Χρυσόστομος Σταμούλης: «Οταν μέλη της Εκκλησίας ταυτίζονται με τη Χρυσή Αυγή, πρόκειται για πραξικόπημα απέναντι στο Ευαγγέλιο»

© 2017 Εφημερίδα των Συντακτών - «Οταν μέλη της Εκκλησίας ταυτίζονται με τη Χρυσή Αυγή, πρόκειται για πραξικόπημα απέναντι στο Ευαγγέλιο» - συνέντευξη του Χρυσόσομου Σταμούλη στον Δημήτρη Αγγελίδη, 16.04.2017
  

Καθώς δυναμώνουν οι ξενοφοβικές, ομοφοβικές και μισαλλόδοξες φωνές ορισμένων ιεραρχών που δεν κρύβουν τη σύμπλευσή τους με την πιο ρατσιστική και βίαιη Ακροδεξιά, ο καθηγητής Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Χρυσόστομος Σταμούλης, υπενθυμίζει ότι ο Χριστός υπήρξε πρόσφυγας, επισημαίνει ότι η ορθόδοξη παράδοση διδάσκει όχι απλώς την ανεκτικότητα αλλά την ουσιαστική συνάντηση με το διαφορετικό και υπογραμμίζει ότι η ταύτιση μελών της Εκκλησίας με τη ναζιστική οργάνωση και με ακραίες φονταμενταλιστικές ομάδες συνιστά πραξικόπημα απέναντι στο Ευαγγέλιο.
 

● Εκφράζονται συχνά στον χώρο της Εκκλησίας απόψεις ξενοφοβικές, μισαλλόδοξες, εμποτισμένες με μίσος απέναντι σε οτιδήποτε διαφέρει από το κυρίαρχο κοινωνικό πρότυπο. Είναι σύμφωνες αυτές οι απόψεις με την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία;

Ο ξένος στην ορθόδοξη παράδοση είναι μια κυρίαρχη οντολογική πραγματικότητα, γιατί ο ίδιος ο Xριστός είναι ιστορικά και θεολογικά ξένος. 

Δεν γίνεται δεκτός από τα πολιτικά και τα θρησκευτικά συστήματα της εποχής του, διώκεται και ουσιαστικά εξορίζεται, όπως το αναπαριστά η Φυγή στην Αίγυπτο, που απεικονίζεται στις ορθόδοξες εκκλησίες. 

Ο Χριστός είναι ένας φυγάς, ένας πρόσφυγας, ο οποίος ανοίγει στην ορθόδοξη θεολογία τον δρόμο της αποδοχής της ετερότητας. 

Οχι απλά της ανοχής, έννοια την οποία συναντάμε στον χώρο της ευρωπαϊκής πολιτικής και η οποία εμπεριέχει την ανισότητα, καθώς αυτός που ανέχεται βρίσκεται σε θέση ισχύος έναντι του άλλου. 

Η ορθόδοξη θεολογία προτείνει τη διαδικασία της πρόσληψης, όπως στο θαυμάσιο δοξαστικό του Μεγάλου Σαββάτου, όπου ο Ιωσήφ καθικετεύει να του δώσουν το σώμα του Ιησού και λέει «Δος μοι τούτον τον ξένον». 

Οχι δώσε κάτι σ’ αυτόν τον ξένον, μια διαδικασία φιλανθρωπίας, αλλά μια βαθιά υπαρξιακή πρόταση που στοχεύει στην απόλυτη πρόσληψη του άλλου. 

Ο ξένος γίνεται ο εαυτός μου, στόχος είναι να συναντηθούμε και να συνυπάρξουμε μέσα από την ετερότητά μας σ’ έναν κοινό τόπο, στον τόπο του εαυτού, ατομικού ή κοινωνικού. 

Πρόκειται για ένα μεγάλο βήμα, το μέγεθος του οποίου ίσως ούτε η ίδια η Ορθοδοξία το κατάλαβε, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, και οπωσδήποτε δεν το έχει καταλάβει ο πολιτισμός μας.

Μονή Γκρατσάνιτσα, Σερβία, Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1321,© Monumenta Serbica)

● Πώς φτάνουμε στο σημείο να εκφράζονται μέσα στην Εκκλησία, αν όχι να κυριαρχούν, απόψεις διαμετρικά αντίθετες μ’ αυτή τη διδασκαλία;

Οταν η Εκκλησία άρχισε να αποκτά κρατική οντότητα, από το Διάταγμα των Μεδιολάνων και μετά, όταν δηλαδή άρχισε να μετακινείται από τον χώρο της εξορίας προς τη δημόσια πλατεία και ταυτόχρονα προς τον χώρο των κρατικών δομών, νομίζω ότι έχασε ένα μεγάλο κομμάτι του χαρισματικού της χαρακτήρα. 

