Το μέλλον της ζώνης του ευρώ: Πέντε μαθήματα από την ελληνική κρίση

του Χένρικ Μύλλερ

  

© Der Spiegel, Henrik Müller: Zukunft der Eurozone, Fünf Lehren aus der Griechenlandkrise 12.7.2015

      

Όταν δεν υπάρχει θέληση, τότε δεν υπάρχει και τρόπος: Η τωρινή σύγκρουση για την κρίση στην Ελλάδα αποκαλύπτει πόσο έχει ξεφύγει από τον έλεγχο η κατάσταση στην Ευρώπη. Είναι καιρός να αναγνωρίσουμε τη νέα θλιβερή πραγματικότητα και να περιορίσουμε τις ζημίες.

   

Αυτό που ξεκίνησε ως κρίση στην Ελλάδα, έχει οξυνθεί και μετετράπη σε συνολική κρίση εμπιστοσύνης στην ΕΕ. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν έχουν πια την ικανότητα να καταλήγουν ενωτικά σε συμφωνίες. Μέσα σε λίγες μέρες δημιουργήθηκε ένας σωρός ερειπίων, ο οποίος πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ανασυγκροτηθεί σε ένα νέο οικοδόμημα. 

Είναι μια ιστορική καμπή. Τώρα παίρνει εκδίκηση το γεγονός, ότι εδώ και περισσότερο από πέντε χρόνια η ευρωζώνη αρνείται να παραδεχτεί τα ελαττώματα στο σχεδιασμό της, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματά της και αποφεύγει να τα αντιμετωπίσει συστηματικά. Ιδιαίτερα έχει αποτύχει η στρατηγική της Άνγκελα Μέρκελ, με την οποία αντιμετωπίζεται η κριση τη ζώνη του ευρώ. Η καγκελάριος έχει διακηρύξει πολλές φορές ότι αν αποτύχει το ευρώ θα αποτύχει η Ευρώπη και συνεπώς η λύση πρέπει να είναι «περισσότερη Ευρώπη», ωστόσο στην πράξη έχει προωθήσει μια επανεθνικοποίηση της πολιτικής. Δεν υπάρχει πια χώρος για αυταπάτες. Τις τελευταίες εβδομάδες εμφανίστηκαν πολύ καθαρά ρωγμές, οι οποίες τώρα διευρύνονται σε ανοιχτά κατάγματα. Η οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας και η ανοικτή πολιτική διαμάχη έχουν αφήσει μόνιμες βλάβες. Δυσπιστία όλων προς όλους εξαπλώνεται μέσα στην ένωση κρατών της ευρωζώνης, η δομή της οποίας βασίζεται στην εμπιστοσύνη, στο συμβιβασμό και στη συνεργασία. Ως αποτέλεσμα, η ένωση κινδυνεύει τώρα από ένα είδος παράλυσης. Διαφαίνεται μια νέα, διαταραγμένη κατάσταση. Είμαστε αντιμέτωποι με νέες πραγματικότητες, πολιτικές, οικονομικές, στρατηγικές. 

