Για τα νέα παιδιά της Ελλάδας που δεν πήγαν να ψηφίσουν και για τα νέα παιδιά της Ευρώπης που ψήφισαν

Κυριακή των ευρωεκλογών και τοπικών εκλογών, 26 Μαΐου, λίγο μετά το μεσημέρι. Ο αυτόπτης μάρτυράς μας πάει να ψηφίσει σε ένα συνηθισμένο εκλογικό κέντρο μεγάλης πόλης. Σε ένα δημοτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης, στην Κάτω Τούμπα. Στην πρώτη αίθουσα ψηφοφορίας ψηφίζει γρήγορα και άνετα για δημοτικούς άρχοντες. Στη δεύτερη αίθουσα ψηφοφορίας - για το Ευρωκοινοβούλιο και για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας - η ουρά είναι τεράστια. Φεύγει και επιστρέφει σε μια ώρα. Τα ίδια. Στην τέταρτη απόπειρα, γύρω στις 5 το απόγεμα, η ουρά είναι μικρότερη, μένει και ψηφίζει. Σε όλες αυτές τις απόπειρες, η απουσία νέων κάτω των 30 από την εκλογική διαδικασία είναι εκκωφαντική. Ούτε δείγμα νεαρού αγοριού ή κοριτσιού ψηφοφόρου. Και ξέρουμε ότι οι νεότεροι σπάνια ψηφίζουν πρωί.
Καλές πολιτικές αναλύσεις είναι αυτές που τις επιβεβαιώνουν στοιχεία από την εμπειρία. «Αριθμοί», διαγράμματα, αυτόπτες μάρτυρες. Ας αναζητήσει λοιπόν ο αναγνώστης και τους «αριθμούς» σε εκείνες τις δημοσκοπικές αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος, οι οποίες μετρούν ξεχωριστά τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές των διαφορετικών κοινωνικών και ηλικιακών ομάδων, μαζί με το πώς ψήφισαν αυτές οι ομάδες. Υπάρχουν τέτοιες αναλύσεις; Σίγουρα ναι,* μολονότι πολλές ελληνικές δημοσκοπικές εταιρείες αποφεύγουν να δημοσιεύουν με εμφανή τρόπο τέτοιες «λεπτομέρειες». Για ευνόητους λόγους - για να μή «καρφώσουν» τους πελάτες τους, πολιτικά κόμματα ή παραταξιακά Μέσα Ενημέρωσης.
Πάντως, φαίνεται ότι η λεγόμενη αδιευκρίνιστη ψήφος («αναποφάσιστοι», «δεν ψηφίζω»), που τόσο επίμονα εμφανιζόταν σε όλες τις δημοσκοπήσεις μέχρι την τελευταία στιγμή και πλησίαζε το 20 %, τελικά, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, δεν «αποφάσισε» και δεν ψήφισε καθόλου.
Σε αρθρογραφία τούτου του ιστοχώρου είχε αναφερθεί πολλές φορές - με πρόθεση κριτική, όσο και προειδοποιητική, αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις - η πρόβλεψη ότι στις επερχόμενες ευρωεκλογές, οι νεαρές ηλικίες θα «ψηφίσουν με τα πόδια». Θα εκδράμουν ή θα πάνε για ποτό. Να βιαστούμε να τους κατηγορήσουμε; Είναι και εύκολος στόχος...

2018-2019, από τυπικά πρωτοσέλιδα ελληνικών εφημερίδων και ιστοχώρων των πιο ποικίλων πολιτικών αποχρώσεων

«Σ΄ όσους αρέσουμε· για τους άλλους δεν θα μπορέσουμε» 

