Έλλειμμα κατανεμητικής δικαιοσύνης & έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης. Ο φαύλος κύκλος της δομικής θεσμικής αποτυχίας

Αυτό που δεν μπορούν (γιατί δεν θέλουν) να ομολογήσουν τα πολιτικά κόμματα, το κυβερνών και τα αντιπολιτευόμενα, το προσωπικό τους και όλα τα μέσα ενημέρωσης (φιλοκυβερνητικά και φίλια προς τους αντιπολιτευόμενους, τυπωμένα, τηλεοπτικά ή διαδικτυακά), το εξέφρασε δημόσια ένας νομικός, αντιπρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου - ο οποίος, μάλλον, θα είναι από τους μονίμως μειοψηφούντες στο επίμαχο θέμα. Γράφει λοιπόν ο Ιωάννης Σαρμάς στην αρχή του άρθρου του «Η λήψη υπόψη εμπειρικών δεδομένων κατά τον έλεγχο της συνταγματικότητας διατάξεων με τις οποίες επιβάλλεται περικοπή αποδοχών (το ζήτημα της “αιτιολογίας” του νόμου)» → pdf. Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο προς τιμή του ομότιμου καθηγητή Συνταγματολόγου Αντώνη Μανιτάκη και προδημοσιεύεται στον ιστοχώρο www.constitionalism.gr του Ομίλου «Αριστόβουλος Μάνεσης» (ο όμιλος ασχολείται με θέματα συνταγματικού δικαίου, συνταγματικής θεωρίας και ιστορίας): 

Αν η χώρα εμφανίζει χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, δεν μπορεί να δανεισθεί στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων με βιώσιμο επιτόκιο, και η οικονομική κατάσταση δεν επιτρέπει αύξηση των φόρων, τότε ο μόνος τρόπος για να αυξηθούν οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων και οι συντάξεις εν γένει, είτε συνολικώς είτε κατά κατηγορίες, είναι η αναδιανομή της δημόσιας δαπάνης. Για να ωφεληθούν κάποιοι, κάποιοι άλλοι πρέπει αναγκαίως να στερηθούν. Επομένως, όταν υπό τις πιο πάνω συνθήκες κηρύσσονται από τα δικαστήρια ως αντισυνταγματικές ρυθμίσεις που αφορούν μισθούς ή συντάξεις καταβαλλόμενες από δημόσιο χρήμα, η συμμόρφωση με τις αποφάσεις αυτές σημαίνει ότι κάποια άλλη κατηγορία δημόσιας δαπάνης πρέπει αναγκαστικά να μειωθεί. 

Αυτή η αμείλιχτη πραγματικότητα δεν μπορεί να αγνοείται κατά την περαιτέρω εφαρμογή της νομολογίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων περί αντισυνταγματικότητας των «μνημονιακών» περικοπών σε μισθούς και συντάξεις. Δεν το επιβάλλει όμως αυτό μόνον η αναπόφευκτη πραγματικότητα. Όπως θα επιχειρηθεί να καταδειχθεί στη συνέχεια, το επιβάλλουν και οι ίδιες οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η σχετική νομολογία [...]                                           [...] Το πρακτικό ενδιαφέρον της ενασχόλησης με το ζήτημα αυτό είναι μείζον. Η δημοσιονομική διακύβευση από την κήρυξη ως αντισυνταγματικών των «μνημονιακών» περικοπών υπολογίζεται σε ποσά που ασφαλώς, αν είναι ακριβή, όχι μόνο θα ανατρέψουν τη δημοσιονομική ισορροπία για πολλά χρόνια, αλλά ακόμη θα επιβάλουν μια αναδιανομή του εθνικού πλούτου μη ελεγχόμενη από την πολιτική εξουσία [...] (βλ. το άρθρο σε → pdf ← / ο τονισμός με πλάγια γράμματα του Γ. Ρ.)

Αυτό που γράφει ο Ι. Σαρμάς είναι σαφές· το ίδιο, κανονικά, δεν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό. Χρειάζονται όμως μερικές παρατηρήσεις για τον (ομόψυχο) τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το ίδιο ζήτημα από την κυβερνώσα και τις αντιπολιτευόμενες πλευρές του πολιτικού φάσματος, από άλλους θεσμικούς παράγοντες (π.χ. ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Στουρνάρας) και από όλα ανεξαιρέτως τα ΜΜΕ, σε αντιπαραβολή με τη γνώμη του Ι. Σαρμά. 

