Μανιακή τήρηση των κανόνων ή κοινοτικοποίηση των χρεών; Πώς η Γερμανία και η Γαλλία διχάζουν τη ζώνη του ευρώ

του Στέφαν Κάιζερ
  
© Der Spiegel - Stefan Kaiser: Regelwut oder Schuldengemeinschaft, Wie Deutschland und Frankreich die Eurozone spalten, 15.7.2015

     

Η διαμάχη για την Ελλάδα αποκαλύπτει πόσο διαφορετικά είναι τα οράματα για τη ζώνη του ευρώ. Η Γερμανία βασίζεται στους κανόνες και στις κυρώσεις, η Γαλλία και άλλοι θέλουν πάνω απ' όλα την κοινή ευθύνη για τα χρέη. Μπορεί να συνεχιστεί αυτή η ασυμφωνία;

    

Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είναι Ευρωπαίος. Από όσα γνωρίζαμε γι' αυτόν μέχρι τώρα, πιστεύει στο ευρωπαϊκό σχέδιο που χάρισε στην ήπειρό μας 70 χρόνια ειρήνης.

Ωστόσο ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είναι και νομικός. Τους κανόνες και τις Συνθήκες τα θεωρεί ιερά. Και όποιος δεν τα τηρεί, πρέπει να τιμωρείται. Στην ελληνική κρίση, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών λίγο-πολύ εναρμονίζεται με τη διάθεση των συμπατριωτών του, αλλά επισύρει την οργή πολλών ανθρώπων στη λοιπή Ευρώπη. Εκείνο το Σαββατοκύριακο του Ιουλίου 2015 ήταν καταστροφικό για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Στη  διαμάχη γύρω από το ζήτημα, άν και υπό ποιες προϋποθέσεις είναι σκόπιμη η παραμονή της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, δόθηκε στο τέλος ένα είδος συμβιβαστικής λύσης. Ωστόσο οι διαπραγματεύσεις αποκάλυψαν με τόση καθαρότητα όσο ποτέ άλλοτε, τις διαφορετικές προσεγγίσεις για την κοινή νομισματική ένωση, οι οποίες ωθούν τα κράτη της Ευρώπης να απομακρύνονται όλο και περισσότερο το ένα από το άλλο.

Από τη μια πλευρά βρίσκονται η Γερμανία και μερικές άλλες μικρότερες χώρες, όπως η Φινλανδία, η Σλοβακία και τα κράτη της Βαλτικής [τα οποία πριν το 1989 ήταν κράτη-μέλη της Σοβιετικής Ένωσης]. Θέλουν μια ζώνη του ευρώ που να βασίζεται κατά πρώτο λόγο σε σκληρούς κανόνες, για να γίνεται το κάθε μέλος της όσο γίνεται πιο ανταγωνιστικό οικονομικά.

Πνευματικός ηγέτης τους είναι ο Σόιμπλε. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται κυρίως η Γαλλία και η Ιταλία, που βλέπουν τη ζώνη του ευρώ ως ένα κοινό εγχείρημα στο οποίο τα κράτη αναλαμβάνουν εκτός των άλλων αμοιβαίες χρηματοοικονομικές ευθύνες. Ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ είναι ο επικεφαλής τους. 
Οι δύο πλευρές αντιμετωπίζουν η μια την άλλη χωρίς διάθεση συμβιβασμού. Το ότι τελικά έκλεισαν συμφωνία το πρωί εκείνης της Δευτέρας, οφείλεται πιθανότατα κατά πρώτο λόγο στο γεγονός, ότι η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δεν θέλει να έλθει σε ανοιχτή ρήξη με τον Γάλλο εταίρο της. 
  
