Η Πέμπτη Φάλαγγα της συνείδησης

του  Τάκη Θεοδωρόπουλου

Καθημερινή 22.9.13 - αναδημοσιεύθηκε στην Πολιτική Επιθεώρηση

*Για το ίδιο θέμα, update με άρθρα του Παναγή Παναγιωτόπουλου (Η θυσία που δίπλωσε τον χρόνο) και του Γιάννη Λούλη (Οι τροφοδότες των ακραίων)

Η «Ιλιάδα», το συστατικό έργο της δυτικής λογοτεχνίας, είναι από μιαν άποψη ένας ύμνος στη βία. Αρχίζει ζητώντας από τη θεά να ψάλει την οργή του Αχιλλέα και, ώσπου να τελειώσει, έχει καταγράψει και περιγράψει έναν κόσμο παραδομένο στη μέθη του ηρωισμού που τρέφεται από την αγριότητα. Αίμα που κοχλάζει, κόκαλα που σπάνε, μύες και τένοντες που σκίζονται, κομμένα μέλη και αδέσποτες ψυχές. Στη σκιά του κόσμου των θνητών, οι αθάνατοι απολαμβάνουν τη σφαγή, διασκεδάζουν, θυμώνουν, ταυτίζονται με τους ήρωες, τσακώνονται μεταξύ τους, λες και είναι θεατές σε ποδοσφαιρικό αγώνα. Το παράδοξο είναι ότι μέσα στην όλη σφαγή δεν λείπει ούτε η αγάπη για το κάλλος, κλασική ελληνική εμμονή, ούτε η τρυφερότητα. 

Σκέφτομαι τους γέροντες της Τροίας οι οποίοι, παρακολουθώντας την Ελένη να βαδίζει προς τις Σκαιές Πύλες, συμφωνούν πως για τέτοια ομορφιά αξίζει να σκοτωθεί κανείς. Οσο για την τρυφερότητα, ο αποχαιρετισμός του Εκτορα και της Ανδρομάχης μιλάει από μόνος του. Το έπος ξεκινάει με την οργή του Αχιλλέα και καταλήγει με τον ήρωα να δακρύζει όταν ο Πρίαμος τον επισκέπτεται στη σκηνή του και του ζητάει το σώμα του νεκρού Εκτορα για να του αποδώσει τις δέουσες τιμές. Θα μπορούσε κανείς να διαβάσει την «Ιλιάδα» σαν άσκηση παιδείας, τρόπο για να δαμάσεις τη βία, η οποία όχι μόνον είναι υπαρκτή, αλλά είναι και ένα από τα βασικά συστατικά του ανθρώπινου σύμπαντος.

 

