του Eβγκένι Μοροζόφ
© Süddeutsche Zeitung - Evgeny Morozov: Vom Technopopulismus bleibt vor allem Zerstörung, 1.12.2018
Ο Λευκορώσος ερευνητής του Διαδικτύου εξετάζει νέες πτυχές της ψηφιακής επανάστασης που επιδρούν βαθειά στις κοινωνίες και παρατηρεί «τον μύθο του τεχνο-λαϊκισμού» ως όλον. Μας θυμίζει το όραμα της δεκαετίας του 2000: Ενός νέου ψηφιακού κόσμου, που υπόσχονταν «να μετατρέψει κάθε χρήστη σε καλλιτέχνη, σε επιχειρηματία και σε αντάρτη ταυτόχρονα». Σήμερα, εκείνος ο ουτοπικός μύθος για τον παντοδύναμο καταναλωτή - επιχειρηματία είναι νεκρός, λέει ο Μοροζόφ. Ωστόσο ο τεχνο-λαϊκισμός ζει, μεταξύ άλλων σε οικονομικά εγχειρήματα όπως το Airbnb και το Uber. Θα επιβιώσει και στο μέλλον· και θα διασπείρει νέους απατηλούς μύθους και υποσχέσεις.
«Xωρίς μια ισχυρή πολιτική ατζέντα που δεν θα υποκύπτει σε ψευδαισθήσεις για δήθεν ικανότητα του παγκόσμιου κεφαλαίου να προωθήσει την κοινωνική χειραφέτηση», τούτες οι υποσχέσεις του τεχνο-λαϊκισμού θα μείνουν ανεκπλήρωτες, λέει ο Μοροζόφ. «Στο τέλος θα έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπόσχονται. Είναι αδύνατο να αγοράσουμε με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία».
Από όλες τις ιδεολογίες που παρήγαγε η Silicon Valley, ο τεχνολαϊκισμός είναι η πιο παράδοξη. Είναι υποσχέσεις κενές περιεχομένου, οι οποίες βασίζονται στον τεράστιο σεισμό της ψηφιακής επανάστασης· προσφέρουν τη δυνατότητα σε πολιτικές δυνάμεις που δεν θα μπορούσαν να έχουν κανέναν άλλο κοινό παρονομαστή, να έλκονται από αυτές τις υποσχέσεις. Λόγου χάρη υποστηρικτές και αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης, εθνικιστές και προοδευτικοί. Οι ιδέες αυτές, καθώς υπόσχονται έναν κόσμο άμεσης και ανώδυνης αυτοενδυνάμωσης του ατόμου, είναι αρκετά εύπλαστες για να μπορούν να ενώνουν μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας, νεοσύστατες επιχειρήσεις, λάτρεις των κρυπτονομισμάτων [τύπου Bitcoin], ακόμη και πολιτικά κόμματα.
 |
| Παλινδρόμηση του μόλις ενηλικιωμένου ατόμου στη νηπιακή ηλικία - επιστροφή στο «στάδιο του καθρέφτη» (S. Freud - J. Lacan); Ή αυτο-εκπραγμάτωση και στιγμιαία ευτυχία - «ασημαντότητες που φαντάζονται κιόλας πως έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο πολιτισμού πρωτοφανές στην ιστορία του ανθρώπου» (Max Weber); |
Η προϊστορία του τεχνολαϊκισμού είναι μάλλον ομιχλώδης. Ωστόσο γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία στην οποία ο τεχνο-λαϊκισμός έγινε mainstream. Χρονολογείται από το 2006, όταν το Time Magazine έχρισε ως «Πρόσωπο της Χρονιάς» το «Εσύ», δηλαδή όλα εκείνα τα εκατομμύρια ανθρώπων που ήταν τα στηρίγματα του δημιουργημένου από τους χρήστες τους Παγκόσμιου Ιστού στη δεκαετία του 2000. Έτσι, τα θέματα του τεχνολαϊκισμού χαράχτηκαν βαθιά μέσα στο συλλογικό μας ασυνείδητο.
Αν και ο αριθμός των ανθρώπων που συνέβαλαν ενεργά στη δημιουργία ιστοχώρων όπως η Wikipedia και το Flickr ήταν σχετικά μικρός, το καθολικό πανηγύρι της χαράς που στήθηκε γύρω τους συνετέλεσε ώστε τα ερωτήματα για την ισχύ των μεγάλων εταιριών και για την βιωσιμότητα της αναδυόμενης ψηφιακής Ουτοπίας σπρώχτηκαν στο περιθώριο και αποσιωπήθηκαν. Λίγα μόνον χρόνια αργότερα, αυτό το όραμα για το μέλλον είχε πεθάνει και ενταφιαστεί: Ο Παγκόσμιος Ιστός ήταν ήδη άκρως συγκεντροποιημένος, ελάχιστες ψηφιακές πλατφόρμες είχαν στερεώσει την κυριαρχία τους πάνω στο Διαδίκτυο· ήταν πια μόνον μια σκιά του προηγούμενου εαυτού του, του ιδιόμορφου και αποκλίνοντος από τα καθιερρωμένα.
Σήμερα - στο έτος 2018 - ο παντοδύναμος, δημιουργικός χρήστης του 2006 έχει εκφυλιστεί σε τοξικομανή που ψάχνει να ικανοποιήσει το πάθος του, σε ζωντανό άνθρωπο που μοιάζει με ζόμπι, σε άτομο εθισμένο να κάνει συνεχώς και παντού scroll και «like», παγιδευμένο συνεχώς και για πάντα μέσα στα αφανή κλουβιά των data brokers. Στο τέλος, η αξιoσέβαστη απόπειρα που φιλοδοξούσε να κάνει τον καθένα μας ένα αξιoσέβαστο μέλος του εσώτατου κύκλου της πολιτισμικής ελίτ, αντί γι' αυτό μας καταδίκασε να εγγραφούμε στους ανεξίτηλους καταλόγους της Cambridge Analytica [Βρετανική εταιρεία επικοινωνιακής - πολιτικής συμβουλευτικής και ανάλυσης δεδομένων του Διαδικτύου, με κύριο μέτοχο τον υπερσυντηρητικό Αμερικανικό διαχειριστή hedge fund Robert Mercer. Έγινε γνωστή από την παροχή των υπηρεσιών της υπέρ της Brexit στο δημοψήφισμα του 2016 και από την ανάμειξη σε εκλογικές αναμετρήσεις των ΗΠΑ, και ιδίως υπέρ της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ. Στη δραστηριότητά της το κυριότερο ήταν η κρυφή αλλά έντεχνη «καθοδήγηση» των χρηστών του Facebook προς την «επιθυμητή» πολιτική κατεύθυνση - την ψήφο υπέρ της Brexit και υπέρ του Τραμπ Η εταιρεία έκλεισε το 2018]. 
Τότε που το Uber, το Airbnb και άλλες τέτοιες πλατφόρμες ήταν ακόμη στα σπάργανα, η εικασία ότι προετοιμαζόταν μια παγκόσμια επανάσταση που θα επέτρεπε σε κάποιες οικονομικές δραστηριότητες να πραγματοποιούνται με τρόπους πιό διαφοροποιημένους, πιο «οριζόντιους» και πιο άτυπους, είχε κάποια αληθοφάνεια. Θα γλυτώναμε από τους επαγγελματίες ταξιτζήδες, από τις λιμουζίνες και από τα ξενοδοχεία. Στη θέση τους θα έμπαιναν ερασιτέχνες, ποδήλατα και καναπέδες που γίνονται κρεβάτια! Ιδού ένα ελκυστικό όραμα που είχε και ρίζες στην εξέγερση της αντικουλτούρας εναντίον της εξουσίας, εναντίον της ιεραρχίας και εναντίον των «ειδικών». Όμως του έλειπε ένα πράγμα: Υποστήριξη από κάποια πολιτικά κόμματα και κοινωνικά κινήματα.
Εάν υπήρχαν τέτοια «φιλικά» κόμματα, σε περίπτωση που βρισκόταν σε θέσεις εξουσίας θα μπορούσαν να στηρίξουν τοπικές πλατφόρμες με επαρκή δημόσια χρηματοδότηση, προκειμένου να μην είναι στο έλεος των βάναυσων νόμων του ανταγωνισμού· θα μπορούσαν επίσης να ασκήσουν την πολιτική τους επιρροή για να προστατεύσουν αυτές τις τοπικές πλατφόρμες από τους καθαρά εμπορικούς ανταγωνιστές τους με τα βαριά πορτοφόλια. Παρόμοιες προσπάθειες τον περασμένο [20ό] αιώνα, μας έδωσαν ως καρπό το κράτος πρόνοιας, το οποίο ήταν κατ' εξοχήν πολιτικό εγχείρημα.
Τότε, αντί να αφήσουν την εκπαίδευση και την ιατρική περίθαλψη στα χέρια ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών, εντελώς συνειδητά απέσπασαν τους τομείς αυτούς από την αγορά και τους προστάτευσαν από τους καταναγκασμούς της. Το κράτος πρόνοιας, που τότε ακριβώς συστάθηκε για πρώτη φορά, είχε ως χαρακτηριστικό μια κάπως υπερβολικά ιεραρχημένη δομή· ωστόσο, με δεδομένους τους πολιτικούς και τεχνολογικούς περιορισμούς της εποχής εκείνης, ήταν ένας λογικός συμβιβασμός.
Σήμερα μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί πιό διαφοροποιημένες, πιο «οριζόντιες» δομές για παροχή τέτοιων υπηρεσιών, ώστε να περιορίζεται λιγότερο η τοπική αυτονομία, ο δημοκρατικός τρόποο λήψης αποφάσεων και η ατομικότητα των πολιτών. Το ίδιο ισχύει και για την οικονομία ως όλον. Οι ψηφιακές πλατφόρμες ως διαμεσολαβητές της αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτών, μεταξύ πολιτών και επιχειρήσεων, αλλά και μεταξύ πολιτών και θεσμικών οργάνων, θα πρέπει να έχουν κεντρικό ρόλο σ' αυτόν τον μετασχηματισμό.
Τελικά, το Uber κατασκευάζει αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, το Airbnb ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Το απαιτούν οι νόμοι της αγορά
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν φαίνεται στον ορίζοντα κανένα τέτοιο πολιτικό εγχείρημα με στόχο να περιορισθεί η εμπορευματοποίηση στο κράτος - και σε εκείνο που πρόσφατα έχει εκδημοκρατισθεί - και στην οικονομία. Συνεπώς, εκείνοι που προωθούν τους αξιέπαινους στόχους της αυτο-ενδυνάμωσης του ατόμου, της εντοπιότητας και της προτίμησης στις οριζόντιες διασυνδέσεις, το κάνουν αναγκαστικά με το να καλοπιάνουν έναν ισχυρό αλλά και ύπουλο σύμμαχο, προκειμένου να κερδίσουν την εύνοιά του· δηλαδή, με έναν συγχρονισμό της δυναμικής και των αναγκών των ψηφιακών πλατφορμών με τη δυναμική και τις ανάγκες του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Όλα πήγαν καλά - τουλάχιστον στην αρχή. Η από κοινού χρήση αυτοκινήτων, ποδηλάτων και διαμερισμάτων έχει λάβει κυριολεκτικά εκρηκτικές διαστάσεις, χάρις στην τεράστια τροφοδοσία με κεφάλαια, πολλά από τα οποία προέρχονται από κρατικά επενδυτικά κεφάλαια ή από υψηλού ρίσκου κεφάλαια ιδιωτών επενδυτών. Τί ωραία είναι να χρηματοδοτούνται από την Σαουδική Αραβία, με τα έσοδά της από το πετρέλαιο - μέσω συμφωνιών με την SoftBank στην Ιαπωνία - ταξίδια με πληρωμένα γεύματα σε όλο τον κόσμο! Οι προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών σε ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς και οι αγοραστές και οι ενοικιαστές τους, είχαν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν. Οι πρώτοι είχαν έτσι την ευκαιρία να αξιοποιούν τους αχρησιμοποίητους πλουτοπαραγωγικούς πόρους τους, από τα κενά διαμερίσματα τους μέχρι τον ελεύθερο χρόνο τους, για να βγάζουν χρήματα. Οι δεύτεροι επωφελούνταν από εκπτώσεις σε ταξίδια, σε γεύματα και σε κρατήσεις θέσεων σε αεροπλάνα και πλοία.
Ακόμη και ολόκληρες πόλεις με οικονομικά προβλήματα, μπορούσαν πια να βασίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες για να βελτιώσουν ή να ανανεώσουν τις προβληματικές τους υποδομές και να ενισχύουν τον τουρισμό τους.
Τώρα, αυτό το ωραίο παραμύθι τελειώνει.
Το 2018 σηματοδοτεί για την οικονομία της από κοινού χρήσης (Sharing Economy) ό,τι σηματοδότησε το 2006 για τα δημιουργημένα από τον χρήστη περιεχόμενα του ψηφιακού κόσμου. Από εδώ και πέρα η πορεία μπορεί να είναι μόνον καθοδική. Οι πλατφόρμες δεν θα εξαφανιστούν. Ωστόσο, οι φιλόδοξοι αρχικοί στόχοι που πρόσφεραν την «λαϊκή νομιμοποίηση» στις δραστηριότητές τους, θα υποκύψουν στην νηφάλια και μερικές φορές βάρβαρη επιταγή που επιβάλλει ο σιδηρούς νόμος του ανταγωνισμού: Στην επιδίωξη κέρδους.
Το Uber βοήθησε ίσως μερικούς φτωχούς ανθρώπους να σταθεροποιηθούν οικονομικά παρέχοντας περιστασιακές υπηρεσίες οδηγού ως «άτυποι ταξιτζήδες». Ωστόσο, η αναγκαιότητα να λειτουργεί με κερδοφορία, σημαίνει ότι στο τέλος-τέλος η επιχείρηση δεν θα διστάσει καθόλου να απαλλαγεί από τους οδηγούς της και να μεταπηδήσει σε πλήρως αυτοματοποιημένα οχήματα χωρίς οδηγούς. Μια εταιρεία που είχε ζημίες 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια μόνον πέρυσι, θα έκανε μεγάλο σφάλμα άν ενεργούσε διαφορετικά.
Η Airbnb μπορεί να παρουσιάστηκε ως σύμμαχος της μεσαίας τάξης ενάντια στα ισχυρά κατεστημένα οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο, η προσπάθεια για μεγαλύτερη κερδοφορία ήδη αναγκάζει την επιχείρηση να συνεργαστεί με εταιρείες όπως η Brookfield Property Partners, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες ακινήτων στον κόσμο, για την απόκτηση συγκροτημάτων κατοικιών για ξενοδοχειακή χρήση τύπου Airbnb, συχνά μέσω της αγοράς ή μετατροπής υφιστάμενων ολόκληρων πολυκατοικιών με διαμερίσματα. Μόνον ελάχιστα από τα ισχυρά και κατεστημένα συμφέροντα θα πληγούν από αυτό. Εκτός ίσως από εκείνους τους «ισχυρούς» ενοικιαστές διαμερισμάτων, που θα πρέπει να βρούν άλλη ενοικιαζόμενη κατοικία για να παρακολουθήσουν πώς τα διαμερίσματα όπου έμεναν θα μετατραπούν σε ξενοδοχεία Airbnb.
Δεδομένων των τεράστιων ποσοτήτων χρήματος που διακυβεύονται, οι τωρινές μάχες, όπως π.χ. αυτή που βλέπουμε μεταξύ επιχειρήσεων που συντονίζουν οδηγούς και επιβάτες για την από κοινού χρήση οχημάτων [Ridesharing - η Uber είναι η πιο γνωστή], είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση ανά περιοχή του κόσμου, με κάθε περιοχή να ελέγχεται τελικά από μόνον μία ή από δύο πλατφόρμες. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι η Uber στην Κίνα, στην Ινδία, στη Ρωσία αλλά και σε μεγάλα τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής παραδόθηκε στα χέρια τοπικών παικτών, πίσω από τους οποίους βρίσκονται σε πολλές περιπτώσεις και Σαουδάραβες επενδυτές.
Αλλά και οι παλαιές κατεστημένες βιομηχανίες με την ιεραρχημένη δομή δεν θα παραμείνουν αδρανείς στον αιώνα τον άπαντα, όπως μας διδάσκει, εκτός των άλλων, και η εμπειρία της προηγούμενης ψηφιακής επανάστασης. Αρκεί να σκεφτούμε την εντελώς πρόσφατη εξαγορά της ελπιδοφόρας νεοφυούς επιχείρησης (Start-up) με το όνομα Spin, η οποία κατασκευάζει ηλεκτροκίνητα μοτοποδήλατα, από τη βιομηχανία αυτοκινήτων Ford.
Εξελίξεις τέτοιου είδους έρχονται σε αντίθεση με την τεχνο-λαϊκίστικη ρητορική περί «παράκαμψης των μεσαζόντων» (disintermediation). Παράγουν επίσης πολλά σκουπίδια - βουνά ολόκληρα εγκαταλειμμένων ποδηλάτων, παντού σε όλο τον κόσμο.
Ήδη γίνεται αισθητή η όλο και πιο μεγάλη πύκνωση της κυκλοφορίας οχημάτων σε οδούς συμφορημένες. Όταν επιτρέπεται στο παγκόσμιο κεφάλαιο να κατακτά τον τομέα της από κοινού χρήσης οχημάτων με συντονισμό οδηγού και επιβάτη [Ridesharing], αντί να βελτιώνεται η προσφορά υπηρεσιών των πολύ πιο αποτελεσματικών δημόσιων συγκοινωνιακών μέσων, το αποτέλεσμα είναι αυτό ακριβώς.
Εάν υπήρχαν τέτοια «φιλικά» κόμματα, σε περίπτωση που βρισκόταν σε θέσεις εξουσίας θα μπορούσαν να στηρίξουν τοπικές πλατφόρμες με επαρκή δημόσια χρηματοδότηση, προκειμένου να μην είναι στο έλεος των βάναυσων νόμων του ανταγωνισμού· θα μπορούσαν επίσης να ασκήσουν την πολιτική τους επιρροή για να προστατεύσουν αυτές τις τοπικές πλατφόρμες από τους καθαρά εμπορικούς ανταγωνιστές τους με τα βαριά πορτοφόλια. Παρόμοιες προσπάθειες τον περασμένο [20ό] αιώνα, μας έδωσαν ως καρπό το κράτος πρόνοιας, το οποίο ήταν κατ' εξοχήν πολιτικό εγχείρημα.
Τότε, αντί να αφήσουν την εκπαίδευση και την ιατρική περίθαλψη στα χέρια ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών, εντελώς συνειδητά απέσπασαν τους τομείς αυτούς από την αγορά και τους προστάτευσαν από τους καταναγκασμούς της. Το κράτος πρόνοιας, που τότε ακριβώς συστάθηκε για πρώτη φορά, είχε ως χαρακτηριστικό μια κάπως υπερβολικά ιεραρχημένη δομή· ωστόσο, με δεδομένους τους πολιτικούς και τεχνολογικούς περιορισμούς της εποχής εκείνης, ήταν ένας λογικός συμβιβασμός.
Σήμερα μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί πιό διαφοροποιημένες, πιο «οριζόντιες» δομές για παροχή τέτοιων υπηρεσιών, ώστε να περιορίζεται λιγότερο η τοπική αυτονομία, ο δημοκρατικός τρόποο λήψης αποφάσεων και η ατομικότητα των πολιτών. Το ίδιο ισχύει και για την οικονομία ως όλον. Οι ψηφιακές πλατφόρμες ως διαμεσολαβητές της αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτών, μεταξύ πολιτών και επιχειρήσεων, αλλά και μεταξύ πολιτών και θεσμικών οργάνων, θα πρέπει να έχουν κεντρικό ρόλο σ' αυτόν τον μετασχηματισμό.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν φαίνεται στον ορίζοντα κανένα τέτοιο πολιτικό εγχείρημα με στόχο να περιορισθεί η εμπορευματοποίηση στο κράτος - και σε εκείνο που πρόσφατα έχει εκδημοκρατισθεί - και στην οικονομία. Συνεπώς, εκείνοι που προωθούν τους αξιέπαινους στόχους της αυτο-ενδυνάμωσης του ατόμου, της εντοπιότητας και της προτίμησης στις οριζόντιες διασυνδέσεις, το κάνουν αναγκαστικά με το να καλοπιάνουν έναν ισχυρό αλλά και ύπουλο σύμμαχο, προκειμένου να κερδίσουν την εύνοιά του· δηλαδή, με έναν συγχρονισμό της δυναμικής και των αναγκών των ψηφιακών πλατφορμών με τη δυναμική και τις ανάγκες του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Όλα πήγαν καλά - τουλάχιστον στην αρχή. Η από κοινού χρήση αυτοκινήτων, ποδηλάτων και διαμερισμάτων έχει λάβει κυριολεκτικά εκρηκτικές διαστάσεις, χάρις στην τεράστια τροφοδοσία με κεφάλαια, πολλά από τα οποία προέρχονται από κρατικά επενδυτικά κεφάλαια ή από υψηλού ρίσκου κεφάλαια ιδιωτών επενδυτών. Τί ωραία είναι να χρηματοδοτούνται από την Σαουδική Αραβία, με τα έσοδά της από το πετρέλαιο - μέσω συμφωνιών με την SoftBank στην Ιαπωνία - ταξίδια με πληρωμένα γεύματα σε όλο τον κόσμο! Οι προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών σε ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς και οι αγοραστές και οι ενοικιαστές τους, είχαν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν. Οι πρώτοι είχαν έτσι την ευκαιρία να αξιοποιούν τους αχρησιμοποίητους πλουτοπαραγωγικούς πόρους τους, από τα κενά διαμερίσματα τους μέχρι τον ελεύθερο χρόνο τους, για να βγάζουν χρήματα. Οι δεύτεροι επωφελούνταν από εκπτώσεις σε ταξίδια, σε γεύματα και σε κρατήσεις θέσεων σε αεροπλάνα και πλοία.
Ακόμη και ολόκληρες πόλεις με οικονομικά προβλήματα, μπορούσαν πια να βασίζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες για να βελτιώσουν ή να ανανεώσουν τις προβληματικές τους υποδομές και να ενισχύουν τον τουρισμό τους.
Τώρα, αυτό το ωραίο παραμύθι τελειώνει.
Το 2018 σηματοδοτεί για την οικονομία της από κοινού χρήσης (Sharing Economy) ό,τι σηματοδότησε το 2006 για τα δημιουργημένα από τον χρήστη περιεχόμενα του ψηφιακού κόσμου. Από εδώ και πέρα η πορεία μπορεί να είναι μόνον καθοδική. Οι πλατφόρμες δεν θα εξαφανιστούν. Ωστόσο, οι φιλόδοξοι αρχικοί στόχοι που πρόσφεραν την «λαϊκή νομιμοποίηση» στις δραστηριότητές τους, θα υποκύψουν στην νηφάλια και μερικές φορές βάρβαρη επιταγή που επιβάλλει ο σιδηρούς νόμος του ανταγωνισμού: Στην επιδίωξη κέρδους.
Η Airbnb μπορεί να παρουσιάστηκε ως σύμμαχος της μεσαίας τάξης ενάντια στα ισχυρά κατεστημένα οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο, η προσπάθεια για μεγαλύτερη κερδοφορία ήδη αναγκάζει την επιχείρηση να συνεργαστεί με εταιρείες όπως η Brookfield Property Partners, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες ακινήτων στον κόσμο, για την απόκτηση συγκροτημάτων κατοικιών για ξενοδοχειακή χρήση τύπου Airbnb, συχνά μέσω της αγοράς ή μετατροπής υφιστάμενων ολόκληρων πολυκατοικιών με διαμερίσματα. Μόνον ελάχιστα από τα ισχυρά και κατεστημένα συμφέροντα θα πληγούν από αυτό. Εκτός ίσως από εκείνους τους «ισχυρούς» ενοικιαστές διαμερισμάτων, που θα πρέπει να βρούν άλλη ενοικιαζόμενη κατοικία για να παρακολουθήσουν πώς τα διαμερίσματα όπου έμεναν θα μετατραπούν σε ξενοδοχεία Airbnb.
Δεδομένων των τεράστιων ποσοτήτων χρήματος που διακυβεύονται, οι τωρινές μάχες, όπως π.χ. αυτή που βλέπουμε μεταξύ επιχειρήσεων που συντονίζουν οδηγούς και επιβάτες για την από κοινού χρήση οχημάτων [Ridesharing - η Uber είναι η πιο γνωστή], είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση ανά περιοχή του κόσμου, με κάθε περιοχή να ελέγχεται τελικά από μόνον μία ή από δύο πλατφόρμες. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι η Uber στην Κίνα, στην Ινδία, στη Ρωσία αλλά και σε μεγάλα τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής παραδόθηκε στα χέρια τοπικών παικτών, πίσω από τους οποίους βρίσκονται σε πολλές περιπτώσεις και Σαουδάραβες επενδυτές.
Εξελίξεις τέτοιου είδους έρχονται σε αντίθεση με την τεχνο-λαϊκίστικη ρητορική περί «παράκαμψης των μεσαζόντων» (disintermediation). Παράγουν επίσης πολλά σκουπίδια - βουνά ολόκληρα εγκαταλειμμένων ποδηλάτων, παντού σε όλο τον κόσμο.
