Τοπίο στην ομίχλη

Πολλή ομίχλη στο πολιτικό τοπίο εντός Ελλάδος

Δύο πολύ σημαντικοί (και αντιδιαμετρικoί) πολιτικοί στοχαστές του 20ού αιώνα, ο Γερμανός συνταγματολόγος Carl Schmitt και ο Ιταλός ηγέτης του Κομμουνιστικού κόμματος Antonio Gramsci, υποστήριξαν με το έργο τους ότι υπάρχουν δύο σαφώς διαφορετικοί δρόμοι προς την πολιτική ηγεμονία. 

• Ο Σμιττιανός δρόμος: Ο πολιτικός και το πολιτικό κόμμα καταδεικνύει - στοχοποιεί τον κυριότερο αντίπαλο και επιδιώκει να ηγεμονεύσει, συντρίβοντας, ή άν είναι δυνατόν και εξοντώνοντας τον αντίπαλο πολιτικά - είναι ο δρόμος της ωμής ισχύος, όπου όλα τα μέσα επιτρέπονται, ενώ η λέξη "συναίνεση" είναι άγνωστη, αν δεν θεωρείται αμαρτωλή. 
• Ο Γκραμσιανός δρόμος: Ο πολιτικός και το πολιτικό κόμμα, με προγραμματικά μέσα και δίνοντας σταθερά το παράδειγμα της αγωνιστικότητας, της χρηστότητας, της συνέπειας, της ευθύνης, αλλά εξίσου της ευφυίας και διορατικότητας ("βλέπει μακριά στο βάθος του δρόμου"), κατακτά "καρδιές και πνεύματα". Είναι ο δρόμος της ηθικο-πολιτικής ηγεμονίας, δηλαδή της διεργασίας ηθικής και πνευματικής καθοδήγησης και διοίκησης, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η απόσπαση της συναίνεσης των πολιτών, αλλά και των κυριαρχούμενων ή υποτελών τάξεων, στη διακυβέρνησή τους από τις εκάστοτε κυρίαρχες τάξεις. "Και είναι τόσο περισσότερο εξασφαλισμένη, όσο λιγότερη είναι η χρήση ή η απειλή χρήσης βίας και εξαναγκασμού".*

Το σημερινό εγχώριο μπλόκ εξουσίας (ό,τι απέμεινε από την NΔ και το ΠΑΣΟΚ), τελευταία δείχνει ότι διάλεξε τον Σμιττιανό δρόμο, βλέποντας μάλλον ότι τα ηθικοπολιτικά αποθέματα που του απόμειναν είναι πενιχρότατα. Και κυρίως, επειδή οι προκαθήμενοί του αναγνωρίζουν ότι η κατανάλωση άλλων, πολύ πιό υλικών αποθεμάτων, που σε αντίθεση με τα ηθικοπολιτικά είναι υπαρκτά και ανθηρά, κοστίζει. Κοστίζει με την εντελώς κυριολεκτική σημασία της λέξης. Το "για την Ελλάδα ρε γαμώτο", είναι ευλογία μόνον όταν αναφέρεται στην ευγενή, αφιλοκερδούς τύπου άμιλλα. Όταν προσπαθήσει (με CD και USB sticks - αυτά είναι "προιόντα παράνομων δραστηριοτήτων", βέβαια) να διεισδύσει σε εξωχώριους τραπεζικούς λογαριασμούς των εχόντων, είναι σαφώς κατάρα. Άς την χαίρονται οι "κουτόφραγκοι". Εμείς εδώ κάτω, ξέρουμε να αλληλοπροστατευόμαστε.