* Ο Mario Draghi μόνος του δεν μπορεί να σώσει το ευρώ. Μέχρι τώρα θεωρούσαν βέβαιο ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα κρατήσει ενωμένη τη ζώνη του ευρώ, ακριβώς όπως είχε υποσχεθεί πριν από τρία χρόνια ο επικεφαλής της ΕΚΤ. Τώρα φαίνεται ότι η εκδοτική τράπεζα δεν θα τα καταφέρει μόνη της να σταθεροποιήσει την νομισματική ένωση μακροπρόθεσμα. Ο Ντράγκι αγόρασε χρόνο για λογαριασμό της πολιτικής, όμως η πολιτική δεν κατάφερε να συγκροτήσει μια μόνιμη, σταθερή δομή. Μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα φανεί σε ποιο βαθμό μπορεί η ΕΚΤ, υπό τις νέες συνθήκες, να βοηθήσει τις υπερχρεωμένες οικονομίες, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία ή και η Ιταλία.
* Οι πολίτες των χωρών που βρίσκονται σε κρίση χάνουν την υπομονή τους. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ισπανία ή την Ιταλία, η απελπισία εξαπλώνεται, ιδίως μεταξύ των εκατομμυρίων ανέργων νέων. Εδώ κρύβεται πολλή πολιτική εκρηκτική ύλη: κοινωνίες που δεν έχουν πια καμία ελπίδα, γίνονται επιρρεπείς σε ριζοσπαστικά βήματα. Επιθυμουν κυρίως κάτι να αλλάξει. Ο,τιδήποτε. Έτσι, θα μπορούσε το φθινόπωρο μετά τις εκλογές να αναλάβει την κυβέρνηση στην Ισπανία μια συμμαχία των αριστερών κομμάτων [των Σοσιαλιστών και του Ποδέμος, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις και οι συνεργασίες πού ήδη έγιναν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση], στα οποία ήδη εκδηλώνονται συμπάθειες προς την ελληνικό ΣΥΡΙΖΑ. Η μέχρι τώρα ευρωπαϊκή πολιτική, με την οποία επιδιώκεται μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα, βρίσκεται σε κίνδυνο.
* Οι πολίτες στις βόρειες χώρες είναι αναστατωμένοι. Στη Γερμανία, εδώ και εβδομάδες, διαφαίνεται στις δημοσκοπήσεις πλειοψηφία υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Συνακόλουθα, μέσα στην κοινοβουλευτική ομάδα της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης αυξάνεται η αντίθεση στην μέχρι τώρα πολιτική του κόμματος υπέρ της βοήθειας προς τις χώρες της ευρωζώνης. Ακόμη και ο πρόεδρος των Σοσιαλδημοκρατών Sigmar Gabriel, ταξιδεύοντας στην Κίνα, έκανε πολύ πιο σκληρές δηλώσεις. Η διάθεση είναι παρόμοια και σε άλλες βόρειες χώρες: Στη Φινλανδία ή στην Ολλανδία, τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα πιέζουν τις κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα: Για λόγους εσωτερικής πολιτικής, οι κυβερνήσεις των οικονομικά ισχυρών βόρειων χωρών δυσκολεύονται όλο και πιο πολύ να προχωρήσουν σε συμβιβαστικές λύσεις με τους οικονομικά απειλούμενους Νότιους. 
* Τα νέα κράτη-μέλη στα ανατολικά της Ευρώπης θέτουν υπό αμφισβήτηση την παροχή πακέτων διάσωσης. Φυσικά, οι σχετικά φτωχότερες ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες-μέλη συμμετέχουν όπως και οι άλλες στο ταμείο διασώσεων της ευρωζώνης. Όμως, όπως έδειξαν με διάφορες δηλώσεις τους οι κυβερνώντες από την Ανατολική Ευρώπη, δεν είναι καθόλου αυτονόητο το γεγονός ότι οι χώρες της Βαλτικής, η Σλοβενία ​​και η Σλοβακία οφείλουν να αναλαμβάνουν οικονομικό κίνδυνο για να βοηθήσουν πιο πλούσια παλιά μέλη. Συνεπώς, η λειτουργία του Ταμείου Διάσωσης ESM, η οποία έχει ως βάση την αρχή της συναίνεσης όλων των χωρών της ευρωζώνης, δεν είναι πια εξασφαλισμένη. 
* Η Γερμανία και η Γαλλία δεν μπορούν πια να συμφωνήσουν σε κρίσιμα ζητήματα. Η βασική σταθερά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δηλαδή η συμφωνία ανάμεσα στο Παρίσι και στο Βερολίνο, έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα. Την ώρα που μια διάσπαση της ζώνης του ευρώ φαινόταν όλο και πιο πιθανή κατά τις τελευταίες εβδομάδες, το Βερολίνο όξυνε την κατάσταση. Ότον ο Αλέξης Τσίπρας εξάγγειλε το δημοψήφισμα για τα μέτρα λιτότητας, η πιο ισχυρή κυβέρνηση στην Ευρώπη αντέδρασε με αναμονή. Αντίθετα, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ επιχείρησε να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων: κρατικοί αξιωματούχοι από το Παρίσι βοήθησαν την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να υποβάλει έγκαιρα μια ολοκληρωμένη πρόταση στις Βρυξέλλες. Στη συνέχεια ο ίδιος πρόεδρος Ολάντ έπλεξε έντονα το εγκώμιο αυτής της πρότασης. Το γερμανικό Υπουργείο Οικονομικών του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αντέδρασε ενοχλημένο verschnupft peeved - και από την πλευρά του πρότεινε ένα σχέδιο για έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη που αποκαλύφθηκε στη συνέχεια σημόσια. Συνέβη αυτό που δεν επιτρέπεται να συμβεί στην Ευρώπη: η Γερμανία και η Γαλλία αντιμετωπίζουν η μια την άλλη ως αντίπαλοι. Έτσι, μια βασική σταθερά της ευρωπαϊκής ενοποίησης μπορεί να υποστεί μόνιμη βλάβη.

Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση: Θλιβερή. Τι εντύπωση δίνει η Ευρώπη στον υπόλοιπο κόσμο; Άσχημη. Ποιές είναι οι προοπτικές: Θολές. Τι μπορεί να γίνει τώρα; Η Ευρώπη δεν μπορεί απλά να επιστρέψει σε business as usual. Η ζώνη του ευρώ δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια απλή διαχείριση κρίσεων κάθε Δευτέρα και την Τρίτη, στις συνεδριάσεις των υπουργών Οικονομικών της. Η χορήγηση γενναιόδωρης ανθρωπιστικής βοήθειας προς την Ελλάδα και η τεχνική υποστήριξη είναι τα προφανή. Όμως αυτό που προπάντων χρειάζεται τώρα, είναι ένα ισχυρό μήνυμα των κυβερνήσεων, ίσως με τη μορφή έκτακτης διακήρυξης, που θα δηλώνει ότι στέκονται ενωμένες και αδιαχώριστες, αποφασισμένες να αναβαθμίσουν τη ζώνη του ευρώ προς την κατεύθυνση της ομοσπονδοποίησης. Ιδέες για το σκοπό αυτό είναι έτοιμες εδώ και καιρό. 

Φυσικά, η πορεία αυτή δεν είναι η μόνη εναλλακτική λύση. Ωστόσο όλες οι άλλες επιλογές θα οδηγήσουν κατευθείαν στην αυτοκαταστροφή της ηπείρου. Αντιστρέφοντας το νόημα μιας φράσης της Μέρκελ, όταν δεν υπάρχει θέληση, τότε ούτε τρόπος υπάρχει. 

 

Ο Henrik Müller είναι καθηγητής οικονομικής δημοσιογραφίας στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Dortmund. Εργάστηκε επίσης ως αναπληρωτής αρχισυντάκτης του περιοδικού Manager Magazin. Επιπλέον, είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής.