«Έθνος μικρό και αλαζονικό»[*] σε εκλογικό πυρετό. Σκόρπιες σημειώσεις

Ι.  «Τα δικά μας δικά μας, τα δικά σας πρόβλημά σας» 
Και οι κρατούμενοι - ακόμη και οι καταδικασμένοι για βαριές εγκληματικές πράξεις όπως συμβαίνει στην περίπτωση Κουφοντίνα - (πρέπει να) έχουν τα δικαιώματα που ο νόμος ορίζει. Και είναι δουλειά της δικαστικής εξουσίας να τα εξασφαλίζει, όπως και όλα τα άλλα δικαιώματα άλλων. Το πώς συμβαίνει αυτό, είναι δείκτης του νομικού πολιτισμού μιας χώρας. Βλ. και τη μεγάλη διαφορά νομικού πολιτισμού Αμερικής και Ευρώπης, λόγου χάρη με την θανατική ποινή, την οπλοφορία κτλ. Δουλειά της νομοθετικής εξουσίας, είτε από τα έδρανα της κυβέρνησης είτε της αντιπολίτευσης είναι να νομοθετεί. Και δουλειά της ευρύτερης δημόσιας σφαίρας - στην οποία, άλλωστε, εκτός από τα κάθε λογής μέσα ενημέρωσης και τον λόγο της κοινής γνώμης, ανήκει και η ίδια η δικαστική εξουσία - είναι να κρίνει δημόσια όλα τούτα. Όμως αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της δουλειάς είναι και η ικανότητα και η προθυμία όσων δρούν στη συγκεκριμένη δημόσια σφαίρα να ασκούν κριτική και στην ίδια. Δηλαδή στον εαυτό τους.

«Η αστική συνείδηση που έχει γίνει κυνική» (Χάμπερμας) ως προστάτης ατομικών δικαιωμάτων: Ίμπιζα 2017 - μπάμ και σάλος στην Αυστρία. Εκ δεξιών ο «λαδιάρης» αρχηγός του ακροδεξιού FPÖ, μέχρι χθές αντικαγκελάριος της Αυστρίας Heinz-Christian Strache, η δημοσιογράφος που τον παγίδευσε παριστάνοντας τη Ρωσίδα ολιγάρχισσα και ο επί των ρωσικών θεμάτων σύμβουλος του Στράχε Γιόχαν Γκουντένους. Τί ισχύει; Παγίδευσαν τους ακροδεξιούς πολιτικούς για «καλό σκοπό» αλλά με «αθέμιτα» μέσα; Το να διαπραγματεύεσαι τα δημόσια αγαθά της χώρας σου, αλλά «ιδιωτικά», σε ιδιωτικό χώρο, ανήκει στα προστατευόμενα δικαιώματα της ιδιωτικής σφαίρας;

Το πώς γίνεται η δημόσια συζήτηση για τις πολλές και διάφορες πτυχές της νομικής ισότητας σε μια χώρα, τι υπερτονίζεται και τι αποκρύπτεται, δείχνει την ποιότητα της όλης δημόσιας σφαίρας αυτής της χώρας. Στην Ελλάδα πνέουν θύελλες όταν παραβιάζεται η νομική ισότητα ενός κρατουμένου που εκτός από καταδίκη στην πλάτη, διαθέτει και «ιδεολογικές περγαμηνές». Θύελλες πνέουν και στο αριστερό και στο δεξιό ημισφαίριο της δημόσιας σφαίρας, με ανέμους αντίθετης κατεύθυνσης φυσικά. Και οι δύο πόλοι της ελληνικής διπολικής διαταραχής καίγονται μόνον για τα μικρά, αλαζονικά, δικά-καταδικά τους «έθνη», τα φτιαγμένα από σκέτη ιδεολογία και από το απύθμενο συμφέρον (όχι κατανάγκη οικονομικό) του παρτικουλαριστή που χρησιμοποιεί μόνον δύο προσωπικές αντωνυμίες, το «εμείς» και το «αυτοί». Αλλά ελάχιστο αεράκι πνέει, ή μάλλον δεν κουνιέται ούτε φύλλο, όταν παραβιάζεται με άλλους τρόπους η νομική ισότητα ολόκληρων κοινωνικών ομάδων του ευρύτερου «έθνους», του «λαού», οι οποίες δεν έχουν τέτοιες «περγαμηνές» - και δεν μπορούν να έχουν, επειδή είναι κοινωνικές και όχι ιδεολογικές-πελατειακές ομάδες. Αυτή η γλώσσα της σιωπής, τους λέει καταπρόσωπο, κυνικά: «Άς προσέχατε».

Π.χ. ποιός δίνει διάρα τσακιστή (υπέρ ή κατά), για τους μακροχρόνια ανέργους, πρώην μισθωτούς στον ιδιωτικό τομέα; Πόσοι και ποιοί ξοδεύουν λίγη από την πολύτιμη κριτική τους ικανότητα, που ξεπηδά, όπως ισχυρίζονται, από την «ταξική τους μεροληψία», για χάρη εκείνων των νέων ή λιγότερο νέων, που αμείβονται με ανθυποκατώτατους μισθούς, με χρήση χίλιων δυό πολυμήχανων τρυκ πασίγνωστων αλλά αποσιωπημένων; Βγήκαν ποτέ στα κάγκελα μιά από τις πολλές φορές που η δικαστική εξουσία, επιδεικνύοντας ακραίο ταξικό μίσος, «παραβλέπει» την παραβίαση από την ίδια των ίσων δικαιωμάτων, την αναλογικότητα των θυσιών και μέτρων επανόρθωσης, την ώρα που υπερπροστατεύει μανδαρίνους και πρώην μανδαρίνους κάθε λογής, μαζί και τον εαυτό της; 

Είναι δεδομένο ότι στην εποχή μας «η αστική συνείδηση έχει γίνει κυνική»· οι ρεαλιστές ξέρουν ότι οι αξίες της παλιάς προοδευτικής εποχής της αστικής τάξης εδώ και καιρό «έχουν βγεί στη σύνταξη».[1] Αλλά η «εσωτερική κριτική» (immanent critique) είναι η πιο διαβρωτική και δεν πρέπει να σέβεται κανέναν. Εδώ μιλάμε για το πόσο νοιάζονται για την ισότητα και τα δικαιώματα εκείνοι που λογαριάζουν τον εαυτό τους ως αντίπαλο της αστικής τάξης. Αυτό που μερικοί εκ δεξιών επικριτές τούτων των αριστερών αποκαλούν υποκριτικά «δικαιωματισμό», στην πραγματικότητα είναι «αριστερή» ιδεολογική αυτοεπιβεβαίωση χωρίς πραγματική αριστερή πολιτική και κοινωνική στάση. Δηλαδή, στην καλύτερη περίπτωση, είναι μια τρύπα στο νερό· άν βέβαια δεν είναι και αυτή μια ακόμη εκδήλωση του ίδιου σκληρού κυνισμού της εποχής μας.

ΙΙ.  «Διαπλοκή» και διαφθορά 

α. Μικροί ή μεγάλοι ομφάλιοι λώροι που συνδέουν τους κάθε απόχρωσης ανθρώπους της πολιτικής με τους ανθρώπους του χρήματος, δηλαδή αυτό που άλλοι ονομάζουν με τον κακόηχο όρο «διαπλοκή», είναι καθεστώς παντού, ακόμη και στην υποτίθεται αποστειρωμένη Σκανδιναβία. Αυτό που διαφοροποιεί την Ελλάδα και τον Ευρωπαϊκό Νότο γενικά, είναι η διάχυτη διαφθορά. Όχι η «διαπλοκή».

β. Τα ιδεολογήματα περί αριστερού ή δεξιού - κ.ο.κ - «ηθικού πλεονεκτήματος» είναι λόγια του αέρα. Οι τέτοιες αερολογίες λέγονται προς άγραν αφελών. Η ηθικότητα είναι ιδιότητα ατόμων, όχι πολιτικών ομάδων ή ιδεολογικών κατηγοριών.

γ. Η άσκηση της πολιτικής ως επαγγέλματος, θέλει δεν θέλει κανείς, έχει και θα έχει πάντοτε πτυχές «ακάθαρτες». Όποιος δεν τις αντέχει και δεν θέλει λερωμένα χέρια, δεν κάνει για πολιτικός και πρέπει να στρέφει έγκαιρα την πλάτη του στην πολιτική ως επάγγελμα, ακόμη και άν είναι άκρως πολιτικόν ζώον, ακόμη και άν θεωρεί απλοïκή και αφελή την «αντιεξουσιαστική» ιδεολογία. 
δ. Ο πρωθυπουργός (και πολλοί άλλοι του κόμματος που κυβερνά σήμερα), όπως και οποιοιδήποτε άλλοι ήταν στη θέση τους σήμερα, αντί να σκανδαλολογούν και αυτοί μέχρι αηδίας, καλά θα έκαναν να έλεγαν πιο πρόθυμα και πιο έγκαιρα τις αλήθειες που γνωρίζουν ή σκέφτονται μέσα τους, αντί να παραμυθιάζουν τον κόσμο. Ιδίως αλήθειες πολύ πιο σημαντικές από αυτές που σχετίζονται με «διαπλοκές», με τέρατα και με σημεία. Μάλιστα, εάν το έκαναν, στη σημερινή κατάσταση, το πιθανότερο είναι να τους ωφελούσε πολιτικά. Εάν ήταν και πιο αυτοκριτικοί για παλιά και πολύ πιο σημαντικά παραμυθιάσματα, αυτό θα τους ωφελούσε ακόμη πιο πολύ.

ε. Οι τριπλαδόροι δεξιοί εξτρέμ σε μεγάλα μέσα ενημέρωσης αλλά και στα νέα άτυπα αυτού που αποκαλείται ελληνική δημόσια σφαίρα, οι εργοδότες τους και οι επαγγελματίες πολιτικοί φίλοι τους, χρησιμοποιούν το προσχηματικό επιχείρημα ότι τα έργα και τα λόγια των κυβερνώντων αντιφάσκουν με την ανοησία περί «αριστερού ηθικού πλεονεκτήματος». Είναι υποκριτές σε ανυπόφορο βαθμό και οι πολίτες χωρίς παρωπίδες το καταλαβαίνουν εύκολα. Οι δεξιοί εξτρέμ ξέρουν πολύ καλά ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Το μόνο που θέλουν είναι να ψηφίσουν οι πολίτες τους «δικούς τους», λόγω σιχασιάς για τον αντίπαλο. Να έχουν οι πολίτες, ιδίως οι πιο αδύναμοι, αυταπάτες περί δήθεν αριστερών ηθικών πλεονεκτημάτων και να θολώνουν τα μυαλά τους με αερολογίες πολιτικάντικες, με ονειροφαντασίες και με σκανδαλολογίες. Να επικεντρώνονται σ΄ αυτά, για να μή σκέφτονται πολιτικά, δηλαδή προγραμματικά, κριτικά, δύσπιστα και ρεαλιστικά. Να μην είναι πολίτες, αλλά οπαδοί.
Η αρνητική ψήφος πάντα πλήττει πιο πολύ τους κυβερνώντες. Θεμιτή και αυτή στη δημοκρατία, βέβαια. Αλλά κάπως έτσι, δεκαετίες ολόκληρες, με αγώνες των «φώτων» εναντίον των «σκοταδιών», του ...«Λεωνίδα» εναντίον του «Εφιάλτη» και των «ανασυγκροτητών του κράτους» εναντίον των «αρχιερέων της διαπλοκής», η Ελλάδα μετατράπηκε σε αποτυχημένο κράτος. Όλοι οι αγώνες για την νομή και λαφυραγώγηση του κράτους διαφημίζονταν και διαφημίζονται ως σταυροφορίες εναντίον «φαύλων» και «ανήθικων» αντιπάλων. Αλλά στην πολιτική αυτό που μετράει είναι το αποτέλεσμα.
στ. Μπορεί ο πολιτικαντισμός και η διαρκής σκανδαλολογία να αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικά, επί πολλές δεκαετίες. Πριν την κρίση και μέσα στην κρίση. Αποδείχτηκαν επωφελή για διάφορα κόμματα. Στο τέλος και για το κόμμα που κυβερνά τώρα. Και αυτό «διέπρεψε» στον διαρκή υπερκομματικό διαγωνισμό σκανδαλολογίας.
Έρχεται όμως κάποια στιγμή που δεν πάει άλλο. Το μεν ψέμα έχει κοντά ποδάρια· αλλά και όταν η μπόχα τα σκεπάζει όλα, φεύγεις μακριά, δεν ψάχνεις άλλο μέσα στο σκουπιδοτενεκέ να βρείς τί είναι αλήθεια και τί ψέμα. Τότε, το μόνο αποτελεσματικό για τον έξυπνο πολιτικό είναι να πολιτεύεται με βάση αλήθειες και με πειστικό, εφαρμόσιμο πρόγραμμα. Χωρίς (αυτ)απάτες.
Για τον δέ πολίτη, είναι πάντοτε πολύ προτιμότερο (άν και όχι το τέλειο), να ψηφίζει κάποιο κόμμα ή πολιτικό βρίζοντάς τους, παρά να τους υποστηρίζει με άκριτο ενθουσιασμό, για να γίνει στο τέλος ένας ακόμη απογοητευμένος κοψοχέρης.
ζ. Ελπίδα για το μέλλον; Δύσκολα. Μόνον άν γίνουν οι πολίτες, ιδιαίτερα οι πιο αδύναμοι, πολύ πιο ρεαλιστές και πολύ πιο δύσπιστοι. Δύσπιστοι σε «αριστερούς ηθικολόγους» και ακόμη πιο δύσπιστοι στους δεξιούς υποκριτές και δήθεν απομυθοποιητές της «ηθικής των αριστερών» ή των άλλων εχθρών τους.[2]

ΙΙΙ Η Ελλάδα πετρελαιοπαραγωγός χώρα;

Η καύση υδρογονανθράκων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή για κίνηση (αυτοκινήτων, αεροπλάνων, πλοίων) είναι τεχνολογία σε αποδρομή. Πιθανότατα σε 30-40 χρόνια, δεν θα υπάρχει στην πράξη. Αυτό το έχουν καταλάβει όχι μόνον στην Κίνα και στην Ιαπωνία - και επενδύουν σε άλλες τεχνολογίες τα τερατώδη οικονομικά τους πλεονάσματα - αλλά ακόμη και οι ...Σαουδάραβες. Γι' αυτό, ως επενδυτές, αρχίζουν να «φεύγουν» από το πετρέλαιο και διαφοροποιούν από τώρα τα χαρτοφυλάκιά τους και μάλιστα με  ριζικό τρόπο (βλ. ακόμη και την μεγάλη συμμετοχή σαουδαραβικών κεφαλαίων  στο AirBnB).
Επιμένουν βέβαια στα καθιερωμένα οι διάφοροι δεινόσαυροι: Οι ΗΠΑ του Τραμπ με τις εξορύξεις σχιστολιθικών υδρογονανθράκων, η Ρωσία του Πούτιν με το αέριο των αρκτικών περιοχών και τη χρήση του Αρκτικού Ωκεανού που ξεπαγώνει ως θαλάσσιας οδού μεταφοράς υγροποιημένου αερίου (LNG) προς την Άπω Ανατολή, οι ...BMW και Σία με την εμμονή στα ΙΧ με κινητήρες Diesel κ.ο.κ.
Στην Ελλάδα, ως συνήθως, οι σχεδιαστές οικονομικής πολιτικής επιμένουν στη βραχυπρόθεσμη λογική. Το «νέο σχέδιό μας» είναι ακόμη μια γρήγορη «αρπαχτή»: Ό,τι προλάβουμε· τελευταίοι στην ουρά τρέχουμε πίσω από την τεχνολογία που φεύγει σιγά σιγά από το προσκήνιο. Όπως κάναμε στις πολλές δεκαετίες που πέρασαν με την οικοδομή-φούσκα. Ή και με τις επενδύσεις σε πανάκριβες οδικές μεταφορές (βλ. τώρα τα διόδια ως παράγοντα κόστους) την εποχή που οι Γάλλοι και άλλοι έστηναν σιδηροδρομικές μεταφορές υψηλής ταχύτητας χαμηλού κόστους (TGW). 
Και άς υποθέσουμε ότι θα βρεθεί φυσικό αέριο ή πετρέλαιο, σε υπολογίσιμα κοιτάσματα, εντός του ελληνικού οικονομικού χώρου (άν και οι πιθανότητες δεν είναι με το μέρος μας, γιατί τα μόνα που είναι μέχει τώρα σίγουρα στη Μεσόγειο ή στη Βαλκανική Χερσόνησο είναι μικρά εξαντλημένα κοιτάσματα - φυσικού αερίου στις ιταλικές θάλασσες, πετρελαίου στη Ρουμανία, Αλβανία, Θάσο). Αλλά άς υποθέσουμε ότι η τύχη δουλεύει μόνον για την Ελλάδα!
Και μετά την (πιθανότατη) τεχνολογική αλλαγή; Θα έχουν τα παιδιά μας τί; 
Θα έχουν μια ακόμη σκασμένη ελληνική φούσκα.[3]

Γιώργος Β. Ριτζούλης

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[*] Φρίντριχ Νίτσε: Η Γέννηση της Τραγωδίας (1872), κεφάλαιο 15. Βλ. και Μάκης Καραγιάννης: Μικρό και αλαζονικό έθνος - Δοκιμές ελληνικής αυτογνωσίας, Eπίκεντρο 2018
[1] Jürgen Habermas, Communication and the Evolution of Society, Βοστώνη 1979, σ. 97. Βλ. και Jean Cohen: «Why more Political Theory?», στο περιοδ. Telos, τεύχ. 40, 1979, σελ. 93
[2] Βλ. Δ. Κανελλόπουλος, «Ο Τσίπρας, ο Πορτοσάλτε και οι διακοπές σε ένα κότερο» (Εφημερίδα των Συντακτών, 6.05.2019)
[3] Βλ. και «Πανελλαδική διαδήλωση κατά των εξορύξεων στην Περιφέρεια Ιωαννίνων» (Εφημερίδα των Συντακτών, 20.04.2019) και «ΟΗΕ: Η Φύση πορεύεται προς την καταστροφή εξαιτίας του ανθρώπου» (Εφημερίδα των Συντακτών, 6.05.2019)