Διακυβέρνηση σε εποχή ισχνών αγελάδων

του Γιώργου Β. Ριτζούλη

Όταν περάσει η οξεία φάση της κρίσης υπερχρέωσης και εξυγιανθεί το άρρωστο Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, θα είναι πιό σαφές πώς θα διαμορφωθεί η νέα, σχετικά σταθερή κατάσταση σ’ ολόκληρη την Ευρωζώνη. Θα φανεί το περίγραμμα του οικονομικού σκηνικού για τις προσεχείς 2 - 3 δεκαετίες. Μετά την περίοδο της ύφεσης, ίσως ακολουθήσει μια φάση αδύναμης, αργής ανοδικής αντίδρασης του οικονομικού προιόντος. Με τα σημερινά δεδομένα, το ενδεχόμενο της μακροπρόθεσμης στασιμότητας ή και «αποανάπτυξης» δεν πρέπει ν’ αποκλείεται. Μια ιδέα μας δίνει η Ιαπωνία των 2 - 3 δεκαετιών που πέρασαν. 

Στις συνθήκες αυτές, ίσως σταθεροποιηθεί σιγά - σιγά και ένα άλλο πολιτικό σύστημα. Διαφορετικό από εκείνο που γνωρίσαμε στις ανοδικές δεκαετίες της κατανάλωσης (1990 - 2008), που κορυφώθηκαν με την στεγαστική και χρηματοπιστωτική φούσκα της δεκαετίας του 2000 σε μεγάλες περιοχές της Ευρωπαϊκής περιφέρειας (ολόκληρος ο Μεσογειακός Νότος και η Ιρλανδία). Η πολιτική μεταβολή εκκρεμεί λίγο-πολύ για όλες τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Στις χώρες αυτές θα έχει συμβεί ασφυκτική συμπίεση για τις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις και μέσα σε δύο δεκαετίες, πολύ μεγάλη ταλάντωση του επιπέδου οικονομικής ευημερίας για τα πολυπληθή μεσαία κοινωνικά στρώματα*, παραδοσιακά και σύγχρονα: Απότομη και σημαντική άνοδος και μετά από αυτήν, πιό απότομη «προσγείωση».
Σε κάθε περίπτωση, το σημερινό ρευστό κομματικό σκηνικό είναι προσωρινό. Προέκυψε από βίαιες μεταλλάξεις μέσα στην κρίση. Όμως είναι παράγωγο του σχετικά σταθερού πολιτικού συστήματος της εποχής της μεγέθυνσης, που είχε την ευχέρεια να διανέμει δανεικούς πόρους προς κατανάλωση και προς συσσώρευση, κυρίως για χάρη των ανώτερων μεσοστρωμάτων. Τα απομεινάρια εκείνου του πολιτικού συστήματος δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν οικονομίες στατικές, στις οποίες η αγοραστική δύναμη των πιό φτωχών στρωμάτων θα έχει επιστρέψει πίσω στα επίπεδα της δεκαετίας του 1980 ή και του 1970.
Επίσης, η μεγάλη αποσυσσώρευση τόσο στα χαμηλά-παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα, όσο και στη νέα μικροαστική τάξη των υψηλόμισθων μισθωτών, εν μέρει και στα στρώματα της μεσαίας αστικής τάξης, καταστρέφει την ετεροβαρή συμμαχία όλων αυτών με την κεφαλαιοκρατική κορυφή της πυραμίδας**. Αυτή όμως η συμμαχία ήταν η βάση της κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας στις δεκαετίες των παχειών αγελάδων (αλλά εις βάρος των στρωμάτων που βρίσκονταν πιό χαμηλά στη βάση της πυραμίδας).

Εκτός από την οικονομική ασυμμετρία μεταξύ του Ευρωπαϊκού Βορρά και του Νότου, υπάρχει και πολιτική ασυμμετρία. Η προγραμματική ασυμβατότητα των κομμάτων στις χώρες του Νότου με το πιό αποσαφηνισμένο και πιό σταθερό πολιτικό φάσμα της βορειότερης Ευρώπης (για ότι αφορά τουλάχιστον τις κύριες πολιτικές ομάδες), συνεπάγεται αδυναμία σταθερών ενδοευρωπαϊκών συμμαχιών. Στις σημερινές συνθήκες, είναι αδύνατη η πολιτική σταθεροποίηση στις χώρες του Νότου και μέσω αυτής η υποβοήθηση της οικονομικής αναστροφής, χωρίς αξιόπιστα συστήματα κομματικών συμμαχιών με υπερεθνική προγραμματική σύγκλιση σε όλο τον Ευρωπαϊκό Κοινοτικό χώρο, Νότιο, Βόρειο και Κεντρικό. 