Από την άλλη όχθη, στην αντιπολιτευτική Αριστερά που διεκδικεί την πολιτική ηγεμονία, και κυρίως στην πλειοψηφική ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, γνωρίζουν σαφώς ότι μόνον από τον Γκραμσιανό δρόμο μπορούν να κερδίσουν την παρτίδα. Ωστόσο, λόγω εσωτερικών αντιφάσεων και προγραμματικής νωθρότητας, δυσκολεύονται να φαίνονται - και να είναι - σαφείς. Οι αντιφάσεις είναι εν μέρει ιδεολογικής φύσης ή οφείλονται σε αδράνειες και κεκτημένες ταχύτητες. Ξέρουμε ότι από πολύ καιρό υπάρχει και "Σμιττιανή Αριστερά", που υπερτιμά την "ηθική της πεποίθησης" και περιφρονεί την "ηθική της ευθύνης".
Αυτοί, όπως και το τωρινό απαξιωμένο ΠΑΣΟΚ, δείχνουν στρατηγική απερισκεψία: Άν, με την αυταπάτη ότι η πόλωση τους ευνοεί, βρεθούν αύριο μπροστά σε μια ολική Δεξιά με υποστήριξη άνω του 50 % των πολιτών (30 % ΝΔ, 15 % XA και 5 - 7 % ΑΝΕΛ), ποσοστό πρωτοφανές στην μεταπολεμική Ελλάδα, τότε η παγίδα θα έχει κλείσει και το μόνο που θα μπορεί κανείς να πεί είναι "άς προσέχατε" - αλλά η ζημιά δεν θ' αφορά μόνον αυτούς.
Εν μέρει όμως, και σε τελευταία ανάλυση, οι αριστερές αντιφάσεις οφείλονται σε αντιμαχόμενα συμφέροντα ανάμεσα σε καθόλου εξασφαλισμένους και σε σχετικά εξασφαλισμένους τομείς της εργασίας, με τους δεύτερους να επηρεάζουν εξίσου και το δικομματικό κυβερνητικό μπλόκ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πλήρης υστέρηση της πολιτικής - κοινωνικής κάλυψης προς τους συνήθεις εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα, σε σχέση με απασχολούμενους σε "ευγενείς" τομείς του ευρύτερου Δημόσιου τομέα. Μια πρόσθετη και όχι μικρότερη δυσκολία, έρχεται από το χάος στα πολυσύνθετα μεσαία στρώματα αυτοαπασχολουμένων και μικροεπιχειρηματιών. Το πρόβλημα είναι, ότι οι καρδιές και τα πνεύματα θέλουν σαφήνεια και συνέπεια για να κατακτηθούν.

Οι ηγετικές ομάδες της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, αλλά και οι "μη πολιτικές", άτυπες ηγεσίες κοινωνικών δυνάμεων που επιχειρούν - μαζί με τις ανυπόληπτες κομματικές - να περάσουν την κρίση χωρίς να συνεισφέρουν τα οφειλόμενα, επιδεικνύουν εκτός των άλλων και λιγοστό ένστικτο αυτοσυντήρησης. Καλύτερα να ήταν πιό συνετές: Αντί να επιλέγουν τον δρόμο της κακίας, που θεοποιεί την ωμή δύναμη, άς μελετούσαν λίγη ιστορία και άς έβλεπαν τι κέρδισαν άλλοι, αλλού, που ακολούθησαν το δρόμο της αρετής.
Όσοι ηγεμονεύουν με τον Σμιττιανό τρόπο, κατακτούν συνήθως βραχύβια ηγεμονία. Μετά πέφτουν απότομα και από ψηλά. Ή προκαλούν (αυτο)καταστροφές πολύ μεγαλύτερες από εκείνη που τόσο απόλαυσαν πολιτικά και οι δυό, εκείνη που μας έφερε τα μνημόνια, την τρόικα, την ανανεούμενη πόλωση και το παμπάλαιο πολωτικό σύνθημά τους "ή αυτοί ή εμείς". Το 1922 και το 1944, βλέποντάς τα από την προοπτική της ιστορίας, είναι ακόμη πολύ πρόσφατα.

Γιώργος Β. Ριτζούλης

* Βλ. και Θανάση  Τσακίρη, Ο Αντόνιο Γκράμσι και η έννοια της ηγεμονίας - στην εφημερίδα "Εποχή", 11 Οκτωβρίου 2009

 

Mark Lilla, The Enemy of Liberalism (για τον Carl Schmitt), The New York Review of Books, 1997.

Η πτωχαλαζονεία της νεοδεξιάς, του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη, στην ιστοσελίδα Μεταρρύθμιση, αναδημοσίευση μη μαδάς τη μαργαρίτα.

Δημόσια φθορά, πολιτική πόλωση

(από τον Νίκο Ξυδάκη)

«...Πρόκειται για αργή, πλην διαρκή, καταστροφή ανθρώπινου κεφαλαίου. Πρόκειται για το χειρότερο ίσως αποτέλεσμα της μακράς κρίσης, εικόνα βαθιάς ηθικής και πολιτικής παρακμής, σύμπτωμα νόσου της συλλογικής ψυχής και της συλλογικής βούλησης. Πώς θα επιτευχθεί ανάσχεση και εν συνεχεία ανάδυση ...».