Και τώρα για εμάς εδώ να πούμε. Κάθε φορά που έχουμε να διαχειρισθούμε μία από τις πληγές που καταφέρνει η άσκηση βίας στο κοινωνικό σώμα, ειδικά αν έχουμε να κάνουμε με θάνατο, μας καταλαμβάνει ένα είδος συνειδησιακής υπερδιέγερσης η οποία δίνει την εντύπωση πως, επιτέλους, είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο το φαινόμενο. Πρόκειται απλώς για ψευδαίσθηση, που κρατάει όσο περίπου και τα θαύματα της λαϊκής παροιμίας. Η υπερδιέγερση δεν έχει να κάνει με τη συνείδηση. Εχει να κάνει με σπασμούς του υποσυνείδητου το οποίο λειτουργεί με εξαρτημένα αντανακλαστικά.
Ερώτημα κρίσεως. Αλήθεια, με ποιον τρόπο έχουμε εκπαιδευθεί για να διαχειριζόμαστε τα αποθέματα της βίας που, όπως λέει ο Ομηρος, είναι συστατικά του πολιτισμού μας; Τι μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο για τους Ελληνες Εβραίους και την τύχη τους στην Κατοχή; Εχουμε πραγματικά συζητήσει τι έγινε στον Εμφύλιο, πώς ξεκίνησε, πώς τέλειωσε, και ποια αναπηρία μάς οδήγησε στην αλληλοσφαγή; Ελάτε τώρα, μας αρκεί η μυθολογική διάσταση του αδελφοκτόνου πόλεμου. Οι ενοχές των νικητών που απενοχοποιούν τους νικημένους και το συμπέρασμα πως ο Εμφύλιος δεν ήταν δυνατόν να αποφευχθεί. Τους ώθησαν εκεί οι έξωθεν παρεμβάσεις, το αίσθημα του αδικαίωτου, κοινώς μια πρώτης τάξεως αιτιολόγηση της βίας και του φόνου, η οποία λειτουργεί ως Πέμπτη Φάλαγγα της συνείδησης. Εργάζεται υπόγεια, για να σου υπενθυμίζει πως, αν οι συνθήκες το επιβάλλουν, δεν μπορείς παρά να σκοτώσεις αυτόν που κρίνεις εσύ ένοχο.
Αυτή η λογική δεν καθοδηγούσε τους κατά συρροή δολοφόνους της «17 Νοέμβρη» και των συναφών οργανώσεων; Επεξεργαστήκαμε ποτέ συλλογικά το θέμα της τρομοκρατίας που έσπερνε νεκρούς για κοντά τριάντα χρόνια; Ή μήπως ντραπήκαμε για την ανοχή που επιδείξαμε και το σκεπάσαμε; Θυμάμαι το πρωτοσέλιδο μεγάλης εφημερίδας που ανήγγειλε την «εκτέλεση» του Παύλου Μπακογιάννη – δεν τολμούσε, ή δεν ήθελε, να γράψει τη λέξη δολοφονία. Ξέρουμε τι πραγματικά έγινε στη Μαρφίν; Ή μήπως μας φτάνει η μεγαλειώδης καταδίκη των υπευθύνων του καταστήματος για τα μέτρα πυρασφάλειας; Και πιστεύουμε όντως ότι το πέρασμα του Ρουβίκωνα είναι η μεταστροφή των πολιτικών απόψεων, ο πρώην αριστερός που γίνεται ακροδεξιός, και όχι η νομιμοποίηση της βίας, και της δολοφονίας, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης; Το πρόβλημα δεν είναι πολιτικό. Το πρόβλημα είναι βαθύτατα πολιτισμικό. Εχουμε να κάνουμε με μια κοινωνία φοβική, η οποία δεν τολμάει να αντικρίσει κατάματα το πρόσωπο της βίας που κρύβει μέσα της. Και παλεύει να το καλλωπίσει με διάφορες πολιτικές γιρλάντες.
Αλήθεια, πιστεύουμε ότι το πρόβλημα με τη Χρυσή Αυγή είναι πως είναι ακροδεξιοί, εθνικιστές; Μακάρι να ήταν αυτό. Το πρόβλημα είναι ότι είναι κουμπουροφόροι έτοιμοι να σκοτώσουν, όπως αποδείχτηκε. Μια λούμπεν μαφία. Το πρόβλημα με τη «17 Νοέμβρη» δεν είναι πως υπήρξαν ακροαριστεροί. Το πρόβλημα είναι πως ήταν δολοφόνοι. Χρειάστηκε να περάσουν τριάντα χρόνια, και τόσοι νεκροί, για να το παραδεχτούμε. Και αυτό γιατί η Πέμπτη Φάλαγγα της συνείδησής μας υπαγόρευε πως είναι και αυτός ένας τρόπος πολιτικής δράσης. Μπορεί να διαφωνείς με την πολιτική όμως, κάπου κατά βάθος, δικαιολογείς τον τρόπο. Δεν μας ενοχλούσε καν η χυδαιότητα της συμπεριφοράς, ότι επέβαλλαν τη θανατική ποινή από την οποία οι ίδιοι δεν κινδύνευαν.
Εχουμε ακόμη τις πνευματικές δυνάμεις για να κάνουμε τη διαδρομή που κάνει ο Ομηρος στην «Ιλιάδα»; Ή μήπως μας γέρασαν οι φόβοι μας;

 

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, δημοσιογράφος & συγγραφέας, ήταν ο πρώτος διευθυντής σύνταξης του περιοδικού "Το Τέταρτο" που εξέδιδε ο Μάνος Χατζιδάκις. Έχει λάβει το Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1999). 
Βιβλία του Τάκη Θεοδωρόπουλου

           

