Brexit: Τις επιπτώσεις θα τις υποστούν οι πολίτες και στις δύο πλευρές της Μάγχης. Οι δράστες υπεκφεύγουν - τώρα και δια των πρόωρων εκλογών

του Γιαν Ζελόνκα
 

© Die Zeit - Jan Zielonka: Brexit, yes, you will suffer as well, 29.3.2017

αναδ.: Can Europa make it? - Open Democracy / γερμανικά: © Die Zeit - Ja, auch Sie werden leiden

 

Πτωχευμένες περιφέρειες, συνθήκες εξαθλίωσης σε νοσοκομεία, υπερπλήρεις φυλακές: Η υλοποίηση της Brexit θα επηρεάσει τους πάντες στην Ευρώπη, όχι μόνον τους Βρετανούς, γράφει ο Πολωνός πολιτικός επιστήμονας, καθηγητής στην Οξφόρδη, Γιαν Ζελόνκα, ο οποίος έχει στο ενεργητικό του ένα πρωτότυπο, πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο για την Ευρώπη και τις προοπτικές της. Ωστόσο κανείς απο όσους δημιούργησαν αυτό το χάος δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Τώρα, οι κύριοι δράστες υπεκφεύγουν δια των πρόωρων εκλογών. «Ελληνικού τύπου» πολιτικαντισμός και στην πάλαι ποτέ κοσμοκράτειρα Αλβιόνα.

  

Τώρα είναι επίσημο. Το Ηνωμένο Βασίλειο επικαλέστηκε το Άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας και θα αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, μην το πάρουμε ελαφρά τη καρδία - αυτό δεν είναι fake news, είναι ένα ιστορικό γεγονός που θα αλλάξει δραματικά την Ευρώπη και την κατάσταση όλων μας. Με ταχύτητα πρόσω ολοταχώς κινούμαστε προς την πολιτική αποσύνθεση της ηπείρου μας και πολλοί θα βγούν χαμένοι απο την εξέλιξη αυτή. 

Μπορεί να μην το αισθανόμαστε ακόμη, αλλά η ζωή θα γίνει πιο δύσκολη και θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να επανορθωθεί η ζημιά. Η ζημιά αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοκαταστροφικού τύπου· οφείλεται στην πολιτική ανεπάρκεια, στο χαμηλό επίπεδο πολιτικής ικανότητας και στις δύο πλευρές της Μάγχης. Δεν ήταν μοιραίο να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε. Το σημερινό κατάντημα έχει κάτι το ειρωνικό και κωμικοτραγικό. 

Σκέφτομαι την Brexit αφενός ως ακαδημαϊκός και αφετέρου ως πολίτης. Ως ακαδημαϊκός αισθάνομαι μάλλον ευτυχής: Η Brexit είναι ένα θέμα συναρπαστικό για μελέτη και αυξάνει το κοινό που παρακολουθεί με ενδιαφέρον τη δουλειά μου. Όμως ως πολίτης, αισθάνομαι βαθύτατα δυσαρεστημένος. Μεγάλωσα στη Σιλεσία, περιοχή της Πολωνίας, πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και μια Ευρώπη χωρίς σύνορα ήταν το όνειρό μου. Σήμερα αυτό το όνειρό μου καταστρέφεται. Δεν θέλω να δω μπροστά μου νέα τείχη, δεν θέλω να παρακαλάω τις υπηρεσίες μετανάστευσης για να μου δώσουν βίζα· δεν θέλω να υποβάλλω αιτήσεις για άδεια εργασίας σε μια Ευρώπη την οποία θεωρώ σπίτι μου και πατρίδα μου.

