του Στέφαν Κάϊζερ
το άρθρο του Stefan Kaiser - Ende der Hilfsprogramme: Europas Krise macht mal Pause, δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού © Der Spiegel, 14.11.2013
Η Ιρλανδία και η Ισπανία είναι οι πρώτες χώρες που τολμούν να βγούν έξω από την προστασία του
ταμείου διάσωσης σχεδόν
τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης στην Ευρωζώνη. Επίσης, στις χρηματοπιστωτικές αγορές διαφαίνονται ενδείξεις για ένα τέλος της κρίσης σύντομα. Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν κατά της υπερβολικής αισιοδοξίας.
Τα επιτόκια των 10-ετών ομολόγων Ελληνικού, Πορτογαλικού, Ισπανικού και Γερμανικού Δημοσίου
στη δευτερογενή αγορά, 2009-2013 - πηγή © Bloomberg (click στα διαγράμματα για μεγέθυνσή τους)
Το καλοκαίρι του 2012 ήταν ένα καλοκαίρι τρόμου για την Ευρώπη. Η ζώνη του Ευρώ ήταν έτοιμη να καταρρεύσει Οι επενδυτές στις χρηματοπιστωτικές αγορές δεν είχαν πιά καμμιά πρόθεση να δανείζουν χρήματα στις χώρες που βρίσκονται σε κρίση. Τα επιτόκια των Ισπανικών και Ιταλικών κρατικών ομολόγων είχαν ανέλθει πάνω απο το 7 %. Ακόμη και ένα πακέτο βοήθειας 100 δις ευρώ για τις τράπεζες της Ισπανίας, δεν ηρέμησε καθόλου την κατάσταση.
Ακόμη χειρότερα φαινόταν να είναι τα πράγματα για την Ελλάδα. Η χώρα δεν μπορούσε πλέον να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των πιστωτών της. Ο τότε Γερμανός υπουργός Οικονομίας Philipp Rösler σκεφτόταν φωναχτά για εκδίωξη της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο οίκος αξιολόγησης Moody απειλούσε ακόμη και τη Γερμανία με υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας.
Όλα αυτά συνέβαιναν μόλις 16 μήνες πριν - και σαν από θαύμα, η κατάσταση στη ζώνη του Ευρώ φαίνεται να έχει βελτιωθεί από τότε. Αυτή την Πέμπτη (14.11.2013), οι υπουργοί Οικονομικών της νομισματικής Ένωσης, στη συνάντησή τους στις Βρυξέλλες, θα απαλλάξουν από τα προγράμματα βοήθειας τις δύο πρώτες χώρες: Ιρλανδία και Ισπανία.
Ο Ιρλανδός πρωθυπουργός Enda Kenny το είχε ήδη ανακοινώσει πριν από τη
συνεδρίαση: η χώρα του, η οποία μέχρι σήμερα έχει λάβει 67,5 δισεκατομμύρια € από το Ταμείο Διάσωσης της Ευρωζώνης (EFSF) και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
(ΔΝΤ), θέλει να επιστρέψει από το τέλος του 2013 στις αγορές κεφαλαίων για να αντλεί και πάλι χρηματοδότηση. Επίσης η κυβέρνηση του Δουβλίνου,
δεν προτίθεται να χρησιμοποιήσει στο μέλλον μια προληπτική γραμμή πίστωσης του Μηχανισμού Διάσωσης [προβλέπεται για περίπτωση ανάγκης]. Θέλει έτσι να
δώσει ένα σημάδι αυξανόμενης αυτοπεποίθησης.
Και η Ισπανία
αναμένει τον τερματισμό του δικού της προγράμματος βοήθειας - παρόλο που
η κυβέρνηση στη Μαδρίτη έχει χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα μόνον 40 δις Ευρώ περίπου, από τα 100 δισεκατομμύρια € που είχαν αρχικώς εγκριθεί ως βοήθεια για τις τράπεζες στην Ισπανία.
«Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο για να βγούμε από την κρίση»
Ειδικοί της οικονομίας όπως ο Lars Feld, βλέπουν τις προηγουμένως προβληματικές χώρες της Ευρωζώνης σε καλό δρόμο. «Στην Ιρλανδία έγιναν από την αρχή μεγάλες πρόοδοι», λέει ο
επικεφαλής του Walter Eucken Institute, κομματικού Ινστιτούτου των Γερμανών Ελεύθερων Δημοκρατών (FDP) που εδρεύει στο Φράιμπουργκ. «Εν τω μεταξύ, χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία εξελίσσονται πολύ καλά». Και οι τρεις χώρες έχουν πρόσφατα βγεί από την ύφεση και καταγράφεται και πάλι μια ελαφρά αύξηση στο οικονομικό προιόν τους. Απο την άποψη αυτή, είναι τώρα σε πιό καλή κατάσταση π.χ. από την Γαλλία, χώρα του πυρήνα της Ευρωζώνης.
Και μια ματιά στο βαρόμετρο της κρίσης των [δευτερογενών] χρηματοπιστωτικών αγορών, δείχνει πώς η κατάσταση των κρατών με πρόβλημα έχει βελτιωθεί. Τον Ιούλιο του περασμένου έτους 2012, οι επενδυτές προκειμένου να αγοράσουν Ισπανικά κρατικά
ομόλογα απαιτούσαν υπέρογκα επιτόκια ύψους 7,5 %. Το
αντίστοιχο επιτόκιο που ζητούν τώρα είναι μόλις λίγο πάνω από 4 % -
ένα απολύτως ανεκτό τίμημα.
Ακόμη
και στα «χαρτιά» του Πορτογαλικού Δημοσίου, οι επιτοκιακές αποδόσεις στη δευτερογενή αγορά έχουν πέσει δραματικά : Ενώ το καλοκαίρι του 2012 είχαν ανέλθει πάνω από το 10 %, έχουν
πλέον μειωθεί σε 6 % (βλ. διάγραμμα - click για μεγέθυνση).
Όλα καλά στην Ευρω - χώρα λοιπόν; Όχι, προειδοποιούν πολλοί ειδικοί. «Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο για την έξoδο από την κρίση», δήλωσε σχετικά ο Clemens Fuest, πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών (ZEW). «Η αισιοδοξία που διασπείρεται αυτή τη στιγμή σε πολλά μέρη, είναι υπερβολική».
Ο Fuest
υποστηρίζει ότι η ηρεμία στις χρηματοπιστωτικές αγορές οφείλεται μόνον στην επέμβαση ση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Πράγματι, τον δρόμο προς την αλλαγή των τάσεων τον είχε ανοίξει ο επικεφαλής της ΕΚΤ Mario Draghi. Θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να σωθεί το ευρώ, είχε δηλώσει στο τέλος Ιουλίου 2012 ο επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας
- ανακοινώνοντας αμέσως μετά ένα πρόγραμμα για απεριόριστες αγορές από την ΕΚΤ κρατικών ομολόγων των χωρών της κρίσης. Από τότε, τα πράγματα είναι πιο ήρεμα στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Ύποπτα ήρεμα, τονίζουν οι κριτικοί παρατηρητές. «Η ΕΚΤ έχει απλώσει ένα δίχτυ προστασίας - μόνο
γι αυτόν τον λόγο μειώνονται τα πριμ κινδύνου των κρατικών ομολόγων», λέει ο Fuest [τα αυξημένα επιτόκια που ζητούν οι επενδυτές για να δανείσουν τις χώρες θεωρούνται "πρίμ που εξισορροπούν τους κινδύνους"]. «Αυτό δεν έχει να κάνει με αποτίμηση της αγοράς».
Ο επικεφαλής του ZEW παραδέχεται μεν ότι υπήρξε πρόοδος. Ωστόσο, προειδοποιεί να μην εξαπατώμαστε από τα σήματα των χρηματοπιστωτικών αγορών. «Ιδιαίτερα η Ισπανία εξακολουθεί να έχει τεράστια προβλήματα», λέει ο επικεφαλής του ZEW. «Στο τραπεζικό σύστημα υπάρχουν επισφαλή δάνεια ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, και η ανεργία της χώρας αυτής εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά
υψηλή».
«H πολιτική πρέπει να μετακινήσει τεράστια εμπόδια»
Ακόμη
και οι αισιόδοξοι βλέπουν τις προβληματικές τράπεζες σε πολλές χώρες ως
το πιό μεγάλο εμπόδιο για διέξοδο από την κρίση. «Υπάρχουν ακόμη μεγάλες ανάγκες για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών», λέει ο ειδικός της οικονομίας Feld. Σε
αντίθεση με τις ΗΠΑ, μετά την οικονομική κρίση του
2008, οι Ευρωπαίοι δεν έχουν ποτέ εκκαθαρίσει πραγματικά το δικό τους τραπεζικό σύστημα.
Πόσο κατακερματισμένος εξακολουθεί να είναι ο Ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας, φαίνεται στους λεγόμενους Target-Balances [διατραπεζικούς ισολογισμούς Target 2]. Στην
πραγματικότητα, το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται μόνο για τους διακανονισμούς λογαριασμών
μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών της ζώνης του Ευρώ. Αλλά στην κρίση, συνέβη μαζική εκροή κεφαλαίων από τις χώρες της κρίσης - πράγμα που είναι έκφραση της έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι στις εκεί τράπεζες. Έτσι στις επιμέρους εθνικές κεντρικές τράπεζες αυτών των χωρών συσσωρεύθηκαν υπέρογκα χρέη προς την ΕΚΤ, τα οποία εν μέρει μόνον μειώθηκαν στη φάση της
ανάρρωσης το προηγούμενο έτος. Ενώ οι απαιτήσεις της Γερμανικής Ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας [έχει να λαμβάνει από την ΕΚΤ αντίστοιχα ποσά], μειώθηκαν ελάχιστα (βλ. γράφημα - click για μεγέθυνση).
Οι προβληματικές
τράπεζες δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη. Σ' αυτή τη διαπίστωση εν τω
μεταξύ όλοι συμφωνούν, ακόμη και στην Ευρώπη, συμφώνησαν - και θέλουν τώρα να εξυγιάνουν τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ως
πρώτο βήμα, πρέπει να εξετάσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τους
ισολογισμούς των 124 μεγαλύτερων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, στη συνέχεια, από τα
τέλη του 2014, να ξεκινήσει η λεγόμενη τραπεζική ένωση,
που θα περιλαμβάνει κοινό ταμείο διάσωσης τραπεζών και κοινό μηχανισμό του διακανονισμού εκκαθάρισης χρεωκοπημένων τραπεζών.
Αλλά
πώς ακριβώς θα είναι αυτή η τραπεζική ένωση, είναι
εξαιρετικά αμφιλεγόμενο - οι υπουργοί οικονομικών στη συνεδρίασή τους στις Βρυξέλλες συζητούν και για το θέμα αυτό. Μέχρι το τέλος του έτους πρέπει να υπάρξει λύση. «Το κλειδί θα είναι, αν οι φορολογούμενοι στα Βόρεια της
ζώνης του Ευρώ είναι πρόθυμοι να φέρουν ευθύνη και να εγγυώνται για τις τράπεζες στη Νότια Ευρώπη -
μόνον έτσι η τραπεζική ένωση μπορεί να πετύχει», λέει ο επικεφαλής του ZEW
Fuest. Ωστόσο, πρέπει προηγουμένως να διευκρινιστεί ποιος θα πληρώσει για τα πάρα πολύ ψηλά βάρη από επισφάλειες του παρελθόντος που υπάρχουν στους ισολογισμούς των τραπεζών, και που πρέπει να γίνουν εμφανή
το αργότερο με την εξέταση των τραπεζικών ισολογισμών απο την ΕΚΤ.
Ο Fuest αμφιβάλλει άν οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν υπό έλεγχο αυτά τα προβλήματα. «Η κρίση απομένει να ξεπεραστεί», λέει ο οικονομολόγος. «Αλλά για το στόχο αυτό, η πολιτική πρέπει να μετακινήσει τεράστια εμπόδια. Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρουν».
O Stefan Kaiser (1976) σπούδασε πολιτικές, οικονομικές επιστήμες και δημοσιογραφία στο Μάρμπουργκ, Πράγα και Βερολίνο. Συντάκτης για οικονομικά θέματα στον "Tagesspiegel" (Βερολίνο), στην Γερμανική έκδοση των "Financial Times" και απο το 2011 στον "Spiegel".
Πέρα απο το τραπεζικό σύστημα, η πορεία στην πραγματική οικονομία φαίνεται να διαμορφώνει άλλες πιό ευνοικές ισορροπίες στις πιό πολλές χώρες της Ευρωζώνης. Κυρίως να βελτιώνει την κατάσταση στο εμπορικό ισοζύγιο (εισαγωγές - εξαγωγές), στο οποίο η Ελλάδα είχε απολύτως τραγικές επιδόσεις στην περίοδο της "μεγάλης ανάπτυξης των αριθμών", της κατανάλωσης, του πλούτου αρκετών αλλά και των ανισοτήτων (1990 - 2008).
Ωστόσο, η βελτίωση ειδικά του Ελληνικού ισοζυγίου οφείλεται στην κατάρρευση των εισαγωγών και όχι σε υπολογίσιμη αύξηση των εξαγωγών. Στο θέμα αυτό η χώρα μας αποτελεί εξαίρεση και ειδική περίπτωση, καταγράφοντας μια ακόμη ένδειξη αντιπαραγωγικής δομικής παραμόρφωσης και αδυναμίας του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας της να αντιδράσει.
Εμπορικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ (Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, 2000 - 2013). Πηγή ameco - Ινστιτούτο Bruegel.
Από το άρθρο του Nikolas Schöll, Balance of trade adjustment in the euro area - what are the main drivers? (Bruegel Institute, Βρυξέλλες)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου