Απολογισμός και νεκρολογία: Ένας χρόνος τρικομματικού κυβερνητικού συνασπισμού και το τέλος του

 του Γιώργου Β. Ριτζούλη
      

Η αποχώρηση του κόμματος της "Δημοκρατικής Αριστεράς" από τον κυβερνητικό συνασπισμό με αφορμή τα γεγονότα της ΕΡΤ και η μετάβαση από τρικομματικό σε δικομματικό σχήμα κυβέρνησης, ξάφνιασε πολλούς. Άλλους, όπως ο γράφων, όχι. 
Ωστόσο, ένα σημαντικό πολιτικό στοίχημα της περιόδου που διανύουμε και ζητούμενο διαρκούς επίπονης διερεύνησης, δεν άλλαξε. Απέκτησε μόνον πιό ευνοικές αφετηρίες για θετική απάντηση:
Μπορεί, και πώς; - στα πλαίσια της αναντικατάστατης αρχής ότι η "δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα" - να συγκροτηθεί ένα πολυκομματικό άθροισμα, προγραμματικά και αριθμητικά ικανό να αποτελέσει εναλλακτική λύση στον αποκλειστικό πλέον κυβερνητικό συνασπισμό των δύο κομμάτων που φέρουν την ευθύνη για τον "ιστορικό εκτροχιασμό της χώρας";* Προφανώς, με ισχυρότερη δύναμη το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που να έχει όμως αποκτήσει στοιχειώδη προγραμματική συνοχή και πολιτική αντοχή για πλεύση σε "θάλασσες με πολλά μποφώρ".
Πρώτα-πρώτα δύο δυσάρεστες διαπιστώσεις : 

1. Ο τρικομματικός κυβερνητικός συνασπισμός έπαυσε να υπάρχει ως τέτοιος, από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός, που μάλλον με το ζόρι "κρατιόταν" επί ένα χρόνο, επέστρεψε φανερά σε παλιές "καλές συνήθειες". Έδρασε πάλι ως αρχηγός μονοκομματικής κυβέρνησης, τώρα εκτός τόπου και χρόνου. ¨Οπως στα ωραία χρόνια, όταν το πολιτικό σύστημα του σκληρού διπολισμού, με "αριστερή" ανοχή (και συχνά χειροκροτήματα), παρείχε σε ευνοημένα, αρκετά πλατειά κοινωνικά στρώματα, και εγγυόταν ως κεκτημένα τους, δανεική, αντιπαραγωγική και μη διατηρήσιμη ευημερία. Eις βάρος όμως της λοιπής κοινωνίας, της πλειοψηφίας, και κυρίως εις βάρος των μελλοντικών γενεών. Εις βάρος "παιδιών κατώτερων θεών".

Αλλά θα είναι εφικτές στο ορατό μέλλον οι μονοκομματικές κυβερνήσεις; Οι πολίτες λένε κατηγορηματικά όχι. Τυχαίο που δημοσκοπικά - αθροιστικά, ο "Κανένας" είναι με διαφορά και σταθερά πρώτο πολιτικό κόμμα;

Άν αυτό ισχύει, τότε μαζί το τέλος της εποχής των μονοκομματικών κυβερνήσεων, ο σκληρός κομματικός διπολισμός της περιόδου 1980 - 2008 είναι νεκρό αλλά άταφο βάρος. Και δεν θα ωφελήσει κανέναν, απ’ όσους θέλουν να τον συντηρούν ως ζόμπι. 
2. Από την άλλη πλευρά: Οι πολυκομματικές κυβερνήσεις δεν έκαναν καλή αρχή. Η τρικομματική απέτυχε, τουλάχιστον στις όποιες διακηρυγμένες προθέσεις της για ορθολογικές και υπερώριμες μεταρρυθμίσεις, για επανόρθωση σφαλμάτων και για αντίμετρα κοινωνικής συνοχής. Οι προγραμματικές συμφωνίες των "τριών" του περισυνού καλοκαιριού, προέβλεπαν, με σχετική ανεξαρτησία από τα μνημονιακά μέτρα, ανακούφιση των φτωχότερων πολιτών, προσπάθεια για δίκαιη φορολόγηση και για ανάκτηση φοροδιαφυγής των πλουσίων, απελευθερώσεις πραγματικά κλειστών επαγγελμάτων, επιλεγμένες αποκρατικοποιήσεις, δημοκρατικές αλλαγές στο πολιτικό σύστημα, κατάργηση άχρηστων Δημόσιων οργανισμών με μοναδική λειτουργία τη ρουσφετολογική, και δίκαιη, πραγματική αξιολόγηση εργαζομένων του Δημόσιου τομέα. 

