Έλμαρ Άλτφάτερ: Αντί για απόσπαση δημόσιων αγαθών και εθνική περιχαράκωση, «χειροπιαστή ουτοπία» για βιώσιμες αλλαγές σε ευρωπαϊκό - διεθνές επίπεδο

του Έλμαρ Άλτφάτερ
  

© Εφημερίδα των Συντακτών: «Ορισμένες ιδιωτικοποιήσεις δεν είναι παρά νόμιμη ληστεία» (συνέντευξη στον ΤάσοΤσακίρογλου), 03.01.2016 

  
Ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Βερολίνο Elmar Altvater θεωρεί αναγκαία την αλλαγή του σημερινού συστήματος καπιταλιστικής συσσώρευσης, το οποίο χαρακτηρίζει εφιαλτικό για το μέλλον της ανθρωπότητας. Υπερασπίζεται τα δημόσια αγαθά και θεωρεί ότι η ιδιωτικοποίησή τους υπονομεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ασφάλεια των πολιτών. Τονίζει ότι χρειάζεται ριζική αλλαγή τρόπου ζωής και παραγωγικού συστήματος για να αντιμετωπισθει η κλιματική αλλαγή. 

Αλάσκα, Ιανουάριος 2016. Μυστηριώδης θάνατος χιλιάδων θαλασσοπουλιών

• Τάσος Τσακίρογλου (Τ.Τ.): Η Γερμανία έχει κερδίσει από την ελληνική κρίση περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ, εξαιτίας του χαμηλού κόστους του δανεισμού της, αφού οι επενδυτές αναζητούσαν ασφαλές καταφύγιο για τα χρήματά τους, ενώ ακόμα και σε περίπτωση ελληνικής χρεοκοπίας θα ήταν κερδισμένη, όπως έδειξε η μελέτη του Ινστιτούτου IWH. Ποιο είναι το πραγματικό κίνητρο του Βερολίνου στην ελληνική κρίση;

Έλμαρ Άλτφάτερ (Ε.Α.): Εχετε δίκιο, η Γερμανία είναι κερδισμένη από τη χρηματοδότηση του ελληνικού χρέους. Αυτό είναι το μήνυμα της ανάλυσης του IWH. Ωστόσο στον δημόσιο διάλογο δέχτηκε σχετικά λίγη κριτική. Το πρόβλημα είναι ο «φετιχισμός» του χρήματος: αυτός υποχρεώνει ότι το αποτέλεσμα της λειτουργίας των χρηματιστηριακών αγορών πρέπει να γίνεται αποδεκτό. Αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες, όπως και οι πολιτικοί, πρέπει να αποδέχονται ότι αυτές οι αγορές θα καθορίζουν το να ανταποκρίνονται τα επιτόκια στο χρέος.

Πρωταγωνιστές στις παγκόσμιες χρηματιστηριακές αγορές είναι οι τράπεζες, τα funds, οι οίκοι αξιολόγησης, οι εταιρείες συμβούλων κ.λπ. Η Γερμανία έχει χαμηλά επιτόκια στο χρέος της, διότι αξιολογείται από τους αντίστοιχους οίκους ως «ασφαλές καταφύγιο» για τα κεφάλαια, ενώ η Ελλάδα αξιολογείται ως επισφαλής χώρα. Ετσι, οι γερμανικές πιστώσεις που φτάνουν στους ελληνικούς θεσμούς αποφέρουν πολύ μεγαλύτερα έσοδα από τόκους, απ' ό,τι έχει να πληρώσει η Γερμανία για το δικό της τρέχον χρέος.

    
• Τ.Τ.: Είναι ευρέως γνωστό ότι η κοινωνική, οικονομική και πολιτική ασφάλεια εξαρτάται από το εάν τα δημόσια αγαθά είναι εύκολα προσιτά σε όλους. Στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης ατζέντας, αυτά τα αγαθά οδεύουν προς ιδιωτικοποίηση. Πώς επιδρά αυτό στη ζωή των ανθρώπων και στη δημοκρατία;

Ε.Α.: Η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών - τα οποία, υπό τις νεοφιλελεύθερες συνθήκες, παντού στον κόσμο τίθενται υπό αίρεση - σε κάθε περίπτωση υπονομεύει το τρίπτυχο της ανθρώπινης ασφάλειας, της ανθρώπινης ανάπτυξης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ένα από τα μέτρα που έχουν ληφθεί, προκειμένου να αφαιρεθούν όσα ανήκουν στους ανθρώπους.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια νόμιμη ληστεία, η οποία θα πρέπει να αποκαλείται συσσώρευση διά της απόσπασης.

Είναι πολύ καλά γνωστό (διότι έχει αναλυθεί από πολλούς επιστήμονες), ότι η ιδιωτικοποίηση υπονομεύει την κοινωνική ουσία της δημοκρατίας. Στην καλύτερη περίπτωση απομένει μια σειρά κανόνων για να λειτουργεί μια τυπική δημοκρατία. Όμως η αυτονομία των ανθρώπων είναι περιορισμένη, διότι τα ιδιωτικοποιημένα, πρώην δημόσια. αγαθά δεν μπορούν να ελέγχθονται από τους ανθρώπους και να χρησιμοποιούνται για την βελτίωση της ευημερίας τους.

Ουαλία, Δεκέμβριος 2015

• Τ.Τ.: Πιστεύετε ότι χώρες, όπως η Ελλάδα, πρέπει να μείνουν στην ευρωζώνη, προσπαθώντας να συνάψουν συμμαχίες για να αλλάξουν τον συσχετισμό δύναμης ή είναι καλύτερο να την εγκαταλείψουν και να επιστρέψουν στα εθνικά νομίσματα; Πόσο ρεαλιστική βρίσκετε αυτή την τελευταία εκδοχή;

Ε.Α.: Μια έξοδος προς ένα επανεθνικοποιημένο νόμισμα δεν προσφέρει καμία λύση στην κρίση. Μόνον νεο-κεϊνσιανοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η νομισματική και δημοσιονομική πολιτική ενός μεμονωμένου εθνικού κράτους μπορεί να είναι ικανή να λειτουργεί την οικονομία του.

Εμπειρικά, αυτό δεν επιβεβαιώνεται· ήδη οι νομισματικές αστάθειες υπό τα προ του ευρώ νομισματικά συστήματα στην Ευρώπη δεν ήταν μικρότερες απ' ό,τι είναι σήμερα.

Δεύτερον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η νομισματική κρίση είναι μόνον μια από τις εκφράσεις μιας βαθύτερης καπιταλιστικής κρίσης.

Τρίτον, η νομισματική κρίση έχει να κάνει με τις τάσεις της συσσώρευσης στην πραγματική οικονομία της Ελλάδας και άλλων χωρών να οδηγεί σε καταστάσεις κρίσης.

Τέταρτον, δεν είναι δυνατόν να υπερβούμε τα ελαττώματα της πραγματικής οικονομίας στην Ελλάδα με νομισματικούς και χρηματοοικονομικούς ελιγμούς. Η ανταγωνιστικότητα δεν μπορεί να αυξηθεί με χειρισμούς των συναλλαγματικών ισοτιμιών .

Πέμπτον, όλοι μας, εκτός από μια απλή νομισματική κρίση, αντιμετωπίζουμε και μια κρίση πολύ σοβαρότερη : την οικολογική και, πιθανώς, μια κλιματική κατάρρευση. Λύσεις γι' αυτήν την κρίση θα μπορέσουμε να βρούμε μόνον σε ευρωπαϊκό, αν όχι σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εθνική σκοπιά είναι πολύ στενή...

Passau, Γερμανία, πλημμύρες του Δούναβη, 2012

• Τ.Τ.: Στο Παρίσι οι αντιπρόσωποι 196 χωρών συμφώνησαν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πιστεύετε ότι αυτός ο στόχος είναι ρεαλιστικός με το σημερινό οικονομικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης;

Ε.Α.: Οχι, δεν το νομίζω. Από τη μία πλευρά, η συμφωνία του Παρισιού αποτελεί μεγάλη επιτυχία της κλιματικής διπλωματίας, ιδιαιτέρως μετά τις απογοητευτικές αποτυχίες του Διάσκεψης της Κοπεγχάγης το 2012.

Αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς απομένει να γίνει: πρέπει να αποφασίσουμε όχι μόνο για το ζήτημα της μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά και για την αναδιάρθρωση του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος, έτσι ώστε να γίνει αυτό λιγότερο εξαρτημένο από την ενέργεια που προσφέρουν τα ορυκτά καύσιμα.

