Βασικό εισόδημα εγγυημένο για όλους: κοινωνικά δίκαιο, οικολογικά ευεργετικό, πολιτικά καινοτόμο

δύο άρθρα - της Κάθι Γουήκς και της Αλίσσα Μπατιστόνι
  

   
Μια πολύ επίκαιρη συζήτηση, εν όψει της αποτυχίας του ασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα και των εμβαλωματικών, προσωρινών «λύσεων» που προτείνονται για τις συντάξεις, με απόλυτη αδιαφορία για τους νέους εργαζόμενους και εις βάρος της εργασίας τους και του μέλλοντος τους.

    

1. Πέρα από το σύστημα της μισθωτής εργασίας

   

© Dissent Magazine - Kathi Weeks  Beyond the Wage System, 9.11.2015

 

Υποστηρίζω ένα εγγυημένο βασικό εισόδημα για όλους: είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τις ανεπάρκειες του συστήματος της μισθωτής εργασίας στη σημερινή συγκυρία. Δύο είναι τα θεμελιώδη προβλήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη: η εργασία είναι πολύ λίγη για να μπορούν να εργάζονται όλοι, ωστόσο ο φόρτος εργασίας είναι πολύς για όσους ήδη εργάζονται.
Υποτίθεται ότι το σύστημα της μισθωτής εργασίας μπορεί να κάνει δύο πράγματα. Αφενός είναι μηχανισμός για τη συσσώρευση του κεφαλαίου και για την εξαγωγή κέρδους, και νομίζω ότι σ' αυτό κάνει πράγματι πολύ καλή δουλειά. Αφετέρου, υποτίθεται ότι είναι και ένα μέσο για τη διανομή εισοδημάτων στους υπόλοιπους ανθρώπους. Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. 

Εδώ, πάλι, υπάρχουν δύο διαστάσεις. Προφανώς, πάρα πολλοί άνθρωποι βρίσκονται ή έχουν βρεθεί εκτός του συστήματος της μισθωτής εργασίας ως μηχανισμού για τη διανομή εισοδήματος. Ας σκεφτούμε τα τωρινά επίπεδα της ανεργίας, η οποία βέβαια ήταν πάντα απαραίτητη στο καπιταλιστικό σύστημα ως ένας τρόπο για τη διατήρηση της οικονομικής  «υγείας» [δηλαδή για τη συμπίεση των μισθών]. Η σημερινή «ανάκαμψη της οικονομίας χωρίς δημιουργία θέσεων εργασίας», είναι ίσως η πιο προφανής ένδειξη ότι το σύστημα της μισθωτής εργασίας δεν λειτουργεί.

Υπάρχει επιπλέον η υπο-απασχόληση, δηλαδή ο αυξανόμενος αριθμός εργαζομένων σε θέσεις μερικής απασχόλησης, που δεν αμείβονται με τα αναγκαία προς το ζην. Και το πρόβλημα αυτό δεν είναι κάτι νέο, όμως τώρα που πλήττει πολύ περισσότερους εργαζόμενους, ακόμη και με επαγγελματικό status «μεσαίας τάξης», έχει στρέψει πάνω του πιο έντονη προσοχή των μέσων ενημέρωσης. 

   
[Οι μη αμειβόμενες μορφές εργασίας - Η αναπαραγωγική εργασία]

Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα στο σύστημα της μισθωτής εργασίας είναι ότι αποτελεί ένα ατελές σύστημα κατανομής εισοδημάτων. Υπάρχουν αναρίθμητες μορφές κοινωνικής παραγωγικότητας που δεν καλύπτονται από αυτό. Μερικές από αυτές τις μορφές της απλήρωτης εργασίας, που συμπεριλαμβάνουν και την ιστορική, καταναγκαστική εργασία υπό συνθήκες δουλείας, είχαν π.χ. ζωτική σημασία για τη διαμόρφωση της αμερικανικής οικονομίας. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα, άν και με πιο εκλεπτυσμένους τρόπους. Μια επιμένουσα μορφή εργασίας που δεν αμείβεται είναι το σύνολο των εργασιών που παραδοσιακά γίνονται μέσα στο σπίτι από τις γυναίκες, συνήθως παράλληλα με τη δουλειά που κάνουν ως μισθωτές εργαζόμενες. Αυτή τη μορφή εργασίας, οι φεμινίστριες στη δεκαετία του 1970 την ονόμασαν αναπαραγωγική εργασία, για να μας θυμίζει ότι η αναπαραγωγική εργασία καθιστά δυνατή, εξασφαλίζει, τη λεγόμενη «παραγωγική» εργασία, δηλαδή την εργασία που πραγματοποιείται στη μισθωτή οικονομία. Προσπάθησαν να μας επιστήσουν την προσοχή ότι αναπαραγωγική εργασία είναι το σύνολο των εργασιών που είναι απαραίτητες για την αναπαραγωγή των εργαζομένων, ώστε να μπορούν να πάνε να εργαστούν και πάλι την επόμενη μέρα, καθώς και για να παράγουν (ή να αναπαράγουν) μια νέα γενιά εργαζομένων που θα πάρει στο μέλλον τη θέση τους. Όλες αυτές οι μορφές εργασίας για μέριμνα και φροντίδα, με βάση κυρίως το νοικοκυριό, αλλά και άλλες μορφές εργασίας σχετικές με την κατανάλωση, τον καθαρισμό ή και άλλες μέριμνες έξω από το σπίτι, είναι παραδοσιακά και τυπικά μη αμειβόμενες. Υποτίθεται ότι είναι κάτι απλά ενσωματωμένο στο χρόνο που απομένει μετά την απασχόληση στη θέση μισθωτής εργασίας.
Πρέπει να σκεφτούμε ευρύτερα για το τι είναι αναγκαίο προκειμένου να αναπαραχθεί ένας εργαζόμενος στη σημερινή οικονομία. Αυτό συμπεριλαμβάνει και όλη την προσπάθεια εκπαίδευσης που πρέπει να καταβάλλει ο εργαζόμενος για να αποκτά γνώσεις και δεξιότητες που θα χρησιμοποιηθούν από τους εργοδότες του. Περιλαμβάνει ακόμη και όλες τις δημιουργικές προσπάθειες που κάνουν οι άνθρωποι - π.χ. την ενασχόληση με χορό, τη μουσική, την τέχνη - τις οποίες οι εταιρείες χρησιμοποιούν για να πωλούν τα προϊόντα τους. Περιλαμβάνει τον χρόνο που χρησιμοποιούμε για να αναπτύσσουμε τις επικοινωνιακές ικανότητες μας, ακόμη και το χρόνο που χρειάζεται για να κατασκευάσουμε τα κοινωνικά δίκτυα μας, τα οποία συχνά χρησιμοποιούν οι εργοδότες προς όφελός τους. Το σύστημα της μισθωτής εργασίας δεν καλύπτει όλες αυτές τις μορφές της κοινωνικής παραγωγικότητας.

[Άνιση κατανομή και πολιτισμική υπερτίμηση της εργασίας, εργασιακός φόρτος]  
Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα του συστήματος της μισθωτής εγασίας - και το οποίο θα μπορούσε επίσης να αρχίσει να αντιμετωπίζεται μέσω του βασικού εισοδήματος - είναι το πρόβλημα του υπερβολικού φόρτου εργασίας. Το σύνολο των θέσεων εργασίας, ακόμη και οι καλύτερες, απαιτούν υπερβολικά πολύ χρόνο και ενέργεια και δεν αφήνουν περιθώρια για τη ζωή έξω από την εργασία. Αυτό συνδέεται και με μια πολιτισμική υπερτίμηση της αξίας της μισθωτής εργασίας, με μια μυθολογία της εργασίας, με μια «ρομαντική» αντιμετώπισή της, με τέτοιους τρόπους ώστε αυτή εξυψώνεται πάνω από άλλες δραστηριότητες και πρακτικές, ως ένα είδος ηθικού καθήκοντος.

Η μισθωτή εργασία παρουσιάζεται ως κάτι που πρέπει να είναι το κέντρο της ταυτότητάς μας και της ζωής μας, ως ο τόπος στον οποίο υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουμε πράξη τα ατομικά μας ταλέντα μας, να δημιουργούμε κοινωνική αλληλεγγύη και να συμμετέχουμε σ΄αυτήν, τη στιγμή όμως που οι περισσότερες θέσεις εργασίας δεν προσφέρουν ευκαιρίες για τίποτε από όλα αυτά. Αυτή η πολιτισμική ιδεολογία μας διδάσκει να ζούμε για να εργαζόμαστε και όχι να εργαζόμαστε για να ζούμε. Μας διδάσκει να υποτάσσουμε τη ζωή μας στις απαιτήσεις της μισθωτής εργασίας. Είναι ένα είδος πολιτισμικής κόλλας που μας ωθεί να επενδύουμε στο καπιταλιστικό σύστημα της εργασίας, να βάζουμε ολόκληρο τον εαυτό μας μέσα την εργασία. Να επενδύουμε την προσωπικότητά μας σ' αυτό το σύστημα, ώστε να γινόμαστε εργάτες. 

H [μισθωτή] εργασία είναι τόσο υπερτιμημένη ώστε δεν μπορούμε να φανταστούμε μια ζωή έξω από αυτήν. Υπάρχει ένα διάσημο απόσπασμα του Frederic Jameson: «Είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού». Θα πήγαινα ενα βήμα πιο πέρα: Είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του καπιταλισμού, παρά να φανταστεί το τέλος της εργασίας όπως την ξέρουμε. Η φαντασία μας κυριαρχείται τόσο πολύ από αυτή τη μοναδική δραστηριότητα, ώστε είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς μπορεί να έχει μια διαφορετική σχέση με την εργασία. Ακόμη και στην Αριστερά υπάρχει μια πολύ κοινή παραδοχή: είμαστε εργαζόμενα πλάσματα, η αξία μας και η αξιοπρέπειά μας είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη μισθωτή εργασία μας. Όμως ακόμη και άν αυτο ισχύει, γιατί η φροντίδα για τα παιδιά, η φροντίδα για τους ηλικιωμένους ή ένας διάλογος για το πώς να αλλάξει ο κόσμος, έχουν λιγότερη αξία από τον σχεδιασμό λογισμικού για την Apple;
Αυτά ήταν ερωτήματα που είχαν ήδη τεθεί στην εκστρατεία της δεκαετίας του 1970 υπέρ του μισθού για την οικιακή εργασία. Το αίτημα αυτό για μισθό, επέμενε ότι η οικιακή εργασία (δηλαδή οι εργασίες φροντίδας και τα παρόμοια) είναι κοινωνικά αναγκαία εργασία που της αξίζει μισθοδοσία. Αλλά επίσης - και αυτό είναι το πιο σημαντικό - τόνιζε το εξής: «Να θυμάστε, και αυτή, όπως οι άλλες, είναι απλά και μόνον μια δουλειά». Δεν είναι το σύνολο της ζωής μας. Δεν είμαστε μόνο νοικοκυρές, είμαστε και άλλα πράγματα: ανθρώπινα όντα.

[Μείωση εξαρτήσεων και πιέσεων, αύξηση της διαπραγματευτικής δύναμης του εργαζομένου]

Το αίτημα για βασικό εισόδημα μπορεί να εξυπηρετήσει κάλλιστα τον ίδιο σκοπό. Στην πράξη, το κύριο όφελος του βασικού εισοδήματος θα είναι να μειώσει την εξάρτησή μας από τη μισθωτή εργασία. Νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα θέλουν να συμπληρώνουν το εισόδημα αυτό με πρόσθετο εισόδημα, δουλεύοντας ως μισθωτοί. Το βασικό εισόδημα θα βοηθήσει αυτούς τους εργαζόμενους να αποκτήσουν περισσότερη διαπραγματευτική δύναμη, ώστε να απαιτούν καλύτερες θέσεις μισθωτής εργασίας από τους εργοδότες. Φυσικά, αυτό το αίτημα περιέχει και έναν κίνδυνο, ο οποίος εξαρτάται από το επίπεδο στο οποίο θα ρυθμιστεί το βασικό εισόδημα. Αν είναι υπερβολικά χαμηλό, το βασικό εισόδημα μπορεί απλά να γίνει ένας τρόπος που θα υποστηρίξει τη διάδοση των χαμηλά αμειβόμενων θέσεων μισθωτής εργασίας. Μπορεί να αφήσει τους ανθρώπους να εργάζονται όπως και τώρα στα Walmart για ψίχουλα, καί τότε το επιπλέον εισόδημα από το κράτος θα επιδοτεί στην ουσία την εταιρεία. Για να αποφύγουμε αυτό το πρόβλημα, το βασικό εισόδημα θα πρέπει να καθοριστεί στο επίπεδο ενός μισθού που καλύπτει το ελάχιστο κόστος διαβίωσης.

“The Forward March of Leisure Time”, poster για την έκθεση 

Works Progress Administration Federal Art Project, Springfield, Illinois, 1937

 (Library of USA Congress - Click for large version)

Ένας μισθός που εξασφαλίζει το κόστος διαβίωσης για όλους, μεταξύ άλλων θα προσφέρει τα εξής οφέλη: θα ανακουφίσει τους ανθρώπους από τις πιέσεις που περιορίζουν τις επιλογές τους στις οικογενειακές σχέσεις και στη συμβίωση κάτω απο την ίδια στέγη, επειδή τώρα κάποιοι άνθρωποι εξαναγκάζονται από τις οικονομικές συνθήκες να παραμείνουν σε οικογενειακές σχέσεις που διαφορετικά δεν θα διατηρούσαν. Θα δώσει την αναγκαία υποστήριξη στους άμισθα εργαζόμενους, στους υπομισθοδοτούμενους και στους επισφαλείς μισθωτούς εργαζόμενους. Θα στηρίξει οικονομικά κάθε είδος μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας, που οι περισσότεροι άνθρωποι προσφέρουμε με τη μία ή την άλλη μορφή. 
Ωστόσο, όπως ίσχυε και στο κίνημα για μισθό της οικιακής εργασίας, προκύπτει και εδώ, πέρα ​​από τα άμεσα πρακτικά πλεονεκτήματα, και ένας πιο σημαντικός στόχος: Εκτός από το να είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από το σύστημα της μισθωτής εργασίας, ένα πολιτικό κίνημα για το βασικό εισόδημα θα μπορέσει να βοηθήσει τους ανθρώπους να σκέφτονται με διαφορετικό τρόπο για το τι είναι εφικτό, τι είναι νοητό, τι είναι επιθυμητό. Στον αγώνα για βασικό εισόδημα, μπορούμε να θέσουμε πολύ εύστοχα ερωτήματα για την προβληματικότητα των θέσεων μισθωτής εργασίας που προσφέρονται τώρα. Και μπορούμε να κάνουμε τους ανθρώπους ν' αρχίσουν να σκέφτονται πως θα ήταν η ζωή αν δεν ήταν υποταγμένη πλήρως στις απαιτήσεις της μισθωτής εργασίας.

Η Kathi Weeks διδάσκει στο Πρόγραμμα Σπουδών για τις Γυναίκες του Duke University. Είναι ερευνήτρια της φεμινιστικής θεωρίας, της πολιτικής επιστήμης, της κριτικής μελέτης της εργασίας και της μελέτης των ουτοπικών θεωριών.
Είναι η συγγραφέας του βιβλίου The Problem with Work: Feminism, Marxism, Antiwork Politics and Postwork Imaginaries (Duke University Press, 2011).

   

Το παραπάνω άρθρο είναι επεξεργασμένη εισήγηση της Kathi Weeks στο πρόγραμμα Grasping At the Root. Δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Dissent ως μέρος της New Economy Week 2015: From Austerity to Prosperity, μιας εβδομάδας εκδηλώσεων που διοργάνωσε η New Economy Coalition από 9-15 Νοεμβρίου 2015.

---

2. Βασικό εισόδημα και περιβαλλοντική βιωσιμότητα

    
© Dissent Magazine - Alyssa Battistoni : More Future, Less Work, 9.11.2015
 

     

Έχω τη γνώμη ότι το εγγυημένο βασικό εισόδημα είναι σημαντικό εργαλείο για τη μετάβαση σε μια κοινωνία περιβαλλοντικά βιώσιμη. Θα εστιάσω την επιχειρηματολογία μου σε τέσσερα κύρια σημεία.
Το πρώτο: Ένα από τα επωφελή αποτελέσματα του βασικού εισοδήματος είναι το γεγονός ότι προσφέρει στους εργαζομένους περισσότερη δύναμη και διαπραγματευτική ισχύ. Αυτό έχει ιδιαίτερα σημαντικές συνέπειες για το πως μπορούν να συνδεθούν οι αγώνες υπέρ της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης με το εργατικό κίνημα: το βασικό εισόδημα για όλους δίνει στους εργαζόμενους περισσότερη δύναμη για να μπορούν να λένε όχι σε βιομηχανίες που βλάπτουν το περιβάλλον, την υγεία τους και την υγεία των κοινοτήτων τους. Συνήθως υφίστανται περισσότερες επιπτώσεις από την περιβαλλοντική αδικία οι κοινότητες των εγχρώμων και οι κοινότητες της εργατικής τάξης. Οι άνθρωποι που ζουν σ' αυτές τις κοινότητες και που εργάζονται σ' αυτές τις θέσεις εργασίας, είναι συνήθως οι πρώτοι που αποκτούν γνώση για τις βλαβερές επιπτώσεις αυτών των βιομηχανιών. Ωστόσο, σ΄ αυτές τις βιομηχανίες βασίζονται και οι ίδιοι για την επιβίωσή τους και συχνά αισθάνονται ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να συνεχίσουν να εργάζονται σ' αυτές τις βιομηχανίες. Το εγγυημένο βασικό εισόδημα θα μπορούσε να είναι κομμάτι σε ένα παζλ που θα πρόσφερε και στους ανθρώπους αυτούς κάποιες εναλλακτικές λύσεις.

[«Να καταναλώνετε πολύ για να έχετε θέσεις απασχόλησης». Ο φαύλος κύκλος]
Το δεύτερο όφελος από περιβαλλοντική άποψη, που προσφέρει το εγγυημένο βασικό εισόδημα, είναι το γεγονός ότι αμφισβητεί ανοιχτά τη σύνδεση μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, η οποία διαρκώς υπονοοείται και υπενθυμίζεται, ακόμη και όταν δεν διατυπώνεται ρητά: όποιος εργάζεται σε μια θέση απασχόλησης παράγει προιόντα και ο ίδιος κερδίζει χρήματα. Στη συνέχεια μπορεί να τα δαπανά για να καταναλώνει και να αποκτά τα αγαθά που χρειάζεται για να ζεί. Και μάλιστα πρέπει να καταναλώνει αρκετά, για να διατηρείται η οικονομία σε ανθηρή κατάσταση ώστε να υπάρχουν αρκετές θέσεις εργασίας και να μην σπάει αυτός ο κύκλος.
Ωστόσο υπάρχει μια τάση στο οικολογικό κίνημα, η οποία μιλά με πολλή έμφαση για τη σημερινή υπερκατανάλωση και για το πώς θα πρέπει αυτή να περιοριστεί, πράγμα όμως που μπορεί εύκολα να εκτραπεί ή αντιστραφεί στη γλώσσα που μιλούν οι πολιτικές της λιτότητας. Γνώμη μου είναι ότι αυτό αντιπροσωπεύει πολύ μεγάλο κίνδυνο για κάθε είδους όραμα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Όποια και να είναι τα προβλήματα που έχουν τα σημερινά πρότυπα κατανάλωσης, δεν θα πρέπει να δαχτυλοδεικτούνται επιτιμητικά οι απλοί άνθρωποι που θέλουν να κάνουν τη ζωή τους πιο άνετη. Αν θέλουμε πραγματικά να αμφισβητήσουμε την υπερκατανάλωση, θα πρέπει να την διερευνήσουμε εντός του φαύλου κύκλου της παραγωγής και της κατανάλωσης: η συμβατική οικονομική σοφία επιβάλλει ένα είδος εκβιασμού για υπερκατανάλωση. Μας λένε ότι αν δεν καταναλώνουμε αρκετά δημιουργούμε ανεργία και ανέργους. Ας αρχίσουμε αμφισβητώντας αυτό.
Εξαιτίας βάσιμων λόγων, πολλοί περιβαλλοντιστές δεν είναι σήμερα πρόθυμοι να εγκρίνουν αιτήματα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αντι-εργασιακά. Στο παρελθόν, πάρα πολλές περιβαλλοντικές εκστρατείες σχεδόν δαιμονοποιούσαν τους εργαζόμενους. Συχνά οι ρυπογόνες βιομηχανίες χρησιμοποιούσαν την αφήγηση που αντιπαραθέτει θέσεις απασχόλησης και υπερασπιστές της φύσης για να μην εφαρμόζουν κανονισμούς που είναι στην πραγματικότητα πολύ απλοί και σαφείς. Έλεγαν: «δεν μπορούμε να βάλουμε φίλτρο σ' αυτό αυτό το φουγάρο, γιατί άν το κάνουμε, το κόστος του θα σκοτώσει όλες τις θέσεις απασχόλησης και πολύς κόσμος θα χάσει τη δουλειά του». Σκέφτομαι λοιπόν ότι είναι σημαντικό να αποκρούονται αυτού του είδους οι υπερβολές. Αλλά πιστεύω επίσης, ότι ίσως ήρθε η ώρα να διεκδικήσουμε και ένα ορισμένο είδος περιβαλλοντικής προστασίας που θα «σκοτώνει» συγκεκριμένες θέσεις απασχόλησης· ένα που δεν θα είναι ενάντια στην εργασία ή στους εργαζόμενους, αλλά ενάντια στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, απλά και μόνον για να δημιουργούνται, ως αυτοσκοπός. 

[Θέσεις απασχόλησης στην περιβαλλοντική προστασία, στη φροντίδα οικοσυστημάτων και στην αναπαραγική εργασία] 
Είναι σαφές ότι πρέπει να γίνει πολλή δουλειά ακόμη, αν θέλουμε να γίνει κάποτε πραγματικότητα μια κοινωνία που θα είναι και πιο δίκαιη αλλά και πιο βιώσιμη από οικολογική σκοπιά. Νομίζω ότι το πεδίο της περιβαλλοντικής προστασίας είναι ένα από τα πολλά, στα οποία το βασικό εισόδημα μπορεί να συνδυαστεί με εγγυημένη απασχόληση: ασφαλώς χρειάζεται δημόσια χρηματοδότηση της εργασίας για τη δημιουργία, λόγου χάρη, πράσινων υποδομών, όπως έχει ήδη επισημανθεί στη συζήτηση για τις λεγόμενες πράσινες θέσεις απασχόλησης. 
Η ρητορική για τις πράσινες θέσεις απασχόλησης τείνει να σημαίνει κυρίως εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών, μόνωση των κατοικιών και δημιουργία νέων σιδηροδρομικών δικτύων. Όμως οικολογικά βιώσιμη κοινωνία είναι αυτή που θα βασίζεται και σε άλλα είδη εργασίας: σε συγκεκριμένα είδη εργασίας που δεν θα καταφεύγουν εγγενώς στην εντατική χρήση των φυσικών πόρων αλλά και σε πράγματα όπως η αναπαραγωγική εργασία, οι εργασίες φροντίδας και μέριμνας και η εκπαίδευση. Θα περιλαμβάνει επίσης αυτό που θα αποκαλούσαμε εργασίες φροντίδας και μέριμνας για τα οικοσυστήματα, δηλαδή τα είδη των εργασιών που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ζωής σ' αυτόν τον πλανήτη. Μεγάλο μέρος όλων αυτών των ειδών εργασίας ήδη πραγματοποιείται, αν και συχνά είναι μη αμειβόμενο. Ιδίως οι εργασίες φροντίδας για τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους, είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας απασχόλησης. Αλλά ένα μεγάλο μέρος της εργασίας για την αναπαραγωγή της κοινωνίας είναι αγνοημένο και παραμένει μη αμειβόμενο. Το βασικό εισόδημα είναι ένας τρόπος για να υποστηριχθούν τα πολλά είδη εργασίας που διατίθενται στην κοινωνική αναπαραγωγή, χωρίς όμως και να μετατρέπεται κάθε κοινωνική αλληλεπίδραση σε θέση απασχόλησης και σε μια σειρά καθηκόντων. 
  
[Μείωση χρόνου εργασίας, μείωση οικολογικού αποτυπώματος - κατανάλωσης φυσικών πόρων]

Ωστόσο, ένα άλλο εξίσου σημαντικό μέρος της μετάβασης προς μια οικολογικά βιώσιμη και δίκαιη κοινωνία, είναι το να κινηθούμε προς μια κατεύθυνση όπου οι άνθρωποι θα αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στην εργασία. Υπάρχουν αρκετές μελέτες που δείχνουν ότι η μείωση του χρόνου της εργασίας είναι ευεργετική για την ευημερία των ανθρώπων. Οι άνθρωποι αρέσκονται να επιλέγουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο μόνον όταν αυτή είναι πραγματικά δική τους επιλογή, σε αντίθεση με την σημερινή πραγματικότητα, στην οποία πιο πολύς ελεύθερος χρόνος συνήθως σημαίνει επιβεβλημένη ανεργία ή υποαπασχόληση. Επίσης, το να εργαζόμαστε λιγότερο τείνει να μειώνει τη δαπάνη ενέργειας και το οικολογικό αποτύπωμα, καθώς έχουν αποδείξει μελετητές όπως η Juliet Schor. 

Το τρίτο σημείο της επιχειρηματολογίας μου συνδέεται με το προηγούμενο. Με το βασικό εισόδημα προτείνεται ένα νέο όραμα για την καλή ζωή, το οποίο μπορεί να είναι ελκυστικό και επιθυμητό: μια ζωή βιώσιμη αλλά όχι στερημένη, στην οποία θα αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο στην εργασία και θα έχουμε περισσότερο χρόνο για να κάνουμε και τα άλλα πράγματα που κάνουν τη ζωή να αξίζει. Το βασικό ερώτημα είναι το εξής: πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε έναν κόσμο που θα καταναλώνει φυσικούς πόρους με μικρότερη ένταση, αλλά θα είναι κατά τα άλλα πιο ευχάριστος; Ο ελεύθερος χρόνος με χαμηλές εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι μέρος της απάντησης. Υπάρχει μια περίφημη μελέτη σχετική με το βασικό εισόδημα με τίτλο “Why Surfers Should Be Fed”. Το επιχείρημα είναι ότι ακόμη και οι σέρφερς, δηλαδή άνθρωποι που έχουμε συνηθίσει να τους βλέπουμε ως άτομα που δεν συνεισφέρουν τίποτε στην κοινωνία, θα πρέπει να λαμβάνουν ένα βασικό επίπεδο οικονομικής υποστήριξης για να πραγματοποιούν τους δικούς τους σκοπούς. Ίσως όμως, το πραγματικό θέμα δεν είναι ότι πρέπει να ταΐζουμε τους surfers, αλλά ότι περισσότεροι άνθρωποι θα πρέπει να γίνουν surfers. Κάτι τέτοιο θα ήταν σίγουρα καλύτερο για το περιβάλλον, παρά, λόγου χάρη, να απασχολούνται στην υπηρεσία που εποπτεύει την εταιρία πετρελαιοειδών Exxon [με πραγματικό αποτέλεσμα μή εποπτεία και τις γνωστές περιβαλλοντικές καταστροφές λόγω ρύπανσης]. Δεν είναι ευεργετικές όλες οι παραγωγικές δραστηριότητες.

[Η προοπτική: Ένας ευρύς κοινωνικός και πολιτικός συνασπισμός για το βασικό εισόδημα]

Τέλος, για να μιλήσουμε σε ένα πιο ρεαλιστικό επίπεδο και αυτό είναι το τέταρτο επιχείρημα, το εγγυημένο βασικό εισόδημα προσφέρει μερικές συναρπαστικές πολιτικές δυνατότητες. 
Συχνά επισημαίνεται ότι το βασικό εισόδημα έχει ως υποστηρικτές ανθρώπους πολύ διαφορετικών ιδεολογικών πεποιθήσεων.* Αυτό ενέχει κινδύνους: για παράδειγμα, οι ριζοσπάστες φιλελεύθεροι [στις ΗΠΑ συχνά αποκαλούνται “libertarians”, «ελευθεριακοί»], προωθούν το βασικό εισόδημα ως έναν τρόπο για να περικόψουν όλες τις άλλες δημόσιες υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας. Μια αριστερή εκδοχή του βασικού εισοδήματος δεν μπορεί να σημαίνει ότι θα πρέπει να περικοπεί η Medicaid [το δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που εισήγαγε η διοίκηση Ομπάμα], τα επιδόματα στέγασης και όλα τα υπόλοιπα σχετικά και απλά να λέμε, «να η επιταγή σας, και τώρα πληρώστε με αυτήν για ό,τι μπορείτε να πάρετε από την ελεύθερη αγορά». Είναι λοιπόν πολύ σημαντική η πολιτική πλοήγηση για να αποφεύγονται τέτοιου είδους παγίδες. Όμως δεν πρέπει να επιτρέψουμε αυτές τις ανησυχίες να σκιάζουν την συγκριτικά πολύ μεγαλύτερη πολιτική υπόσχεση που προσφέρει το εγχείρημα του βασικού εισοδήματος για όλους. 
Το βασικό εισόδημα έχει τη δυνατότητα να συσπειρώσει έναν ευρύ αριστερό συνασπισμό που αποτελείται από εργαζόμενους, ανέργους και υποαπασχολούμενους. Έχει τη δύναμη να αμφισβητήσει το στίγμα και το στιγματισμό που συνδέεται με το να είναι κανείς άνεργος. Το βασικό εισόδημα έχει επίσης πολλούς ένθερμους υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο: όλο και περισσότερα πιλοτικά εγχειρήματα ξεκινούν σε όλο τον πλανήτη, από τη Φινλανδία* μέχρι τη Ναμίμπια. Στην πραγματικότητα, η ισχυρή υποστήριξη προς το βασικό εισόδημα δεν είναι ιδιαιτερότητα των πλούσιων βιομηχανικών χωρών, αλλά αναπτύσσεται πολύ και σε τμήματα του παγκόσμιου Νότου, εκεί όπου τα ποσοστά ανεργίας είναι υπερβολικά υψηλά και η προοπτική για δημιουργία θέσεων εργασίας για όλους φαίνεται εξωφρενικά εξωπραγματική. Συνακόλουθα, το βασικό εισόδημα προσφέρει συναρπαστικές ευκαιρίες για πολιτική σκέψη, οι οποίες όχι μόνον εκτείνονται πέρα ​​από την εργασία αλλά και υπερβαίνουν τα γεωγραφικά σύνορα.

Η Alyssa Battistoni, μεταπτυχιακή ερευνήτρια στο τμήμα Πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Yale είναι συντάκτρια του Jacobin. 

  

Αρθρογραφία της A. Battistoni στο Jacobin

   

How to Change Everything - Η Alyssa Battistoni για το τελευταίο βιβλίο της Naomi Klein

  
Alyssa Battistoni - Alive in the Sunshine: sustainable future, consumption, jobs. universal basic income.
   

Το άρθρο είναι επανεπεξεργασμένη ομιλία της Alyssa Battistoni στο πρόγραμμα Grasping At the Root. Όπως και το προηγούμενο της Kathi Weeks, δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Dissent ως μέρος της New Economy Week 2015: From Austerity to Prosperity, μιας εβδομάδας εκδηλώσεων που διοργάνωσε η New Economy Coalition από 9-15 Νοεμβρίου 2015.
   

---

* Αντώνης Τριφύλλης : Η Φινλανδία και το βασικό εισόδημα. Μια νέα πορεία για την Ευρώπη; (Μεταρρύθμιση, 30.12.2015)

  

[...] Και ενώ έξι χρόνια μετά την ευρωπαϊκή διάσωση ζούμε όλοι σήμερα στην Ελλάδα μια κατάσταση που μόνο ως ‘’κουβάρι’’ μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε [...] Η Φινλανδία κηρύσσει την επανάσταση. Για να διασωθεί από την κρίση που βιώνει τα τελευταία χρόνια. Χωρίς προγράμματα διάσωσης έξωθεν.

Η σκανδιναβική χώρα μετά από 15 χρόνια ανάπτυξης και κατάταξης στην κατηγορία δανειοληπτών 3A, εδώ και τρία χρόνια κατολισθαίνει στην ύφεση και στην ανεργία. Βασικοί λόγοι είναι η κατάρρευση της εθνικής βιομηχανίας NOKIA και τα μέτρα της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας, που πλήττουν τις εξαγωγές της. Η νέα κυβέρνηση που εξελέγη πρόσφατα [...] σκοπεύει να πάρει μέτρα λιτότητας [...] και να εφαρμόσει μια νέα οικονομία αλληλεγγύης και ανάπτυξης.

Τα πρώτα μέτρα στηρίχτηκαν κατά κύριο λόγο στην λιτότητα στο Κράτος. Τώρα ετοιμάζονται να φέρουν στην Βουλή μια σειρά νομοσχεδίων με στόχο την εφαρμογή του ‘’βασικού εισοδήματος’’(basic income).

...Δυο είναι οι πυλώνες, στους οποίους θα στηριχτεί η πρόταση που θα έλθει στην Βουλή για επεξεργασία το 2016 και θα εφαρμοστούν το 2017, άν περάσουν από το κοινοβούλιο.

1. Όλοι οι Φινλανδοί θα εισπράττουν ένα μηνιαίο ποσό που οι πρώτοι υπολογισμοί το ανεβάζουν σε 800 ευρώ. Το ποσό θα δίδεται σε όλους ανεξαιρέτως, αφορολόγητο και ανεξάρτητα από το άλλο τους εισόδημα. Με αυτόν τον τρόπο ισχυρίζονται ότι (α) δεν θα υπάρχουν πλέον πολίτες που θα ζουν ανασφαλείς και ενδεχομένως ανέστιοι (β) Οι άνεργοι, που είναι πάνω από 10%, θα βρουν ευκολότερα εργασία [...] θα μπορούν να υπολογίζουν στο άνοιγμα περισσότερων θέσεων εργασίας, αφού οι επιχειρήσεις θα μπορούν να προσφέρουν χαμηλότερους, ανταγωνιστικούς μισθούς.
2. Παράλληλα, θα μειωθούν σημαντικά οι κοινωνικές παροχές που σήμερα επιβαρύνουν ασφυκτικά το κράτος και το έλλειμμά του. Το ποιες παροχές και από ποιους θα κοπούν, θα αποφασιστεί στον κοινοβουλευτικό διάλογο το προσεχές έτος.

Συνολικά η οικονομία θα προσαρμοστεί στην πραγματική της δυνατότητα, που στην σημερινή περίοδο είναι σε ύφεση, χωρίς να υπάρχουν στρώματα σε αποκλεισμό ή σε πλήρη ένδεια. Είναι αυτή η ιδέα κοινωνικής αλληλεγγύης που ανεβάζει τα ποσοστά των υποστηρικτών σε ποσοστά της τάξεως του 70%. Και αν εφαρμοστεί με επιτυχία, δεν θα χρειαστεί να μπαινοβγαίνουν χώρες στην ΟΝΕ [...] η εσωτερική υποτίμηση θα έχει απλές και καθαρές αρχές, σε σύγκριση με αυτές  που επιβάλλουν οι δανειστές τελευταίας ευκαιρίας (ΔΝΤ και Ε.Ε.) [...]

Παράλληλα η Ελβετία θα φέρει την ιδέα σε δημοψήφισμα το 2016. Ενώ στις πόλεις της Ουτρέχτης και του Μάαστριχτ (Ολλανδία) θα αρχίσει πιλοτικό πρόγραμμα από τις αρχές του έτους [...] Η Βραζιλία και η Ινδία έχουν ήδη εφαρμόσει μοντέλα παρεμφερή και το Ποδέμος στην Ισπανία έχει εγγράψει την ιδέα στο πρόγραμμά του.

Σε όλες αυτές τις χώρες παρατηρείται οριζόντια διακομματική αποδοχή αλλά και απόρριψη. Αριστεροί, δεξιοί και κεντρώοι, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες ενσκήπτουν στο μοντέλο, που παλαιότερα είχε προτείνει τόσο ο νεοφιλελεύθερος Μίλτων Φρίντμαν, όσο και η αριστερή   ATTACK.

Guy Standing: Εργασιακή επισφάλεια και «πρεκαριάτο». Από τις βιομηχανικές κοινωνίες στον παγκόσμιο ταξικό κατακερματισμό
 
Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ εναντίον του καταναλωτισμού (1974)
 
Isabell Lorey: Κρίση, επισφάλεια, κινήματα «παροντικής δημοκρατίας»
 
Οικολογία και οικονομία: Γιατί είναι τόσο σημαντική η βιοποικιλότητα;
 
Χόρχε Μορούνο (Podemos): «Στην κοιλιά του κήτους - Σε κατάσταση και Δον-Κιχωτική και Μακιαβελική»
  

*

Süddeutsche Zeitung: Βασικό εισόδημα, υπέρ ή κατά; (σε γερμανική γλώσσα). Οι απόψεις Πισσαρίδη