1. Όσοι από τους παραπάνω πολιτικούς και θεσμικούς παράγοντες και τους σχολιαστές των πολιτικών και κοινωνικών μας πραγμάτων ομολογούν - και όταν το ομολογούν - ότι αυτές οι αποφάσεις «περί αντισυνταγματικότητας» δημιουργούν πρόβλημα, μιλούν αποκλειστικά και μόνον για το πρόβλημα της ανατροπής της δημοσιονομικής ισορροπίας, που θα προκύψει (ή ενδέχεται να προκύψει) ως δευτερογενές επακόλουθο, ως επίπτωση αυτών των δικαστικών αποφάσεων. Ποτέ όμως δεν μιλούν για το πρωτογενές πρόβλημα, το οποίο δημιουργούν ούτως ή άλλως αυτές οι αποφάσεις και - το κυριότερο - είναι ζήτημα κανονιστικό, ζήτημα δικαιοσύνης και ισονομίας, όχι «τεχνικό», και σε τελευταία ανάλυση θέτει υπό αίρεση βασικές αρχές του δημοκρατικού κράτους δικαίου. 
Την ίδια παράλειψη την βλέπουμε ακόμη και στην επιχειρηματολογία σημαντικών μελετητών της πολιτικής επιστήμης, μολονότι θα ήταν αναμενόμενο, ως ακαδημαϊκοί πολιτικοί επιστήμονες (και όχι, π.χ., οικονομολόγοι), να επικεντρωθούν στην πτυχή του θέματος που άπτεται του πυρήνα της πολιτικής δημοκρατίας.

Αντίθετα, ο Ι. Σαλμάς γράφει για το κανονιστικό πρόβλημα με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο και μάλιστα εντοπίζει την πιο κρίσιμη πτυχή του: Ότι αυτό θίγει τα ίδια τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος - ή άν προτιμάμε μια πιο μετριοπαθή έκφραση, υπονομεύει την ποιότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας: «Για να ωφεληθούν κάποιοι, κάποιοι άλλοι πρέπει αναγκαίως να στερηθούν», γράφει. Και συνεχίζοντας, μας θυμίζει ότι πρόκειται για «ποσά που ασφαλώς, αν είναι ακριβή, όχι μόνο θα ανατρέψουν τη δημοσιονομική ισορροπία για πολλά χρόνια, αλλά ακόμη θα επιβάλουν μια αναδιανομή του εθνικού πλούτου μη ελεγχόμενη από την πολιτική εξουσία».

2. Εν όψει των επερχόμενων τριπλών εκλογών, οι επιπτώσεις αυτής της (φαινομενικά μόνον) παράδοξης «ομοψυχίας» της κυβέρνησης, των αντιπολιτευόμενων και των ΜΜΕ, οι οποίοι - όλοι μαζί με μια ψυχή - αρνούνται να αναγνωρίσουν και να ομολογήσουν το κανονιστικό πρόβλημα που προκύπτει απευθείας από τις δικαστικές αποφάσεις, μπορεί, απρόβλεπτα για πολλούς αλλά όχι ανεξήγητα άν σκεφτεί κανείς λογικά, να λάβουν, πιο έντονα από το παρελθόν, άμεσα πολιτικό χαρακτήρα.