Ούτε βιώσιμη, σταθερή και δίκαιη φορολογική μεταρρύθμιση προχώρησε**.
Ούτε για ανάκτηση της φοροδιαφυγής των εχόντων υπάρχει διάθεση από ΝΔ και ΠΑΣΟΚ.
Ούτε διαφαίνονται μέτρα καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, συντόμευσης χρόνων τελεσιδικίας, απλοποίησης γραφειοκρατικών διαδικασιών για επενδύσεις κτλ. 
Ούτε κλείσιμο άχρηστων φορέων, με ενίσχυση των χρήσιμων. 
Εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα και νέοι, είναι πάντα "παιδιά κατώτερου θεού". 
Σχεδόν τίποτε. Δεν υπάρχει καν διάθεση.  
Αντίθετα: Το “βαθύ κράτος” ενδιαφέρθηκε π.χ. να διοχετεύσει από τα λιγοστά κονδύλια, στο νεκρό, άχρηστο έργο εκτροπής του Αχελώου…

Τίποτε από τις συμφωνίες δεν τηρήθηκε. Με ευθύνη αναλογική και των "τριών". Αναλογική όμως. Δηλαδή κυρίως της μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης. Και αντί αυτοκριτικής, ο σκληρός πυρήνας της ΝΔ στρέφει τώρα τα πυρά του κατά της ΔΗΜΑΡ, επειδή έσπασε τις αλυσίδες. 

Λέγεται ότι η απομάκρυνση της ΔΗΜΑΡ από τις κυβερνητικές ευθύνες, σηματοδοτεί το οριστικό τέλος της διαδρομής ενός ολόκληρου πολιτικού ρεύματος, που υποσχέθηκε πολλά αλλά επέτυχε λίγα: Π.χ. στο άρθρο "Τέλος της Ανανεωτικής Αριστεράς", του  Ξενοφώντα Γιαταγάνα (στην ιστοσελίδα "Μεταρρύθμιση", αναδημοσιευμένο στο ιστολόγιο "μη μαδάς την μαργαρίτα").  
 
Μια διαφορετική υποκειμενική εκτίμηση για τα μακροπρόθεσμα, τα πρίν και τα πέρα από την τωρινή κρίση, είναι η εξής:
Η Ανανεωτική Αριστερά με την μορφή που την ξέραμε παλιά, είχε ήδη πεθάνει το αργότερο με το τέλος του Ευρωκομμουνισμού, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Αρκετά πριν γκρεμιστεί ο λεγόμενος υπαρκτός σοσιαλισμός. Αιτία θανάτου; Μεγάλη και επίπονη συζήτηση, πάντως συνοψίζονταν με κάθε επιφύλαξη σε "πολιτική νευρική ανορεξία", δηλαδή σε μειωμένη διάθεση να καταδυθεί στο ζωντανό, αντιφατικό υλικό της κοινωνίας, σε φοβία να προσλάβει "τροφή" από άλλους ιδεολογικούς βιότοπους, πράγμα που έφερε τότε, την προγραμματική αποτελμάτωση. Ωστόσο, συμβολική στιγμή για την αρχή του τέλους ήταν ο θάνατος του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ: 11 Ιουνίου 1984. Του χρόνου τέτοιον καιρό θα κλείσει 30 χρόνια. Άλλωστε, η Ελληνική εκδοχή Ανανεωτικής Αριστεράς ήταν υπερβολικά ετερόφωτη (άν και αυτό, για αρχή, δεν είναι αναγκαστικά κακό!), και ακολούθησε αμέσως στο μνήμα, σπρωγμένη δυνατά και από την παντοκρατορία τότε, του παλιού, "καλού" και αρχηγικού ΠΑΣΟΚ.
Χλωμά και αμήχανα ομοιώματα ήταν όσα πολιτικά μορφώματα την διαδέχθηκαν, σε όλο τον Ευρωπαϊκό Νότο, στα πέτρινα χρόνια της αντιμεταρρύθμισης 1985 - 2008. Της νεοφιλελεύθερης στα οικονομικά, ωστόσο αντιμεταρρύθμισης με πολύ πιό σύνθετα χαρακτηριστικά στην πολιτική και την κοινωνία. Στα καθ' ημάς, από το ΚΚΕ εσωτερικού και τον Συνασπισμό, μέχρι τον ΣΥΡΙΖΑ και την ΔΗΜΑΡ, ήταν μια συνεχής διαδρομή προγραμματικής συρρίκνωσης και πολιτικής αποπτώχευσης. 

Με μειοψηφικές, αντιφατικές, διεσπαρμένες, αδύναμες, αλλά υπαρκτές και πάντοτε αξιομνημόνευτες αντιστάσεις: Παραφράζοντας τον Ελύτη: Όπου και όταν μας βρίσκει το κακό, πάντα άς μνημονεύουμε Μιχάλη Παπαγιαννάκη και Άγγελο Ελεφάντη. Τον πρώτο κυρίως για το ακατάβλητο αριστερό και οικολογικό ανανεωτικό προγραμματικό πνεύμα, τον δεύτερο για την παιδευτική διάσταση που προσέδιδε στην Αριστερά ως θεσμό της κοινωνίας.

 

Ο Ν. Αλιβιζάτος επισήμανε εύστοχα στο πρόσφατο άρθρο του Η γενιά του ’68 και οι κληρονόμοι της, ότι τα (ούτως ή άλλως αντιφατικά) κοινωνικά κινήματα του Μάη του '68 και τα μετά από αυτόν, δεν άφησαν αξιόλογη πολιτική κληρονομιά και πολιτικούς επιγόνους - άν εξαιρέσει κανείς τους Πράσινους της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, τους αταίριαστους με τον ηδονιστικό και εγωιστικό Μεσογειακό Νότο. Η ακληρία αυτή ισχύει, νομίζω, και για ότι αποκλήθηκε "Δυτικός Μαρξισμός" ή "δημοκρατικός σοσιαλισμός" (με την έννοια που του έδωσε ο Ν. Πουλαντζάς).

Τι νέες μορφές Αριστεράς, μετα-σοσιαλιστικές ή άλλες, θα φέρει το μέλλον, είναι άγνωστο. Άν και πώς θα συγκλίνουν με νέες ευαισθησίες και ηθικές δυνάμεις, με αγώνες όχι για "νέους κόσμους" αλλά για τη σωτηρία του παλιού, του μόνου που έχουμε, είναι επίσης ανοιχτό ζήτημα. Ωστόσο, στην πολιτική δεν υπάρχει πεπρωμένο. Οι κοινωνίες (ακόμη και η Ελληνική) δεν είναι κοπάδια προβάτων. Και η ιστορία δεν ξεκινά από το μηδέν, δεν γράφεται σε άγραφο χαρτί. Εκτός από τις νέες ιδέες, υπάρχουν και παραμελημένα κληροδοτήματα από ποικίλα ή αντιφατικά ιστορικά ρεύματα και αγώνες της Αριστεράς, που δεν είναι όλα για πέταμα: Από τους Ιταλούς επιγόνους του Αντόνιο Γκράμσι, μέχρι τους Αυστρομαρξιστές Σοσιαλδημοκράτες του ¨Οττο Μπάουερ και του Κάρλ Ρέννερ στο Μεσοπόλεμο (για ν' αναφέρω ενδεικτικά μόνον δύο). 

"Απαισιοδοξία της σκέψης, αισιοδοξία της θέλησης" είναι μια καλή συμβουλή που μας έδωσε ο Γκράμσι, σε καιρούς πολύ πιό δύσκολους από τους τωρινούς.

* Οι "αυθόρμητες" πρώτες εκτιμήσεις που συγκλίνουν λίγο ή πολύ με τα παραπάνω, είναι επίσης αρκετές. Ενδεικτικά, το άρθρο "Ενστικτο επιβίωσης" του Νίκου Ξυδάκη (εφημερίδα "Καθημερινή" και ιστοσελίδα "βλέμμα". Από αυτό προέρχεται μια εύστοχη υπενθύμιση: Όπως για τον ιστορικό εκτροχιασμό οι ευθύνες καταλογίζονται συγκεκριμένα, έτσι καταλογίζονται και για την τωρινή αποτυχία να μεταρρυθμίσουν και να κάνουν τομές.
"...Η Δημοκρατική Αριστερά βάλλεται ως προάγουσα την αστάθεια και υπαναχωρούσα. Είναι όμως έτσι; Αραγε η ΔΗΜΑΡ προκάλεσε το ατύχημα της μαύρης ΕΡΤ; Η ΔΗΜΑΡ συνήψε τα μνημόνια και τις δανειακές συμβάσεις του 2010-12; Η ΔΗΜΑΡ ολιγώρησε στις μεταρρυθμίσεις και τις τομές της κρίσιμης τριετίας; Η αλήθεια είναι ότι έχει ευθύνη διακυβέρνησης, αλλά μόνο κατά το τελευταίο έτος και μόνο κατά το ποσοστό που της αναλογεί στο τριμερές σχήμα...
Το σημαντικότερο: ένα χρόνο μετά τον σχηματισμό τρικομματικής κυβέρνησης, ελάχιστες ή καμία από τις 14 συμφωνημένες προγραμματικές δεσμεύσεις έχουν τηρηθεί· όλες σχεδόν έχουν παραβιαστεί..." 

Επίσης, το "Κρίσιμο δίλημμα: Πως συμπυκνώνεται στην ΕΡΤ όλο το ελληνικό πρόβλημα" - της Ελίζας Παπαδάκη (στα "Νέα", με αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα "Μεταρρύθμιση"):
"...Στους 2.658 εργαζομένους της, που αποφάσισε εν μια νυκτί να απολύσει ο Πρωθυπουργός, συγκαταλέγονται άριστοι δημοσιογράφοι, παραγωγοί, σκηνοθέτες, μουσικοί και άλλοι καλλιτέχνες, επίσης εξαιρετικοί τεχνικοί. Η μετατροπή όλων συλλήβδην σε ανέργους ακυρώνει εμπειρία και τεχνογνωσία που δεν ξανακερδίζονται από τη μία μέρα στην άλλη, καταστρέφει υφιστάμενο πολύτιμο παραγωγικό δυναμικό.
Πολύ περισσότερα και καλύτερα θα μπορούσε ωστόσο αναμφίβολα να προσφέρει η ΕΡΤ, αν δεν έπασχε από χρόνια κακοδιοίκηση, λέγεται και διαφθορά, καθώς και από κακές συνδικαλιστικές πρακτικές. Αν όμως για τις συνδικαλιστικές πρακτικές ευθύνονται οι εργαζόμενοι, για το πρώτο και κύριο, τη διοίκηση, υπόλογες είναι οι διαδοχικές κυβερνήσεις. Αυτές διόριζαν τους εκάστοτε επικεφαλής μαζί με διαφόρους άλλους (συμβούλους, διευθυντικά στελέχη κ.ο.κ.), ώστε να παρεμβαίνουν στη λειτουργία της, με κομματικά κριτήρια πάντα.... 
Ιδού λοιπόν πώς συμπυκνώνεται στην ΕΡΤ το ελληνικό πρόβλημα: Δημόσια αγαθά παρέχουν ....πλήθος δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες, που ενώ διαθέτουν ικανούς και αφοσιωμένους εργαζόμενους, συχνά πάσχουν από κακή διοίκηση, σπάταλη διαχείριση, διαφθορά, και πάντοτε από κομματισμό. Ριζικές μεταρρυθμίσεις χρειάζονται επιτακτικά σε όλο το δημόσιο τομέα, στις σχέσεις του με ιδιώτες προμηθευτές, αν θέλουμε στον τόπο μας να προσφέρονται δημόσια αγαθά.... 
....Όπως παρατηρούσε στις 13 Ιουνίου ο Σταύρος Τσακυράκης: «Μερικοί πιστεύουν ότι η πτώση της κυβέρνησης θα είναι το τέλος της χώρας. Αλλά το τέλος μπορεί να έρθει και με την κακή διακυβέρνηση, με την αναξιοκρατία, με σπασμωδικές κινήσεις, με αλαζονεία». 
 

** Στο φορολογικό θέμα, ο απολογισμός της τρικομματικής (αλλά και όλης της διακυβέρνησης εν μέσω κρίσης, 2009 - 2013) είναι εντελώς εφιαλτικός. Πολύ εύστοχα στοχεύει στο κέντρο του ζητήματος ο Γιώργος Σιακαντάρης στο άρθρο "Και η φοροδιαφυγή;" -  (στην εφημερίδα "Τα Νέα", 21 Ιουνίου 2013):  "Αν το πολιτικό μας σύστημα αγαπούσε τον Σαίξπηρ, ακόμη και να μη ήταν τόσο απελπισμένο όπως ο Ριχάρδος Γ', θα το ακούγαμε να φωνάζει, λίγο πριν από την διαφαινόμενη κατάρρευση του success story, λόγω της αντιδημοκρατικής κατάργησης της ΕΡΤ, «τη μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση, για την επανεκλογή μου». Ολος ο αγώνας για την ανάκαμψη έχει επικεντρωθεί στη μείωση του ΦΠΑ. Αποδεικνύεται, έτσι, πως αυτό το πολιτικό σύστημα δύσκολα μαθαίνει από τα παθήματά του. Το πρόβλημα της χώρας πριν από την κρίση αλλά και σήμερα, σύμφωνα και με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, δεν είναι οι δαπάνες ούτε και τα χαμηλά έσοδα, έτσι γενικά. Είναι ο ποιοτικός χαρακτήρας των χαμηλών εσόδων. Χαρακτήρας που προέκυπτε από τη φοροδιαφυγή των υψηλών εισοδημάτων. Το 2007, έναν χρόνο πριν ξεσπάσει η παγκόσμια και η ελληνική κρίση, βλέπουμε πως οι δαπάνες του κράτους μας ανέρχονταν στο 40,2% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος  στην ευρωζώνη ήταν 45,1%. Τα δημόσια έσοδα επίσης άγγιζαν το 40%. Χαμηλά αλλά όχι τα χαμηλότερα. Το πρόβλημα προέκυπτε από το γεγονός ότι τα έσοδα αυτά ήταν από τη μισθωτή εργασία, ενώ οι φόροι από τα επιχειρηματικά κέρδη ήταν πολύ χαμηλότεροι από όλες τις άλλες χώρες του ΟΟΣΑ (OECD, Economic Outlook No.91). Μήπως αυτό πρέπει να μας οδηγήσει στο να ξανασκεφτούμε τι πρέπει να κάνουμε με τους φόρους που δεν αποδίδονται; Από τότε τα πράγματα χειροτέρεψαν... Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη των Μάνου Ματσαγγάνη, Χρύσας Λεβέντη και Ελένης Καναβιτσά («Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα της κρίσης»), σχεδόν το 40% των ανέργων σήμερα βρίσκεται κάτω από το όριο της σχετικής φτώχειας, ενώ περίπου το 20% των ανέργων βρίσκεται κάτω και από το όριο της ακραίας φτώχειας. Μόνο όμως το 16% του συνόλου των ανέργων λαμβάνει επίδομα ανεργίας... Την ίδια στιγμή στην παραπάνω έρευνα αναφέρεται πως «ενώ το 2009 το 20% των πλουσιότερων Ελλήνων είχε εισόδημα 6,1 φορές μεγαλύτερο από το 20% των φτωχότερων Ελλήνων, το 2012 ο λόγος ανέβηκε στο 7,8. Με άλλα λόγια, το 20% των πλουσιότερων έχει πλέον 7,8 φορές μεγαλύτερο εισόδημα από το 20% των φτωχότερων». Οι οικονομικές ανισότητες στη χώρα μας γεννιούνται κυρίως από τις φορολογικές ανισότητες. Αντί λοιπόν το πολιτικό σύστημα να εστιάζει στο να βρει τρόπους ώστε να αρθούν οι φορολογικές αδικίες, επικεντρώνεται στον «αγώνα» για μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση ή στη δημιουργία προσωρινών θέσεων εργασίας (με μισθούς στα 500 ευρώ, και αν).

Αυτό ξέρουν, αυτό μαρτυρούν ή δείγμα ταξικής πολιτικής;"   Update - Επίλογος: Και επιλογή τροχιάς για την έξοδο από παράλογους αυτο-εγκλωβισμούς, δυστυχώς και αριστερών διεκδικητών της εξουσίας: "Μονοκομματικές ή κυβερνήσεις συνεργασίας;" - του Κώστα Κάρη, από την εφημερίδα "Αυγή", 23 Ιουνίου 2013.  "...Η ρήξη στη κυβέρνηση με δεδομένους τους συσχετισμούς στη Βουλή προμηνύει εκλογές, όχι τον Ιούλιο αλλά μέσα σε λίγους μήνες. Είναι πολύ δύσκολο να έχει τα αναγκαία περιθώρια κινήσεων μια κυβέρνηση με οριακή, εύθραυστη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, εμφανώς με τόσο στενό εύρος... Και αυτό θα πρέπει να το ζυγίσουν όσοι υπερασπιστές της σταθερότητας δεν υπολογίζουν τις προϋποθέσεις της πολιτικής σταθερότητας. Οι κυβερνήσεις συνεργασίας είναι ένα πρόσκαιρο ατύχημα, ένα αναγκαστικό σκαλοπάτι προς μια αυτοδυναμία, όπως δείχνει να πιστεύει η ηγεσία της Ν.Δ. και είναι μαθημένος ο κόσμος των κομματικών στελεχών; Ή είναι ο μόνος τρόπος ύπαρξης πραγματικών πλειοψηφιών στις σημερινές συνθήκες κρίσης και αμφισβήτησης; Όλοι - και η αντιπολίτευση - πρέπει να διαλέξουν καθαρά, και με βάση αυτή την επιλογή να πράξουν".

Περί δικομματισμού - του Γιώργου Γιαννουλόπουλου ("Εφημερίδα των Συντακτών")