Ήδη γίνεται αισθητή η όλο και πιο μεγάλη πύκνωση της κυκλοφορίας οχημάτων σε οδούς συμφορημένες. Όταν επιτρέπεται στο παγκόσμιο κεφάλαιο να κατακτά τον τομέα της από κοινού χρήσης οχημάτων με συντονισμό οδηγού και επιβάτη [Ridesharing], αντί να βελτιώνεται η προσφορά υπηρεσιών των πολύ πιο αποτελεσματικών δημόσιων συγκοινωνιακών μέσων, το αποτέλεσμα είναι αυτό ακριβώς.
 |
| Χιλιάδες ποδήλατα για δανεισμό της εταιρείας Obike σε μια αποθήκη στο Σλέσβιχ-Χολστάιν (Γερμανία). Ίδια εικόνα σε πολλές πόλεις της Γερμανίας μετά την ξαφνική χρεοκοπία της εταιρείας (© foto: dpa / SZ) |
Είναι αδύνατο να αγοραστεί με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία
Τα βουνά των σκουπιδιών που θα προκύψουν από τις νέες υπηρεσίες των μεγάλων διαδικτυακών προμηθευτών, δεν είναι καθόλου συμβατά με το αειφόρο μέλλον που διαφημίζουν οι τεχνο-λαϊκιστές. Η διατήρηση των τιμών ναύλων και μενού σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα μέσω έντονης επιδότησης, είναι προσωρινή συνέπεια του έντονου ανταγωνισμού και δεν θα διαρκέσει για πολύ. Όταν θα απομείνουν «εν ζωή» μόνον λίγοι επιτυχημένοι από τους ανταγωνιζόμενους, οι τωρινές υψηλές οικονομικές ζημίες τους θα πρέπει κάποτε να αντισταθμιστούν - πιθανώς με υψηλότερες τιμές των προσφερόμενων υπηρεσιών.
Ο σημερινός μύθος του παντοδύναμου καταναλωτή-επιχειρηματία είναι νεκρός. Ωστόσο ο τεχνο-λαϊκισμός θα επιβιώσει και θα συνεχίσει σαρωτικά να αναγγέλει νέες υποσχέσεις, χρησιμοποιώντας τις Blockchain [οι διαδικτυακά συνδεδεμένες αλυσίδες τεράστιων σε ισχύ πληροφορικών συστημάτων hardware και software που υποστηρίζουν, π.χ., το Bitcoin και άλλα «κρυπτονομίσματα»], την τεχνητή νοημοσύνη ή την Smart City. Πολλές από αυτές τις υποσχέσεις μπορεί να είναι πολύ δελεαστικές. Όμως, χωρίς μια ισχυρή πολιτική ατζέντα - που δεν θα υποκύπτει σε ψευδαισθήσεις για δήθεν ικανότητα του παγκόσμιου κεφαλαίου να προωθήσει την κοινωνική χειραφέτηση - τούτες οι υποσχέσεις θα έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπόσχονται.
Αυτός ο δρόμος που φαίνεται απλός και εύκολος δεν μπορεί να μας οδηγήσει στον επιθυμητό προορισμό· είναι αδύνατο να αγοράσουμε με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία. Και ασφαλώς όχι με χρήματα της Σαουδικής Αραβίας.
Τα βουνά των σκουπιδιών που θα προκύψουν από τις νέες υπηρεσίες των μεγάλων διαδικτυακών προμηθευτών, δεν είναι καθόλου συμβατά με το αειφόρο μέλλον που διαφημίζουν οι τεχνο-λαϊκιστές. Η διατήρηση των τιμών ναύλων και μενού σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα μέσω έντονης επιδότησης, είναι προσωρινή συνέπεια του έντονου ανταγωνισμού και δεν θα διαρκέσει για πολύ. Όταν θα απομείνουν «εν ζωή» μόνον λίγοι επιτυχημένοι από τους ανταγωνιζόμενους, οι τωρινές υψηλές οικονομικές ζημίες τους θα πρέπει κάποτε να αντισταθμιστούν - πιθανώς με υψηλότερες τιμές των προσφερόμενων υπηρεσιών.