Η ήττα της αστικής παιδείας - του Τάκη Θεοδωρόπουλου (Καθημερινή 11/8/ 2013, και απόσπασμα στην ιστοσελίδα Μετά την κρίση: «Έτσι δουλεύει το μαγαζί»: Μιλώντας για αστική τάξη και για αμφίπλευρη πολιτική ανεπάρκεια). Update 26 Σεπτεμβρίου 2013: Παναγής Παναγιωτόπουλος, "Η θυσία που δίπλωσε τον χρόνο - Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα ξύπνησε τις δημοκρατικές δυνάμεις", στην εφημερίδα "Τα Νέα", αναδημοσίευση "μη μαδάς τη μαργαρίτα". "...Το ανασκούμπωμα για το οποίο ορθά μίλησε ο Αλέξης Τσίπρας απέναντι σε αυτή την απειλή ήρθε αργά.  Ευθύνες γιʼ αυτήν την αργοπορία υπάρχουν σχεδόν παντού. Η Ελληνική Δεξιά, ρηχή και φοβισμένη μπροστά στην ιστορική της υποχρέωση να εκπροσωπήσει τις αστικές δυνάμεις στον αγώνα εξόδου από την κρίση και αμήχανη μπροστά στην πρόσφατη κυβερνητική της ιστορία του διαστήματος 2004 - 09, εκείνη που οδήγησε την Ελλάδα στο Μνημόνιο (την οποία πολλοί εξ αριστερών νοσταλγούν ακόμη), πίστευε ότι μπορεί να συνυπάρξει με τη Χρυσή Αυγή. Να κατονομάζει τον νεοναζισμό της αλλά να μην της επιτίθεται ουσιαστικά για να μη δηλητηριάσει το δρομολόγιο μιας πιθανής επιστροφής παλαιών ψηφοφόρων. Ισως ακόμη να πίστευε ότι μια ελεγχόμενη ακραία ομάδα αντικομμουνισμού να φοβέριζε τους φανατικούς της «ανατροπής» και τους κήρυκες του «ή εμείς ή αυτοί».  Η άρνηση της κυβέρνησης για μια εν σώματι καταδίκη της ΧΑ σε μια, έστω μινιμαλιστική, σύσκεψη υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας δείχνει ότι, παρά τις τραγικές εξελίξεις, η αμφιθυμία αυτή δεν έχει οριστικά ξεπεραστεί, παρά την εντυπωσιακή προσπάθεια αυτοκάθαρσης της Αστυνομίας υπό τον Νίκο Δένδια.  Ο ΣΥΡΙΖΑ υποτίμησε εξίσου τον κίνδυνο, νομίζοντας ότι οι οιονεί συνθήκες ανωμαλίας που προκαλεί η ΧΑ ευνοούν την αντισυστημική του στοχοθεσία.  Αλλά ο αντισυστημισμός και εν γένει ο ριζοσπαστισμός σε μια χώρα συντηρητική δεν οδηγούν ποτέ στα μονοπάτια των σοσιαλιστικών ιδανικών. Η όξυνση και η χρήση ενίοτε μιας κοινής ορολογίας με την Ακρα Δεξιά έφτιαχναν μια βάση άγριας απονομιμοποίησης της δημοκρατίας. Μην ξεχνάμε: Το κατεξοχήν αντισυστημικό και αντιμνημονιακό κόμμα ήταν και είναι η Χρυσή Αυγή.  Εξάλλου, και παρά τη φιλότιμη προσπάθεια του αρχηγού του, ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να έχει μια ισχυρή φωνή που επιμένει στην αντισυναινετική γραμμή μιας εφόδου στην εξουσία και που υιοθετώντας την τόσο νοσηρή παράδοση του σοσιαλφασισμού της Γʼ Διεθνούς (εν έτει 2013!), επιμένει ότι η δημοκρατική συνεργασία είναι παγίδα για το λαϊκό κίνημα και ότι ο φασισμός θα συντριβεί όταν αρθεί το μέγιστο κακό, δηλαδή όταν αντικατασταθεί το Μνημόνιο από τη λαϊκή εξουσία.  Εντούτοις, και παρά τη δημοκρατική μετριότητα των πολιτικών ελίτ, οι τελευταίες ημέρες έδειξαν κάτι διαφορετικό στο επίπεδο της τόσο λοιδορημένης κοινωνίας. Ενα στοχαστικό δημοκρατικό νήμα μοιάζει προς το παρόν να ξανασυνδέει μια συντριπτική πλειονότητα των πολιτών. Με τη θυσία του Παύλου Φύσσα, ένας ευρύς δημοκρατικός χώρος ανθρώπων στάθηκε με αξιοπρέπεια και δημοκρατικό ήθος στο ύψος της περίστασης - με κορυφαίο δείγμα τη low bap και hip-hop σκηνή που ενώθηκε ξανά για να μιλήσει τη