Το πολιτικό ευρώ: Ένα κοινοτικό νόμισμα χωρίς κοινότητα, δεν έχει κανένα μέλλον (μέρος Α')

του Έλμαρ Άλτφάτερ

το άρθρο Der politische Euro - Eine Gemeinschaftswährung ohne Gemeinschaft hat keine Zukunft του Elmar Altvater, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό © Blätter für deutsche und internationale Politik, τεύχος 5/2013 (Μάιος). Υπάρχει ολόκληρο (Γερμανικά) σε μορφή pdf εδώ

 

Η Ευρωπαϊκή κρίση εισήλθε στο πέμπτο έτος της και παρασύρει τη μία χώρα μετά την άλλη. Το κοινό νόμισμα χρησιμοποιείται ως όχημα άγριας κερδοσκοπίας από τους παίκτες που συναλλάσσονται ελεύθερα στις χρηματοοικο-νομικές αγορές. Πίσω απομένουν ερείπια της κερδοσκοπίας, που παραμορφώνουν τα πιο όμορφα τοπία, και κόσμος που σπρώχνεται στη φτώχεια και τη μιζέρια. Όχι γενική ευημερία, κοινωνικός αποκλεισμός είναι το αποτέλεσμα που δημιουργεί το αόρατο χέρι στις ελεύθερες αγορές και οι ορατοί μηχανισμοί λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης.
Εμπειρίες παρόμοιες με τις τωρινές στην Ευρώπη, είχαν οι άνθρωποι κατά την κρίση χρέους στον «Τρίτο Κόσμο» στη δεκαετία του 1980, οι αναδυόμενες χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής μια δεκαετία αργότερα, οι ενυπόθηκοι οφειλέτες στις ΗΠΑ κατά την στεγαστική κρίση μετά το 2007 που πυροδοτήθηκε με τα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης.

 

Σε κάθε μία από τις προαναφερθείσες κρίσεις, τα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είχαν κάνει κερδοσκοπικές κινήσεις υψηλού ρίσκου και διασώθηκαν με δαπάνη πολλών χρημάτων, εφόσον αξιολογήθηκαν ως «σημαντικά από συστημική άποψη». Αυτοί οι ελιγμοί έχουν αυξήσει το δημόσιο χρέος. Ως ποσοστό του κοινωνικού προϊόντος [του ακαθάριστου ΑΕΠ], ήδη στη ζώνη του ευρώ το δημόσιο χρέος ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 90 %, πάρόλο που ο πήχυς του Μάαστριχτ είναι στο 60 %, ενώ στην Ιταλία το χρέος είναι περίπου 120 % και στην Ελλάδα 150 %. Η νεοφιλελεύθερη δραστική θεραπεία με τη θέσπιση ορίου του χρέους, που προβλέπεται για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση από το Ευρωπαϊκό δημοσιο-οικονομικό σύμφωνο, καθιστά αδύνατη τη χρηματοδότηση της διάσωσης των τραπεζών μέσω νέων χρεών. Η θέσπιση υψηλότερων φόρων εισοδήματος ή εταιρικών φόρων παρεμποδίζεται από τον φορολογικό ανταγωνισμό, ο οποίος, σε ανεξέλεγκτες χρηματοοικονομικές αγορές, προσφέρει κίνητρα να κατευθύνονται τα κεφάλαια εκεί όπου οι συντελεστές φορολόγησης είναι ιδιαίτερα χαμηλοί. Συνεπώς: Η ελκυστικότητα των χρηματοδοτικών τοποθετήσεων είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο χαμηλότερη είναι η φορολογική επιβάρυνση. Έτσι, εκβιάζεται μια αυστηρή μείωση εκείνων των κρατικών δαπανών, οι οποίες δεν συνδέονται με την εξυπηρέτηση του χρέους. Οι Συντηρητικοί, οι οποίοι έχουν το λόγο παντού στην Ευρώπη, ακολουθούν τους κανόνες που έχουν επιβάλλει οι ίδιοι στον εαυτό τους και διαλύουν με τρόπο «όσο πιό βάναυσο γίνεται» το κράτος πρόνοιας. Η κοινωνική ουσία της δημοκρατίας αποβάλλεται και παραμένει ένα άδειο κέλυφος, «καπιταλισμός χωρίς δημοκρατία», κατά τη σωστή διάγνωση του Wolfgang Streeck (1). 
Η ασφάλεια των ανθρώπων, που από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 αποτελεί ρητό στόχο των Ηνωμένων Εθνών, παραχωρεί τη θέση της σε αυξανόμενη αβεβαιότητα - αν μη τι άλλο επειδή πέφτουν θύματα των κοινωνικών περικοπών δημόσια αγαθά που είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη ασφάλεια [2]. Πολλοί άνθρωποι μέσα στην μανία της βάναυσης εξοικονόμησης χάνουν τη δουλειά τους, και ως εκ τούτου την ασφαλή πηγή εισοδήματος, ως του πιο σημαντικού ακρογωνιαίου λίθου της ανθρώπινης ασφάλειας. Άν ακόμη και οι υπηρεσίες υγείας περιορισθούν ή παύσουν να υπάρχουν, και κλείσουν εγκαταστάσεις του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως συμβαίνει στις χώρες της Μεσογείου, τότε καταστρέφεται το τρίγωνο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ασφάλειας και της ανάπτυξης των ανθρώπων, που διαμορφώθηκε κοινωνικά τις τελευταίες δεκαετίες.