Ο σημερινός μύθος του παντοδύναμου καταναλωτή-επιχειρηματία είναι νεκρός. Ωστόσο ο τεχνο-λαϊκισμός θα επιβιώσει και θα συνεχίσει σαρωτικά να αναγγέλει νέες υποσχέσεις, χρησιμοποιώντας τις Blockchain [οι διαδικτυακά συνδεδεμένες αλυσίδες τεράστιων σε ισχύ πληροφορικών συστημάτων hardware και software που υποστηρίζουν, π.χ., το Bitcoin και άλλα «κρυπτονομίσματα»], την τεχνητή νοημοσύνη ή την Smart City. Πολλές από αυτές τις υποσχέσεις μπορεί να είναι πολύ δελεαστικές. Όμως, χωρίς μια ισχυρή πολιτική ατζέντα - που δεν θα υποκύπτει σε ψευδαισθήσεις για δήθεν ικανότητα του παγκόσμιου κεφαλαίου να προωθήσει την κοινωνική χειραφέτηση - τούτες οι υποσχέσεις θα έχουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υπόσχονται.
Αυτός ο δρόμος που φαίνεται απλός και εύκολος δεν μπορεί να μας οδηγήσει στον επιθυμητό προορισμό· είναι αδύνατο να αγοράσουμε με χρήματα μια πιο δημοκρατική κοινωνία. Και ασφαλώς όχι με χρήματα της Σαουδικής Αραβίας.
O Eβγκένι Μοροζόφ (Λευκορωσικά Яўгені Марозаў - Γιαβχέν Μαροζάβ) είναι Λευκορώσος ερευνητής των πολιτικών και κοινωνικών επιπτώσεων της τεχνολογίας. Εργάζεται σήμερα στις ΗΠΑ. Γεννήθηκε το 1984 στο Σολιγκόρσκ της Λευκορωσίας. Σπούδασε στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βουλγαρίας. Στη συνέχεια μετανάστευσε στο Βερολίνο και στις ΗΠΑ. Μεταπτυχιακές σπουδές Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Harvard, του οποίου κατέχει διδακτορικό τίτλο.
Το περιοδικό Politico κατέταξε τον Μοροζόφ στους 28 πιο επιδραστικούς Ευρωπαίους για το έτος 2018. Σήμερα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Stanford. Διετέλεσε υπότροφος του New America Foundation. Είναι τακτικός συντάκτης του περιοδικού Foreign Policy για το οποίο γράφει το blog Net Effect. Επίσης, είναι από το 2009 συνεργάτης της μη κερδοσκοπικής TED (η οποία στοχεύει στη διάδοση «ιδεών που αξίζουν» - «Ideas Worth Spreading» - και διαθέτει όλες τις εισηγήσεις ελεύθερα στο διαδίκτυο) για θέματα σχετικά με την επίδραση του Διαδικτύου στις αρετές του πολίτη και στην σταθερότητα των δημοκρατιών, των αυταρχικών καθεστώτων, των κλειστών κοινωνιών και των χωρών σε κατάσταση μετάβασης.
Το περιοδικό Politico κατέταξε τον Μοροζόφ στους 28 πιο επιδραστικούς Ευρωπαίους για το έτος 2018. Σήμερα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Stanford. Διετέλεσε υπότροφος του New America Foundation. Είναι τακτικός συντάκτης του περιοδικού Foreign Policy για το οποίο γράφει το blog Net Effect. Επίσης, είναι από το 2009 συνεργάτης της μη κερδοσκοπικής TED (η οποία στοχεύει στη διάδοση «ιδεών που αξίζουν» - «Ideas Worth Spreading» - και διαθέτει όλες τις εισηγήσεις ελεύθερα στο διαδίκτυο) για θέματα σχετικά με την επίδραση του Διαδικτύου στις αρετές του πολίτη και στην σταθερότητα των δημοκρατιών, των αυταρχικών καθεστώτων, των κλειστών κοινωνιών και των χωρών σε κατάσταση μετάβασης.
Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και εφημερίδες διαφόρων χωρών, μεταξύ των οποίων στους New York Times, Wall Street Journal, Financial Times, Economist, Guardian, New Yorker, New Scientist, The New Republic, Newsweek International, International Herald Tribune, Boston Review, Slate, San Francisco Chronicle, στην ιταλική Corriere Della Sera, στη γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung καθώς και στη ρωσική Akzia
Μανώλης Χαιρετάκης: Η προγραμματισμένη καλλιέργεια της ασχετοσύνης (Εφημερίδα των Συντακτών, 18.01.2019)
Γιώργος Στάμκος: DAVOS 2019: Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι εδώ (TVX)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου