναβρασμού του Μεσογειακού Νότου,

με την αξέχαστη ερμηνεία του Αλαίν Ντελόν

Πολύ λίγη σχέση έχουν όλα αυτά με το γνωστό φαινόμενο της απόκλισης Βορρά-Νότου της ΕΕ. Στην Ισπανία και Πορτογαλία, οι κυκλοφορίες στο εκλογικό σώμα μοιάζουν με τις κυκλοφορίες στον «πυρήνα» (κίνηση εξ αριστερών προς τα δεξιά στην περίοδο 2010-2017, επανορθωτική κίνηση εκ δεξιών προς τα αριστερά τώρα). Όσο για τις χώρες της Αδριατικής και της ευρύτερης Νοτιοανατολικής Μεσογειακής Ευρώπης, στη μεν Σλοβενία είδαμε αύξηση των Σοσιαλδημοκρατών κατά 9,56 % και πολύ καλό ποσοστό του νέου αριστεροφιλελεύθερου κόμματος LMS, στη δε Κροατία, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα που αυτή τη φορά συμμετείχε στις εκλογές μόνο του χωρίς συμμαχικό σχήμα, διπλασίασε τις έδρες του (τώρα 4), ενώ το HDZ, μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, που επίσης δεν συγκρότησε συμμαχικό σχήμα, έμεινε στάσιμο στις 4 έδρες. Επίσης στη Βουλγαρία το Σοσιαλιστικό Κόμμα αύξησε τις δυνάμεις του κατά 5,33 % και τις έδρες του από 4 σε 5,  με στασιμότητα του εκεί μέλους του ΕΛΚ.  Και μόνον στη Ρουμανία, με την «ιδιαίτερη περίπτωση» των εκεί Σοσιαλδημοκρατών αλλά και άλλων κομμάτων (διαφθορά + σοσιαλδημοκρατικός ευρωσκεπτικισμός+ παιχνίδια εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας), είδαμε στις 26 Μαΐου 2019 ροές εκλογέων παρόμοιες με της Ελλάδας και της Ιταλίας. 

Η μόνη διαφορά μεταξύ του «πυρήνα» και αυτών των περιφερειακών χωρών της Ιβηρικής και της Νοτιανατολικής Ευρώπης, είναι η εξής: Στις χώρες του πυρήνα της ΕΕ, ανερχόμενες δυνάμεις είναι κυρίως οι Πράσινοι και σε μερικές περιπτώσεις φιλελεύθερα κόμματα (αριστερής όμως απόχρωσης - χαρακτηριστική είναι η αποτυχία των πολύ δεξιών Φιλελεύθερων Δημοκρατών στη Γερμανία και η στασιμότητα σε χαμηλά ποσοστά του κόμματος Ρούτε στην Ολλανδία). Το δε Κίνημα Μακρόν στη Γαλλία, μολονότι ήρθε δεύτερο μετά το ακροδεξιό κόμμα, εμφανίζει σχετική αντοχή, με ταυτόχρονη κατακόρυφη άνοδο του Πράσινου Κόμματος. Στην Ιβηρική αλλά και στις περισσότερες χώρες της Μεσογειακής Νοτιοανατολικής Ευρώπης, τη θέση του ενισχυόμενου αριστερού πόλου καταλαμβάνουν τώρα αντί των Πρασίνων, τα Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, τα οποία, αντίθετα από τα αδελφά τους κόμματα του πυρήνα, σηκώνονται ξανά δυνατά από το κρεβάτι του πόνου.

1989-2019, τριάντα χρόνια μετά, στο αποτυχημένο κράτος. Πόσο μακρυά, πόσο κοντά;
Ως πολιτικό ύφος, αλλά κυρίως ως περιεχόμενο

Είναι βαθύ διαρθρωτικό φαινόμενο: Κακός συγχρονισμός τριών μεμονωμένων χωρών της κεντροανατολικής Μεσογειακής Ευρώπης (Ιταλία, Ελλάδα, Ρουμανία), όπως και μερικών χωρών της ευρύτερης πρώην Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία) με την πλειοψηφία των χωρών και των πληθυσμών της Ένωσης. Με απλά λόγια, βλέπουμε πάλι το περιβόητο «εμείς στην Ελλάδα είμαστε 10 χρόνια πίσω» να συνεχίζεται, όπως ακριβώς συνέβη και το 2010-2012, αλλά τώρα με αντεστραμμένο πρόσημο. 