Με λίγα λόγια: Στην αρχή του 21ου Αιώνα, επιστρέφει στην Ευρώπη η δυστυχία, η οποία είχε εκτοπισθεί με επιτυχία τις «σοσιαλδημοκρατικές δεκαετίες» μετά το 1945, όταν κυριαρχούσε ο Κεϋνσιανισμός. Εδώ αποκαλύπτεται η πικρή αλήθεια του λόγου του Tony Judt, που ειπώθηκε λίγο πριν από το θάνατό του το 2010, σύμφωνα με τον οποίο η αριστερά κάτι έπρεπε να υπερασπιστεί ακόμη και από τον «20ό Αιώνα των άκρων» - δηλαδή τις​​κοινωνικές κατακτήσεις, που αυτή τη στιγμή η Ευρώπη διακυβεύει.

 

Η αυταρχική διείσδυση της Τρόικας
Άν και όλες οι ευρωπαϊκές χώρες δυσανασχετούν από τις επιπτώσεις της κρίσης, η επίδρασή της στις χώρες κατανέμεται πολύ άνισα, παρά την ύπαρξη ενός κοινού νομίσματος στη ζώνη του ευρώ. Αυτό φαίνεται με ιδιαίτερα σαφή τρόπο στους «ισολογισμούς target 2» του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος [3]. Σύμφωνα με αυτούς, οι Γερμανικές τράπεζες στις αρχές του 2013 είχαν απαιτήσεις (λαμβάνειν) περίπου 700 δις ευρώ, ενώ των χωρών της Νότιας Ευρώπης είχαν αντίστοιχα υψηλές υποχρεώσεις. Πρόκειται για μια ανισότητα που κάνει ήδη μια ποιοτική διαφορά.
Όποιος καταλαβαίνει τα πολύ βασικά, μπορεί να υπολογίσει ότι η μείωση αυτών των δημόσιων χρεών μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον εάν, πρώτον, αντί του δημόσιου τομέα, δανειοδοτηθούν ιδιωτικές επιχειρήσεις προκειμένου να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις, και δεύτερον, εάν μειωθούν το δημόσιο χρέος από τη μία πλευρά του ισολογισμού, από την άλλη πλευρά οι αντίστοιχες ιδιωτικές περιουσίες, μέσω [έκτακτης] εισφοράς περιουσίας και φόρου περιουσίας. Και τα δύο αυτά μέτρα λείπουν από το πρόγραμμα λιτότητας που κυριαρχεί, και ως εκ τούτου το μόνο που μπορεί να κάνει αυτό, είναι να αποτύχει. 
Στις χώρες της Ευρωζώνης επικρατεί η αρχή του εθνικού κράτους, και από αυτό προκύπτει η τυπική ισότητα των κρατών. Αλλά είναι προφανές ότι έχουν διαφορετικά βάρη για ό,τι αφορά την επιρροή στη νομισματική ζώνη. Η Κύπρος συνεισφέρει το 0,2 % του ΑΕΠ της ΕΕ, η Μάλτα 0,1 %, η Σλοβενία 0,4 %, αλλά η ​​Γερμανία το 27,5 %, η Γαλλία το 21,2 % και η Ιταλία το 16,8 %. Οι δυνατότητες και ελευθερίες επιλογής που έχουν οι χώρες της ζώνης του ευρώ, παρά την τυπική ισότητα, είναι λοιπόν διαφορετικές. Αυτό θα συνέβαινε ακόμη και άν η ζώνη του ευρώ δεν υπήρχε, δηλαδή και σε περίπτωση που η ευρωζώνη διαλυόταν, επέστρεφαν τα εθνικά νομίσματα, και μαζί τους ένα μέσο οικονομικής πολιτικής για τα εθνικά κράτη, που δεν είναι πλέον διαθέσιμο μετά το Μάαστριχτ: η κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία, και συνεπώς, η δυνατότητα ανατίμησης και υποτίμησης του νομίσματος. 