«Έτσι δεν μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα η ζώνη του ευρώ»

Όμως με τον τρόπο αυτό η διαφωνία δεν επιλύθηκε. «Εκείνο το Σαββατοκύριακο φάνηκε ότι η Γερμανία και η Γαλλία έχουν εντελώς διαφορετικές ιδέες, για ένα βασικό ζήτημα, δηλαδή πρός ποια κατεύθυνση πρέπει να εξελιχθεί η νομισματική ένωση», λέει ο Χένρικ Έντερλάιν (Henrik Enderlein). Ως διευθυντής του Ινστιτούτου Jacques Delors και καθηγητής στην Hertie School of Governance στο Βερολίνο, ασχολείται ιδιαίτερα με τις διαφορετικές σκοπιές από τις οποίες βλέπουν τα πράγματα οι δύο μεγαλύτερες χώρες στη ζώνη του ευρώ. Το συμπέρασμά του είναι: «Με τον τρόπο που είναι τώρα δομημένη η νομισματική ένωση, δεν μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα». 
Για τον Enderlein και πολλούς άλλους ειδικούς, το πρόβλημα συνίσταται στον αρχικό συμβιβασμό που οδήγησε στη δημιουργία μιας νομισματικής ένωσης χωρίς οικονομική και πολιτική ένωση. Βέβαια, και οι δύο πλευρές τώρα μιλούν για την επιθυμητή εμβάθυνση της Ένωσης. Αλλά κατανοούν τον όρο αυτό με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Όταν, λόγου χάρη, ο Σόιμπλε μιλά για δημοσιονομική ένωση, τότε αυτό που σκέφτεται πάνω απ' όλα είναι οι τρόποι για να γίνεται έλεγχος στους προϋπολογισμούς των άλλων χωρών της ευρωζώνης και να επιβάλλονται κυρώσεις όταν παραβιάζονται οι κανόνες. Αντίθετα, ο Ολάντ σκέφτεται προπάντων κοινούς προϋπολογισμούς και κοινή ευθύνη για τα χρέη. Όμως δεν θέλει να επιτρέπει σε άλλες χώρες να έχουν λόγο στη χάραξη της δικής του πολιτικής εντός της Γαλλίας.

Η σύγκρουση διατρέχει όλη τη σύντομη ιστορία της νομισματικής ένωσης. Την πρώτη κατευθυντήρια απόφαση την έλαβε η Μέρκελ μαζί με τον Peer Steinbrück (SPD), τον σοσιαλδημοκράτη προκάτοχο στο υπουργείο του Σόιμπλε, ήδη με την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίση του 2008. Όταν τότε σε όλη την Ευρώπη οι τράπεζες κλονίστηκαν, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση επέβαλε το εξής δόγμα: κάθε χώρα της ζώνης του ευρώ πρέπει να σώσει μόνη της τα δικά της τραπεζικά ιδρύματα. Κάθε χώρα πληρώνει μόνον για τις δικές της τράπεζες.

Το 2010 η Γερμανία αναγκάστηκε να «καταπιεί» για πρώτη φορά μια πραγματική από κοινού ανάληψη κινδύνου. Όταν η Ελλάδα δεν μπορούσε πια να εξυπηρετήσει το χρέος της με αναχρηματοδότηση από τις αγορές μέσω ομολόγων και στη συνέχεια, χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ιρλανδία βρέθηκαν υπό την ίδια πίεση, η καγκελάριος και ο υπουργός Οικονομικών της συμφώνησαν για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ταμείου διάσωσης.

Όχι ευρωομόλογα «όσο είμαι εν ζωή» 
Από την άλλη πλευρά, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απέρριψε και κατάφερε να αποτρέψει οποιαδήποτε περαιτέρω κοινοτικοποίηση χρεών. Για πολύ καιρό, η Γαλλία και άλλες χώρες ζητούσαν την έκδοση κοινών ευρωπαϊκών κρατικών ομολόγων - των λεγόμενων ευρωομόλογων. Το 2012 η Μέρκελ έπαυσε να το συζητά. Δεν θα υπάρξει κοινή ευθύνη για τα χρέη, είπε η καγκελάριος, «όσο είμαι εν ζωή». Επίσης η Γερμανία μέχρι στιγμής παρεμποδίζει με επιτυχία την καθιέρωση κοινής ευρωπαϊκής εγγύησης των καταθέσεων στις τράπεζες. 
Στη μέχρι σήμερα διαδρομή της, αυτή η διαμάχη κορυφώθηκε με τη συζήτηση για το πώς θα αντιμετωπισθεί η περίπτωση της Ελλάδας. Ο Σόιμπλε θα προτιμούσε ακόμη και να διώξει αυτή τη χώρα έξω από την νομισματική ένωση, επειδή η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα δεν αποδέχονταν ως δεσμευτικές τις συμφωνίες που είχαν συνάψει οι προκάτοχές της κυβερνήσεις. Αν και αυτό δεν το επέτυχε, ο Σόιμπλε κατάφερε να επιβάλει στο τέλος, ότι τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ευρωζώνης θα υπαγορεύσουν ως προαπαιτούμενα για τη συμφωνία ποιούς νόμους πρέπει τώρα να εγκρίνει το ελληνικό κοινοβούλιο. 
Αλλά ο Enderlein ως ειδικός, πιστεύει ότι η Γαλλία και η Γερμανία δεν μπορούν να συνεχίσουν έτσι. «Και οι δύο πλευρές πρέπει να μετακινηθούν απο τις θέσεις τους», λέει ο καθηγητής. Για μια κοινή νομισματική ένωση, η μεν Γαλλία και άλλες χώρες πρέπει να συμφωνήσουν να μοιράζονται την κυριαρχία τους σε μεγαλύτερο βαθμό από όσο έκαναν μέχρι τώρα και να υποτάσσονται στους κανόνες της Κοινότητας. Η δε Γερμανία και οι σύμμαχοί της, πρέπει αντίθετα να προθυμοποιηθούν για ευρύτερο επιμερισμό του κινδύνου μεταξύ των χωρών-μελών. 
Προς το παρόν δεν φαίνεται πως η σύγκρουση θα εκτονωθεί σύντομα. Ο υπουργός Οικονομικών Σόιμπλε θέλει μεν την αναδόμηση και αναβάθμιση της ζώνης του ευρώ, ωστόσο θέλει αυτή να γίνει σύμφωνα με τις ιδέες του. Όπως είπε την περασμένη εβδομάδα στο συνέδριο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας (Bundesbank), η κρίση είναι μια ευκαιρία για να αντισταθμιστούν τα ελαττώματα του σχεδιασμού της ευρωζώνης. «Μια νομισματική ένωση που έχει την υπάρχουσα δομή της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης, είναι πρόσκληση σε πάρτυ για όποιον δεν θέλει να τηρεί κανόνες».

Ο Stefan Kaiser (1976) σπούδασε πολιτικές επιστήμες και οικονομία στο Μάρμπουργκ, στην Πράγα και στο Βερολίνο, καθώς και δημοσιογραφία στο Βερολίνο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος ειδικευμένος σε θέματα οικονομίας στον Tagesspiegel και μετά στους Financial Times. Από το 2011 εργάζεται στο οικονομικό τμήμα του Spiegel.

Αρθρογραφία του Στ. Κάιζερ στον Spiegel

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση - Στ. Κάιζερ: Τέλος των προγραμμάτων βοήθειας προς την Ιρλανδία και την Ισπανία: Η κρίση στην Ευρώπη κάνει ένα διάλειμμα

Στην ελληνική έκδοση του βιβλίου Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Ευρώπη σε κρίση, Τόμος Α’, περιέχεται μεταξύ των άλλων η συζήτηση του Henrik Enderlein με τους Jürgen Habermas, Joschka Fischer και Christian Callies «Η Ευρώπη και το νέο Γερμανικό ζήτημα».

Το γερμανικό πρωτότυπο της συζήτησης (Blätter für deutsche und internationale Politik)

Στον ίδιο τόμο Α' του βιβλίου περιέχονται και δοκίμια των Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Jürgen Habermas, Oskar Negt, Ulrich Κ. Preuss, Hans-Jürgen Urban.

Ο  Henrik Enderlein είναι επίσης μέλος της Ομάδας Γκλίνικε

Update 7.8.2015:

Jacques Delors, Gerhard Cromme, Henrik Enderlein, Pascal Lamy, Antonio Vittorino: Tρεις κίνδυνοι και τρεις ευκαιρίες για Ευρώπη και Ελλάδα («Το Βήμα»)

Ο Ζακ Ντελόρ είναι ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής και ιδρυτής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ, ο Γκέρχαρντ Κρόμε είναι πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της Siemens, ο Χένρικ Εντερλάιν είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ στο Βερολίνο, ο Πασκάλ Λαμί είναι πρώην επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και ο Αντόνιο Βιτορίνο είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.