Μετά την κρίση του 2008 ήμασταν όλοι Κεϋνσιανοί - αλλά όχι για πολύ και όχι αρκετά

του Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτς

© Project Syndicate - από τον Guardian 10/10/2013
και το blog του Joseph E. Stiglitz

Η ευρωζώνη μπορεί να αυξάνει και πάλι το ακαθάριστο προϊόν της, αλλά ουσιαστικά, μια οικονομία στην οποία τα εισοδήματα των περισσότερων ανθρώπων είναι κάτω από τα πρό του 2008 επίπεδα, είναι ακόμη σε ύφεση.

Όταν η αμερικανική επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers κατέρρευσε το 2008, πυροδοτώντας τη χειρότερη παγκόσμια οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση [του 1929], φάνηκε να αναδύεται μια ευρεία συναίνεση σχετικά με το τι προκάλεσε την κρίση. Ένα διογκωμένο και δυσλειτουργικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε επενδύσει με εσφαλμένο τρόπο τα κεφάλαια και αντί να κάνει διαχείριση του κινδύνου, στην πραγματικότητα αυτό είχε δημιουργήσει τον κίνδυνο. 

Η χρηματοοικονομική απορρύθμιση - μαζί με το εύκολο χρήμα - είχε συμβάλει σε υπερβολική ανάληψη κινδύνων. Η νομισματική πολιτική θα ήταν σχετικά αναποτελεσματική για να αναζωογονηθεί η οικονομία, έστω και αν η παροχή ακόμη ευκολότερου χρήματος ίσως απέτρεψε την πλήρη κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συνεπώς, θα ήταν αναγκαία μια μεγαλύτερη στήριξη στη δημοσιο-οικονομική πολιτική - δηλαδή σε αύξηση των κρατικών δαπανών.

Πέντε χρόνια αργότερα, ενώ μερικοί συγχαίρουν τους εαυτούς τους γιατί αποφεύχθηκε μια ακόμη βαθειά ύφεση [τύπου 1929], κανείς στην Ευρώπη ή τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι έχει επιστρέψει η ευημερία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο, μόλις εξέρχεται από μια διπλή ύφεση (σε μερικές χώρες τριπλή), και ορισμένα κράτη-μέλη της βρίσκονται σε βαθειά ύφεση. Σε πολλές χώρες της ΕΕ, το ΑΕΠ βρίσκεται χαμηλότερα ή ασήμαντα υψηλότερα από τα προ της ύφεσης επίπεδα. Σχεδόν 27 εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι άνεργοι.

Επίσης, 22 εκατομμύρια Αμερικανοί που θα ήθελαν μια θέση εργασίας πλήρους απασχόλησης, δεν μπορούν να βρουν. Το εργατικό δυναμικό στις ΗΠΑ έχει μειωθεί ως ποσοστό του πληθυσμού, σε επίπεδα που δεν έχουμε δει από τότε που οι γυναίκες άρχισαν να εισέρχονται σε μεγάλους αριθμούς στην αγορά εργασίας. Το ετήσιο εισόδημα και η ολική περιουσία των περισσότερων Αμερικανών βρίσκονται κάτω από τα επίπεδα όπου βρισκόταν πολύ καιρό πριν από την κρίση. Στην πραγματικότητα, το εισόδημα ενός τυπικού άρρενος εργαζομένου πλήρους απασχόλησης βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει βρεθεί εδώ και πάνω από τέσσερις δεκαετίες.

Ναι, έχουμε κάνει κάποια πράγματα για να βελτιωθεί η λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών. Υπήρξαν ορισμένες αυξήσεις ως προς τις απαιτήσεις κεφαλαιακής πληρότητας των τραπεζών - αλλά πολύ λιγότερες σε σχέση με ό,τι χρειάζεται. Μερικά από τα επικίνδυνα παράγωγα - τα χρηματοοικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής - έχουν τεθεί σε καθεστώς [φανερής χρηματιστηριακής] διαπραγμάτευσης, αυξάνοντας έτσι την διαφάνεια και μειώνοντας τον συστημικό κίνδυνο, ωστόσο μεγάλες ποσότητες συνεχίζουν να διαπραγματεύονται σε αδιαφανείς over-the-counter αγορές, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε λίγη γνώση σχετικά με την έκθεση σε κίνδυνο ορισμένων από τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματά μας.