γλώσσα της εμπειρικής της σοφίας και να αποκηρύξει τον λόγο του μίσους και της μνησικακίας. Παρά τις υποσημειώσεις των πολιτικών ηγεσιών, τις μικροπρέπειες επαναστατημένων στοχαστών, το κοινωνικό σώμα δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι απειλούνται θεμελιώδη στοιχεία της ζωής του. Αυτό που ενώνει τους δημοκράτες είναι η επιθυμία να συνεχίσουν να είναι μεταξύ τους διαφορετικοί, να εξακολουθούν να διαφωνούν και να αντιπαρατίθενται. Αυτό που ενώνει τους αντιπάλους της δημοκρατίας και δη τους νεοναζί είναι το πάθος τους για ομοιότητα και η επιθυμία τους να μετατρέψουν τη χώρα σε ένα απέραντο στρατόπεδο".  Γιάννης Λούλης, "Οι τροφοδότες των ακραίων", στην εφημερίδα "Έθνος", στην προσωπική του ιστοσελίδα και αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα "Εξαγόρευσις". Η Χρυσή Αυγή δεν ανδρώθηκε μέσα σε κενό αέρος. Ούτε μία βαθιά οικονομική κρίση αρκεί από μόνη της για να εκτινάξει συγκεκριμένα κόμματα νεοναζιστών. Οπως έγραφα σε εβδομαδιαίο άρθρο μου στην «Ημερησία του Σαββατοκύριακου» (3/8/2013), οι ψηφοφόροι της ΧΑ είναι προϊόν εντονότατης οργής. Με όλους και με όλα. Η συντριπτική πλειοψηφία δεν την επιλέγει για να κυβερνήσει. Αλλά για να τιμωρήσει τις παραδοσιακές πολιτικές ελίτ. Διότι η ΧΑ προσλαμβάνεται ως το κατ' εξοχήν αντισυστημικό κόμμα σε ένα κλίμα σαρωτικής τιμωρητικής διάθεσης όσων οδήγησαν τη χώρα στην άβυσσο αδυνατώντας ταυτοχρόνως να διαχειριστούν την κρίση με υπευθυνότητα και συναίνεση. Η ένταση της οργής την καθιστά τυφλή. Και επειδή είναι τυφλή, λειτουργεί ως ασπίδα της ΧΑ. Γι' αυτό, άλλωστε, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της δημοσκόπησης της Metron Analysis για το «Εθνος» δεν είναι η φθορά των νεοναζιστών μετά το αποτρόπαιο έγκλημα. Αλλά το ότι η φθορά (για την ώρα έστω) εμφανίζεται περιορισμένη. Λίγους ψηφοφόρους της ΧΑ τούς ενώνει μία κοινή «ιδεολογία». Οι μισοί και πλέον ψηφοφόροι της, άλλωστε, προέρχονται από την αποσύνθεση του πάλαι ποτέ μεσαίου χώρου. Είναι αυτοί που αποδοκιμάζουν τις πολιτικές ελίτ του πάλαι ποτέ πανίσχυρου δικομματισμού, τις οποίες ψήφιζαν επιλέγοντας τώρα τους ακραίους των ακραίων ως «τιμωρούς». Οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ με τον κρατισμό, τον λαϊκισμό, τα πελατειακά τους σύνδρομα, τη στελεχιακή τους γύμνια αυτοαπαξιώθηκαν και απαξίωσαν όλο το παραδοσιακό κομματικό σύστημα. Αλλωστε, από την απαξίωση αυτή ξεπετάχθηκε και η δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ. Το ΠΑΣΟΚ, ως κυρίαρχο κόμμα της μεταπολίτευσης, κλείνει τον κύκλο του. Η ΝΔ είναι φθαρμένη και αναξιόπιστη, περνώντας κατ' ανάγκη σε φάση υπευθυνότητας μετά έναν αρχικό ακραίο λαϊκισμό απέναντι στην κρίση. Η πόλωση μεταξύ ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ τραυματίζει και τους δύο. Η ΝΔ, με τη θεωρία κάποιων στελεχών της περί «δύο άκρων», στην ουσία φλερτάρει με την ακροδεξιά. Ενώ οι πολιτικές ελίτ που κυβερνούν ή προσδοκούν να κυβερνήσουν, επενδύουν ο ένας στα αρνητικά στοιχεία του άλλου. Με μία πολιτική ζωή, που η μάχη κρίνεται μεταξύ του «μικρότερου κακού», η ΧΑ (αν και είναι το κάκιστο) βρίσκει τους τροφοδότες που της δίνουν ανάσες.