Παρά τα φαινόμενα, πουθενά στο Νότο δεν υπάρχει πραγματική στροφή πρός τα αριστερά. Όπου δίνεται ψήφος σε αριστερά κόμματα (π.χ. Ελλάδα), οι ψηφοφόροι χρησιμοποιούν την ψήφο τους «εργαλειακά». Με σκοπιμότητα που πιθανώς έχει ημερομηνία λήξης, και όχι από σταθερή πεποίθηση. Δηλαδή είτε δίνουν ψήφο διαμαρτυρίας, είτε στην καλύτερη περίπτωση, την χρησιμοποιούν ως αναγκαστικό μέσο άμυνας κατά της οικονομικής συμπίεσης. Οι ψηφοφόροι χρησιμοποίησαν ως εργαλείο ό,τι πρόσφορο κομματικό υλικό εύρισκαν στην πολιτική αγορά: Στην Ελλάδα τον ΣΥΡΙΖΑ, στην Ιταλία Γκρίλλο, στην Ισπανία φυγόκεντρες δυνάμεις των αυτόνομων περιοχών. Ακόμη και η Ελληνική ψήφος προς την ακροδεξιά, σε μεγάλο ποσοστό εμπίπτει στην κατηγορία της εργαλειακής ψήφου. Ψήφισαν τους «κακούς» γνωρίζοντας ότι είναι οι «κακοί», γιατί, αφελώς, νομίζουν ότι αυτοί οι «κακοί» μπορούν να δώσουν ένα σκληρό μάθημα στους άλλους «κακούς» που κακοδιαχειρίστηκαν, έκλεψαν, και τώρα ταλαιπωρούν τον κόσμο. Η αυτοκαταστροφική θεωρία του επιπόλαιου αγανακτισμένου και απελπισμένου είναι «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου».