Θεμέλιο του ελληνικού κομματικού συστήματος μετά τη μεταπολίτευση είναι η στήριξη ενός οιονεί «κοινωνικού συμβολαίου», το οποίο, με δεδομένο το ισχύον οικονομικό σύστημα, φροντίζει να ενισχύει σχετικά (δηλαδή όσο μπορεί να επιτρέπει το ισχύον οικονομικό σύστημα), και στις κρίσεις να προστατεύει όσο μπορεί, συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, ενώ αντίθετα, εύκολα και χωρίς δεύτερες σκέψεις, ρίχνει στον Καιάδα άλλες. Στις ομάδες του Καιάδα (συνήθεις μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, εργαζόμενοι με επισφαλή ή άτυπη μισθωτή εργασιακή σχέση, άνεργοι), ένα μεγάλο μέρος, το πιο ευάλωτο, είναι οι συνήθεις πολίτες και πολίτισσες νεαρής ηλικίας. Όσοι από αυτούς τους ανθρώπους δεν μετανάστευσαν, κατά κανόνα δεν ψήφισαν. Εκτός από λίγους που είναι ήδη συνειδητοί πολίτες με πρόωρα αναπτυγμένες αρετές του πολίτη, αυτούς που αντέχουν να ψηφίζουν βρίζοντας. Όμως από τους νέους ψήφισαν και μερικοί άλλοι, κάπως περισσότεροι από τους προηγούμενους συνειδητούς πολίτες, ωστόσο και αυτοί μειοψηφία των συνομηλίκων τους. Είναι αυτοί που κάτι ιδιαίτερο, ατομικά συμφεροντολογικό ή ιδεολογικό, τους συνδέει με κάποιο από τα συμμετέχοντα κόμματα. Όμως οι πολλοί νέοι, όσοι δεν έχουν κριτική ικανότητα ή αντοχή για να ψηφίζουν βρίζοντας, αλλά ούτε είναι πελάτες ή «ιδεολόγοι», μάλλον είπαν στο κομματικό σύστημα ως όλον: Εάν μας έχετε γραμμένους στα πιο παλαιά σας υποδήματα, εμείς θα σας γράψουμε στα ακόμη παλαιότερα δικά μας.
Έτσι εξηγείται, μεταξύ άλλων, και το ποσοστό 9 % της ΧΑ στην ηλικιακή κατηγορία των νέων 17 έως 24 ετών, με τον ΣΥΡΙΖΑ στο  24 %, τη ΝΔ στο 26 % και με το 27 % να ψηφίζει «άλλο κόμμα». Τί μέρος του 27 % ψήφισε άραγε το κόμμα Βελόπουλου και άλλα ακροδεξιά ψηφοδέλτια; Το σίγουρο είναι ότι το κομμάτι των νέων που ρέπει προς ακροδεξιές ιδέες ψηφίζει πάντα, οι συνομήλικοί τους μπάχαλοι της άλλης πλευράς δεν ψηφίζουν ποτέ, ενώ όλοι οι λοιποί συνομήλικοί τους (δηλαδή η τεράστια πλειοψηφία), ψηφίζουν σπάνια.
Σέ όσους δε από την αμέσως μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα (των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, δηλαδή 25-34 ετών) πήγαν και ψήφισαν (πόσο λίγοι άραγε;), ο ΣΥΡΙΖΑ κατέγραψε  τη χειρότερη επίδοσή του σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες: 21 %, με τη ΝΔ στο 26 %. 

Eφημερίδα των Συντακτών, αφιέρωμα 6.7.2019

 Είναι εύλογη η υπόθεση ότι εδώ μιλάμε για ομάδες, ηλικιακές και ταξικές, που αντιπροσωπεύονται ανεπαρκώς σε ένα πολιτικό σύστημα αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ή μάλλον δεν αντιπροσωπεύονται καθόλου. Και πολλά δημοσκοπικά στοιχεία συνηγορούν ότι από αυτές τις ομάδες, σύν τους νεαρούς πολίτες που ψήφιζαν για πρώτη φορά, προερχόταν ένα πάρα πολύ μεγάλο μέρος της επίμονα ανιχνευόμενης «αδιευκρίνιστης ψήφου». Δεν ήταν «αδιευκρίνιστοι», αλλά πολίτες που δεν εύρισκαν πολιτικό αντιπρόσωπο στην υπάρχουσα προσφορά αντιπροσώπων. 

Εν μέσω κρίσης, στο συγκεκριμένο θέμα της πολιτικής και κοινωνικής στάσης απέναντι στις διαφορετικές κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες, η πραγματική, η απτή πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ ελάχιστα διέφερε από την στάση της προηγούμενης κυβέρνησης Σαμαρά. Το κοινωνικό και ηθικό ζήτημα δεν είναι αντικείμενο του παρόντος άρθρου. Γι αυτά, τους τα είπαμε, μας τα είπαν και τους τα ξαναείπαμε. 

Εδώ το ζήτημα είναι η στρατηγική και η τακτική. Στο επίπεδο της ψυχρής εκλογικής στρατηγικής, ο ΣΥΡΙΖΑ επένδυσε και στοιχημάτισε κι αυτός σε δύο - τρεις μεγάλες ομάδες (δημόσιοι υπάλληλοι ιδίως των ειδικών μισθολογίων και του βαθέος κράτους, συνταξιούχοι, ιδίως του δημόσιου τομέα συνταξιοδοτημενοι με το «παλαιό σύστημα», ειδικές κατηγορίες αυτοαπασχολούμενων μεσαίων τάξεων - βλέπε και εναγκαλισμούς με αρχισυνδικαλιστές ταξιτζήδες, φαρμακοποιούς κλπ). «Σ΄ όσους αρέσουμε· για τους άλλους δεν θα μπορέσουμε», ήταν η απάντηση όλου του κομματικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του ΣΥΡΙΖΑ, στη μομφή για το έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης. Όμως παρά τους επίμονους εναγκαλισμούς, έχασε καθαρά ο ΣΥΡΙΖΑ και στις τρεις ομάδες (στους συνταξιούχους με διαφορά 13 %), ακριβώς όπως είχε χάσει και ο Σαμαράς ο οποίος είχε επενδύσει στις ίδιες ακριβώς κοινωνικές ομάδες.

Οι λογαριασμοί του επιτελείου εκλογικής στρατηγικής και τακτικής του ΣΥΡΙΖΑ ήταν διαρκώς, εδώ και πολύ καιρό, τραγικά φάλτσοι. Έβλεπαν το διαρκές δημοσκοπικό άνοιγμα της ψαλίδας υπέρ της ΝΔ στα target group, δηλαδή στην δομικά συντηρητική αλλά μεγάλη ομάδα των συνταξιούχων (που δεν είναι, βέβαια, αυτή που λεηλατήθηκε και αδικήθηκε περισσότερο στην Ελλάδα της κρίσης) και στην ωφελιμιστικά ευμετάβλητη ομάδα των δημοσίων υπαλλήλων. Πίστευαν ότι θα μπορούσαν τελικά να «συμμαζέψουν» κάπως τα ανοίγματα αυτά με οικονομικές κινήσεις (μικροπαροχές τύπου 13ου μισθού) της τελευταίας στιγμής. Και θεωρούσαν ως δεδομένη, δηλαδή ότι τελικά θα κλίνει «υπέρ τους», την «αδιευκρίνιστη» ψήφο, επειδή ένα σημαντικό (αλλά όχι πάνω από το μισό) μέρος της προερχόταν από ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ το 2015. Ήλπιζαν ότι στο τέλος, με το «συμμάζεμα» στα 2 target group και με την ανιδιοτελή βοήθεια των δήθεν δεδομένων,  θα «συμμάζευαν» το όλο άνοιγμα υπέρ της ΝΔ σε ένα διαχειρίσιμο  2 έως 5 %. Ένα μπορεί να ειπωθεί και για τις δυό εικασίες τους: Κούνια που τους κούναγε!
Για ό,τι αφορά τις επαγγελματικές ομάδες, η μεγαλύτερη πτώση ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ σημειώθηκε στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα (-16 %), στους φοιτητές (-16 %), στους αγρότες (-16 %) και στους ανέργους (-14 %).

Στις πρόωρες εθνικές εκλογές, η διαφορά ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ είναι πιο πιθανό να διευρυνθεί παρά να μικρύνει
Τι μέλλει γενέσθαι; Πρώτον, στην πολιτική ισχύει ένας νόμος που ξέρουμε από τη φυσική, για το momentum: Η αρχή διατήρησης της ορμής. Αυτό που συνέβη προετοιμαζόταν εδώ και καιρό, ακριβώς όπως για την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία χρειάστηκε πρώτα να συσσωρευτεί πολλή ορμή στην περίοδο 2008-2015. Αλλά μια κίνηση, όταν αποκτά ορμή, μπορεί να σταματήσει ή να αλλάξει κατεύθυνση μόνον εάν επιδράσει νέα, ισχυρή εξωτερική δύναμη και μάλιστα μόνον εάν επιδράσει για επαρκές χρονικό διάστημα. Τώρα, λόγω κεκτημένης ορμής και λόγω απουσίας εξωτερικών δυνάμεων, η διαφορά ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ είναι πιο πιθανό να διευρυνθεί παρά να μικρύνει. Εν πάσει περιπτώσει, τώρα πια είναι πολύ δύσκολο να μικρύνει. Και εφόσον είναι δεδομένες οι κατανεμητικές πολιτικές που προσφέρονται σήμερα στην ελληνική «αγορά», φαίνεται πολύ δύσκολο να ενεργοποιηθούν δυνάμεις εξωτερικές του κομματικού συστήματος, δηλαδή δυνάμεις κοινωνικές (προπαντός από τις νεότερες ηλικίες που έχουν λόγους να αποφεύγουν τις κάλπες), και να αλλάξουν με την ψήφο τους τη ροή των πολιτικών πραγμάτων. Μέλλει να δούμε εάν,  μέχρι τις αρχές Ιουλίου, θα διαμορφωθεί και επαρκής διαφορά για αυτοδυναμία της ΝΔ.
Δεύτερον, και μετά τί; Οι υπάρχουσες δυνάμεις του ελληνικού κομματικού συστήματος, από τη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τις μικρότερες του τύπου ΚΙΝΑΛ και MEΡA, θα στηρίξουν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματος τους το αντικοινωνικό «κοινωνικό συμβόλαιο» και τις επιλεγμένες, σχετικά ευνοούμενες κοινωνικές και γενεακές ομάδες. Είναι το θεμέλιο του πελατειακού κράτους και απέδειξαν ότι χωρίς αυτό δεν μπορούν. Για τη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, οι συνήθεις μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα, οι εργαζόμενοι με επισφαλή ή με άτυπη σχέση μισθωτής εργασίας, οι άνεργοι, και ιδίως οι συνήθεις πολίτες νεαρής ηλικίας, θα ανήκουν πάντα στον Καιάδα, όσο ανήκαν (όπως δυστυχώς αποδείχτηκε) και για τον ΣΥΡΙΖΑ και βέβαια για την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου. Και θα τους αρμόζουν, όπως τώρα και πριν, αναξιοπρεπείς μισθοί, μή επιδοτούμενη ανεργία, η συγκατοίκιση με τη μαμά ή με τον παππού μέχρι τα 40, η συμβουλή να μεταναστεύουν εάν δεν βρίσκουν δουλειά εδώ, αλλά και «μέτρα» όπως η δημιουργία νέων Πολυτεχνικών Σχολών για πιο πολλούς εισακτέους σε μια Ελλάδα γεμάτη άνεργους μηχανικούς κ.ο.κ. Αύριο όπως χθές και σήμερα, στον Καιάδα οι ανεπίλεκτοι για να σωθούν οι άλλοι, οι επιλεγμένοι.
Αυτό που θα αλλάξει την ορμή, το momentum, μπορεί να είναι μόνον μια δύναμη εξωτερική του παρόντος κομματικού συστήματος. Δύναμη που θα ασκηθεί από δυνάμεις της κοινωνίας, όχι του πολιτικού συστήματος. Δηλαδή, η δύναμη που θα μπορούσε να υπάρξει, εάν κάποιοι, πολλοί ή λίγοι, από τους προοριζόμενους για στον Καιάδα, παύσουν να φέρονται ως απολιτικοί του ενός ή του άλλου είδους (από μορφές π.χ. χιπστερικές ή άλλες του φαίνεσθαι-και-μή-είναι, έως μπάχαλες και Σία, άν μιλάμε για τις νεότερες ηλικίες). Άν, με δική τους απόφαση, αρχίσουν να σκέφτονται και να πράττουν ως ζώα πολιτικά.

«Παιδιά, σηκωθείτε και πάτε να ψηφίσετε - άν δεν το κάνετε, πάντα θα αποφασίζουν για σας οι συνταξιούχοι»
Βλέπουμε σήμερα την αρχή της διατήρησης της ορμής να βρίσκει υποδειγματική εφαρμογή και στα πολιτικά πράγματα άλλων χωρών της Ευρώπης. Η ολική καταστροφή κομμάτων παντοδύναμων άλλοτε (π.χ. του Σοσιαλιστικού και του Ρεπουμπλικανικού της Γαλλίας, του Συντηρητικού της Βρετανίας κτλ), το ψυχορράγημα δύο παλαιότατων και πλουσιότατων σε πολιτικές παραδόσεις κομμάτων της Ευρώπης (του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας και του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας), η αναγέννηση από τις στάχτες τους άλλων μεγάλων κομμάτων (π.χ. Σοσιαλιστικά Εργατικά κόμματα της Ισπανίας και της Ολλανδίας), η κατακόρυφη άνοδος άλλων κομμάτων, συνήθως νεότερων, μικρότερης κοινοβουλευτικής ηλικίας (π.χ. Πράσινοι της Γερμανίας και της Γαλλίας) οφείλεται σε κοινωνικές δυνάμεις που αλλάζουν την πολιτική ορμή, ευνοϊκά για κάποια κόμματα ή καταστροφικά για άλλα. Φαίνεται από τα ανεβασμένα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές και από την κατεύθυνση που πήρε η νέα ψήφος.