Οι αναγκαίες προϋποθέσεις για τον μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος και επομένως του όλου ανθρωπογενούς συστήματος που επηρεάζει το κλιματικό σύστημα του πλανήτη αποτελούν οι ίδιες μια αλλαγή ή έναν ριζοσπαστικό μετασχηματισμό των σχέσεων παραγωγής, του τρόπου ζωής, των σχέσεων μεταξύ των φύλων, δηλαδή μια συνολική αλλαγή του οικονομικού συστήματος και της δομής της πολιτικής εξουσίας στην Ευρώπη και, ίσως, σε παγκόσμιο επίπεδο. Βέβαια, αυτό αποτελεί μιαν ουτοπική σκέψη.

Όμως είναι αναγκαίο να σκεπτόμαστε με ουτοπικό τρόπο, διότι η ιδέα να συνεχίσουμε τον τρόπο καπιταλιστικής συσσώρευσης, έτσι όπως είναι σήμερα, αποτελεί η ίδια μια πολύ μαύρη ουτοπία.

Ετσι, ο φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ είχε δίκιο όταν επιχειρηματολογούσε υπέρ μιας συγκεκριμένης, χειροπιαστής ουτοπίας (konkrete Utopie), η οποία μπορεί ήδη να γίνει πραγματικότητα υπό τις υπάρχουσες συνθήκες.

Αυτό θα μπορούσε να έχει μεγάλη πρακτική σημασία για μια χώρα όπως η Ελλάδα: να χρησιμοποιεί την ηλιακή ακτινοβολία, το νερό, τον διαρκή άνεμο, λόγου χάρη της της Δωδεκανήσου κ.λπ., προκειμένου να γίνει εφικτή η μετάβαση σε ένα σύστημα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και σε μια κοινωνική τάξη βασισμένη σ' αυτό 

• Τ.Τ.: Η Γερμανία και η Γαλλία πιέζουν την Ελλάδα να δεχτεί τη δυνατότητα να παρεμβαίνει η FRONTEX στα σύνορά της, ακόμη και εάν η Αθήνα δεν το ζητήσει. Είναι προφανές ότι στόχο αποτελεί το ψαλίδισμα της κυριαρχίας κάποιων κρατών-μελών της Ε.Ε., με το πρόσχημα της προστασίας των εξωτερικών συνόρων. Τι σημαίνει αυτό για τη δημοκρατία στην Ευρώπη;

Ε.Α.: Ο τρόπος με τον οποίο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί διαχειρίζονται το προσφυγικό αποτελεί σκάνδαλο. Το γεγονός ότι η Μεσόγειος έχει γίνει μαζικός τάφος είναι ντροπή για όλους τους Ευρωπαίους, είτε ζουν στις ακτές της είτε στη Βόρεια Ευρώπη. Είναι απολύτως αναγκαίο να βρεθεί μια κοινή λύση για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.

Διαφορετικά, κάθε χώρα θα εφαρμόζει τη δική της μεταναστευτική «τάξη», όπως για παράδειγμα κάνει τώρα η Ουγγαρία ή η ΠΓΔΜ.

Στο τέλος, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε θα έχουν περιχαρακωθεί από συρμάτινους φράχτες σε αυτοσχέδια στρατόπεδα της έμπνευσης καθενός από αυτά. Αν φθάσουμε εκεί, αυτός θα είναι ο καιρός ενός άσχημου και απειλητικού εθνικισμού, ο οποίος αναγκαστικά καταστρέφει τις βασικές αρχές ενός δημοκρατικού συστήματος: την ανεκτικότητα, την ευρύτητα πνεύματος, την ισότητα των δικαιωμάτων και την ελευθερία μετακίνησης.

   

Ο Elmar Altvater (1938, Κάμεν) είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του Ινστιτούτου Otto Suhr στο Ελεύθερο Πανεπιστήνιο του Βερολίνου. Με σπουδές οικονομικής επιστήμης και κοινωνιολογίας στο Μόναχο, η διδακτορική του εργασία είχε ως θέμα τα περιβαλλοντικά προβλήματα στην τότε Σοβιετική Ένωση. Οι ερευνητικές εργασίες του επικεντρώθηκαν μεταξύ άλλων σε θέματα συσσώρευσης του κεφαλαίου, κρίσεων και κρατικής παρέμβασης. 

Σύμφωνα με τον Altvater, το κράτος εκτελεί τέσσερις γενικές λειτουργίες διαχείρισης που δεν μπορούν να αναλάβουν οι ιδιώτες κεφαλαιοκράτες: Παρέχει το νομικό σύστημα για την ιδιοκτησία και τις συμβάσεις, ρυθμίζει τους ταξικούς αγώνες μεταξύ εργαζομένων και κεφαλαίου, παρέχει υποδομές, σταθεροποιεί τις συνθήκες για το διεθνές εμπόριο και για την επέκταση των αγορών μέσω της στρατιωτικής του παρουσίας.^[3]

^{Εκτός από τα ζητήματα της ανάπτυξης, της κρίσης χρέους και της ρύθμισης των αγορών, ασχολείται διαρκώς και συστηματικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και βασικό θέμα των ερευνητικών εργασιών του είναι οι επιπτώσεις της κεφαλαιοκρατικής επέκτασης στο περιβάλλον.}
Ο Altvater είναι ονομαστός κριτικός της πολιτικής οικονομίας και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την παγκοσμιοποίηση. Βασικό έργο του είναι το βιβλίο The Limits of Globalization (1996 - Grenzen der Globalisierung. Ökonomie, Ökologie und Politik in der Weltgesellschaft, ISBN 3-929586-75-4, γραμμένο απο κοινού με την Birgit Mahnkopf. Το 1970 συνίδρυσε το γνωστό γερμανικό περιοδικό πολιτικής σκέψης PROKLA. Θεωρείται από τους μαρξιστές διανοούμενους που έχουν επηρεάσει σημαντικά τη σύγχρονη γερμανική πολιτική σκέψη.

Είναι μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC και του World Social Forum.

   

Elmar Altvater: Το πολιτικό ευρώ - Ένα Κοινοτικό νόμισμα χωρίς Κοινότητα δεν έχει μέλλον.

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση - Μέρος Α και Μέρος Β

Το δοκίμιο του Altvater Der politische Euro - Eine Gemeinschaftswährung ohne Gemeinschaft hat keine Zukunft  δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Blätter für deutsche und internationale Politik» (Γερμανικά,), στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στο συλλογικό έργο «Demokratie oder Kapitalismus? - Europa in Krise» των εκδόσεων «Blätter», ως μέρος μιας ευρείας συζήτησης για την κρίση (αποσπάσματα σε ελληνική γλώσσα στο ΜτΚ, μέρος A και B).

Όλο το δοκίμιο «Το πολιτικό ευρώ» του Elmar Altvater περιλαμβάνεται στον Β' τόμο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου, με επιμέλεια και εισαγωγή της Ρούλας Γκόλιου. Ο Β' τόμος περιέχει επίσης εργασίες για την κρίση στην ευρωζώνη των Peter Bofinger, Jürgen Habermas, Rudolf Hickel, Paul Krugman, Isabell Lorey, Claus Offe,  Stephan Schulmeister, Wolfgang Streeck, Hubert Zimmermann, Karl Georg Zinn. Τα περιεχόμενα του Β' Τόμου.
Στον Α' τόμο της ελληνικής έκδοσης «Δημοκρατία ή καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε κρίση» περιέχονται κείμενα και συζητήσεις των Ulrich Beck, Hauke Brunkhorst, Christian Calliess, Henrik Enderlein, Joschka Fischer, Claudio Franzius, Ulrike Guérot, Jürgen Habermas, Oskar Negt, Ulrich Κ. Preuss, Hans-Jürgen Urban.

Παλιότερες δημοσιεύσεις κειμένων του Elmar Altvater σε ελληνική γλώσσα

Elmar Altvater: Οικονομικές και οικολογικές όψεις του χρόνου και του χώρου, στο περιοδικό O Πολίτης, τ. 88 - 89, Φεβρoυάριος - Μάρτιος, 1988, ελλ. μτφ. απο τον Γ. Β. Ριτζούλη του άρθρου  Ökologische und ökonomische Modälitaten von Zeit und Raum, από το περιοδικό PROKLA τ. 67, Ιούνιος 1987, Rotbuch Verlag, Βερο­λίνο, σελ. 35.
Το δοκίμιο αυτό είναι μέρος από το βιβλίο του Altvater Sachzwang Weltmarkt - Verschuldungskrise, blockierte Industrialisierung, ökologische Gefährdung - der Fall Brasilien, VSA Verlag, Αμβούργο 1987.


Update 22.2.2016: Για το περιοδικό Ο Πολίτης και για τον Άγγελο Ελεφάντη