Επιστροφή στο εθνικό νόμισμα;
Παρ' όλα αυτά, είναι ώρα που αφυπνίζονται νοσταλγικές αναμνήσεις: Δεν ήταν η πολιτική της  υποτίμησης του Γερμανικού μάρκου, αυτή που πριμοδότησε τη Γερμανική εξαγωγική δύναμη και συνέβαλε στο «οικονομικό θαύμα»; Δεν είχε ακολουθήσει και η Ιαπωνία τη στρατηγική αυτή, επίσης με τόση επιτυχία, ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάστηκε να εξαναγκάσουν τη χώρα αυτή να ανατιμήσει το γιεν με τη συμφωνία Plaza το 1985, προκειμένου να μην βυθίζονται βαθύτερα στο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών εξαιτίας του ανταγωνισμού; Αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Βραζιλία, δεν προχώρησαν σε υποτίμηση του νομίσματος, για να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη; Επίσης και η Κίνα χρησιμοποιεί εντέλει τη συναλλαγματική ισοτιμία ως μέσο οικονομικής πολιτικής, και δεν είναι εύκολο να μεταπεισθεί στο θέμα αυτό, όπως δείχνουν οι αντιπαραθέσεις με τις ΗΠΑ, αλλά και με την ΕΕ για το ζήτημα των κατάλληλων σχέσεων μεταξύ των νομισμάτων [4]. 
Να πάμε λοιπόν πίσω στο χρόνο, πριν από το Μάαστριχτ; 
Όχι, το ρολόι της ιστορίας δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, έτσι απλά. Αυτό που παραμελήθηκε κατά την έγκριση της Συνθήκης του Μάαστριχτ στις αρχές του 1990, δηλαδή η δημιουργία μια πραγματικής, πολιτικής ένωσης, ήταν ήδη αδύνατο να διορθωθεί δέκα χρόνια αργότερα, όταν το ευρώ τέθηκε σε κυκλοφορία [5]. Το χρήμα είναι η «αληθινή κοινότητα» κατά την διατύπωση του Μαρξ, και συνεπώς, μια Ευρωπαϊκή νομισματική ένωση είναι πάντα και η σύσταση μιας Ευρωπαϊκής κοινής Πολιτείας. Ορθώς λοιπόν ο Jean - Pierre Chevenèment [Σεβενεμάν] ισχυρίσθηκε ήδη το 1997, «όποιος δεν θέλει να μιλήσει για την πολιτική, θα πρέπει να σιωπά και για το ευρώ» [6]. Ισχύει και αντίστροφα:  Όποιος μιλά για το ευρώ, δεν μπορεί να αφήνει την πολιτική έξω από το παιχνίδι. Το όνειρο του πρώην προέδρου της Bundesbank, Tietmeyer [Χανς Τίτμάγιερ] για ένα «μη πολιτικό ευρώ», ήδη πριν από 20 χρόνια ήταν μια ανοησία. Ωστόσο είναι αξιοσημείωτο, ότι η Γερμανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα την εποχή της Συνθήκης του Μάαστριχτ ήταν πιό προχωρημένη. Στις αρχές του 1990, δεν μπορούσε να φαντασθεί νομισματική ένωση χωρίς πολιτική ενοποίηση [7].