Δεν είναι καθόλου καλό αυτό το σημάδι στη μεγάλη εικόνα. Είναι μια ακόμη ένδειξη δομικής απόκλισης, αντί της επιθυμητής σύγκλισης και συνοχής (οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής). Το χειρότερο είναι ότι δείχνει μια σταθερή απόκλιση κυρίως στο θεσμικό επίπεδο, δηλαδή στις πολιτικές δυνάμεις και στη σχέση τους με το κράτος και την κοινωνία. 
Δείχνει όμως και άλλες αποκλίσεις. Αυτές, στην μεν ελληνική περίπτωση σχετίζονται με τον τρόπο που διαχειρίστηκε το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων την δεκαετή πλέον κρίση και διαχειρίζεται τώρα την «έξοδο από το μνημόνιο». Στην δε Ιταλία σχετίζονται, εκτός των άλλων, με το πώς διαμορφώθηκε εκεί στη μακρά διάρκεια η πολιτική, μετά την θραύση των δύο μεγάλων ιδεολογικών συνεκτικών δεσμών της χώρας. Δηλαδή, αφενός με την αποτυχημένη μετάλλαξη της κάποτε πανίσχυρης Αριστεράς, της ευρωκομμουνιστικής του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, και  αφετέρου με την μεγάλη αποδυνάμωση της επιρροής που ασκούσε ο πάλαι ποτέ εξίσου ισχυρός Καθολικισμός. 
Ένα από τα συμπτώματα είναι η απομάκρυνση των νέων ηλικιών από την ελληνική και αντίστοιχα την ιταλική πολιτική (όχι άνευ λόγου και αιτίας!)· με άλλα λόγια αποκαλύπτεται ένα κρίσιμο έλλειμμα αντιπροσώπευσης που διαβρώνει τα θεμέλια της δημοκρατίας. Και συνεπώς, ίσως αυτό απειλεί να καταστήσει ετοιμόρροπο στο εγγύς μέλλον ολόκληρο το οικοδόμημά της.
Δείχνει επίσης ανεδαφικές νοοτροπίες που εμμένουν - μολονότι είμαστε σε «εποχή μειωμένων προσδοκιών» (εκτός από τον Κρίστοφερ Λας, ας θυμηθούμε πάλι και τον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ) - μέσα σε ευρέα κοινωνικά στρώματα πέρα από τις νεότατες γενεές, τα οποία ανήκουν μάλιστα στα λεγόμενα δυναμικά. Και δυστυχώς, οι νοοτροπίες είναι πολύ πιο σκληρό πράγμα από τις ιδεολογίες· για να αλλάξουν χρειάζεται πολύς περισσότερος χρόνος.

Γιώργος Β. Ριτζούλης 

Luchino Visconti: Ο Γατόπαρδος

 
Για τα νέα παιδιά της Ελλάδας που δεν πήγαν να ψηφίσουν και για τα νέα παιδιά της Ευρώπης που ψήφισαν

 

 
 

Alessandro Leogrande: Enrico Berlinguer, εναντίον του καταναλωτισμού (1977, σαν να ήταν χθες)

 

Christopher Lasch: Ο καταναλωτισμός υπονομεύει τις αξίες της σταθερότητας και της αφοσίωσης, προπαγανδίζει την καταστροφή της οικογενειακής ζωής (σειρά άρθρων)
   

  
Σπύρος Λυκούδης: Η ΝΔ διαμορφώνεται ως ισχυρότατος πόλος, την ώρα που ο άλλος χώρος δεν μπορεί να βρει ούτε βηματισμό, ούτε σύγχρονο αφήγημα (συνέντευξη στην Ε. Μπαλτατζή, ΕΡΑ / Πρώτο Πρόγραμμα, «Ναι μεν, αλλά», 5.6.2019)