Λειτούργησε σε πλαίσια θεσμικά, απέκτησε δύναμη, και η δύναμη απομακρύνει από τους αδύναμους και καταφρονεμένους. 

Επικράτησε η θεώρηση που θέλει τον εαυτό μας να ορίζεται στο πλαίσιο όχι μιας διαδικασίας αυτοπροσδιορισμού, αλλά μιας διαδικασίας ετεροπροσδιορισμού: είμαστε αυτό που δεν είναι οι άλλοι. 

Αυτή η θεώρηση δημιούργησε τεράστια προβλήματα, φοβίες και νεκρώσεις του σώματος. 

Κλειστήκαμε στο σώμα μας και αμελήσαμε τη συνάντηση με τον άλλο. 

Ετσι, λοιπόν, σταδιακά η Εκκλησία αποξενώθηκε από τη βιβλική παράδοση και την παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας και ονόμασε παράδοση κάτι που δεν έχει καμία σχέση με τη διδασκαλία τους. 

Ακούμε μέλη της Εκκλησίας να ταυτίζονται με τα φαινόμενα της Χρυσής Αυγής ή άλλων ακραίων φονταμενταλιστικών ομάδων, των οποίων η οντολογία και η ιδεολογία δεν έχουν καμία σχέση με τον πυρήνα της ορθόδοξης διδασκαλίας. Πρόκειται για πραξικόπημα απέναντι στο Ευαγγέλιο. 

Βέβαια, δεν πρέπει να τα φορτώνουμε όλα στην Εκκλησία - αυτό θα ήταν μια εύκολη λύση - διότι τα ακραία φαινόμενα είναι κυρίως γέννημα ενός ασφυκτικού και φοβικού πολιτισμού, ο οποίος δεν στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις, αλλά στην αντιπαράθεση με κάτι που θεωρεί πως πάντα βρίσκεται εκτός του κλειστού του εαυτού. 

Συνηθίσαμε μ’ αυτόν τον τρόπο να βλέπουμε το διαφορετικό σαν απειλή και όχι σαν τόπο συνάντησης με τον άλλο και άσκησης της αυτοσυνειδησίας μας.

Αγιοποιημένα μέλη του σερβικού βασιλικού οίκου των Νεμανιδών (περ. 1350),

Μονή Ντέτσανι, Σερβία, Εκκλησία της Αναλήψεως του Χριστού, © Monumenta Serbica

● Βλέπουμε σήμερα ιεράρχες να πρωτοστατούν στον πόλεμο κατά του συμφώνου συμβίωσης, των αλλαγών στο μάθημα των Θρησκευτικών, της συζήτησης στο σχολείο για θέματα ισότητας των φύλων και αναπαραγωγής των διακρίσεων. Είναι αυτός ο ρόλος της Εκκλησίας;

Νομίζω ότι η Εκκλησία δεν έχει την πολυτέλεια να συνεχίσει να δίνει κι άλλες χαμένες μάχες, όπως έκανε στο παρελθόν - για παράδειγμα, στο θέμα των ταυτοτήτων και του πολιτικού γάμου.
Για τα θέματα αυτά υπάρχει η πολιτεία που κινείται με βάση το Σύνταγμα και τους νόμους. 
Η Εκκλησία έχει δημόσιο λόγο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει την εξουσία να επιβάλει τις απόψεις της. Πολιτειακά είναι ένα μέρος του κόσμου, όπως είναι οι υπόλοιπες θρησκείες που υπάρχουν στον ελληνικό χώρο. 

Κανένας σοβαρός συνταγματολόγος δεν ερμηνεύει σήμερα τον συνταγματικό όρο «επικρατούσα θρησκεία» με την έννοια της κρατικής ή της ευνοούμενης θρησκείας. 

Είναι η θρησκεία της πλειονότητας του ελληνικού λαού, τίποτα περισσότερο. 

Γι’ αυτό και στην πραγματικότητα δεν έχει αναγνωριστεί στην Ορθόδοξη Εκκλησία κανένα ιδιαίτερο προνόμιο σε σχέση με τις άλλες θρησκείες στη χώρα μας. 

Είναι ατυχές να λέγεται, για παράδειγμα, ότι το μάθημα των Θρησκευτικών στην εκπαίδευση είναι προνόμιο της Εκκλησίας. 

Ανήκει αποκλειστικά στην πολιτεία, αυτό ορίζει ο νόμος. 

Νομίζω ότι το πρόβλημα δεν βρίσκεται στη νομοθεσία, αλλά στην υπέρβαση των ορίων τόσο από την πολιτεία όσο και από την Εκκλησία· και σε εκείνες τις διαστρεβλώσεις που δημιουργεί η οποιαδήποτε επικίνδυνη συναλλαγή που στοχεύει στην εξυπηρέτηση άλλων συμφερόντων.

Μονή Ματέιτσα, Σερβία, Εκκλησία της Παναγίας, (περ. 1355, © Monumenta Serbica)

● Οι ομόφυλες σχέσεις και ο διαφορετικός σεξουαλικός προσανατολισμός βρίσκονται σταθερά στο στόχαστρο ιεραρχών, που επικαλούνται κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας. Εχουν δίκιο;

Οταν αναφέρεται η Εκκλησία σε θέματα ανθρωπολογίας, που δεν σχετίζονται με τον πυρήνα του χριστιανικού δόγματος, πρέπει να είναι πολύ προσεκτική ώστε να διαλέγεται με τις σύγχρονες επιστήμες και τα επιτεύγματά τους, αν την ενδιαφέρει μια ποιμαντική που δίνει νόημα και παραμυθία στη ζωή των ανθρώπων. 

Οταν ο Μεγάλος Βασίλειος έγραφε την «Εξαήμερο» και ο Αγιος Γρηγόριος το «Περί κατασκευής του ανθρώπου», είχαν κατά νου το επιστημονικό κοσμοείδωλο της εποχής τους. 

Σήμερα η συζήτηση επιβάλλεται να ξαναγίνει, παίρνοντας υπόψη το επιστημονικό κοσμοείδωλο της σημερινής εποχής. 

Με βάση αυτό το κοσμοείδωλο πρέπει να εκφράσει τη γνώμη της η Εκκλησία.

Ο Άγιος Γεώργιος (1317), εκκλησία Αγ. Γεωργίου,

Στάρο Ναγκορίτσινο, Σερβία, © Monumenta Serbica

● Η κατάσταση φαίνεται να είναι πολύ διαφορετική στην περίπτωση του Πάπα, του Οικουμενικού Πατριάρχη ή του αρχιεπισκόπου Αλβανίας. Πού οφείλεται η διαφορά;

Πράγματι έχουν γίνει πολλά βήματα με τον καινούργιο Πάπα· ο λόγος του είναι διαφορετικός. 

Μακάρι να μη μείνει μόνο στο συμβολικό επίπεδο, αλλά να περάσει στο επίπεδο της πράξης, αλλάζοντας τις δομές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. 

Η ταύτιση της Εκκλησίας με μια εθνική συνείδηση και μια κρατική δομή δημιουργεί τον κίνδυνο του εθνοφυλετισμού και των προβλημάτων που αυτός γεννά. 

Οταν δεν έχει η Εκκλησία την ισχύ της κρατικής δομής, στέκεται διαφορετικά απέναντι στην ετερότητα. 

Πράγματι, ο αρχιεπίσκοπος Αλβανίας και ο Οικουμενικός Πατριάρχης αποτελούν κατεξοχήν παράδειγμα πρόσληψης της ετερότητας. 

Σ’ αυτή την περίπτωση, η χριστιανική ταυτότητα διαλέγεται με διαφορετικές ταυτότητες, έχοντας ισχυρή αίσθηση αυτοσυνειδησίας, χωρίς όμως να κυριαρχεί το κριτήριο ποιος είναι καλύτερος ή χειρότερος. 

Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι θρησκείες μπορούν να αποτελέσουν εκείνες τις «ανίσχυρες» δυνάμεις που συγκροτούν ενότητα και δίνουν στοιχεία ελευθερίας. 

Αλλά και στην ελληνική Ορθοδοξία, οι προκλητικές φωνές δεν είναι ο κανόνας της Εκκλησίας, δεν εκφράζουν το σύνολό της. 

Είναι φωνές προσωπικές, οι οποίες δημιουργούν προβλήματα επειδή είναι πάρα πολύ επίμονες. 

Η επίσημη Εκκλησία δεν έχει εκφράσει απόψεις ξενοφοβικές ή αν το έχει κάνει, κάποιες ελάχιστες φορές, τούτο αποτελεί εξαίρεση στην πορεία της. 

Νομίζω ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι υποχρεωμένη η Εκκλησία να κινηθεί στην κατεύθυνση της πραγμάτωσης μιας ειρηνικής και ουσιαστικής κοινωνικής ζωής, αν θέλει να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο και ταυτόχρονα να κινείται στο πλαίσιο του παραδείγματος του Χριστού. 

Θα είναι κρίμα να μην αντλήσει από τον τεράστιο πλούτο της παράδοσης και των μνημείων του πολιτισμού της Ορθοδοξίας, αλλά από τις εξαιρέσεις αυτής της παράδοσης, που δεν είναι και οι καλύτερες και ενέχουν τον κίνδυνο να οδηγήσουν την Εκκλησία εκτός της Ιστορίας.

Ο Χρυσόστομος Σταμούλης γεννήθηκε το 1964 στην Άφυτο Χαλκιδικής. Σπούδασε θεολογία στα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, του Βελιγραδίου και του Ντάραμ Αγγλίας. Επίσης μουσικές σπουδές στο Μακεδονικό και στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Το 1989 αναγορεύτηκε διδάκτορας Θεολογίας στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. Σήμερα είναι καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. και διδάσκει τα μαθήματα της Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας και της Φιλόκαλης Αισθητικής της Ορθοδοξίας. Διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Θεολογίας για δύο θητείες, από το 2011 ώς το 2015.

Το συγγραφικό έργο του περιλαμβάνει δοκίμια θεολογικού περιεχομένου. Ανάμεσά τους: 

Θεοτόκος και ορθόδοξο δόγμα. Σπουδή στη διδασκαλία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1996, 2003 · Περί φωτός. Προσωπικές ή φυσικές ενέργειες; Συμβολή στη σύγχρονη περί Αγίας Τριάδος προβληματική στον Ορθόδοξο χώρο εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1999, 2007 · Φύση και αγάπη και άλλα μελετήματα εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1999, 2007 · Άσκηση αυτοσυνειδησίας. Μελετήματα δογματικής θεολογίας εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη (2004) · Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Κατά Ανθρωπομορφιτών (επιμέλεια, μετάφραση), εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1993 · Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της Ενανθρωπήσεως του Μονογενούς (επιμέλεια, μετάφραση) εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη (1998, 2000) · Κάλλος το άγιον. Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2004, 2005, 2008. 2010 · Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2008 · Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ (Γιόζεφ Ράτσινγκερ), Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, παρουσίαση στο Περιοδικό "Σύναξη", τχ. 107 (2008) · Έρωτας και θάνατος. Δοκιμή για έναν πολιτισμό της σάρκωσης εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2009 · ΄Ωσπερ ξένος και αλήτης ή σάρκωση η μετανάστευση της αγάπης, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2010 · Αναγόρευση της Κικής Δημουλά σε επίτιμη διδάκτορα της Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ (ομιλία, Ίκαρος, 2016) · Τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι; εκδ. Αρμός, 2016

Μελέτες του έχουν δημοσιευτεί στα αγγλικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, σερβικά, ρουμανικά και ρωσικά.

Ασχολείται επίσης με τη χορωδιακή μουσική και τη σύνθεση. Από το 1991 διευθύνει τη Χορωδία και την ορχήστρα Νέων Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκε με σπουδαίους συνθέτες, διευθυντές ορχηστρών και τραγουδιστές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έχουν κυκλοφορήσει πέντε μουσικά CD με συνθέσεις του.

Λιταία πύλη (1998, ένδεκα τραγούδια σε πεζά κείμενα, ποίηση και στίχους των Ν. Γ. Πεντζίκη, Α. Σικελιανού, Μ. Φισκέττι, Β. Βαρβαρέσου, Π. Λάιου) · Μάνα μου και Παναγία, συλλογικός δίσκος, συμμετοχή με το τραγούδι Θάλασσα, σε στίχους δικούς του (2000) · Και τα μάτια τους στάζουν Καππαδοκία (2002), Soundtrack του ομώνυμου ντοκιμαντέρ του Γιάννη Παπακαρμέζη, σε στίχους του Κύπριο ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη και του Χρυσ. Σταμούλη, με μελοποιημένα αποσπάσματα από το ποίημα του Γιώργου Θέμελη De rerum natura · Μεταμόρφωσις (2007), 17 ορχηστρικά θέματα και δύο τραγούδια για το Ντοκιμαντέρ Τα Βήματα του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα · Το τραγούδι του Ερωδιού (2007), Soundtrack του ντοκιμαντέρ του Γιάννη Παπακαρμέζη Πρέσπες - Ο τόπος της εύλαλης σιωπής, με στίχους Χρ. Σταμούλη · Καλά το λεν΄ για το φεγγάρι, συλλογικό έργο (2009), συμμετοχή με το τραγούδι του Γυναίκα της απόγνωσης, σε στίχους Παναγιώτη Θωμά.

  

Ο προσωπικός του ιστοχώρος: antidosis ~ Χρυσόστομος Σταμούλης, τα καθ' εαυτόν

Χρ. Σταμούλης: Βοστώνη, διάλεξη «το προσφυγικό στην Ελλάδα και η Εκκλησία»