Είναι γεγονός διαπιστωμένο από καιρό - και όχι μόνον στην Ελλάδα - ότι αυτοί που κατανοούν ότι είναι μονίμως οι «ριγμένοι» στην κατανομή του εθνικού πλούτου, πηγαίνουν με πολύ λιγότερο ενθουσιασμό στις κάλπες, σε σύγκριση με τους «άλλους». Γιατί οι άνεργοι, οι (εναπομείναντες) συνήθεις μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα και ιδίως τα νέα αγόρια και κορίτσια, άνεργα ή με υποκατώτατους και ανθ-υποκατώτατους μισθούς, έχουν τις ίδιες αντιληπτικές ικανότητες με όλους τους άλλους πολίτες. Και όσο περισσότερο διαπιστώνουν ότι η μητρυιά Ελλάς φροντίζει μόνον για τους αγαπημένους κανακάρηδές της, τόσο λιγότερη διάθεση τούς απομένει για να παίζουν εσαεί το ρόλο της Σταχτοπούτας. Άν, πέρα από τη διαρκή κατανεμητική ασυμμετρία, βλέπουν τώρα και τη θεσμική ανα-διανομή, αναδιανομή εκ των κάτω προς τα άνω, με τη βούλα των ανώτατων δικαστικών θεσμών αλλά χωρίς δημοκρατική πολιτική νομιμοποίηση (όπως εύστοχα υπονοεί ο Ι. Σαρμάς), πόσο θα τους συγκρατήσουν οι όποιες αναστολές του καλού πολίτη (ακόμη και όταν υπάρχουν) να μη «ψηφίσουν με τα πόδια», σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση από άλλες, προηγούμενες εκλογές; O Μάης προσφέρεται για μικρές εκδρομές. Ο Σεπτέμβριος επίσης.
Αλλά σε περίπτωση που συμβεί αυτό το «κακό», το πιθανότερο είναι ότι οι αδιόρθωτα μύωπες θα κυττάνε πάλι το δάχτυλο που τους δείχνει το φεγγάρι και όχι το ίδιο το φεγγάρι. Όπως ακριβώς κάνουν τώρα με τις δικαστικές αποφάσεις (βλ. 1), το πολιτικό προσωπικό και τα ΜΜΕ θα κλαίνε και θα οδύρονται για τη δευτερογενή επίπτωση, για το σύμπτωμα, και θα κάνουν πως δεν βλέπουν την κανονιστική αποτυχία του πολιτικού συστήματος και του όλου θεσμικού πλαισίου που το διέπει, την αρρώστεια που κατατρώει τα σωθικά της δημοκρατίας: Θα επικρίνουν αυτούς που δεν ψηφίζουν (ιδίως τους νέους), αλλά δεν θα αρθρώνουν λέξη για την ουσία, η οποία έγκειται στην έλλειψη πολιτικής αντιπροσώπευσης ολόκληρων κοινωνικών ομάδων· στο γεγονός ότι μεγάλες ομάδες πολιτών, οι άνεργοι, οι συνήθεις μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα και ιδίως οι συνήθεις νέοι κάτω των 35, δεν αντιπροσωπεύονται πολιτικά - γιατί εξαιτίας της θέσης τους μέσα στις σχέσεις παραγωγής δεν μπορούν να είναι «καλοί πελάτες» όπως είναι κάποιες καλοταϊσμένες με παροχές και πηγές εγγυημένων προσόδων ανώτερες μερίδες των μεσοστρωμάτων - και δεν περνά η φωνή τους από τα φίλτρα των μέσων ενημέρωσης - γιατί δεν ανήκουν στα κοινωνικά-πολιτικά target groups των Μέσων.
Στους νέους συμπολίτες συμπεριλαμβάνονται βέβαια και όσοι μετανάστευσαν λόγω κρίσης. Αυτοί δεν είναι τόσο εύπιστοι  ώστε να εντυπωσιαστούν από τα κροκοδείλια δάκρυα της ΝΔ (και όχι μόνον της ΝΔ) για το brain drain ή την υποκριτική δημαγωγία για ψήφο από το εξωτερικό. Ξέρουν πολύ καλύτερα από τον μέσο πολίτη ποιοί, πώς και γιατί διαχειρίστηκαν την κρίση όπως την διαχειρίστηκαν, από το 2009 μέχρι σήμερα, και μπορούν να καταλάβουν πώς και γιατί γλίστρισε το ελληνικό κάρο στη χαράδρα. Έχουν επίσης ως μέτρο σύγκρισης, το πόσο διαφορετικά από την Ελλάδα χειρίστηκαν τις δικές τους κρίσεις εντός της ευρωζώνης οι άλλες χώρες με «μνημόνια» - Πορτογαλία, Ιρλανδία, Κύπρος. Μπορούν να διερευνήσουν πόσο διαφορετικά μείγματα μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής και «εσωτερικής υποτίμησης», δηλαδή μείωσης του ολικού κόστους παραγωγής (το οποίο στην Ελλάδα διογκώνουν και οι δυσανάλογα υψηλές εγγυημένες πρόσοδοι ««καλοταϊσμένων» ομάδων που αναφέρθηκαν) και όχι επικεντρώνοντας μόνον στο μισθολογικό κόστος, εφάρμοσαν οι άλλες χώρες. Οι χώρες αυτές, δεν μεταχειρίστηκαν τους δικούς τους νέους στον ίδιο βαθμό που μεταχειρίστηκε η Ελλάδα τη νεολαία της ως «κρέας για τα κανόνια», προκειμένου να επιζήσει το μή βιώσιμο πελατειακό σύστημα. Ο χειρισμός εκ μέρους της Πορτογαλίας, που μοιάζει κάπως με την Ελλάδα, λέει πολλά. 
Οι Έλληνες νέοι που μετανάστευσαν ή είναι ακόμη εδώ, τώρα πια ξέρουν ότι η απόφαση να ριχτούν στον Καιάδα η νεολαία και οι μισθωτοί του ΙΤ ήταν εγχώρια πολιτική απόφαση  - και όχι των δανειστών. Ήταν μια κορύφωση της διαγενεακής και ταξικής σκληρότητας για να μη πληρώσουν το κόστος της κρίσης οι ωφελημένοι από τη φούσκα που γέννησε την κρίση· και για να πληρώσουν κάποιοι άλλοι λιγότερο από όσο τους αναλογεί.
Βέβαια, το τελικό αποτέλεσμα, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα μετά τις εκλογές, θα είναι ο τέλειος φαύλος κύκλος: Το πολιτικό προσωπικό και τα ΜΜΕ θα γράψουν στα πιο παλιά τους υποδήματα αυτούς τους «αποκλίνοντες» πολίτες, με ακόμη μεγαλύτερη πώρωση και κυνισμό από πριν. Αλλά μόνον βραχυπρόθεσμα, γιατί μεσο-μακροπρόθεσμα η δομική θεσμική αποτυχία εκδηλώνεται με άλλου είδους κρίσεις, ασύγκριτα πιο καταστροφικές από μια εκλογική αναμέτρηση με πολύ μικρό ποσσοτό συμμετοχής· όπως π.χ. η κρίση που ξέσπασε το 2009-2010. Αλλά και βραχυπρόθεσμα, βλέποντας τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές, τα αποτελέσματά τους και πώς μοιράστηκαν στις παρατάξεις αυτοί που πήγαν τελικά να ψηφίσουν, ίσως δεν θα είναι όλο το πολιτικό προσωπικό αμετανόητα ευχαριστημένο γι' αυτόν τον ανθρωποδιώχτη.

Προπαντός το κυβερνών κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που επιχειρεί τώρα να λύσει ένα όντως δύσκολο «σταυρόλεξο» με τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες δυνητικών ψηφοφόρων του, μπορεί μετά το τέλος αυτής της σειράς εκλογών να βρεθεί στην άβολη θέση εκείνου που αυτοοικτίρεται με λόγια του τύπου «στερνή μου γνώση να σ' είχα πρώτα». Όμως και αυτό θα είναι μόνον λυπηρό σύμπτωμα, κακό για τον ΣΥΡΙΖΑ, κακό αναμφίβολα για τους προοδευτικούς πολίτες και τις πολιτικές συμμαχίες τους, ωστόσο κακό δευτερογενές. Εδώ και μερικές δεκαετίες - και πριν την κρίση - κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται. Αλλά αυτό που μένει και οξύνεται όλο και περισσότερο, είναι το μεγάλο κανονιστικό πρόβλημα της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας μας, το έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης που αφήνει «εκτός παιχνιδιού» μεγάλες ομάδες πολιτών και ιδίως τους νεότερους.

3.«Τί να κάνουμε όμως; Αυτή είναι η διάρθρωση των θεσμών μας, αυτό επιβάλει η διάκριση των εξουσιών, αυτά είναι τα προβλεπόμενα αρμόδια ανώτατα δικαστήρια - Συμβούλιο Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο, Μισθοδικεία - που κρίνουν τι είναι συνταγματικό και τί δεν είναι. Και η εκτελεστική εξουσία οφείλει να πειθαρχεί στις αποφάσεις τους». Ως προς τον τύπο, σωστή η δικαιολογία· αλλά πόσο παίρνει κι αυτή στα σοβαρά τη νόσο που μαίνεται στα σωθικά της δημοκρατίας, δηλαδή το κανονιστικό ζήτημα; Με δικαιολογίες δεν βελτιώνεις τα εσφαλμένα, και μάλιστα άν η αποτυχία είναι δομικής φύσης.