Αυτό που ανεβάζει τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές είναι πάντα η πολιτικοποίηση και η ψήφος των νεαρών ηλικιών. Και βλέπουμε πώς αυτή η άνοδος της συμμετοχής των νέων γενεών αλλάζει ή και ανατρέπει την ορμή στο πολιτικό σύστημα: Στην Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία αναγεννά και εκτοξεύει τα Σοσιαλιστικά Κόμματα. Στη Γερμανία κάνει τους Πράσινους κύρια και ισχυρότερη κυβερνητική πολιτική δύναμη σε αναμονή. Στη Βρετανία συντρίβει ανεπανόρθωτα τους Συντηρητικούς, συντρίβει σχεδόν ανεπανόρθωτα τους ζαλισμένους Εργατικούς και εκτοξεύει ως αντίπαλο δέος στους εθνικιστές τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους (οι δεύτεροι ξεπέρασαν καθαρά τους Συντηρητικούς, 11,8 % έναντι 8,8 %, οι πρώτοι άφησαν πίσω και τους Εργατικούς, 19,6 % έναντι 13,7 %).

Η δύναμη που αλλάζει την ορμή - ενισχύοντας διαφορετικά κόμματα αναλόγως της πολιτικής προσφοράς που διαφέρει από χώρα σε χώρα - είναι η κίνηση κοινωνικών και γενεακών δυνάμεων από την εξατομικευμένη παθητικότητα προς την πολιτική αρένα. Μια πολιτική ακτινοβολία εκπέμπεται από ένα νέο, σχεδόν αφανές μέχρι τώρα άστρο: Οι νέες γενεές αφυπνίζονται για να προστατεύσουν το δικό τους μέλλον, το κοινωνικό και το κυριολεκτικά υπαρξιακό. 
Στο σημείο αυτό αξίζει να ξαναθυμηθούμε το μικρό μανιφέστο του αείμνηστου Ούλριχ Μπεκ «Ευρωπαίοι ορθώστε το ανάστημά σας και ξεσηκωθείτε - Ή μαζί και ωφελημένοι ή χωρισμένοι και χαμένοι». Δημοσιευμένο για πρώτη φορά το 2011, αναδημοσιευμένο ως επικήδειος στο περιοδικό Der Spiegel (Ιαν. 2015), έβλεπε με διορα-τικότητα τους νέους Ευρωπαίους ως τους αδικημένους από τις πολιτικές της ΕΕ, άν και είναι το κρίσιμο σημείο στήριξης της Ένωσης ενόψει θανάσιμων κινδύνων. 

Ο Μπεκ μιλούσε για τους μέγιστους κινδύνους: Για «το ανεξέλεγκτο των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, της κλιματικής αλλαγής και των μεταναστευτικών ρευμάτων, που ανοίγει τον δρόμο και σε ένα σενάριο τύπου Καρλ Σμιτ. Δηλαδή σε ένα στρατηγικό παιχνίδι ισχύος, το οποίο, αν μετατρέψει σε κανονική κατάσταση αυτή την κατάσταση εξαίρεσης σε πλανητική κλίμακα, θα ανοίξει και πάλι διάπλατα την πόρτα στην εθνικιστική πολιτική». Μιλούσε για το το κοινό πεπρωμένο των Ευρωπαίων. Εξέφραζε φόβους: «Εάν οι ελπίδες της ευρωπαϊκής νεολαίας θυσιαστούν μέσα στην κρίση της ευρωζώνης, τι μέλλον θα έχει αυτή η Ευρώπη που γερνά όλο και πιο πολύ»; Και έθετε το κρίσιμο ερώτημα: «Σε ποιο βαθμό η αφύπνιση της εξεγερμένης νεολαίας θα καταφέρει να δημιουργήσει πράγματι δεσμούς αλληλεγγύης που θα υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα; Σε ποιο βαθμό, το αίσθημα της αλληλεξάρτησης θα κάνει τούτη τη γενιά να βιώσει τον εαυτό της ευρωπαϊκά και να οδηγήσει σε νέες πρωτοβουλίες για την ευρωπαϊκή πολιτική; Πώς θα συμπεριφερθούν οι εργαζόμενοι, τα συνδικάτα και οι μεσαίες τάξεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας; Ποια από τα μεγάλα κόμματα, λόγου χάρη της Γερμανίας, θα έχουν το θάρρος να εξηγήσουν στους πολίτες πόσο μεγάλη αξία έχει γι' αυτούς η πατρίδα Ευρώπη»;

Όμως, αυτό που θεωρούσε αναγκαίο ο Μπεκ ήδη το 2011, στην κορύφωση της κρίσης της ζώνης του ευρώ, συμβαίνει τώρα μπροστά στα μάτια μας. 
Μολονότι εκ πρώτης όψεως φαίνεται υπερβολικό, ίσως αξίζει, για την Ευρώπη, να πάει ο νούς μας σ' εκείνο το παλιό απόφθεγμα του Γκαίτε αμέσως μετά τη μάχη του Βαλμύ (1792) και την πρώτη νίκη των Γάλλων επαναστατών, που τόσο παράδοξο ακουγόταν τη στιγμή που ειπώθηκε και τόσο προφητικό αποδείχτηκε εκ των υστέρων: 

«Από αυτό το σημείο και από σήμερα ξεκινά μια νέα εποχή στην παγκόσμια ιστορία και όλοι μπορούμε να δηλώσουμε πως ήμασταν παρόντες στη γέννηση της» 

Η τρομακτικά κλιμακούμενη ανισότητα, ταξική και διαγενεακή, η οποία διαλύει τις κοινωνίες, και η κλιματική αλλαγή που απειλεί να γίνει ανεπίστρεπτη, απειλούν το αύριο και μεθαύριο των νεότερων γενεών· όχι όμως και τόσο πολύ - ούτε με τον ίδιο τρόπο - το σήμερα ημών των άνω των 40 και το μέλλον που υπολογίζουμε εμείς ως προσδοκώμενο. Άλλωστε «ημείς» έχομεν και άλλες διεξόδους ωφελιμιστικής διαμαρτυρίας για τον δικό μας προσδοκώμενο μέλλοντα χρόνο: Τον ακροδεξιό λαϊκισμό. Τα νεαρά παιδιά τί να τον κάνουν; Για τα 15χρονα και 20χρονα, ακόμη και άν μπορούσαν (που δεν μπορούν) να σκεφτούν ψυχρά, εγωιστικά αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστικά  για τα απώτερα μελλοντικά τους χρόνια, για την εποχή που θα είναι μεσήλικες, ο ακροδεξιολαϊκισμός θα τους ήταν στην πράξη εντελώς άχρηστος: Όλοι οι δεξιοί λαϊκιστές είναι (νεο)φιλελεύθεροι στο πεδίο της οικονομίας, στηρίζουν του φορολογικούς παραδείσους, τρέφονται από αυτούς και αρνούνται χωρίς επιχειρήματα τα επιστημονικά δεδομένα και αναλύσεις που τεκμηριώνουν την κλιματική αλλαγή.

Γαλλία, ψήφος στις ευρωεκλογές 2019 ανάλογα με την ηλικιακή, επαγγελματική και εισοδηματική ομάδα, το φύλο και το επίπεδο σπουδών

Για να καταλάβουμε τί συμβαίνει τώρα στην Ευρώπη, πρώτα άς παραφράσουμε κάπως μια φράση ενός από τα κλασικά έργα για την πολιτική («Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» του Καρλ Μαρξ): 

«Η παράδοση όλων των γενεών που προηγήθηκαν βαραίνει σαν εφιάλτης πάνω στα μυαλά των γενεών που έπονται»

Ευτυχώς κάποιες μερίδες των νεότερων γενεών απελευθερώνονται από το βάρος του εφιάλτη και γρήγορα αποκτούν επίγνωση της δύναμής τους. Ωστόσο έχουν και καλή επίγνωση της συσσωρευμένης, τρομακτικής δύναμης των αντιπάλων τους. Ξέρουν ότι μετά το «Βαλμύ» της νεανικής Ευρώπης, του Μάη 2019, το πιθανότερο είναι να μην κατακτούν διαρκώς μόνον νίκες, αλλά να υποστούν και ήττες Αλλά είναι αρκετά ρεαλιστές και ξέρουν ότι στον πραγματικό κόσμο δεν υπάρχουν δυνάμεις διαρκώς ανίκητες. Σχεδόν παντού στην Ευρώπη, μετατρέπουν σε μπούμερανγκ ακόμη και τους αλγόριθμους των Τραμπικών εταιριών στα πειραγμένα διαδικτυακά ψαχτήρια τους, μαζί και τα συνεργαζόμενα ψηφιακά (ro)bots των Πουτινιστών και Ορμπανιστών και τους μπαμπούλες τους (ο ένας είναι, ποιός άλλος, ο Σόρος). Και με τη φράση «το γεγονός ότι με μισούν είναι καλό σημάδι, δείχνει ότι μας φοβούνται», η 16χρονη Γκρέτα Τούνμπεργκ φορτίζει τις συναγωνίστριες και τους συναγωνιστές της με αυτοπεποίθηση. 

Γερμανία, ψήφος στις ευρωεκλογές 2019 ανάλογα με την ηλικιακή και επαγγελματική ομάδα © Der Spiegel

Γερμανία, συμμετοχή στις ευρωεκλογές 1980-2019 και ποια ζητήματα έπαιξαν κύριο ρόλο για την ψήφο (αριστερά) - προορισμοί πρώην ψηφοφόρων της CDU/CSU που την εγκατέλειψαν (© Der Spiegel)

«Παιδιά, όσοι έχετε δικαίωμα ψήφου, σηκωθείτε και πάτε να ψηφίσετε, γιατί εάν δεν το κάνετε, πάντα θα αποφασίζουν για σας οι συνταξιούχοι». Αυτό ήταν το κρυστάλλινο μήνυμα του 26χρονου Γερμανού φοιτητή πληροφορικής και μουσικού παραγωγού Ρέτσο (Rezo) στο video του youtube  που έκανε άνω κάτω τη Γερμανία μερικές μέρες πριν τις ευρωεκλογές και αποκλήθηκε «η καταστροφή του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος».

Ο Rezo

...και πού οδηγεί το momentum μετά τις ευρωεκλογές (Γερμανία, ©FAZ/forsa / ©NDR)

Εδώ στο Νότο;

Για το τί μας περιμένει με την πιθανή πλέον επιστροφή της «όλης» ΝΔ στην εξουσία, άς κοιτάξουμε την εποχή Σαμαρά (2012-2015) και θα καταλάβουμε πολλά. Δεν θα διαφέρει. Όπως, αντίστοιχα, δεν διέφερε ουσιαστικά η εποχή Κώστα Καραμανλή (2004-2009) από την εποχή του «όλου» ΠΑΣΟΚ (1981-1989 - και δεν είναι έκπληξη που το «όλον ΠΑΣΟΚ» του κ. Βενιζέλου, ούτε ο ίδιος δεν το θυμάται τώρα πια). Στο νέο τσίρκο που έρχεται προς την πόλη μας θα δούμε και πολλά άλλα χιλιοπαιγμένα νούμερα, γιατί δεν υπάρχουν δυνάμεις που θα έκαναν να διαφέρει σε κάτι ουσιαστικό από το παρελθόν η επερχόμενη δεξιά διακυβέρνηση. Η ίδια ορμή που ανέβασε τον ΣΥΡΙΖΑ στα τραγικά, βαριά και ασήκωτα «αντιμνημονιακά» χρόνια, γίνεται τώρα αντι-ΣΥΡΙΖΑϊκή φαρσοκωμωδία light. Τώρα ανεβάζει τη ΝΔ ως Χαλίφη στη θέση του Χαλίφη ενός κράτους που λαφυραγωγείται από εναλλασσόμενες παρεοκρατίες.

Συγκριτικά με την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, οι επιτυχείς και καλοδεχούμενες δράσεις του κόμματος της Αριστεράς «που μας έλαχε» ήταν τρεις: Η σχετική δημοσιονομική σταθεροποίηση μετά την ευτυχή κωλοτούμπα του Ιουλίου 2015, φυσικά η ίδια η κωλοτούμπα, τέλος η ορθολογική, κατά το δυνατόν ευνοϊκή αλλά κυρίως σύμφωνη με τη γεωπολιτική πραγματικότητα, επίλυση του Μακεδονικού. Κατά τα λοιπά, τόσο οι κυβερνώντες, όσο κατά μείζονα λόγο οι αντιπολιτευόμενοι της ΝΔ, τίποτε δεν θέλησαν και δεν θέλουν να αλλάξει στην καθημερινότητα, δυστυχώς και στα μυαλά των ανθρώπων. Το αντίθετο. 