[H διαπραγμάτευση της Brexit θα προκαλέσει χάος στην ΕΕ. Και δεν θα είναι εκεί ο Θείος Σαμ για να «νουθετεί», αλλά ο χαοτικός Θείος Τραμπ]

Μολονότι εδώ και πολλά χρόνια εργάζομαι και πληρώνω φόρους στο Ηνωμένο Βασίλειο, είμαι πάντα Πολωνός υπήκοος, έχω και ολλανδικό διαβατήριο, έχω και σπίτι στην Ιταλία. Η οικογένειά μου είναι σκορπισμένη σ' όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, το ίδιο και οι συνταξιοδοτικές εισφορές μου. Το να βλέπω εύκολα τους δικούς μου και το να έχω πρόσβαση στις ασφαλιστικές μου κρατήσεις, θα γίνει για μένα πολύ πιο δύσκολο μετά την Brexit. Αναρωτιέμαι αν κάποιος αρμόδιος θα με βοηθήσει να λύσω τα προσωπικά προβλήματα που μου προκαλούν τα νέα τείχη που σηκώνονται τώρα σε όλη την ήπειρο. 

Ίσως σκέφτεστε ότι η Brexit θα επηρεάσει μόνον νομάδες, όπως είμαι εγώ, και όχι ανθρώπους με σταθερό τόπο κατοικίας και εργασίας, όπως είστε ενδεχομένως εσείς. Άλλωστε, δεν σκοπεύατε να πάτε για διακοπές στη βροχερή Βρετανία· οπότε γιατί να ενοχλεί; Μην έχετε ψευδαισθήσεις: Η Brexit δεν θα είναι ένα φιλικό διαζύγιο και θα έχει επιπτώσεις σε όλους. Δεν θα είναι εύκολο να ξεμπερδέψουν με 20.000 νόμους και κανονισμούς του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, και στις δύο πλευρές του, υπάρχουν πολλοί που θα παίξουν το χαρτί του βέτο· και κάτω από τους προβολείς των Μέσων Ενημέρωσης που επικεντρώνουν στον ψυχολογικό και συναισθηματικό παράγοντα, αυτό, στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, θα έχει πιό σημαντικό ρόλο από τους λογικούς υπολογισμούς. 

Αυτή τη φορά ο Θείος Σαμ δεν θα είναι εκεί για να μας επαναφέρει όλους στα σύγκαλά μας. Στη θέση του θα είναι ο Θείος Τραμπ, ο οποίος ίσως προσθέσει κάτι ακόμη στα δικά μας μπλεξίματα. Η Brexit θα δημιουργήσει νέες διαχωριστικές γραμμές στην ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήδη προσπαθεί να καλοπιάσει την Πολωνία και την Ουγγαρία για να το βοηθήσουν στην δική του υπόθεσή του. Επίσης, η Brexit θα δημιουργήσει νέες διαχωριστικές γραμμές και μέσα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Σκωτία ήδη απαιτεί νέο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της. Δεν θα με εξέπληττε αν και οι δύο εταίροι των διαπραγματεύσεων - τόσο η ΕΕ, όσο και το Ηνωμένο Βασίλειο - διαλυθούν, ως αποτέλεσμα της Brexit.

Είναι παράλογη η σκέψη ορισμένων, ότι η Brexit μπορεί να είναι κάτι καλό για την ΕΕ. Ένας Ιταλός διπλωμάτης μου είπε πρόσφατα: «Μετά την Brexit, θα μπορέσουμε επιτέλους  να οικοδομήσουμε ένα πραγματικά κοινό ευρωπαϊκό σύστημα άμυνας». Ναι, σίγουρα: μόλις χάσαμε τον ένα από τους δύο σοβαρούς ευρωπαϊκούς στρατούς. Αυτή ήταν η απάντησή μου. Ένα νέο κτίριο που θα χτιστεί στις Βρυξέλλες για να στεγάσει ένα στρατηγείο δεν ισοδυναμεί με μια κοινή ευρωπαϊκή άμυνα. Με ποιούς θα δημιουργήσουμε έναν κοινό ευρωπαϊκό στρατό; Με τους Τσέχους και με τους Βέλγους; 

Ούτε μπορώ να δω μια αυστηρότερη ευρωπαϊκή ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα, τώρα που η νεο-φιλελεύθερη Βρετανία εγκαταλείπει την ενιαία αγορά. Η κυβέρνηση της Ρώμης ήδη προσπαθεί να προσελκύσει δισεκατομμυριούχους με έδρα στο Λονδίνο και τους «τραβήξει» προς την Ιταλία, προσφέροντάς τους φορολογικές απαλλαγές. Και άλλοι θα ακολουθήσουν σύντομα το παράδειγμα της Ιταλίας. Θα είναι ένας οικονομικός αγώνας δρόμου προς τα κάτω, προς τον πάτο, όχι προς την κορυφή. 

