Από το “επαίσχυντο κοινωνικό συμβόλαιο” στην “αυστηρή δίαιτα εξυγιάνσεως”

Ο Παναγιώτης Κονδύλης είχε προβλέψει την Ελληνική κρίση και την πτώση του παρασιτικού-καταναλωτικού προτύπου

 

του Κώστα Κουτσουρέλη

 

 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Καθημερινή”, Κυριακή, 13 Μαρτίου 2011

αναδημοσιεύθηκε στον ιστότοπο του Κώστα Κουτσουρέλη, στον ιστότοπο Π.Κονδυλης (Kondylis) και στο  “Αντίφωνο”

 

Την ελληνική κρίση αρκετοί την είχαν προϊδεαστεί. Όχι λίγοι είχαν περιγράψει από νωρίς και με ακρίβεια τα συμπτώματά της, καθώς αυτά πλήθαιναν στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Από την «Ελλαδογραφία» του Νίκου Γκάτσου (1976) - [βλ. και εδώ] ώς το «Finis Graeciae» του Χρήστου Γιανναρά (1987) - [ένα κείμενο στο Βήμα - βλ. επίσης εδώ - και ο αντίλογος], κι από τον «Γλωσσικό αφελληνισμό» του Γιάννη Καλιόρη (1984) ώς τους «Κωλοέλληνες» του Διονύση Σαββόπουλου (1989) – αναφέρω εδώ επίτηδες έργα εντελώς ετερόκλιτα –*, οι διαγνώσεις που προτάθηκαν συνέκλιναν. Στρεβλός εκσυγχρονισμός, νόθος εξαστισμός και περιβαλλοντική υποβάθμιση, παραγωγική αποδιάρθρωση και δανειοδίαιτη ευμάρεια, αισθητικός εκχυδαϊσμός και παρακμή της παιδείας, λαϊκισμός, αναξιοκρατία, κομματισμός, διαφθορά: στα βασικά όλοι συμφωνούν.

Παρά ταύτα, στην πλειονότητά τους οι διαγνώσεις αυτές έμειναν μερικές, αποσπασματικές. Και αυτό διότι η περιγραφή ενός αρνητικού φαινομένου από μόνη της δεν επαρκεί, δύο ακόμη στοιχεία απαιτούνται για να της προσδώσουν πληρότητα. Το πρώτο είναι η εύστοχη απόδοση του φαινομένου, εν προκειμένω η υπόδειξη των παραγόντων που οδήγησαν ώς αυτό. Το δεύτερο, η ασφαλής μεσομακροπρόθεσμη πρόβλεψη για την εξέλιξή του. Με την έννοια αυτή, την πληρέστερη ερμηνεία και περιγραφή της ελληνικής κρίσης την οφείλουμε στον Παναγιώτη Κονδύλη.
Ο Κονδύλης καταπιάστηκε με το ελληνικό πρόβλημα μόνο σποράδην, σε μια σειρά από κείμενά του δημοσιευμένα ως εισαγωγές ή επίμετρα στις ελληνικές εκδόσεις των βιβλίων του από το 1991 ώς το 1998. Όμως η συνοχή των παρατηρήσεών του είναι τέτοια που έχει κανείς την εντύπωση ότι βρίσκεται εμπρός σε έργο συστηματικό. Στον πυρήνα του προβλήματος, ο Κονδύλης εντοπίζει ό,τι αποκαλεί «καχεξία του αστικού στοιχείου». Η χαλαρή κοινωνική συνομάδωση που ονομάστηκε ελληνική αστική τάξη, δεν κατόρθωσε ποτέ «να δημιουργήσει γηγενή και αυτοτελή αστικό πολιτισμό». Χώρα με ασήμαντη θέση στον διεθνή καταμερισμό της υλικής και πνευματικής εργασίας, και επιπλέον υποπαραγωγική και χρονίως εξαρτημένη από την ξένη προστασία, η Ελλάδα ήταν επόμενο να διολισθήσει στον παρασιτισμό. Ακόμη και η νεοελληνική ιδεολογία, ο τρόπος δηλαδή που κατανοούμε τον εαυτό μας, είναι εν μέρει προϊόν εισαγωγής.
Το ότι ο παράσιτος μπόρεσε επί τόσες δεκαετίες να είναι συγχρόνως και υπερκαταναλωτής, ο Κονδύλης το εξηγεί επικαλούμενος την ιστορική συγκυρία. Διαρκούντος του Ψυχρού Πολέμου, οργανισμοί όπως η Ατλαντική Συμμαχία και η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησαν για τις χώρες της Δύσης ένα θεσμικό και οικονομικό θερμοκήπιο εντός του οποίου η Ελλάδα κατέλαβε οιονεί θέση πτωχού πλην ομοτράπεζου συγγενούς. Η εξωτερική βοήθεια από την εποχή του Σχεδίου Μάρσαλ ώς εκείνη των ποικιλώνυμων κοινοτικών “πακέτων”, συνιστούσε κατά κάποιο τρόπο το υλικό αντίτιμο της γεωπολιτικής της νομιμοφροσύνης. Μόνο που τα τεράστια αυτά ποσά σπανίως διατέθηκαν προς όφελος δραστηριοτήτων πράγματι παραγωγικών αλλά το συνηθέστερο διέρρευσαν απευθείας στην ιδιωτική κατανάλωση. Το ίδιο συνέβη με τον ιλιγγιώδη εξωτερικό δανεισμό της χώρας. Το σύνολο σχεδόν της ελληνικής “ανάπτυξης” των τελευταίων δεκαετιών, προέρχεται από την κατανάλωση, άρα από την αγοραία κατασπατάληση των ξένων μεταβιβάσεων και δανείων.
Σε οξεία αντίθεση προς όσους τείνουν να επιρρίπτουν την ευθύνη σε μία μόνο μερίδα (τους πολιτικούς, το κράτος, την “πλουτοκρατία”, τη δημοσιοϋπαλληλία, τους ελεύθερους επαγγελματίες κ.ο.κ.), ο Κονδύλης μιλάει ευθέως για ένα «επαίσχυντο κοινωνικό συμβόλαιο». Η νοοτροπία του παρασιτικού καταναλωτισμού, γράφει, αφορά 

τη «συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού όλων των κοινωνικών στρωμάτων». Δεν έχουμε να κάνουμε με «έναν λίγο-πολύ υγιή εθνικό κορμό, ο οποίος έχει αρκετές περισσές ικμάδες ώστε να τρέφει και μερικά παράσιτα ποσοτικώς αμελητέα, παρά για ένα πλαδαρό σώμα πού παρασιτεί ως σύνολο εις βάρος ολόκληρου του εαυτού του, ήτοι τρώει τις σάρκες του, συχνότατα και τα περιττώματά του». 

Με τα δύο τρίτα των προϋπολογισμών του κράτους να κατευθύνονται επί δεκαετίες ολόκληρες σε μισθούς, συντάξεις και αγροτικές επιδοτήσεις, και με ένα επιπλέον 20% να διατίθεται για τοκοχρεολύσια, άρα εν πολλοίς για τον ίδιο σκοπό, η εκτίμηση αυτή του Κονδύλη είναι αμάχητη. Το παράδοξο της ελληνικής περίπτωσης είναι ότι ο παρασιτικός καταναλωτισμός μας ήταν οργανωμένος δημοκρατικά, η διανομή του ξένου χρήματος γινόταν με πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ο Παναγιώτης Κονδύλης εκδήμησε το 1998, μια δεκαετία δηλαδή πριν το ξέσπασμα της κρίσης. Ήδη όμως στα 1992 διέβλεπε τις πιθανές εξελίξεις. Η νέα συγκυρία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, πίστευε, θα υποβάθμιζε τον ρόλο της Ελλάδας στους κόλπους της Δύσης. Αυτό θα οδηγούσε αργά ή γρήγορα τους εταίρους μας αφενός μεν στην άρνηση 

«να χρηματοδοτήσουν περαιτέρω τον ελληνικό παρασιτικό καταναλωτισμό, επιβάλλοντας στην ελληνική οικονομία αυστηρή δίαιτα εξυγιάνσεως και επαναφέροντας το ελληνικό βιοτικό επίπεδο στο ύψος πού επιτρέπουν οι δυνατότητές της». Αφετέρου δε στην απόφαση να αγνοήσουν «ό,τι οι Έλληνες θεωρούν ως εθνικά τους δίκαια, υιοθετώντας στα αντίστοιχα ζητήματα είτε τη θέση των αντιπάλων της Ελλάδας είτε εν πάση περιπτώσει θέση σύμφωνη με τα δικά τους περιφερειακά συμφέροντα». 

Με το Μνημόνιο της 8ης Μαΐου 2010, το πρώτο σκέλος της πρόβλεψης, η έξωθεν επιβεβλημένη «αυστηρή δίαιτα», επιβεβαιώθηκε πλήρως. Το μέλλον θα δείξει αν το ίδιο θα ισχύσει και για την πορεία των εθνικών ζητημάτων.

*  

Θα μπορούσε να προστεθεί και το “σχέδιο ενός μυθιστορήματος” Πεθαίνω σαν χώρα, του Δημήτρη Δημητριάδη (1980).

Παρουσίαση: Παναγιώτης Θανασάς, Ζω και πεθαίνω ως χώρα, “The Books' Journal”, τχ. 15 (Ιανουάριος 2012) : 

«...Πώς ζει μια χώρα; Πώς πεθαίνει; Κατά τον Χέγκελ.., μια χώρα ζει ως  ζωντανός οργανισμός που αρθρώνεται σε κρατικούς θεσμούς και τρέφεται από το οξυγόνο του κοινού  ήθους. Σε  αυτό  το  ερώτημα απαντά ο Χέγκελ, όταν χαρακτηρίζει  το κράτος ως “αυτοσκοπό” πραγματωμένης  ελευθερίας...».
Το βιβλίο Πεθαίνω σαν Χώρα κυκλοφορεί σε νέα έκδοση (εκδόσεις Σαιξπηρικόν).

Ο Κώστας Κουτσουρέλης ασχολείται με την ποίηση, την μετάφραση λογοτεχνικών και φιλοσοφικών κειμένων, την δοκιμιογραφία, την επιμέλεια εκδόσεων και την διδασκαλία της δημιουργικής γραφής και λογοτεχνικής μετάφρασης. Διευθύνει τη σειρά Florilegium των Εκδόσεων Κίχλη. Για την εργασία του στους "Ύμνους στη νύχτα του Νοβάλις" τιμήθηκε με το Βραβείο Άρη Αλεξάνδρου και με το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης από τη Γερμανική Γλώσσα. Λεπτομερέστερο βιογραφικό από τον ιστότοπό του.
Ο ιστότοπος του Κώστα Κουτσουρέλη.

Η «Ελλαδογραφία» του Νίκου Γκάτσου (1976): 

Τω καιρώ εκείνω ο ακμαιότερος κλάδος της πελασγικής δρυός
εκάλυπτε τρεις οικισμούς πέριξ του μυστηριώδους Βράχου της Ακροπόλεως
Αλλά μετά τα δραματικά γεγονότα της Μεσοποταμίας, τα οποία οδήγησαν
εις την έξωσιν των πρωτοπλάστων εκ της κοιλάδος του Τίγρεως και
προεκάλεσαν σύγχυσιν εις τας φρένας των ανθρώπων, οι οικισμοί
των Αθηνών ήρχισαν να πληθύνονται παραλόγως
Αποτέλεσμα υπήρξεν η αλματώδης επέκτασις της πόλεως και η δημιουργία
του λεγομένου άστεως, το οποίο κατά τους αρχαιοπλήκτους ιστορικούς
εμεγαλούργησε και περιεβλήθη την αίγλην της αιωνιότητος

Επίσκοποι και προεστοί
κατακτητές και στρατηλάτες
επαναστάτες και αστοί
της ιστορίας οι πελάτες

Αλλά οι αρχαίοι Θεοί, εν τη μερίμνη των δια τα υπόλοιπα πελασγικά
φύλα, απεφάσισαν την βαθμιαία κατάρρευσιν των Αθηνών ως ηγέτιδος
πόλεως και την απαλλαγήν του Ελληνισμού, ως εθνικού πλέον συνόλου
εκ των κινδύνων του συγκεντρωτισμού. Κατά τους επόμενους μακρούς αιώνας
κατεβλήθησαν αρκεταί προσπάθειαι δια την αναβίωσιν του παλαιού άστεως
αλλ' αύται απέβησαν άκαρποι. Ευτυχώς δε, διότι κατά την νεωτέραν και σκληροτέραν δοκιμασίαν
του γένους, η εκ νέου κυριαρχία των Αθηνών θα απεδυνάμωνε τας
κορυφάς και τας πεδιάδας της πελασγικής γης
αι οποίαι διεμόρφωσαν την οριστικήν φυσιογνωμίαν της φυλής και κατηύγασαν
δι' ανεσπέρου φωτός τους ομιχλώδεις ορίζοντας της περιδεούς ανθρωπότητος

Στο Σούλι και στην Αλαμάνα
κάναμε φως τη συμφορά
θα μας θυμούνται τάχα μάνα
καμιά φορά

Ματαία ελπίς. Ουδείς τους ενεθυμήθη ως ζώσας αιωνιότητας
ουδείς τους κατενόησεν εις τας πραγματικάς των διαστάσεις. Και αι
Αθήναι, καταστάσαι πρωτεύουσα νεοπαγούς κράτους, ήρχισαν να
προετοιμάζονται δια την εκ νέου απορρόφησιν της ικμάδος του έθνους
Αλλά η προγονική κληρονομία δεν είχεν εξ ολοκλήρου σπαταληθή και
οι μεταγενέστεροι αδελφοί του μικρού Χορμόπουλου, εκ των Ηπειρωτικών
ορέων και εξ όλων των στενωπών της αθανάτου πατρίδος, διέπλευσαν την
Αχερουσίαν της μοίρας των με την γαλήνην του μαρτυρίου και της θυσίας
Και τα βαρβαρικά έθνη ηπόρησαν και κατ' ιδίαν εκάγχασαν - ακριβώς όπως αι Αθήναι

Χτυπάτε της οργής προφήτες
καμπάνα στην Καισιαριανή
νά 'ρθουν απόψε οι Διστομίτες
νά 'ρθουν κι οι Καλαβρυτινοί
με σπαραγμό κι απελπισία
για τη χαμένη τους θυσία

Άραγε είναι αληθές ότι η θυσία των απέβη επί ματαίω
Ουδείς δύναται να αποφανθή μετά βεβαιότητος και ουδείς δύναται να
προεξοφλήση το μέλλον διότι η ιστορία των ανθρώπων είμαι μία
συνεχής παλινδρόμησις. Αλλά με την διαρκώς ογκούμενην υπερτροφίαν της
Αττικής αι προοπτικαί διαγράφονται σκοτειναί. Οι αρχαίοι Θεοί δεν
υπάρχουν πλέον δια να δώσουν την λύσιν, και ούτω, θάττον η βράδιον
αι Αθήναι θα συγκεντρώσουν εις τους κόλπους των και θα εξαφανίσουν δια
παντός την Ελληνικήν αρετήν, ως ο Κρόνος εις το απώτατον παρελθόν
κατέτρωγε τα ίδια αυτού τέκνα ή ως ο Ήλιος εις το απώτατον μέλλον θα
συγκεντρώσει εις τας αγκάλας του τους πλανήτας του
και θα καταβροχθίσει αυτούς
Γένοιτο και εις τους αιώνας των αιώνων αμήν

Πότε θ' ανθίσουνε τούτοι οι τόποι
Πότε θα 'ρθούνε κανούργιοι ανθρώποι
να συνοδεύσουνε την βλακεία
στην τελευταία της κατοικία 

 

Από το «Finis Graeciae» του Χρήστου Γιανναρά (1987)

«...Γύρω μας ἡ καθημερινότητα κυλάει ὁμαλά, τὴν μπόχα τῆς ἀποσύνθεσης τὴν παίρνουμε σὲ δόσεις μικρὲς πολλὰ χρόνια τώρα, τὴ συνηθίσαμε. Τοὺς νεκροθάφτες, τοὺς ἔχουμε κι αὐτοὺς ἀπὸ πολλὰ χρόνια ἐξωραΐσει, εἶναι ὑπάλληλοι τελετῶν, θάβουν τελετουργικὰ τὴν πατρίδα. Τὸ χρήμα κυκλοφορεῖ ἄφθονο στὴν ἀγορά, συντηρεῖ πολυάριθμα μαγαζιὰ μὲ πανάκριβα εἴδη, τὰ νυχτερινὰ κέντρα γεμίζουν. Γιατί νὰ πιστέψουμε ὅτι τὸ κράτος ἔχει μπεῖ στὴ διαδικασία τῆς πτώχευσης, ὅτι δὲν ἔχει χρήματα, οὔτε καὶ γιὰ τὶς στοιχειώδεις ὑποχρεώσεις του; ...
...Ὁ εὐρωπαῖος, ὅταν υἱοθετήσει τὸν μηδενισμό, ἔλεγε ὁ Ντοστογιέφσκυ, ἔχει τὰ ἴδια ἐρείσματα ζωῆς πού συντηροῦσε καὶ θρησκευόμενος: τὴν προτεραιότητα τῆς λογικῆς, τὸν ὠφελιμισμό, τὴ θεσμοποίηση τῶν ἀτομικῶν ἐξασφαλίσεων, γι’ αὐτὸ καὶ δύσκολα φτάνει στὴν κοινωνικὴ ἀποσύνθεση καὶ στὸ χάος. Ἐνῶ λαοί πού ἐπέζησαν μέσα στοὺς αἰώνες χάρη σὲ διαφορετικὰ ἐρείσματα ζωῆς – ὅπως οἱ Ρώσοι ἢ οἱ Ἕλληνες – ὅταν γίνουν μηδενιστὲς «βουτάνε κατακέφαλα στὸν παραλογισμό» δὲν ξέρουν μέτρο...»  

 

Ολόκληρο το εδάφιο με τίτλο “Η σημερινή Ελλάδα αποτελεί περίπτωση φθίνοντος έθνους” (απόσπασμα από το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη:“Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο” - 1992), είναι αναδημοσιευμένο στην ιστοσελίδα “μη μαδάς τη μαργαρίτα”