«...Γιατί όμως δεν κάνει κάτι η κυβέρνηση, τουλάχιστον απ’ όσα μπορούν να γίνουν χωρίς οικονομικό κόστος; Η αυθόρμητη απάντηση: Δεν μπορούν και δεν θέλουν... είναι η πλησιέστερη στην αλήθεια. Για πολλούς λόγους, οι πολιτικές ελίτ που κυβερνούν τον τόπο, με άνετες πλειοψηφίες συνήθως, έχουν φθαρεί ανεπίστρεπτα, περισσότερο κι από τους άνεργους και τους κατεστραμμένους της κρίσης. Οι ολίγες, ούτως ή άλλως, ικανότητές τους φαίνονται εντελώς ανεπαρκείς τώρα ενώπιον των ιστορικών προκλήσεων. Πέραν αυτού, νοητικά και ψυχικά είναι προσανατολισμένοι σταθερά στην αυτοαναπαραγωγή τους και στην αναπαραγωγή ενός κράτους χαμηλών προσδοκιών, υπό απόλυτο έλεγχο, εργαλείο για τις δικές τους επιδιώξεις. Δεν ξέρουν και δεν επιθυμούν κάτι άλλο.

Επιπλέον, και τούτο το χαρακτηριστικό διατρέχει εγκάρσια το πολιτικό σύστημα, δεν είναι σε θέση να επιχειρήσουν συγκλίσεις και συνθέσεις, πόσο μάλλον υπερβάσεις. Δεν είναι σε θέση να αποκριθούν στις κατεπείγουσες κλήσεις της ιστορίας. Η ενεργητικότητα και οι δυνάμεις τους όλες αναλώνονται στη διαπάλη για τη νομή της εξουσίας· μακριά από την εξουσία, η συντριπτική πλειονότητα δεν μπορεί καν να αναπνεύσει. 

Στην παρούσα οριακή φάση εντούτοις το πολιτικό παίγνιο αποκτά για πρώτη φορά μετά πολλές δεκαετίες εξόχως συγκρουσιακό χαρακτήρα. Η αμβλεία πόλωση του μεταπολιτευτικού δικομματισμού συνέβαινε τελετουργικά ανά τριετία-τετραετία, με έπαθλο έναν αχανή ρευστό κεντρώο χώρο. Η δικτατορία είχε συμβάλει άλλωστε στην προσέγγιση όχι μόνο των αριστερών με τους δεξιούς αντιστασιακούς, αλλά και τη συνομιλία αστών και λαϊκών στρωμάτων πάνω στο κοινό εθνικό - δημοκρατικό πεδίο. Το σοκ της πτώχευσης και της ύφεσης εξαφάνισε την πολυτέλεια της μετριοπάθειας, της αρμονικής συνύπαρξης των τάξεων, της, έστω συμβατικής, συναίρεσης των αντιθέτων. Η πόλωση τώρα λαμβάνει άλλα χαρακτηριστικά, σχεδόν ψυχροπολεμικά. Η προφανής αιτία της μεταπτωχευτικής πόλωσης είναι η επιδίωξη ηγεμονίας· μάλλον, η διάθεση απόλυτης κυριαρχίας, με εξουθενωμένο τον αντίπαλο - τον εχθρό, κατά Καρλ Σμιτ, έτσι όπως τίθεται από την ακροδεξιά ρητά και συνειδητά. 

Κατά τούτο, η προϊούσα πόλωση υπερπηδά το παλαιό δίπολο ΝΔ - ΠΑΣΟΚ, φορτίζεται με ιδεολογική σφοδρότητα και επιθέσεις σε συμβολικές μορφές όπως του Ανδρέα Παπανδρέου, επικαλείται τον εθνικό κίνδυνο και τον δυτικό προσανατολισμό, αλλά φαίνεται να αγνοεί ένα νέο χαρακτηριστικό που έφερε στην επιφάνεια η κρίση: τη βαθιά ταξικότητα. Οι διαιρέσεις πλέον δεν συμβαίνουν σε επίπεδο ιδεολογίας, οικογενειακής ή τοπικής παράδοσης, πελατειακότητας, αλλά πάνε βαθιά, στον πυρήνα των υλικών προϋποθέσων της βιοτής, και της απορρέουσας αυτοσυνείδησης. Οσοι επιδιώκουν άρα τον διχασμό με όρους ιδεολογικούς ή διαχείρισης φόβου, θα πρέπει αργά ή γρήγορα να απαντήσουν καίρια στις υλικές ανάγκες των θυμάτων της κρίσης. Και είναι πολλά τα θύματα, μπορούν να γείρουν τη ζυγαριά». 

Δημόσια φθορά, πολιτική πόλωση - από την ιστοσελίδα βλέμμα, 7 Ιουλίου 2013 

Βλ. και Οι τσαπατσουλιές της εσχάτης ώρας, του Κώστα Καλλίτση - "Καθημερινή", 8 Iουλίου 2013

Ομίχλη και στο τραπεζικό - οικονομικό τοπίο της Ευρώπης

(από τον Βόλφγκανγκ Μύνχάου)

 

Μετά τις τελευταίες αποφάσεις για τους κανόνες διάσωσης των τραπεζών, «η ΕΕ στην πράξη έθαψε τον στόχο της τραπεζικής ενοποίησης», γράφει απερίφραστα, με πολλή λύπη ο Wolfgang Münchau των FT και του Spiegel. «Πρόκειται για μία απόφαση που θα έχει βαθιές οικονομικές επιπτώσεις για την Ευρωζώνη. Θυσιάζει την τελευταία ελπίδα για μία απόφαση που θα τερμάτιζε την ύφεση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. Στον θαυμαστό νέο κόσμο του καθεστώτος εκκαθάρισης τραπεζών στην ΕΕ, οι κίνδυνοι μοιράζονται μεταξύ διαφόρων κατηγοριών πιστωτών των τραπεζών, οι οποίοι είναι κυρίως εγχώριοι οργανισμοί και το ίδιο το κράτος όπου βρίσκεται η έδρα των εν λόγω τραπεζών...». 
«Θεωρητικά», συνεχίζει ο Münchau, «ο κανόνας του bail-in (δηλαδή της διάσωσης μιας τράπεζας, όχι με χρησιμοποίηση μόνον δημόσιου χρήματος φορολογουμένων, αλλά επίσης με απαλλοτρίωση-κατανάλωση  δικών της, εσωτερικών ιδιωτικών πόρων, όπως εναπομένον μετοχικό κεφάλαιο, τραπεζικά ομόλογα και τέλος ανασφάλιστες καταθέσεις της), θα πρέπει να μετατοπίζει ένα μέρος από το χρηματοοικονομικό βάρος μακριά από τους ώμους του κράτους όπου εδρεύει η εκάστοτε τράπεζα. Αυτό όμως λειτουργεί μόνο στο βαθμό που κάποιοι από τους μετόχους και τους ομολογιούχους της εν λόγω τράπεζας είναι ξένοι. Το πρόβλημα είναι ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι τράπεζες έχουν γίνει πιο "εθνικές". Οι τράπεζες είναι οι αγοραστές τελευταίας καταφυγής του δημόσιου χρέους της χώρας στην οποία εδρεύουν. 
Ως αντάλλαγμα, οι κυβερνήσεις στηρίζουν τις εγχώριες τράπεζες. Οι περισσότεροι πιστωτές των τραπεζών είναι εγχώριοι. Κατά συνέπεια, έχει ελάχιστη διαφορά εάν το Ισπανικό κράτος διασώσει μια  τράπεζα με χρήματα φορολογουμένων (bail - out) ή εάν επιβληθεί bail - in στους ομολογιούχους της τράπεζας, που είναι κυρίως Ισπανοί. Το κοινό αποτέλεσμα είναι πως ο κίνδυνος παραμένει εντός των συνόρων της Ισπανίας. Ως εκ τούτου, σε τελευταία ανάλυση, θα είναι ευθύνη του Ισπανικού Δημόσιου να αναλάβει τη ζημία.
Ο λόγος χρέους που έχει σημασία ως δείκτης για την συνολική φερεγγυότητα μίας χώρας, δεν είναι αυτός που συχνά αναφέρεται, δηλαδή ο λόγος του καθαρού δημοσίου χρέους προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προιόν (ΑΕΠ), αλλά του συνολικού εξωτερικού χρέους, του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα αθροιστικά.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, αυτό έφθανε περίπου το 170% του ΑΕΠ στα τέλη του 2012, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Για την Ισπανία, μία τραπεζική ενοποίηση που θα έσπαζε το δεσμό ανάμεσα στο κράτος και τις τράπεζες, θα ήταν απαραίτητη και ίσως επαρκής εξασφάλιση για τη διατηρήσιμη ένταξη της χώρας σε μια νομισματική ένωση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα παρέμεινε σε ισχύ, μόνον εάν εξακολουθούσε να υπάρχει πολιτική υποστήριξη για τη δημοσιο-οικονομική προσαρμογή και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις...». 
«Τον προηγούμενο χρόνο, όταν οι αξιωματούχοι παρουσίασαν την τραπεζική ενοποίηση ως ένα λιγότερο επαχθές βήμα από τη δημοσιο-οικονομική ενοποίηση, ήταν ήδη σαφές, είτε ότι δεν έβλεπαν στα σοβαρά αυτό το σχέδιο, είτε ότι δεν ήταν σίγουροι γι' αυτό ως εργαλείο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Καθώς αποκαλύπτεται η πραγματικότητα για το νέο καθεστώς, μπορεί σύντομα να ανακύψουν στην επιφάνεια ακόμη και αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα της νομισματικής ένωσης...».

«Η κατάσταση στην Ιταλία είναι διαφορετική από εκείνη της Ισπανίας σε αρκετά σημαντικά σημεία. Οι τράπεζες της Ιταλίας δεν στηρίζονται σε βουνά από επισφαλή ενυπόθηκα δάνεια ακινήτων, όπως συμβαίνει στην Ισπανία. Η Ιταλία έχει χαμηλότερο ύψος ακαθάριστου ολικού εξωτερικού χρέους από την Ισπανία, στο 124 % του ΑΕΠ. Το πρόβλημα στην Ιταλία είναι ο φαύλος κύκλος της πιστωτικής κρίσης, η ύφεση και ένας δημόσιος τομέας που διαθέτει ελάχιστα περιθώρια δημοσιοοικονομικών ελιγμών προκειμένου να σταθεροποιήσει ένα υπο-κεφαλαιοποιημένο τραπεζικό σύστημα. Στο επίκεντρο της προσοχής της νέας κυβέρνησης βρίσκεται ένα «μηδαμινό» σχέδιο για τη μείωση της ανεργίας των νέων, ενώ το πραγματικό πρόβλημα, που είναι η κρίση ρευστότητας, παραγνωρίζεται σε απίστευτο βαθμό. Με την άνοδο των επιτοκίων στις διεθνείς αγορές, η χώρα θα έλθει πιό κοντά σε πρόγραμμα στήριξης από τον Μηχανισμό (ESM), πράγμα που θα μπορούσε να πυροδοτήσει αγορές ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η ΕΚΤ όμως δεν μπορεί να ανακεφαλαιοποιήσει τις ιταλικές τράπεζες. Ούτε το ιταλικό κράτος μπορεί. Ούτε ο Μηχανισμός ESM. Σύμφωνα με την Mediobanca, την ιταλική επενδυτική τράπεζα, είναι περιορισμένος ο βαθμός στον οποίο η Ιταλία μπορεί ν' "αγγίξει" τον ιδιωτικό πλούτο προκειμένου να αντλήσει νέα κεφάλαια, δεδομένου ότι η φορολογία στον πλούτο βρίσκεται ήδη σε συγκριτικά υψηλά επίπεδα. Έτσι, ακόμη και η βιωσιμότητα της Ιταλίας στην Ευρωζώνη δεν είναι εξασφαλισμένη, στο βαθμό που δεν υπάρχει Ευρωπαική τραπεζική ένωση με κοινή ανάληψη κινδύνου.

Πως φτάσαμε εδώ; Πριν από ένα χρόνο, ερμηνεύοντας την πολιτική κατάσταση, θεώρησα ότι μια  πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έβλεπε αρκετά σοβαρά την πραγματική τραπεζική ένωση, για να ακολουθήσει η δημοσιο-οικονομική ενοποίηση στο μέλλον. Απέμενε ακόμη να πειστεί η Γερμανία. Στη συνέχεια, ήρθε η πανηγυρική στήριξη από την ΕΚΤ, το προηγούμενο καλοκαίρι. Και αυτό ήταν η θανάσιμη βολή. Οι πολιτικοί δεν έβλεπαν πλέον καμία ανάγκη για πολιτικές που δύσκολα θα μπορούσαν να "πουλήσουν" στην χώρα τους.
Υπάρχει ακόμη το σχέδιο που ονομάζεται τραπεζική ενοποίηση, αλλά θα είναι αναποτελεσματικό  για την κρίση. Έτσι απομένει μόνον η ΕΚΤ. Η Κεντρική τράπεζα μπορεί να κάνει πολλά, αλλά δεν μπορεί να σώσει τις τράπεζες».

Αρκούδες - Νταλάρας (click στην εικόνα)

The EU will regret terminating a banking union - (ολόκληρο το πρωτότυπο άρθρο στα Αγγλικά, στην ιστοσελίδα euro2day) 
EU will regret not having a banking union - Banks are the buyers of last resort of their home countries’ national debt - του Wolfgang Münchau (το πρωτότυπο άρθρο - FT).
Η ΕΕ θα μετανιώσει που δεν διαθέτει τραπεζική Ένωση - Οι τράπεζες είναι οι αγοραστές τελευταίας καταφυγής του δημόσιου χρέους των χωρών όπου βρίσκεται η έδρα τους (ολόκληρο το άρθρο μεταφρασμένο στα Ελληνικά, στην ιστοσελίδα Feltor's Blog, από την οποία δανειστήκαμε τα αποσπάσματα και ευχαριστούμε θερμά).

Ακτίνες φωτός από την πέραν της οικονομίας Ευρώπη; Η ιστορία, η πολιτισμική παράδοση, η γεωπολιτική. Αλλά και η Ευρωπαική πολιτική, έστω και με την ταχύτητα του σάλιαγκα. Δυστυχώς η εγχώρια έχει βάλει την όπισθεν. 

(από τον Αντώνη Τριφύλλη)

 

"...Τα επιχειρήματα μιας Ευρώπης της ευημερίας, της συνεχούς ευημερίας και ανάπτυξης, ξεθωριάζουν. Οσο περνάει όμως ο καιρός, αναδύεται η αρχική ιδέα: Η Ευρώπη της ειρήνης. Και ενώ τα σύννεφα τις τελευταίες ημέρες μαζεύονται είτε στις αναδυόμενες χώρες, όπως η Βραζιλία και η Κίνα, είτε στις ΗΠΑ, με την αστάθεια της αγοράς ομολόγων, όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν αυτό που ο Wolfgang Münchau, ο γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, έγραψε πρόσφατα: Ότι δηλαδή το πείραμα της Ένωσης έχει βαθύτερες ρίζες από την οικονομική συγκυρία (Δεν έχει και πολλή σημασία, αλλά είμαι φανατικά υπέρ της Ευρώπης και του Ευρώ). Σε έναν πολυπολικό κόσμο, η Ευρώπη επέλεξε και θα συνεχίσει να επιλέγει τον ρόλο της υπερδύναμης, αντί του υπερκράτους. Και ό,τι και να λένε οι προφήτες της ευρωπαϊκής καταστροφής, τελικά η βαθύτερη ουσία του εγχειρήματος είναι πια ριζωμένη στην ευρωπαϊκή συνείδηση. «Είμαι και θα παραμείνω ευρωπαϊστής», λέει ο Münchau. «Δεν ξέρω γιατί, ούτε θέλω να το εξηγήσω».

Φαίνεται ότι όλα αυτά τα χρόνια η Ευρώπη «δουλεύει» μέσα μας. Και έφθασε ο καιρός να δούμε το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης ως ζήτημα γεωστρατηγικό και τελικά πολιτιστικό. Ο περιορισμός του ορίζοντά μας σε οικονομικές αντιδικίες, αναλύσεις και κριτικές δεν εμπόδισε το βαθύτερο είναι μας να διατηρήσει το μη ορθολογιστικό πολιτιστικό κεκτημένο, που διαμορφώθηκε μεν μετά τον πόλεμο, αλλά έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελληνική Δημοκρατία, στον Χριστιανισμό και τον Διαφωτισμό, καθώς και στις Αραβικές, Εβραϊκές και άλλες καταβολές που κουβαλούν οι λαοί μας. Και που οι μυλόπετρες της Ιστορίας ενοποιούν έξω από τη λογική μας και τις ορθολογικές αμφιθυμίες μας στην ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, που φαίνεται να είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι φανταζόμαστε».

              

Η αμφιθυμία των ευρωπαϊστών - Με λάθη και υπερβολές, η Ευρώπη στέλνει το μήνυμα ότι προχωρά ενωμένη, του Αντώνη Τριφύλλη ("Τα Νέα", 01/07/2013, ιστοσελίδες Ημερολόγιο του Αντώνη Τριφύλλη, "Μεταρρύθμιση", Μελίττα Γκουρτσογιάννη ).

Για την επιλογή των κειμένων και τη σύνθεση της όλης σπονδυλωτής ανάρτησης, η ευθύνη ανήκει αποκλειστικά στην διαχείριση του Μετά την κρίση.