Το «όχι» της Ελλάδας και το μέλλον της ΕΕ

του Μάρκους Γκάτσκε

     

© Die Zeit - Marcus Gatzke: Europa sollte das Oxi ernst nehmen,  11.7.2015 

   

Το δημοψήφισμα στην Ελλάδα αποκάλυψε τις βαθιές διαιρέσεις στην Ευρώπη. Για να μη χαθεί μια ολόκληρη γενιά στο Νότο, χρειαζόμαστε περισσότερα πράγματα και κυρίως μια πειστική και αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον, πέρα από τη διαμάχη Βορρά-Νότου για τα δημοσιονομικά ελλείμματα και για τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ή «μεταρρυθμίσεις».
  
Είναι αλήθεια ότι το δημοψήφισμα ήταν το μεγαλύτερο ίσως σφάλμα του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στην πορεία των διαπραγματεύσεων. Πως μπορεί μια μεμονωμένη χώρα του ευρώ, - έστω και με δημοψήφισμα - να καθορίσει πως θα διαμορφωθεί η ευρωπαϊκή πολιτική των διασώσεων; Ωστόσο, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα πρέπει να αντιμετωπισθεί από την Ευρώπη με περίσκεψη. Δείχνει πώς η κρίση και οι προσπάθειες να τεθεί αυτή υπό έλεγχο, έχουν αλλάξει την ίδια την Κοινότητα. Ειδικά οι νέοι Έλληνες ψήφισαν με συντριπτικά ποσοστά υπέρ του «όχι». Σίγουρα δεν ψήφισαν έτσι, επειδή θέλουν περισσότερα δισεκατομμύρια ως βοήθεια χωρίς αντάλλαγμα, ούτε επειδή βλέπουν το ελληνικό πελατειακό σύστημα ως ευλογία.  

Απο το Βερολινέζικο συγκρότημα Einstürzende Neubauten

Ψήφισαν «όχι» επειδή δεν έχουν πια τίποτε να χάσουν. Η Ευρώπη έγινε γι' αυτούς συνώνυμη με την κρίση, την ύφεση και τη μαζική ανεργία. Φώναξαν δυνατά «όχι», αν και ήξεραν καλά ποιες θα μπορούσαν να είναι οι συνέπειες της ψήφου τους: Έξοδος από τη ζώνη του ευρώ, δηλαδή ακόμη περισσότερη φτώχεια και εξαθλίωση.

Δύσκολα μπορούμε να συναντήσουμε πιο θαρραλέα συμπεριφορά στις κάλπες. Άν ψήφιζε ο λαός στην Ισπανία ή την Πορτογαλία για να δεχθεί ή όχι έναν ακόμη γύρο σκληρής λιτότητας, ίσως το αποτέλεσμα θα ήταν παρόμοιο. Στην Ισπανία, το ακαθάριστο εθνικό προιόν είναι ακόμη και σήμερα 7 % κάτω από το επίπεδο όπου βρισκόταν προ της κρίσης, ενώ οι μισοί Ισπανοί νέοι είναι άνεργοι. Αν εξαιρέσουμε αυτούς που εξακολουθούν να σπουδάζουν ή εργάζονται ως εξασκούμενοι, η αναλογία παραμένει στο 25 %. Για την Πορτογαλία ισχύουν παρόμοια. 

Έτσι χάνεται μια ολόκληρη γενιά της Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένες χώρες που έπληξε η κρίση παρουσιάζεται πάλι οικονομική άνοδος, η υψηλή ανεργία θα εξακολουθεί να τις συνοδεύει για πολλά χρόνια. Το αποτέλεσμα: κερδίζουν σε δημοτικότητα τα κόμματα στο δεξιό ή αριστερό άκρο του πολιτικού φάσματος. Υπόσχονται ένα τέλος στην πολιτική της λιτότητας. Υπόσχονται όμως και κάτι ακόμη: την διάλυση της νομισματικής ένωσης και την επιστροφή στα εθνικά κράτη. Τέτοιες υποσχέσεις αποκτούν τώρα μεγαλύτερη υποστήριξη. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων του Beppo Grillo προπαγανδίζει στην Ιταλία την επιστροφή στην λιρέτα. Στη Γαλλία, το Εθνικό Μέτωπο της Marin Le Pen επιδιώκει δημοψήφισμα για την παραμονή ή μη της χώρας στη ζώνη του ευρώ. 

Μετά από πέντε χρόνια συνεχούς κρίσης, πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη υποκύπτουν στη σκέψη πως η ζωή χωρίς ευρώ δεν ήταν γι αυτούς χειρότερη, πως ίσως θα γινόταν και καλύτερη. Όμως, στην πραγματικότητα, η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα δεν θα λύσει κανένα από τα προβλήματα που ταλαιπωρούν τις χώρες τους. Για να μην αναφέρουμε το υψηλό κόστος που θα πλήρωναν άν έκαναν το βήμα της εξόδου. 

    

Παράπλευρες απώλειες της λιτότητας 

Ο λόγος γι' αυτήν την παρανόηση είναι η στρατηγική των διασώσεων κατά τα τελευταία χρόνια. Αποτελούνται κυρίως από σκληρές πολιτικές λιτότητας και «μεταρρυθμίσεων». Ακόμη και άν υποθέσουμε ότι οι πολιτικές αυτές είναι αναγκαίες, η βιασύνη και η πίεση με τις οποίες τέθηκαν σε εφαρμογή προκάλεσαν υψηλές κοινωνικές παράπλευρες απώλειες. Η πολιτική αυτή έχει διχάσει την Ευρώπη σ' ένα πλούσιο Βορρά, ο οποίος υποτίθεται πως υπαγορεύει τους κανόνες, και σε ένα φτωχό Νότο που υποφέρει υπό τον ζυγό της λιτότητας. 

Στη Γερμανία, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έχει σχεδόν μετατραπεί σε βρώμικη λέξη: όπως το βλέπουν πολλοί, η αλληλεγγύη είναι κάτι που πρέπει να εξοφλείται με τόκους και με πανωτόκια. Όσον αφορά την κατάσταση στην Ελλάδα, η συζήτηση των τελευταίων μηνών στη Γερμανία ήταν αρκετά μεροληπτική και εκτός πραγματικότητας. Αυτό που ακουγόταν πιο πολύ, ήταν ότι οι Έλληνες ήθελαν μόνο τα χρήματά μας χωρίς να δεσμεύονται σε τίποτε. Περικόψαμε κάποια από τα χρέη [με το PSI] και το αποτέλεσμα είναι να χρεώνονται πάλι οι Έλληνες με καινούργια χρέη. Μοιάζει αυτό με κοινοτική και αλληλέγγυα Ευρώπη;  

Πρόκληση για τη Γερμανία 

Ωστόσο οι πρωτοβουλίες πρέπει να ξεκινήσουν από την ίδια τη Γερμανία: πρέπει να ανακαλύψουμε εκ νέου την Ευρώπη μέσα σε συνθήκες κρίσης. «Από που πρέπει να ξεκινά η ιδέα για τη μορφή που θα έχει η Ευρώπη σε 30 χρόνια, αν όχι από τη Γερμανία;», αναρωτιέται ο κοινωνιολόγος Heinz Bude. Δικαίως, διότι το ζήτημα που διακυβέύεται είναι κάτι πολύ περισσότερο από τα χρήματα: Ίσως στη Νότια Ευρώπη δημιουργείται τώρα μια γενιά νέων ανθρώπων που θεωρεί τη Γερμανία ως συνένοχο για τα δεινά της. Το δημοψήφισμα έδειξε, εκτός των άλλων, και αυτό. 

Η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερα πράγματα, όχι μόνον «μεταρρυθμίσεις» και νέους κανόνες. Δεν αρκεί να γίνει ανταγωνιστική η νομισματική ένωση, όταν την ίδια στιγμή τόσο πολλοί άνθρωποι πετιούνται στο περιθώριο. Η Ευρώπη χρειάζεται μια πειστική και αισιόδοξη προοπτική, πέρα ​​από τη διαμάχη για τα δημοσιονομικά ελλείμματα και για τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Ο Marcus Gatzke είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα Die Zeit και από τον Μάρτιο του 2010 υπεύθυνος του τομέα της εφημερίδας για την οικονομία και την κινητικότητα των εργαζομένων. Εργάστηκε στο περιοδικό Stern και στην διαδικτυακή Netzeitung.

  

Πρόσφατη αρθογραφία του Marcus Gatzke στην Zeit