Ομοίως, ορισμένες από τις επιθετικές και χωρίς διάκριση πρακτικές δανεισμού και καταχρηστικής πολιτικής πιστωτικών καρτών έχουν μειωθεί, αλλά εξίσου εκμεταλλευτικές πρακτικές συνεχίζονται. Οι φτωχοί εργαζόμενοι εξακολουθούν να είναι υπερβολικά συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης από βραχυπρόθεσμα δάνεια με τοκογλυφικά επιτόκια (payday loans) [τύπου «προπληρωμής μισθού»]. Τράπεζες με κυρίαρχη θέση στην αγορά, αποσπούν ακόμη βαριές προμήθειες για συναλλαγές χρεωστικών και πιστωτικών καρτών από τους εμπόρους, οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν πολλαπλάσια από αυτό που μπορεί ν' αντέξει μια πραγματικά ανταγωνιστική αγορά. Αυτά είναι, πολύ απλά, φόροι, με τις εισπράξεις να εμπλουτίζουν ιδιωτικά ταμεία αντί να εξυπηρετούν δημόσιους σκοπούς.

Άλλα προβλήματα έχουν περάσει χωρίς αντιμετώπιση - και μερικά έχουν επιδεινωθεί. Η αγορά ενυπόθηκων δανείων της Αμερικής παραμένει σε καθεστώς «ιατρικής υποστήριξης»: Η κυβέρνηση αναθεωρεί τώρα σε χαμηλότερα επίπεδα περισσότερο από το 90 % του συνόλου των στεγαστικών δανείων, και η Διοίκηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα δεν έχει ακόμη προτείνει ένα νέο σύστημα που να εξασφαλίζει δανεισμό με υπευθυνότητα και σε ανταγωνιστικούς όρους. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει συγκεντροποιηθεί ακόμη πιο πολύ, επιδεινώνοντας το πρόβλημα των τραπεζών, οι οποίες όχι μόνον είναι υπερβολικά μεγάλες, υπερβολικά διασυνδεδεμένες και υπερβολικά συσχετισμένες για να χρεωκοπήσουν, αλλά είναι επίσης υπερβολικά μεγάλες ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται τις εργασίες τους και να λογοδοτούν [στις εποπτικές αρχές]. Παρά τα σκάνδαλα επί σκανδάλων, από ξέπλυμα παράνομου χρήματος και πράξεις χειραγώγησης της αγοράς, μέχρι φυλετικές διακρίσεις στο δανεισμό και παράνομες κατασχέσεις, κανένας ανώτερος υπάλληλος δεν έχει λογοδοτήσει. Όταν επιβάλλονται χρηματικές ποινές, είναι πολύ μικρότερες από ό,τι θα έπρεπε να είναι, από φόβο μήπως εκτεθούν σε σε κίνδυνο σημαντικά ιδρύματα με συστημικό ρόλο.

Οι οίκοι αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας έχουν λογοδοτήσει σε δύο περιπτώσεις με ιδιώτες ενάγοντες. Αλλά εδώ επίσης, τα ποσά που έχουν καταβληθεί ως αποζημίωση δεν είναι παρά ένα κλάσμα των ζημιών που προκάλεσαν με τις δράσεις τους. Το πιο σημαντικό, το βασικό πρόβλημα - ένα διεστραμμένο σύστημα κινήτρων σύμφωνα με το οποίο οι οίκοι αξιολόγησης αμείβονται από τις ίδιες τις επιχειρήσεις που αξιολογούν - δεν έχει ακόμη αλλάξει.

Τα διευθυντικά στελέχη των τραπεζών καυχώνται ότι έχουν αποπληρωθεί εντελώς τα δημόσια κεφάλαια διάσωσης που έλαβαν οι τράπεζες όταν ξέσπασε η κρίση. Αλλά ποτέ δεν φαίνεται να αναφέρουν ότι όποιος παίρνει τεράστια κρατικά δάνεια με σχεδόν μηδενικά επιτόκια, μπορεί να κερδίζει δισεκατομμύρια, απλά επαναδανείζοντας τα χρήματα αυτά στην κυβέρνηση. Επίσης, δεν αναφέρουν τα κόστη που επιβάλλονται στην υπόλοιπη οικονομία - μια σωρευτική απώλεια οικονομικού προιόντος στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, της τάξης μεγέθους των 5 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων.
     

Εν τω μεταξύ, όσοι υποστήριζαν ότι η νομισματική πολιτική δεν αρκεί, αποδείχθηκε ότι είχαν δίκιο. Ναι, ήμασταν όλοι Κεϋνσιανοί - αλλά για πολύ λίγο. Η χρηματοοικονομική τόνωση (fiscal stimulus) αντικαταστάθηκε με λιτότητα, με προβλέψιμες - και αποδεδειγμένες - δυσμενείς επιπτώσεις στο οικονομικό αποτέλεσμα. 
Κάποιοι στην Ευρώπη είναι ευχαριστημένοι που η οικονομία ίσως έπιασε πάτο. Με την επιστροφή στην αύξηση του οικονομικού προιόντος, η ύφεση - που ορίζεται ως δύο συνεχόμενα τρίμηνα οικονομικής συρρίκνωσης - έχει επίσημα τελειώσει. Αλλά ουσιαστικά, μια οικονομία στην οποία τα εισοδήματα των περισσότερων ανθρώπων είναι κάτω από τα πρό του 2008 επίπεδα, είναι ακόμα σε ύφεση. Και μια οικονομία, όπου το 25% των εργαζομένων (και το 50 % των νέων) είναι άνεργοι - όπως στην περίπτωση της Ελλάδας και της Ισπανίας - εξακολουθεί να βρίσκεται σε βαθειά ύφεση. Η λιτότητα έχει αποτύχει, και δεν υπάρχει καμία προοπτική για επιστροφή στην πλήρη απασχόληση σύντομα (όπως ήταν αναμενόμενο, οι προοπτικές για την Αμερική, με την δική της ηπιότερη εκδοχή της λιτότητας, είναι καλύτερες).

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα ίσως είναι πιο σταθερό από ό,τι ήταν πριν από πέντε χρόνια, αλλά αυτός είναι ένας χαμηλός πήχυς αξιολόγησης - τότε το σύστημα ήταν κρεμασμένο στο χείλος του γκρεμού. Αυτοί οι άνθρωποι στην κυβέρνηση και στον χρηματοοικονομικό τομέα, οι οποίοι συγχαίρουν τους εαυτούς τους για την επιστροφή των τραπεζών στην κερδοφορία και για τις ήπιες - αν και κερδισμένες με κόπο - κανονιστικές βελτιώσεις, θα πρέπει να επικεντρωθούν σε ό,τι χρειάζεται ακόμη να γίνει. Το ποτήρι είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μόνο στο ένα τέταρτο γεμάτο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, τα τρία τέταρτα είναι άδεια.

 

Ο Joseph Eugene Stiglitz (1943) το 2001 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών. Διετέλεσε αντιπρόεδρος και επικεφαλής οικονομολόγος στη Διεθνή Τράπεζα (World Bank), πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων (Council of Economic Advisors) της κυβέρνησης Clinton. Είναι παγκοσμίως γνωστός για τις απόψεις που διαμόρφωσε μετά την αποχώρηση από την Διεθνή Τράπεζα. Επικρίνει σφοδρά την έως τώρα διαχείριση της παγκοσμιοποίησης, στρέφεται εναντίον των υποστηρικτών της πλήρους απελευθέρωσης των αγορών και της πολιτικής διεθνών οργανισμών όπως Δ.Ν.Τ., Παγκόσμια Τράπεζα κ.ά.

Βιογραφικό και βιβλία (στα Αγγλικά) του Joseph E. Stiglitz

Βιβλία του Στίγκλιτς σε Ελληνική μετάφραση

 

John Maynard Keynes - Βιογραφία & βιβλία (Ελληνικά)

Πλήρης εργογραφία του Κέυνς (Αγγλική γλώσσα)

Η ευρωπαϊκή ελίτ στραγγάλισε την ανάπτυξη - του Wolfgang Münchau  (EURO2day - 14/10/13, 

από FTcom - Blame bad policy for Europe’s lost growth)