Κυρίως όμως, ως κοινωνία δεν θελήσαμε τίποτε  να αλλάξει στα κακώς κείμενα, επειδή δεν υπήρξαν και προς το παρόν δεν υπάρχουν πραγματικές, υπολογίσιμες κοινωνικές δυνάμεις που διεκδικούν συνειδητά τέτοιες, απελευθερωτικές από συσσωρευμένα δεινά, αλλαγές. Και γι' αυτό ακριβώς, πολλοί τώρα αρκούνται να ονειροφαντάζονται πώς τίποτε δεν είναι  - ή δεν θα είναι - όπως πριν. Ψευδαισθήσεις.
Αλλά και δίπλα, στην Ιταλία, συμβαίνουν πράγματα σχεδόν ανάλογα - αλλά όχι ταυτόσημα επειδή τα εκεί κόμματα-πρωταγωνιστές της εποχής της κρίσης διαφέρουν ενμέρει από τα ελληνικά. Πάντως, όπως εκεί το ομιχλώδες Κίνημα 5 Αστέρων με δήθεν φιλολαϊκές ρητορείες «ρούφηξε» μεγάλα ποσοστά ψήφων από το Δημοκρατικό Κόμμα και τα μεταφορτώνει τώρα στην Ακροδεξιά Λέγκα του Σαλβίνι, έτσι και εδώ μέρος των ψήφων που απορρόφησε στα χρόνια 2010-2015 ο «αντιμνημονιακός» ΣΥΡΙΖΑ κυρίως από το ΠΑΣΟΚ, μεταφέρεται τώρα στην καθιερωμένη ελληνική Δεξιά της ΝΔ, η οποία αναρρώνει από τη δική της ασθένεια. Στα εκλογικά σώματα της Ελλάδας και της Ιταλίας παρατηρούμε μορφές «κυκλοφορίας» ανάλογες, αλλά όχι ταυτόσημες. Όμως το γεγονός ότι έχουμε παρέα στη γειτονιά μας δεν γεννά παρηγοριά. Θλίψη φέρνει.
Μένει λοιπόν να δούμε πότε θα γλυτώσει και η ελληνική κοινωνία, ιδίως οι νεαρότερες ομάδες της, από τους εφιάλτες που την βαραίνουν. Αυτούς που η ίδια, και σε τελευταία ανάλυση με δική της ευθύνη, συντηρεί πάνω της, αλλά ιδίως πάνω στις πλάτες και μέσα στα μυαλά των πιο νέων παιδιών της. 

 
Γιώργος Β. Ριτζούλης

*  Παναγιώτης Κουστένης: Ανάλυση - Ενα απότομα γερασμένο κυβερνητικό κόμμα (Εφημερίδα των Συντακτών, 2.6.2019)

Exit poll: Πώς ψήφισαν νέοι συνταξιούχοι & αναποφάσιστοι  (Τimes Of Change/TheΤΟC, 26.5.2019)

Eφημερίδα των Συντακτών, αφιέρωμα 6.7.2019

 

Έλλειμμα κατανεμητικής δικαιοσύνης & έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης. Ο φαύλος κύκλος της δομικής θεσμικής αποτυχίας
 
Τοξικές λέξεις (και πράξεις) που στοίχειωσαν το 2018, σημειώσεις «εσωτερικής» (ή εμμενούς - immanent) κριτικής - Μέρος Α' / Β'
  

Δυσλειτουργίες της δημοκρατίας και των θεσμών του κράτους, στην «ειδική περίπτωση» Ελλάδα και αλλού στη Δύση

  
  

Ulrich Beck: «Ευρωπαίοι ορθώστε το ανάστημά σας και ξεσηκωθείτε - Ή μαζί και ωφελημένοι ή χωρισμένοι και χαμένοι»

Thomas Fricke: Die Selbstzerstörung der SPD (H αυτοκαταστροφή του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, Der Spiegel, 31.05.2019)  
    

 

  

Ηλίας Νικολαίδης: Οι Επιπτώσεις της Κρίσης στα εισοδήματα των Ελλήνων - Μια Έρευνα της διαΝΕΟσις (διαΝΕΟσις, Νοέμβριος 2018) 

 
«Επαγγελματικές διαστροφές» νομικών & οικονομολόγων. Βολεύουν βολεμένους, βλάπτουν τη δημοκρατία το ίδιο