Η δύσκολη κυβερνητική αλλαγή
Ο υποψήφιος για την διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχει δυσεπίλυτο πρόβλημα προγραμματικής συνοχής. Τα προγραμματικά αποθέματά του είναι δύσκολο (έως ανέφικτο) να ξεκαθαριστούν και επικαιροποιηθούν στον χρόνο που έχει διαθέσιμο. Βέβαια, άν του δοθεί η δυνατότητα, ίσως μπορεί να (συγ)κυβερνήσει και με την μέθοδο «βλέποντας και κάνοντας», δηλαδή με διαρκή πολιτικά ζίγκ-ζάγκ και καθυστερώντας όσο είναι δυνατό την λήψη κρίσιμων αποφάσεων. Τρόποι χρήσης σχετικά επιτυχούς (για κομματικό όφελος) της τακτικής αυτής υπάρχουν: Μια ιδέα μας έδωσαν οι καθυστερημένοι χειρισμοί της Άνγκελα Μέρκελ, που ελίσσεται ανάμεσα στα φιλοευρωπαϊκά και ευρωσκεπτικιστικά ρεύματα του κυβερνητικού συνασπισμού της και του κόμματός της. Από την άλλη πλευρά, η Κυπριακή εκδοχή ζιγκ-ζάγκ και αναβλητικότητας (βλέπε ΑΚΕΛ) είναι άκρως αποτυχημένη. Αναβάλλοντας και καιροσκοπώντας, μετέτρεψε την τραπεζική κρίση σε οικονομική ωρολογιακή βόμβα που εξερράγη στα χέρια της επόμενης κυβέρνησης. Η ομοιότητα αυτού του αριστερού καιροσκοπισμού με την τακτική της δεξιάς κυβέρνησης Καραμανλή τα χρόνια 2008 - 2009, είναι εντυπωσιακή. Όσοι στον ΣΥΡΙΖΑ δεν έχουν αυταπάτες, γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει χρόνος και δυνατότητα να συνεχίσουν την σκυταλοδρομία που άρχισε ο Κ. Καραμανλής το 2009 και να παραδώσουν το χαρτοκούτι με τη βόμβα σ' έναν ακόμη επόμενο. Προφανώς η τακτική αυτή έχει αξιολογηθεί ως παράδειγμα προς αποφυγή.
Επίσης, άν ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει να απαρνηθεί τη δυνατότητα της διακυβέρνησης, πρέπει να εξασφαλίσει συμμάχους διαθέσιμους για κυβερνητική σύμπραξη, διατεθειμένους και για την αναπότρεπτη κυβερνητική φθορά. Και βέβαια, με στοιχειώδη προγραμματική - αλλά όχι αναγκαστικά «ιδεολογική» - συμβατότητα με αυτόν. Αυτά σημαίνουν, μεταξύ των άλλων, αμοιβαία προθυμία να βάλουν νερό στα ποτήρια του κρασιού τους, αλλά επίσης έναν κάποιο βαθμό συνοχής, προγραμματικής αξιοπιστίας και εσωτερικής σταθερότητας των συμμάχων, κάτι που τελικά, μάλλον αποκλείει τους ΑΝΕΛ.
Μια πηγή ανασφαλειών για κυβερνητική μεταβολή, είναι το γεγονός ότι εκλογικές πλειοψηφίες και κυβερνήσεις κερδίζονται από κόμματα που πείθουν ότι μπορούν να εκπροσωπούν, εκτός των άλλων, και το πολιτικό «Κέντρο». Εν τω μεταξύ στην Ελλάδα, μετά την αποσύνθεση του ΠΑΣΟΚ, κομματικό «Κέντρο» αξιόπιστο δεν υπάρχει πιά - ούτε φαίνεται πιθανό να ανασυγκροτηθεί στο κρίσιμο μέλλον.
Η ανυπαρξία υπολογίσιμου κομματικού «Κέντρου» προσφέρει ένα δυνατό χαρτί συνέχειας στην ΝΔ, σε περίπτωση που δεν φοβηθεί από τις διαρροές που έχει (και θα έχει) προς την ακροδεξιά, και επιλέξει μια ζυγισμένη «κεντροδεξιά» στρατηγική. Μπορεί όμως να λειτουργήσει έτσι στρατηγικά το κόμμα αυτό;
Μετά το εκλογικό σόκ του περισυνού Μαΐου και την οριακή πρωτιά στις δεύτερες εκλογές τον Ιούνιο, ο αρχηγός της και πρωθυπουργός επέδειξε στοιχεία πολιτικής μεταμόρφωσης ως πρός την ικανότητα για στρατηγικές και τακτικές κινήσεις. Είχε όμως προηγηθεί η ταραχώδης περίοδος της αλλοπρόσαλης και μη ρεαλιστικής συμπεριφοράς της ΝΔ, μετά την απώλεια εξουσίας το 2009: Σκληρά αντιπολιτευτικό και αντιμνημονιακό ξεκίνημα με Ζάππεια κτλ, που αναστράφηκε με την απότομη φιλομνημονιακή στροφή το χειμώνα 2011 - 2012 και τις αποχωρήσεις. Ακολούθησε μια σειρά βιαστικών, αντιφατικών και λανθασμένων επιλογών στην περίοδο Παπαδήμου, οι τερατώδεις αυταπάτες για το καταστροφικό PSI, και ως αποκορύφωμα, το εξωπραγματικό κυνηγητό της αυτοδυναμίας στις πρώτες εκλογές τον Μάϊο του 2012. Μετά το διπλό εκλογικό σόκ, πηγαίνοντας προς τον αναγκαστικό σχηματισμό της τρικομματικής κυβέρνησης, ο κ. Σαμαράς έδειξε ότι υπερέβαλλε εαυτόν. Χρειάζεται χρόνος για να δείξει άν όντως μεταμορφώθηκε σε ρεαλιστή πολιτικό «εθνικού ορθολογισμού», που θέτει κάποιες διακομματικές κοινές αξίες πάνω από το κομματικό συμφέρον, ή άν αυτά τα μη αναμενόμενα ήταν μόνον ένα βραχύβιο διάλειμμα. Πάντως, η διαρκής επιδίωξη της ΝΔ για πολωτική σύγκρουση με τον ΣΥΡΙΖΑ επί παντός θέματος, δεν είναι σημάδι πολιτικής σύνεσης. Η δικομματική πόλωση της περιόδου 1980 - 2008 είναι νεκρή και δεν θα ωφελήσει κανέναν απ’ όσους θέλουν να την συντηρούν ως ζόμπι.
Ο χώρος της ΝΔ ως όλον, διαχρονικά διακρίνεται για τις ασταθείς, αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες στρατηγικές που ακολουθεί κατά καιρούς, και για έντονα αυτοκαταστροφικές επιλογές. Η επιφανειακή αισιοδοξία που έρχεται τώρα με την νέα, ενιαία και πιό ευνοϊκή αντιμετώπιση των χωρών του Νότου από τις «αγορές», δεν σταματά παλιές εσωτερικές συγκρούσεις, συχνά ιδεοληπτικού τύπου, όπως των «κεντροδεξιών» με τους «ακραιφνείς δεξιούς».
Έτσι, ένα πέρασμα της διακυβέρνησης σ’ έναν διαφορετικό από τον σημερινό αστερισμό κυβερνητικών πολιτικών δυνάμεων, με μεγαλύτερη δύναμη τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα πρέπει καθόλου να αποκλείεται σε σχετικά ορατό διάστημα, όταν η πόλωση «μνημονιακοί - αντιμνημονιακοί» ξεθωριάσει από τα πολιτικά χαρακτηριστικά της. Ίσως τότε θα γίνει και η πιό πιθανή εκδοχή.
Άν προκύψει μια κάποια αισιοδοξία περί το οικονομικό μέλλον (όχι πλασματική όπως η τωρινή), αυτό θα βοηθήσει τους πολίτες να ξεθαρρέψουν. Τότε μπορεί, μετά από τα «μολυβένια» χρόνια 2010 - 2014, ν’ αναζητήσουν κάτι διαφορετικό και πιό φιλολαϊκό στην διακυβέρνηση της χώρας. Τότε, μόνον δικές της εσωτερικές αντιφάσεις και αυτοκαταστροφικές λογικές, θα εμποδίσουν την σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση να συγκροτήσει τη δική της πολυκομματική εκδοχή κυβερνητικού συνασπισμού, με τον εαυτό της ως κεντρική πολιτική δυναμη. 
Για τον λόγο αυτό, και ανεξάρτητα από προβλέψεις (τι θα γίνει στις Γερμανικές Ομοσπονδιακές εκλογές κτλ), είναι σοβαρό πολιτικό λάθος του ΣΥΡΙΖΑ να στοιχηματίζει ή να επενδύει τώρα σε χειροτέρευση των συνθηκών, ελπίζοντας να επωφεληθεί από αυτήν. Ιστορικά οι πολίτες στρέφονται προς τα αριστερά όταν αισθανθούν κάπως πιό ασφαλείς. Σε περιόδους μεγάλης ανασφάλειας και κρίσης είναι πολύ πιό δύσκολες, σπάνιες οι στροφές της κοινωνίας προς τα αριστερά, με κάποια διάρκεια και συνέπεια.
Διαπράττουν επίσης λάθος τακτικής όσοι στο κόμμα αυτό στήνουν αδιαπέραστα ενδοαριστερά φράγματα προς τη μεριά της ΔΗΜΑΡ. Η οποία και προγραμματική συμβατότητα διαθέτει και, πρός το παρόν, είναι το μόνο από τα σημερινά υπολογίσιμα κόμματα που μπορεί να συμπράξει σε εναλλασσόμενες, διαφορετικές κυβερνητικές συμμαχίες. Και έτσι μπορεί να γίνει το μικρό «φορτίο που θα κάνει τη ζυγαριά να γείρει προς τα εδώ ή προς τα εκεί».

Τοπίο στην ομίχλη
Το ερώτημα που όταν απαντηθεί, διαλύει τις απορίες, ξεκαθαρίζει τις αντιφάσεις και περιορίζει την αναξιοπιστία και τις αυτοκαταστροφικές ροπές είναι ένα: Κυβέρνηση με ποιό πρόγραμμα, με ποιούς βασικούς στόχους; Μερικά πράγματα που φαίνονται αυτονόητα και κοινότοπα, αλλά δυστυχώς δεν είναι (στην πολιτική δεν υπάρχουν αυτονόητα!), πρέπει να ειπωθούν ορθά κοφτά.
Όπως το παρακάτω, εντελώς γενικόλογο μεν, αλλά απαραίτητη αξιόπιστη βάση για τις λεπτομέρειες και τα συγκεκριμένα: Διακυβέρνηση τέτοια ώστε να ξαναγυρίσουν οι στατιστικοί αριθμητικοί δείκτες που ευημερούσαν (όχι όμως με ισοτιμία των πραγματικών πολιτών, ούτε με παραγωγική λογική βιώσιμη και διατηρήσιμη) στα «χρόνια της ευημερίας» 1990 - 2008;
Ή ποτέ ξανά 1990 - 2008;
Από τέτοιες απαντήσεις θα κριθεί άν υπάρχει όντως αριστερός προγραμματικός χαρακτήρας με συνδυασμό ριζοσπαστισμού και ορθολογισμού, ή μόνον δήθεν ριζοσπαστισμός με αναβάπτιση στον «παλιό καλό Ανδρεϊκό» ΠΑΣΟΚισμό του 1980. Όταν απαντηθούν σαφώς τέτοια βασικά, τότε και όποιες κυβερνητικές συμμαχίες γίνουν θα έχουν αξιοπιστία, και οι αντίπαλοι δεν θα βρίσκουν απροστάτευτο στόχο. 
              
Αυτή η σαφήνεια είναι αναγκαία και για άλλο λόγο. Οι επίδοξοι νέοι κυβερνήτες δεν θα συναντήσουν κανένα ξεκαθαρισμένο τοπίο: Οι κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που πάσχισαν με το αζημίωτο επί δεκαετίες, που έκαναν την Ελλάδα αποτυχημένο κράτος και την οδήγησαν στη βαθειά κρίση και στα μνημόνια, επιβιώνουν μέσα στην κρίση και στα μνημόνια. Προσαρμόζονται στη νέα κατάσταση «όπως ο ιός στον ξενιστή» και αντιστέκονται αποτελεσματικά. Αναγκαίες, υπερώριμες μεταρρυθμίσεις (π.χ. φορολογικός εξορθολογισμός με δικαιοσύνη, καταπολέμηση γραφειοκρατίας και πελατειακής κομματοκρατίας, ριζική διευκόλυνση διατηρήσιμης επιχειρηματικότητας και επενδύσεων) δεν προχώρησαν εξαιτίας της αντίστασης αυτής. Οι ιδέες για στοιχειώδες πρόγραμμα επανεκκίνησης της πραγματικής οικονομίας με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα παραγωγικών τομέων, μένουν στα αζήτητα για τον ίδιο λόγο. Τα όποια ισχνά κονδύλια διοχετεύονται όπως πριν σε αντιπαραγωγικούς ή μη διατηρήσιμους αλλά φίλιους προορισμούς.***
Μαζί με την τεράστια ανεργία, την φυγή νέου παραγωγικού δυναμικού και άλλα ερείπια που αφήνει η κρίση, την «σάπια» Ελλάδα των δεκαετιών 1990 - 2008 θα την ξαναβρούμε άθικτη μπροστά μας. Δεν πειράχτηκε από την κρίση και τα μνημόνια, ούτε κάν άλλαξε τον τρόπο ζωής της και κοινωνικής-οικονομικής συμπεριφοράς της. Η κρίση προκάλεσε μεγάλη «χασούρα» στα φτωχότερα μέρη της κοινωνίας και στους όποιους συνεπείς προς τις υποχρεώσεις τους των μεσαίων στρωμάτων. Για τους «πολυμήχανους όλο φιγούρα», κρίση δεν υπήρξε, ούτε υπάρχει...
                 

 

* Βλ. Εργατική τάξη και μεσαίες τάξεις, ταξική θέση και ταξική τοποθέτηση (κριτική προσέγγιση στη θεωρία των κοινωνικών τάξεων του Νίκου Πουλαντζά) - των Γιάννη Μηλιού και Γιώργου Οικονομάκη, περ. Θέσεις, τεύχος 99, Απρίλιος - Ιούνιος 2007. 

** Στο ίδιο
*** Βλ. Παγιδευμένες διαδρομές του Γερ. Μοσχονά και Ο ιός και ο ξενιστής : Το Ελληνικό πολιτικό σύστημα προσαρμόζεται στο Μνημόνιο του Αλέξη Καλοκαιρινού.  
Επίσης, Μετά το σούρουπο και πριν την αυγή του Στάθη Κουρνιώτη ("μη μαδάς τη μαργαρίτα")


Update 13 Ιουνίου 2013:  
1. "...Χρειάζεται χρόνος για να δείξει άν όντως μεταμορφώθηκε σε ρεαλιστή πολιτικό «εθνικού ορθολογισμού», που θέτει κάποιες διακομματικές κοινές αξίες πάνω από το κομματικό συμφέρον, ή άν αυτά τα μη αναμενόμενα ήταν μόνον ένα βραχύβιο διάλειμμα..." Τελικά, ο χρόνος που χρειάστηκε ήταν μόνον λίγες ημέρες. Μέχρι το οπερεττικό κλείσιμο της ΕΡΤ. Ο ρεαλισμός και ο ορθολογισμός μετρήθηκαν, ζυγίστηκαν και βρέθηκαν ελλιποβαρείς.

2.  Για την ανάγκη που έχει ο ΣΥΡΙΖΑ να αποκτήσει ένα πιό σαφές προγραμματικό προφίλ, καθώς και για τον εργαλειακό τρόπο που βλέπουν βραχυπρόθεσμα οι ψηφοφόροι το κόμμα αυτό, βλ και την ενδιαφέρουσα συνέντευξη του πολιτικού επιστήμονα Χριστόφορου Βερναρδάκη στους Χ. Γεωργούλα και Π. Κλαυδιανό, "Κοινωνικός ριζοσπαστισμός και πρόγραμμα, το σωστό μείγμα για τον ΣΥΡΙΖΑ" (εφημερίδα Εποχή 9 Ιoυνίου 2013, αναδημοσίευση στο ecoleft.gr)
   

"...Τον κό­σμο τον δε­ξιό θα τον πά­ρεις στη βά­ση της τα­ξι­κής δια­φο­ρο­ποιη­τι­κής το­μής, που έ­χει πε­ρά­σει τα ό­ρια της φτώ­χειας. Θα πρέ­πει να προ­χω­ρή­σεις, βέ­βαια, να μι­λή­σεις για το πώς θα α­να­συ­γκρο­τή­σεις την κοι­νω­νι­κή συ­νο­χή της χώ­ρας με βά­ση, ό­μως, αυ­τή τη διαι­ρε­τι­κή το­μή, ό­χι με μια άλ­λη. Το δεύ­τε­ρο πρό­βλη­μα εί­ναι η «προ­γραμ­μα­τι­κό­τη­τα». Εδώ το πρό­βλη­μα του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρο ε­σω­τε­ρι­κό. Δη­λα­δή, ο χώ­ρος αυ­τός, ε­πει­δή κι­νεί­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο με τη γνώ­ση και την κουλ­τού­ρα των μι­κρών πο­λι­τι­κών ο­μά­δων της Αρι­στε­ράς, δεν α­ντι­λαμ­βά­νε­ται ό­τι οι δια­κιν­δυ­νεύ­σεις και τα ε­πί­δι­κα εί­ναι πλέ­ον πο­λύ πιο σο­βα­ρά. Απαι­τούν γνώ­σεις, πρό­γραμ­μα, η­γε­μο­νι­κές ι­δέες, νέες ι­δέες, εί­ναι δη­λα­δή «βα­ριά» πράγ­μα­τα. Ως τώ­ρα έ­λε­γες, π.χ., δεν χρειά­ζε­ται να έ­χω πρό­γραμ­μα για την τά­δε πε­ρι­φέ­ρεια. Εί­χες κά­ποια αι­τή­μα­τα, φτά­νουν. Τώ­ρα εί­ναι πι­θα­νό να κλη­θείς να α­να­συ­γκρο­τή­σεις ε­σύ την πε­ρι­φέ­ρεια. Χρειά­ζο­νται κι­νη­το­ποίη­ση των κοι­νω­νι­κών δυ­νά­μεων, πο­λι­τι­κές, πο­λι­τι­κό προ­σω­πι­κό, πρό­γραμ­μα κα­νο­νι­κό, στρα­τη­γι­κές, συμ­μα­χίες, να ξέ­ρεις τι θα ιε­ραρ­χή­σεις, κτλ. Εδώ υ­πάρ­χει αρ­γή ω­ρί­μαν­ση. Ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ έ­χει έ­να κίν­δυ­νο α­πό «τα δε­ξιά», τον ε­κλο­γι­κι­σμό και την «με­τριο­πά­θεια», και έ­να κίν­δυ­νο α­πό «τα α­ρι­στε­ρά», τη λο­γι­κή που θεω­ρεί ό­τι δεν χρειά­ζε­ται πρό­γραμ­μα, α­φού αυ­τό το έ­χει η κοι­νω­νία.
Όντως, συ­χνά βρε­θή­κα­με, στη Γραμ­μα­τεία, μπρο­στά στον ι­σχυ­ρι­σμό κά­ποιων ό­τι η ε­πε­ξερ­γα­σία προ­γράμ­μα­τος ε­νέ­χει τον κίν­δυ­νο “να πας δε­ξιά”.
Ναι, η έν­νοια του προ­γράμ­μα­τος θεω­ρεί­ται συ­ντη­ρη­τι­κή ή τε­χνο­κρα­τι­κή. Όμως η έν­νοια του προ­γράμ­μα­τος εί­ναι η ορ­γά­νω­ση των κοι­νω­νι­κών σου συμ­μα­χιών. Εδώ, πρέ­πει να πο­λι­τι­κο­ποιη­θεί η συ­ζή­τη­ση για το τι εν­νο­εί­ται ως πρό­γραμ­μα. Διό­τι ό­ντως μπο­ρεί να υ­πάρ­ξει πρό­γραμ­μα που προ­σεγ­γί­ζε­ται με ό­ρους κοι­νω­νι­κά ου­δέ­τε­ρους ή τε­χνο­κρα­τι­κούς. Δεν μι­λά­με για τέ­τοιο πρό­γραμ­μα, αλ­λά γι’ αυ­τό που θα πα­τή­σει στις λαϊκές α­νά­γκες. Στην α­νά­γκη έ­να νέ­ος πο­λι­τι­κός ορ­γα­νι­σμός να α­να­λά­βει υ­πό τη διεύ­θυν­σή του τις λαϊκές α­νά­γκες και προ­τε­ραιό­τη­τες. Αυ­τό δεν μπο­ρεί να γί­νει α­πό μό­νο του, το κά­νει έ­να πο­λι­τι­κό υ­πο­κεί­με­νο και αυ­τό έ­χει αν­θρώ­πους, γνώ­σεις, ερ­γα­λεία, στό­χους, α­παι­τεί προ­σβά­σεις στην κοι­νω­νι­κή ορ­γά­νω­ση. Ο έ­νας κίν­δυ­νος εί­ναι να πεις πως δεν με εν­δια­φέ­ρει να έ­χω πρό­γραμ­μα και ο άλ­λος εί­ναι με το άγ­χος ό­τι δεν έ­χεις πρό­γραμ­μα, να υιο­θε­τή­σεις έ­να πρό­γραμ­μα που δεν εί­ναι δι­κό σου..."
...........
"Ο κό­σμος που ψή­φι­σε ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ έ­χει α­ποκτή­σει πιο ου­σια­στι­κούς δε­σμούς με την Αρι­στε­ρά;
Θα έ­λε­γα ό­τι κα­τά βά­ση ο στό­χος εί­ναι α­κό­μη ε­κλο­γι­κός. Φυ­σι­κά αυ­τές οι σχέ­σεις έ­χουν βελ­τιω­θεί σε σύ­γκρι­ση με έ­να χρό­νο πριν. Αυ­τό συμ­βαί­νει, ό­μως, για­τί πλα­τιές ε­κλο­γι­κές μά­ζες θεω­ρούν τον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ έ­να πο­λι­τι­κό ερ­γα­λείο. Και έ­τσι θα λει­τουρ­γή­σει το ε­πό­με­νο διά­στη­μα ει­δι­κά εάν δεν λει­τουρ­γή­σει, δεν ε­νερ­γο­ποιη­θεί σε ε­πί­πε­δο κοι­νω­νι­κών κι­νη­μά­των"....