Μολονότι φαίνεται (και είναι) αδιέξοδο, πολλά μπορούν να ειπωθούν στο σημείο αυτό. Έστω και μόνον στο καθαρά τυπικό θεσμικό επίπεδο, ελλείψει ζωντανών κινημάτων της κοινωνίας και ελλείψει ευρέως διαλόγου στη δημόσια σφαίρα για την ποιότητα της αντιπροσωπευτικής μας δημοκρατίας. Π.χ. πολλά μπορούν να ειπωθούν για τη συνταγματική μεταρρύθμιση που επεξεργάστηκε η παρούσα Βουλή: Κυοφορούσε ολόκληρο βουνό και γέννησε ποντίκι. Ή για το γεγονός ότι το μεταπολιτευτικό πολιτικό μας σύστημα και ο νομικός μας πολιτισμός δεν θέλησε και δεν θέλει να έχει η Ελληνική Δημοκρατία ένα κανονικό Συνταγματικό Δικαστήριο (θυμάμαι και την σφόδρα αρνητική στάση του Α. Μανιτάκη, ακατανόητη θα έλεγα, αλλά δεν είμαι νομικός για να έχω έγκυρη γνώμη)· αντίθετα, επέλεξε αυτές τις εμβαλωματικές θεσμικές λύσεις για τον έλεγχο της συνταγματικότητας. Φυσικά, υπήρχαν και υπάρχουν πραγματικοί λόγοι που επέλεξαν αυτό! Αλλά, μάλλον, δεν συμπίπτουν με τους πολιτικής φύσης φόβους του Α. Μανιτάκη για ένα Συνταγματικο Δικαστήριο.
Και πέρα από τα τυπικά, άς κάνουμε και έναν έλεγχο εμπειρικό στον «ναό», όπου πολλοί από τους ιερείς του διεκδικούν να κρίνουν χωρίς να κρίνονται: Πόσοι από τους δικαστές που απαρτίζουν αυτά τα εκ των ενόντων όργανα - Συμβούλιο Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο, Μισθοδικεία κτλ - είναι συνταγματολόγοι; Θα μου πείτε, όλοι νομικοί είναι. Ωραία, αλλά και οι αρχιτέκτονες μηχανικοί είναι, και οι πολιτικοί μηχανικοί εξίσου. Όπως και οι ναυπηγοί και οι αεροναυπηγοί. Είδατε όμως πολλούς αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς να επιλύουν προβλήματα ναυπηγικής ή αεροναυπηγικής;

Ούτως ή άλλως το αδιέξοδο φαίνεται αλλά δεν ομολογείται. Θα δούμε άν οι εκλογές με κάποιο τρόπο θα βοηθήσουν λίγο να ομολογηθεί. Ή - ελλείψει ζωντανών κινημάτων της κοινωνίας και ελλείψει ευρέως διαλόγου στη δημόσια σφαίρα για την ποιότητα της αντιπροσωπευτικής μας δημοκρατίας - θα βοηθήσουν να ξανακρυφτεί κάτω από το χαλί· και αυτό το δομικό ελάττωμα της ελληνικής μεταπολιτευτικής δημοκρατίας, μαζί με άλλα, να ξεσπάσει εν καιρώ σε νέες εξίσου μεγάλες ή μεγαλύτερες κρίσεις.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

«Επαγγελματικές διαστροφές» νομικών & οικονομολόγων. Βολεύουν βολεμένους, βλάπτουν τη δημοκρατία το ίδιο
 

Η παραίτηση του Προέδρου του Συμβουλίου Επικρατείας: Άργησε, άργησε πολύ
 
Για το τέλος των μνημονίων και για το νέο τσίρκο που έρχεται στην πόλη μας
 
Δυσλειτουργίες της δημοκρατίας και των θεσμών του κράτους, στην «ειδική περίπτωση» Ελλάδα και αλλού στη Δύση

 

Ατζέμογλου & Ρόμπινσον: → Αλληλοτροφοδοτούμενες πτυχές της ανισότητας - οικονομική, πολιτική, ανισότητα προσφερόμενων ευκαιριών

Η όξυνση της κοινωνικής και διαγενεακής ανισότητας βλάπτει σοβαρά τη δυναμική της κοινωνίας και της οικονομίας· στον μεταπολεμικό κόσμο, πολλή εμπειρία τεκμηριώνει ότι είναι μιά από τις αιτίες της παρακμής των εθνών

Τοξικές λέξεις (και πράξεις) που στοίχειωσαν το 2018, σημειώσεις «εσωτερικής» (ή εμμενούς - immanent) κριτικής - Μέρος Α' / Β'


 

Ηλίας Νικολαίδης: Οι Επιπτώσεις της Κρίσης στα εισοδήματα των Ελλήνων - Μια Έρευνα της διαΝΕΟσις (διαΝΕΟσις, Νοέμβριος 2018) 

Γιάννης Βούλγαρης: Αναδιάταξη ή παγίωση του διχασμού; Παθογενής κοινωνική δομή και πολιτική ανατροφοδότηση