Γιούργκεν Χάμπερμας, για τις εκλογές στη Γαλλία: Ανησυχία, σήμα κινδύνου και η αναπόφευκτη αναδιάταξη των δυνάμεων

© Die ZEIT Nr. 17/2017 - Jürgen Habermas: Eine Umgruppierung der Kräfte ist überfällig, 19.4.2017

 

Die Zeit: Κύριε Χάμπερμας, τί σκέψεις σας προκαλεί αυτή η ασαφής πολιτική κατάσταση στη Γαλλία;

Jürgen Habermas: Παρατηρώ ότι οι Γάλλοι συνάδελφοι αντιμετωπίζουν τα πράγματα με κάπως συναισθηματικό τρόπο. Για όσο αντιμετωπίζουμε μια οξυμένη κρίσιμη κατάσταση απλά και μόνον θρηνώντας, γινόμαστε και εμείς ένα σύμπτωμα αυτής της κατάστασης. Απ' αυτή την άποψη, εμείς, ως ενδιαφερόμενοι γείτονες, βρισκόμαστε στην βολική, άνετη θέση του παρατηρητή των διαδραματιζόμενων στην άλλη πλευρά του Ρήνου. Από την άλλη πλευρά, μου λείπει η επαφή με τα καθημερινά δρώμενα στη Γαλλία. Με αυτή την επιφύλαξη, θεωρώ ότι η πολιτική κατάσταση στη Γαλλία δεν είναι μόνον ασαφής, αλλά επίσης αποκάλυψε σημάδια μιας ευπρόσδεκτης διαδικασίας αποσαφήνισης.

Die Zeit: Όμως, πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος από την κατάσταση κρίσης της Πέμπτης Δημοκρατίας, από την κατάρρευση των αριστερών και των συντηρητικών κομμάτων, αλλά και από μια ενδεχόμενη προεδρία της Μαρίν Λε Πεν;

Jürgen Habermas:  Η εξωκομματική υποψηφιότητα του Εμμανουέλ Μακρόν, αν αποβεί επιτυχής, θα γίνει ένα ορόσημο στη μεταπολεμική ιστορία της Γαλλικής Δημοκρατίας. Με την πρωτοβουλία αυτή, μπορεί να διαλυθεί μια κατάσταση που έχει παγιοποιηθεί ανάμεσα στα στρατόπεδα της πολιτικής Αριστεράς και της πολιτικής Δεξιάς. Άν σ' αυτή την πρωτοβουλία περιλαμβάνεται και η διεκδίκηση ενός ρόλου υπερκομματικού, τότε στ' αυτιά ενός αριστερού όπως εγώ, αυτό θα ηχούσε ως σήμα κινδύνου: όποιος νομίζει ότι είναι πάνω από τα κόμματα, δεν είναι απολιτικός, αλλά επικίνδυνος. Όμως, είναι πιο πιθανό, ο υποψήφιος Μακρόν, που έχει πολλές προοπτικές εκλογικής επιτυχίας, να δώσει το έναυσμα για μια ληξιπρόθεσμη, αναπόφευκτη αναδιάταξη των δυνάμεων. Είναι εμφανές ότι τα δύο παραδοσιακά πολιτικά στρατόπεδα που έχουν καταστεί ανίκανα για μεταξύ τους συμβιβασμούς και απλά αλληλοπαρεμποδίζονται και αλληλοεξουδετερώνονται, δεν είναι σε θέση να πολώσουν την πολιτική βούληση του λαού με γνώμονα τα πραγματικά σημαντικά θέματα. Μόνον αυτό θα μπορούσε να βγάλει τον αέρα από τη φούσκα του αριθμητικά-δημοσκοπικά μεγαλύτερου σήμερα κόμματος του Εθνικού Μετώπου. 

Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι το «υπέρ» ή «κατά» των Βρυξελλών, αλλά μόνον το «πώς» της συνεργασίας που πρέπει να προωθηθεί. Μια συνέχεια κατά τα ειωθότα - «business as usual», με λαούς από τους οποίους έχουν αφαιρεθεί τα δημοκρατικά δικαιώματα και ανακαλούνται στην τάξη με την βοήθεια οικονομικών κινήτρων, θα επισφραγίσει την αποσύνθεση. Αρκούν δύο φράσεις-κλειδιά: Θέλουμε έναν κοινό ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο προς όφελος των επιχειρήσεων; Ή μήπως - ιδιαίτερα μετά την Brexit και τον Τραμπ - θέλουμε έναν πυρήνα της Ευρώπης ικανό να ενεργεί πολιτικά σε παγκόσμιο επίπεδο, επειδή τα εθνικά κράτη μας είναι πολύ αδύναμα και δεν μπορούν, το καθένα μόνο του, να υπερασπιστούν τον ελεύθερο τρόπο ζωής μας και να ασκήσουν αποτελεσματική επιρροή για τον πολιτικό ανασχεδιασμό του καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών, ο οποίος έχει καταστεί ανεξέλεγκτος;

 

Die Zeit: Πόσο έντονα τροφοδοτεί την πανευρωπαϊκή κρίση η κατάσταση στη Γαλλία;

Jürgen Habermas: Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίστροφο: Αυτό που έφερε στο προσκήνιο τον λαϊκισμό της Δεξιάς είναι πρώτα-πρώτα η ανικανότητα των εθνικών κυβερνήσεων να συνεργαστούν στις Βρυξέλλες. Ένα χαρακτηριστικό, δραματικό παράδειγμα είναι η πολιτική για την κρίση που επιβλήθηκε υπό την σκηνοθεσία της γερμανικής κυβέρνησης και η οποία δεν έδωσε λύση στην ακόμη υποβόσκουσα δημοσιονομική κρίση, αλλά επιτάχυνε την απόκλιση μεταξύ των εθνικών οικονομιών του Βορρά και του Νότου και έχει διχάσει βαθειά την Ευρώπη. Στις απομονωμένες μεταξύ τους εθνικές δημόσιες σφαίρες, οι δυσαρέσκειες που υποδαυλίζονται αμοιβαία συνοψίζονται και κορυφώνονται στο απροσανατολιστικό, εντελώς εσφαλμένο σύνθημα «να φύγουμε μακριά από τις Βρυξέλλες». Στην πραγματικότητα, αυτοί που κάθονται εκεί ως συνεργοί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι οι ίδιες οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών, οι οποίες έχουν πει σε όλες αυτές τις πολιτικές για την κρίση «ναι και αμήν»

Die Zeit: Έρχονται ελπιδοφόρες αναλαμπές από τον πολιτισμό και την πνευματική παράδοση του μεγάλου γαλλικού έθνους;
Jürgen Habermas: Ασφαλώς, στην αποπνικτική και διαλυτική ηττοπάθεια που έρχεται από το μυθιστόρημα Υποταγή του Μισέλ Ουελεμπέκ (Michel Houellebecq) δεν μπορεί να βρεί κανείς παρηγοριά και ανακούφιση. Ούτε στο μακάβριο θέαμα των διανοούμενων, οι οποίοι μετακινούνται από αριστερά προς τα δεξιά και έχουν χάσει κάθε είδους πυξίδα. Η Γαλλία,  με τους δασκάλους της του Διαφωτισμού, τους φιλοσόφους, από τον Βολταίρο μέχρι τον Ρουσσώ, έχει προσφέρει στην σύγχρονη Ευρώπη μεγάλες μορφές διανοουμένων και όχι μόνον. Τα έργα τους δημιούργησαν τον ανεξάρτητο και αυτο-κριτικό τρόπο σκέψης, ο οποίος διαμόρφωσε τις απαρχές της σκέψης ακόμη και του Καντ, του πιο σημαντικού και πολιτικά ανένδοτου Γερμανού φιλοσόφου. Αυτό το ένθερμο, αδιάλλακτο, ανυποχώρητο στις μόδες πνεύμα διατηρήθηκε στη Γαλλία μέχρι και τη δική μου γενιά - και μάλιστα, όταν σκέφτομαι τον Πιερ Μπουρντιέ (Pierre Bourdieu), τον Ζακ Ντεριντά (Jacques Derrida) και τον Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault), ειδικά σ΄ εκείνους που επανεξέτασαν τη διαλεκτική του Διαφωτισμού, χωρίς να προδώσουν το πνεύμα του. Σήμερα, τέτοιες φωνές λείπουν από τον δημόσιο λόγο. Όμως είμαι βέβαιος ότι νεότεροι εμνευσμένοι από το παράδειγμά τους θα αδράξουν την ευκαιρία.

Αυτό το κείμενο ήταν μέρος ενός κοινού εγχειρήματος της γερμανικής εφημερίδας Die Zeit και της γαλλικής εφημερίδας Le Monde, στα πλαίσια του οποίου 20 Γερμανοί διανοούμενοι και συγγραφείς εξέθεσαν τι τους ανησυχεί εν όψει των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία. Με την επαπειλούμενη νίκη της Marine Le Pen, έρχεται το τέλος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης; Σκοπός ήταν να φωτισθεί το διακύβευμα και να αναπτυχθεί διάλογος που δεν θα χαρακτηρίζεται από δυσαρέσκειες και προκαταλήψεις, αλλά από μια καρποφόρα και κριτική ανταλλαγή σκέψεων μεταξύ της γερμανικής και της γαλλικής πλευράς.

Οι άλλοι συγγραφείς είναι: Thea Dorn, Peter Sloterdijk, Ulrich Wickert, Wolfgang Streeck, Alice Schwarzer, Michael Kumpfmüller, Armin Nassehi, Ulrich Peltzer, Hans Ulrich Gumbrecht, Nora Bossong, Michael Krüger, Barbara Vinken, Ingo Schulze, Anne Weber, Heinz Bude, Thomas Ostermeier, Sibylle Lewitscharoff, Frank Schätzing και Martin Walser.
Οι ερωτήσεις που υπάρχουν σ' αυτό το κείμενο αρχικά δόθηκαν στον Χάμπερμας προκειμένου να αποτελέσουν, απλά και μόνον, αφορμές για σκέψεις. Όμως, επέλεξε να μην συντάξει ένα συνεχές κείμενο, αλλά να απαντήσει άμεσα στις ερωτήσεις όπως γίνεται στις συνεντεύξεις. 

 

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση η ελληνική μετάφραση του άρθρου του Frédéric Lordon «Μακρόν, ο σπασμός του συστήματος» (Le Monde Diplomatique, «Macron, le spasme du système»)

   

  

  

Μετά την Κρίση: 

  

Φραντσίσκα Μπράντνερ, Σβεν Γκίγκολντ: Μόνον μαζί μπορούμε να μεταρρυθμίσουμε την Ευρώπη - Γάλλοι και Γερμανοί για καλύτερη Ευρώπη