Μαζί με πιό πολλές «τρύπες» και καταφύγια για φοροαποφυγή, πιό πολύ πρεκαριάτο και πιό πολύ οικονομικό προστατευτισμό, θα δούμε και πτωχευμένες περιφέρειες συνθήκες εξαθλίωσης σε νοσοκομεία, υπερπλήρεις φυλακές, ασυντήρητους αυτοκινητόδρομους σε κατάσταση εγκατάλειψης και γέφυρες υπό κατάρρευση. Όπως πάντα, τα βάρη δεν θα διανεμηθούν ισόρροπα, πράγμα που θα δημιουργήσει και άλλες συγκρούσεις εντός και μεταξύ των επιμέρους κρατών της ΕΕ. Για να ξαναμπεί σε τάξη το χάος θα χρειαστούν πολλά χρόνια και θα χυθούν πολλά δάκρυα.

 

[H Brexit είναι ένα από τα πολλά επεισόδια της ανόδου ενός ισχυρού πολιτικού κινήματος που καταστρέφει την μετά το 1989 τάξη πραγμάτων]

Θα ήμουν πιο αισιόδοξος, άν η Brexit ως πρόβλημα αφορούσε μόνον την ΕΕ και την απόσχιση μιας χώρα από αυτήν. Η ΕΕ έχει κακές επιδόσεις τα τελευταία χρόνια· τώρα πιά, η «πραγματική αξία» της είναι «φουσκωμένη» με τεχνητό τρόπο, άν τη συγκρίνουμε με την πραγματική αξία που είχε δύο δεκαετίες νωρίτερα. Ωστόσο η Brexit είναι μόνον ένα από τα πολλά επεισόδια που σηματοδοτούν την άνοδο ενός ισχυρού πολιτικού κινήματος, το οποίο στοχεύει στην καταστροφή της αφήγησης, των θεσμών και της τάξης πραγμάτων μετά το 1989. Αυτό που δέχεται επίθεση δεν είναι μόνον η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά και η φιλελεύθερη δημοκρατία, το ελεύθερο εμπόριο, η μετανάστευση και η πολυπολιτισμική  κοινωνία, οι ιστορικές «αλήθειες» και πολιτικές ορθότητες, τα μετριοπαθή πολιτικά κόμματα και τα καθιερωμένα Μέσα Ενημέρωσης, ακόμη και η πολιτισμική ανοχή και η θρησκευτική ουδετερότητα.

Με λίγα λόγια, το διακύβευμα δεν είναι μόνον το μέλλον της ΕΕ, αλλά και το μέλλον της φιλελεύθερης ανοικτής κοινωνίας. 

Θα ήμουν πιο αισιόδοξος, άν η Brexit έδινε περισσότερη δύναμη και εξουσίες στους πολίτες της Ευρώπης. Οι υποστηρικτές της Brexit υποσχέθηκαν να επαναφέρουν την εξουσία από τις Βρυξέλλες στο Κοινοβούλιο του Westminster, όμως από το δημοψήφισμα της Brexit μέχρι σήμερα προσπαθούν να αφαιρέσουν από το Κοινοβούλιο του Westminster κάθε ουσιαστικό δικαίωμα λόγου πάνω στην έκβαση των διαπραγματεύσεων για την Brexit. Ας είμαστε ειλικρινείς: Στους ευρωπαίους πολίτες δεν θα δοθεί καθόλου ο λόγος για να εκφράσουν τη βούλησή τους όσον αφορά τις περίπλοκες διαπραγματεύσεις. Οι κομματικές ελίτ θα καυγαδίζουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και οι απλοί πολίτες θα είναι μετά αναγκασμένοι να ζήσουν με τις επιπτώσεις. 

[Σαν παιδί που βιώνει τις διαδικασίες διαζυγίου των γονέων του, χωρίς αυτό να έχει δικαίωμα λόγου]

Θα ήμουν πιο αισιόδοξος, άν η Brexit οδηγούσε σε αυτο-στοχασμό και αυτο-βελτίωση σε όλη την ήπειρο. Ωστόσο, κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για το χάος που προκλήθηκε. Οι πολιτικοί και στις δύο πλευρές της Μάγχης δακτυλοδεικτούν ο ένας τον άλλο. Στο Λονδίνο κατηγορούν την ΕΕ. Στις Βρυξέλλες κατηγορούν την δόλια Αλβιόνα. Αλλά όπως λέει και η παροιμία, χρειάζονται δύο για να χορέψουν ταγκό.
Το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ, με κάποιο τρόπο, θα πρέπει να συνυπάρξουν ο ένας δίπλα στον άλλο μετά την Brexit· όμως, προς το παρόν, μόνον μιλούν ο ένας μετά τον άλλο. Νιώθω σαν παιδί που υφίσταται τις μυστηριώδεις νομικές διαδικασίες του διαζυγίου μεταξύ των γονέων του που βρίσκονται σε κατάσταση σύγχυσης και το ίδιο έχει βρεί το μπελά του, χωρίς να έχει δικαίωμα λόγου, χωρίς κανείς να δίνει προσοχή στο παιδί. Εσείς, πώς νοιώθετε;

Ο Jan Zielonka (1955) είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στην Οξφόρδη και Ralf Dahrendorf Fellow στο St. Antony's College του ίδιου Πανεπιστημίου. Σπούδασε νομική και πολιτικές επιστήμες στα Πανεπιστήμια του Βρόκλαβ και της Βαρσοβίας (1977-1981). Έχει εργαστεί ως καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Βαρσοβίας, του Λέιντεν (Ολλανδία) και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας. Αντικείμενα της διδασκαλίας και έρευνάς του είναι η ευρωπαϊκή πολιτική και κοινωνία, με επίκεντρα τη Συγκριτική Πολιτική, τις Διεθνείς Σχέσεις και τη Θεωρία της Πολιτικής.
Σήμερα διευθύνει ένα μεγάλο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα τα Μέσα Ενημέρωσης και τη δημοκρατία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Έχει δημοσιεύσει 17 βιβλία, εκ των οποίων 5 μονογραφίες. Αρθρογραφεί τακτικά σε περιοδικά και εφημερίδες. Εργασίες του έχουν δημοσιευτεί στην Αγγλική, Πολωνική, Ρωσική, Κινεζική, Σλοβακική, Γερμανική, Ιταλική, Ισπανική και Γαλλική γλώσσα. 

Αρθρογραφία του Γιάν Ζελόνκα στην εφημερίδα Die Zeit
 
Ο Ζελόνκα στον ιστοχώρο Can Europa make it? - Open Democracy

The European Union today inhibits integration instead of enabling it - A conversation with Jan Zielonka (Res Publica Nowa/Visegrad Insight 1/2016|9, Green European Journal και Eurozine) 

 

Green European Journal, άρθρα του Γιαν Ζελόνκα 

Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ: Βρετανία, το δύστροπο παιδί της Ευρώπης. Η μακροχρόνια δύσκολη συμβίωση

   

Κόλιν Κράουτς: Η ιδέα του έθνους γίνεται καταχρηστικά πολιτικό εργαλείο. Με αφορμή την Brexit
  
Ιμμάνιουελ Βαλλερστάιν: Brexit, σύμπτωμα αναταραχής· χαοτικό και απρόβλεπτο παγκόσμιο σύστημα
  

Γιούργκεν Χάμπερμας: Brexit, λαϊκισμός εναντίον του καπιταλισμού στην χώρα που γεννήθηκε - Κοινωνική ανισότητα, μή εκπροσώπηση των αδύναμων στην πολιτική
  

Φλορίν Ποενάρου: Πετώντας πέτρες στο σκοτάδι - αυταπάτες αριστερών με τεμπέλικο μυαλό. Διαπιστώσεις με αφορμή τη Brexit
  

Γιώργος Β. Ριτζούλης: Από τη «Μαίρη Πόππινς» και τις «Γάτες», στον Μπόρις Τζόνσον και στον Νάιτζελ Φάρατζ 

  

Ετιέν Μπαλιμπάρ: Brexit, η αντίστροφη Grexit