Σ' αυτό το σημείο έχει νόημα να θυμόμαστε επίσης τη δήλωση της Μάργκαρετ Θάτσερ: «Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα σαν την κοινωνία. Υπάρχουν άνδρες και γυναίκες, και υπάρχουν οικογένειες». Η Σιδηρά Κυρία είχε κατά φοβερό τρόπο δίκιο: Διότι δεν υπάρχει Ευρωπαϊκή κοινωνία (μάλιστα, μετά την Θάτσερ δεν υπάρχει πουθενά). Όμως αυτό δεν είναι τυχαίο. Διότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση της νομισματικής ένωσης ανατέθηκε από την αρχή στους νεοφιλελεύθερους μονεταριστές. Αυτοί δεν έδιναν δεκάρα τσακιστή για ένα «τέτοιο πράγμα σαν την κοινωνία», και υπακούοντας στους κανόνες οδικής κυκλοφορίας των οικονομικών νόμων, έχουν οδηγήσει την Ευρώπη να κατευθύνεται πάνω σε τοίχο. Για συναίνεση και συνεργασία οι σκληροπυρηνικοί μονεταριστές δεν νοιάστηκαν ποτέ, έχουν πάρει πραγματικά στα σοβαρά την προσπάθεια του Tietmeyer να εφεύρουν ένα μη πολιτικό ευρώ. Αυτό, ανάλογα με τον τρόπο που το βλέπει κανείς, απέτυχε με τρόπο μεγαλειώδη ή παταγώδη.
Ο μεγάλος οικονομολόγος Joseph Schumpeter έχει απόλυτο δίκιο: «Τίποτε δεν δείχνει πιό ξεκάθαρα, από τι είδος ξύλου είναι φτιαγμένος ένας λαός, από τη συμπεριφορά του στη νομισματική πολιτική» [8]. Οι λαοί της Ευρώπης έχουν επιτρέψει στη ζώνη του ευρώ να είναι ανεπαρκώς ρυθμισμένες οι χρηματοπιστωτικές αγορές, να είναι ατελής η εξασφάλιση των καταθέσεων, καθώς και η νομοθεσία περί ευθύνης [σε χρηματοπιστωτικά θέματα], και να είναι ακόμη η βαθμολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας αντικείμενο κερδοσκοπικών επιχειρήσεων και όχι δημόσια υπόθεση. Στις σκιώδεις τράπεζες επιτρέπεται να κερδοσκοπούν ανεξέλεγκτα με επικίνδυνα χρηματοοικονομικά προϊόντα σε ταχύτητες turbo - και καμμιά εποπτεία δεν μπορεί να τις αποτρέψει με αποτελεσματικό τρόπο, όπως έδειξαν εντυπωσιακά οι αποκαλύψεις του ICIJ [The International Consortium of Investigative Journalists, 9]. Οι ελεύθερες χρηματοοικονομικές ζώνες εξακολουθούν να υπάρχουν και η κυκλοφορία των κεφαλαίων απολαμβάνει όλες τις ελευθερίες - προς όφελος των ταχυδακτυλουργών στις χρηματοοικονομικές αγορές και εις βάρος των κοινωνιών. Στην Ευρώπη έχει προκύψει λοιπόν ένα παράξενο υβρίδιο: Μια νομισματική ένωση με όλες τις ελευθερίες στις κινήσεις του κεφαλαίου, χωρίς όμως την απαραίτητη για τη λειτουργία της κοινωνική νομιμοποίηση και πολιτική ρύθμιση.
Αλλά πως θα συνεχίσουμε τώρα; Εάν η τρέχουσα διαχείριση που συνεχίζει κουτσά-στραβά, παίζοντας με το χρόνο, δεν προσφέρει καμία προοπτική, υπάρχει μόνον η εναλλακτική λύση της διάλυσης της νομισματικής ένωσης με επιστροφή στα εθνικά νομίσματα από τη μία πλευρά, και από την άλλη, η εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης μέσω περισσότερής πολιτικής ρύθμισης. Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.

 

→  Το Β' μέρος του άρθρου με τα υποκεφάλαια Απατηλές ελπίδες από μια νομισματική υποτίμηση, Η επιστροφή σε εθνικά νομίσματα είναι χωρίς νόημα και Η εμβάθυνση της Ευρωπαικής ολοκλήρωσης είναι η μόνη κατάλληλη εναλλακτική λύση 

 
Υποσημειώσεις:

[1] Wolfgang Streeck, Was nun, Europa? “Blätter„ 4/2013, σελ. 57-68 .

[2] Για την έννοια της ανθρώπινης ασφάλειας, βλ.:
Commission on Human Security, Human Security Now, New York 2003.
Birgit Mahnkopf, Zum Konzept der human security und zur Bedeutung globaler öffentlicher Güter für einen gerechten Frieden, στο: Birgit Mahnkopf (Hg.), Globale öffentliche Güter - für menschliche Sicherheit und Frieden, Berlin 2003, σελ. 11-34.
Elmar Altvater und Birgit Mahnkopf, Globalisierung der Unsicherheit, Arbeit im Schatten, schmutziges Geld und informelle Politik, Münster 2002.

[3] Τα υπόλοιπα αυτά προκύπτουν από στοιχεία ενεργητικού και παθητικού των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων απέναντι στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία λειτουργεί ως ένα είδος εκκαθαριστή και διαχειρίζεται τους λογαριασμούς διασυνοριακών συναλλαγών των τραπεζών που βρίσκονται στις χώρες που συμμετέχουν στο σύστημα. [Βλ. και Der Spiegel]

[4] Για τη στρατηγική της υποτίμησης του νομίσματος, προκειμένου να τονωθεί η ανάπτυξη, βλ. Hansjörg Herr και Michael Heine, Monetäre und reale Akkumulation, στο περιοδικό PROKLA, 3/1998.
 
[5] Για τις ελλείψεις στη διαμόρφωση της νομισματικής ένωσης έχω εκφρασθεί πολλές φορές, π.χ.: Elmar Altvater, Die DM ist tot! Es lebe der EURO? Die 50jährige Geschichte der DM und die Perspektiven des Euro, in: PROKLA, 3/1998, σελ. 395-432.
Του ιδίου, Der große Krach oder die Jahrhundertkrise von Wirtschaft und Finanzen, von Politik und Natur, Münster 2010.
 
[6] Στην εφημερίδα “Frankfurter Allgemeine Zeitung„ (FAZ), 17.1.1997.
 
[7] Deutsche Bundesbank, Monatsberichte Oktober 1990, σελ. 41 κ.ε. 
 
[8] Βλ. “Wirtschaftswoche„, 10.6.1988.
 
[9] Βλ. εφημερίδα “Süddeutsche Zeitung„ (SZ), 4.3.2013, ή την ιστοσελίδα του ICIJ (The International Consortium of Investigative Journalists, www.icij.org/offshore). 
Σύγκρινε επίσης με Nicola Liebert, Rainald Ötsch und Axel Troost, Der graue Markt der Schattenbanken, στο περιοδικό “Blätter„, 6/2012, S. 83-90 (ολόκληρο προς ανάγνωση).

Ο Elmar Altvater (1938) είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του Ινστιτούτου Otto Suhr στο Ελεύθερο Πανεπιστήνιο του Βερολίνου. Είχε σπουδάσει οικονομικά και κοινωνιολογία στο Μόναχο, η διδακτορική του εργασία είχε ως θέμα τα περιβαλλοντικά προβλήματα στην τότε Σοβιετική Ένωση. Οι ερευνητικές εργασίες του επικεντρώθηκαν μεταξύ άλλων σε θέματα συσσώρευσης του κεφαλαίου και κρίσεων της κρατικής παρέμβασης. Κατά τον Altvater, το κράτος εκτελεί τέσσερις γενικές λειτουργίες διαχείρισης που δεν μπορούν να αναλάβουν οι ιδιώτες κεφαλαιοκράτες: Παρέχει το νομικό σύστημα για την ιδιοκτησία και τις συμβάσεις, ρυθμίζει τους ταξικούς αγώνες μεταξύ εργαζομένων και κεφαλαίου, σταθεροποιεί τις συνθήκες για το διεθνές εμπόριο και για την επέκταση των αγορών μέσω της στρατιωτικής του παρουσίας, παρέχει υποδομές.^[3]
Το 1970 συνίδρυσε το Γερμανικό περιοδικού "PROKLA". Πέρα από τα θεωρητικά ζητήματα της ανάπτυξης, της κρίσης χρέους και της ρύθμισης των αγορών, βασικό θέμα των ερευνών του είναι οι επιπτώσεις της κεφαλαιοκρατικής επέκτασης στο περιβάλλον.
Ο Altvater είναι ονομαστός κριτικός της πολιτικής οικονομίας και συγγραφέας πολλών βιβλίων σχετικών με την παγκοσμιοποίηση. Βασικό έργο είναι το βιβλίο The Limits of Globalization (1996 - Grenzen der Globalisierung. Ökonomie, Ökologie und Politik in der Weltgesellschaft, ISBN 3-929586-75-4, γραμμένο απο κοινού με την Birgit Mahnkopf.
Είναι μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC και του World Social Forum.
  

Der politische Euro - Eine Gemeinschaftswährung ohne Gemeinschaft hat keine Zukunft (ολόκληρο το πρωτότυπο κείμενο, στα Γερμανικά pdf) 

Στο ίδιο τεύχος 5/2013 του περιοδικού Blätter für deutsche und internationale Politik δημοσιεύθηκε επίσης το άρθρο του Jürgen Habermas Demokratie oder Kapitalismus? Ολόκληρο εδώ.

Το άρθρο αυτό, σε Ελληνική μετάφραση Θεόδωρου Γεωργίου, δημοσιεύθηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" (18/11/2013): Jürgen Habermas - Δημοκρατία ή Καπιταλισμός;
 

Το άρθρο του Wolfgang Streek "Was nun, Europa? Kapitalismus ohne Demokratie oder Demokratie ohne Kapitalismus" (Τι κάνουμε τώρα, Ευρώπη; Καπιταλισμός χωρίς δημοκρατία ή δημοκρατία χωρίς καπιταλισμό; είχε δημοσιευθεί στο αμέσως προηγούμενο τεύχος των Blätter - 4/2013 (Απριλίου).

Το άρθρο των Wolfgang Streek και Armin Schafer "Το καθεστώς της Λιτότητας και το μέλλον της Δημοκρατίας", σε μετάφραση Λουδοβίκου Κωτσονόπουλου (Red NoteBook) 
 

Η αρθρογραφία του Elmar Altvater στο περιοδικό Blätter für deutsche und internationale Politik  
  

Το περιοδικό PROKLA - Zeitschrift für kritische Sozialwissenschaft 

 

Η οικονομική κρίση η οικολογική της διάσταση - συνέντευξη του Elmar Altvater (Red NoteBook):
«....υπάρχουν φυσικά και κοινωνικά όρια στη ανάπτυξη. 
Τα κοινωνικά όρια είναι πολύ σημαντικά. Δηλαδή μετά από μια περίοδο ανάπτυξης, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες γίνονται, όπως λέμε, αγαθά θέσεως. Αυτό είναι μια κατηγορία που έχει αναπτυχθεί από το Βρετανό κοινωνιολόγο Φρεντ Χιρς (Fred Hirsch - [Social limits to Growth]) στη δεκαετία του 1970, και σημαίνει ότι κάποια αγαθά δεν μπορούν να κοινωνικοποιηθούν, να διανεμηθούν δημοκρατικά. Δεν μπορείς να έχεις πολλά σπίτια στις παραλίες, γιατί καταλήγουν πολυπληθή. Πρέπει να λάβεις επίσης υπ’ όψιν ότι οι αγορές δεν είναι κατάλληλος μηχανισμός για τη διανομή αυτών των αγαθών θέσεως. Πρέπει να αποφασίσεις δημοκρατικά ή με αυταρχικό τρόπο...». 

Διαιρεμένη η Ευρώπη δεν σώζεται  - μια απάντηση του Έλμαρ Άλτφάτερ στο άρθρο του επικεφαλής οικονομολόγου του UNCTAD Χάιντς Φλάσμπεκ (εφημερίδα "Εποχή", 19 Μαίου 2013):

«....το “Grexit” (Greek exit)... ακούγεται μεν σαν απελευθέρωση διά της αποχώρησης, είναι όμως μια κακή λύση ανάγκης. Γιατί εάν οι χώρες της ευρωζώνης δεν μπορούν (ή δεν θέλουν ) να στηρίξουν και να προστατέψουν ούτε καν το “ελαφρύ βάρος” Ελλάδα, πώς θα υπερασπιστούν την Ισπανία ή και την Ιταλία, όταν οι κερδοσκόποι αρχίσουν το κυνήγι στα σοβαρά; Το ευρώ θα γινόταν στο σύνολό του αναξιόπιστο, και η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα, η διάλυση δηλαδή του ευρωχώρου, με το κοπάδι των κερδοσκοπικών σκυλιών στην πλάτη, θα ήταν αναπόφευκτη. 

Όμως τα βήματα πίσω δεν οδηγούν σε σταθερό έδαφος. Μπροστά πάει μόνο προς την κατεύθυνση της βαθιάς ενσωμάτωσης μέσω κρατικής ρύθμισης των αγορών. Όπως ακριβώς έδειξε ο οικονομικός ιστορικός Καρλ Πολάνϋι το έτος 1944, στην ανάλυσή του “Great Transformation” [Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός], η απορρύθμιση των αγορών για την εργασία, τη φύση, το χρήμα και τα οικονομικά είναι μια “κατάφωρη ουτοπία”, της οποίας η πραγματοποίηση δεν θα φέρει για τον άνθρωπο τίποτε άλλο παρά συμφορά.
Οι αγορές πρέπει να τεθούν λοιπόν κάτω από πολιτικό έλεγχο. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ολοκλήρωσης δεν μπορεί να κινηθεί μέσω μηχανισμών των αγορών, αλλά χρειάζεται τους κοινωνικούς πόρους της αλληλεγγύης, συμπεριλαμβανομένης της αναδιανομής και της εξάλειψης μη ισοσκελισμένων ισοζυγίων.
Το χαρωπά ενθαρρυντικό “Χωρίστε!” του Χάιντς Φλάσμπεκ μας στέκεται στο λαιμό: Επειδή το Grexit θα είχε άσχημες επιπτώσεις για την Ευρώπη. Για τις χρηματαγορές έτσι κι αλλιώς, αλλά πάνω απ΄ όλα για την αγορά εργασίας και για τα ήδη από την αδιάλλακτη πολιτική κλονισμένα συστήματα της κοινωνικής ασφάλειας...

...Ο Φλάσμπεκ ως αριστερός Κεϋνσιανός και ακροαριστεροί φλερτάρουν με την έξοδο της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών κρατών από την ευρωζώνη. Θέλουν περισσότερη εθνική αυτονομία και ένα μεγαλύτερο περιθώριο πολιτικών ελιγμών απέναντι στα ισχυρά και πλεονασματικά κράτη, ιδιαίτερα απέναντι στη Γερμανία...

...Ο Κάρλο Αζέλιο Τσάμπι, ο πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας, αγόρευε τη δεκαετία του ‘80 υπέρ ενός νομισματικού συνόρου λίγο πιο νότια της Ρώμης, για να βελτιώσει τις πιθανότητες ανάπτυξης της νοτίου Ιταλίας μέσω μιας πολιτικής της υποτίμησης. Όμως είναι αυτό ενδεδειγμένο στην εποχή του Ίντερνετ και των κοντέινερ, ενόψει των παγκοσμίων επιπτώσεων της πυρηνικής καταστροφής; Και πώς μπορεί τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα ένας Ευρωπαϊκός αχταρμάς να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό με το δολάριο των ΗΠΑ, με το Κινεζικό γουάν, το Ιαπωνικό γιέν και με τα εθνικά νομίσματα της Λατινικής Αμερικής ή του Περσικού Κόλπου; Σε ποιο νόμισμα θα πληρώνεται ο λογαριασμός του πετρελαίου και με ποια ισοτιμία; Το Grexit δεν είναι έξοδος από την καπιταλιστική δυναμική συσσώρευσης.
Το συμπέρασμα είναι εύλογο. Το Grexit είναι ανοησία, ένα Spexit της Ισπανίας ή το Italexit της Ιταλίας επίσης. Το ερώτημα είναι μάλλον, ποια είναι η κατάλληλη αρένα για τη σωτηρία του ευρώ και για την πάλη με τις κρισιακές τάσεις της καπιταλιστικής διαδικασίας συσσώρευσης. Αφορά τη χαλιναγώγηση του αποχαλινωμένου καπιταλισμού, αφορά τη ρύθμιση των χρηματαγορών, τις κοινωνικά διασφαλισμένες θέσεις εργασίας, τη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτά είναι καθήκοντα χιλιετίας, και αντιμετωπίζονται καλύτερα στη μεγαλύτερη κλίμακα μιας ενωμένης Ευρώπης παρά σε μια Ευρώπη διαιρεμένη από το βακτήριο της οικονομικής κρίσης και πιθανώς κατεστραμμένης».

  

Από παλιότερες δημοσιεύσεις άρθρων του Elmar Altvater στα Ελληνικά:

Elmar Altvater, Οικονομικές και οικολογικές όψεις του χρόνου και του χώρου, στο περιοδικό O Πολίτης, τ. 88 - 89, Φεβρoυάριος - Μάρτιος, 1988, ελλ. μτφ. απο τον Γ. Β. Ριτζούλη του άρθρου  Ökologische und ökonomische Modälitaten von Zeit und Raum, απο το περιοδικό PROKLA τ. 67, Ιούνιος 1987, Rotbuch Verlag, Βερο­λίνο, σελ. 35.
Το άρθρο αυτό είναι μέρος από το βιβλίο του Altvater Sachzwang Weltmarkt - Verschuldungskrise, blockierte Industrialisierung, ökologische Gefährdung - der Fall Brasilien, VSA Verlag, Αμβούργο 1987.

  Στη δίτομη συλλογική έκδοση «Η Ευρώπη σε κρίση - Δημοκρατία ή καπιταλισμός;» με τη συνεργασία των εκδόσεων «Blätter für deutsche und internationale Politik» και «Επίκεντρο» (με επιμέλεια της Ρούλας Γκόλιου και μετάφραση του Γιώργου Β. Ριτζούλη), περιλαμβάνεται το παρόν κείμενο του Έλμαρ Αλτφάτερ, καθώς επίσης 3 κείμενα του Βόλφγκανγκ Στρέεκ μαζί με κείμενα και συζητήσεις των Γιούργκεν Χάμπερμας, Πωλ Κρούγκμαν, Κλάους Όφφε, Γιόσκα Φίσερ, Πέτερ Μπόφινγκερ, Ούλριχ Μπέκ, Όσκαρ Νέγκτ και άλλων.