Εικόνες της γραφικής, της «ισχυρής» και της μελαγχολικής Ελλάδας: 1960, 2000, 2014, 2016. Δύο άρθρα του Κώστα Καρακώτια και του Νίκου Ξυδάκη

Κυττάζοντας προς τα πίσω τις μαγικές εικόνες και τα ελληνικά αινίγματα, την ιστορία που προχωρά κάνοντας κύκλους, άνοδο και πτώση, με το μυαλό προσηλωμένο στο παρόν. Δύο άρθρα από διαφορετική πολιτική σκοπιά αλλά με διαυγές βλέμμα, για τον τόπο, για τις εικονικές πραγματικότητες που έρχονται και παρέρχονται, ιδίως όμως για την πραγματική πραγματικότητα, που είναι πάντα εδώ.
   

Ελληνική μελαγχολία

του Κώστα Καρακώτια

από το © Έθνος - Ελληνική μελαγχολία, 15.3.2016

 

Ζήσε τον μύθο σου στην Ελλάδα, προέτρεπε τους ξένους επισκέπτες μια παλιά τουριστική κρατική διαφήμιση. Σε μια Ελλάδα ηλιόλουστη και φωτεινή τότε. Αραγε τώρα, η διαφήμιση αυτή πώς να φαίνεται στους επισκέπτες της χώρας; Στους γηγενείς πάντως φαντάζει σαν ειρωνεία. Παρά τον ήλιο και το «ελληνικό φως» η εικόνα της Ελλάδας είναι μουντή και σκοτεινή. Τα αποσαθρωμένα αστικά κέντρα, με τα κλειστά μισοερειπωμένα κτίρια, άδεια κελύφη πλέον από ζωή, ανθρώπους και εμπορεύματα, αναδύουν μια έντονη μελαγχολία. Το ίδιο και οι άνθρωποι, με άδειο και απεγνωσμένο βλέμμα, ζουν ένα μίζερο παρόν χωρίς καμιά ελπίδα για το μέλλον. Κομμάτια και αποσπάσματα της σημερινής Ελλάδας που θυμίζουν ολοένα και περισσότερο εικόνες και στιγμιότυπα από τις πρώην ανατολικές χώρες μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Οσο μελό κι αν φαίνονται οι τέτοιου είδους περιγραφές δεν παύουν να αποτυπώνουν την εγχώρια πραγματικότητα.

Την ήδη μίζερη και μελαγχολική κατάσταση των τοπίων και των ανθρώπων ήρθε να συμπληρώσει η όξυνση και η εκδήλωση του προσφυγικού/μεταναστευτικού προβλήματος. Δίπλα στον χειμαζόμενο εγχώριο πληθυσμό προστέθηκαν και προστίθενται διαρκώς δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες/μετανάστες που χρήζουν άμεσης διαχείρισης, στέγασης και σίτισης και ενδεχομένως στο πολύ κοντινό μέλλον και ενσωμάτωσης στον υπάρχοντα, έστω και υπό κατάρρευση, κοινωνικό ιστό. Δυστυχώς όμως η κρατική και κυβερνητική ανεπάρκεια είναι ολοφάνερη και τα αποτελέσματά της εμφανέστατα.

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, συνεχίζοντας την γκροτέσκα διαπραγματευτική της παράδοση, παρά τα όσα συμφώνησε στη Σύνοδο Κορυφής, εξακολουθεί να καταγγέλλει τους πάντες και τα πάντα, χωρίς να πράττει σχεδόν τίποτα. Ευτυχώς, κόντρα στην κυβερνητική αβελτηρία και σε αρκετούς που αναπαράγουν φωνασκούντες διάφορα ρατσιστικά στερεότυπα, πολλοί πολίτες, ατομικά ή συλλογικά, διασώζουν την τιμή της χώρας και συνδράμουν, όσο μπορούν, τους στερούμενους τα πάντα πρόσφυγες και μετανάστες. Ο τριτοκοσμικός ανοργάνωτος καταυλισμός της Ειδομένης πάντως επιτείνει την, ούτως ή άλλως, αναδυόμενη θλιβερή και μελαγχολική εικόνα της χώρας.

Η κατάσταση αυτή δεν είναι βέβαια αναπόδραστο φυσικό φαινόμενο. Είναι αποτέλεσμα πολιτικών και κοινωνικών επιλογών. Η διατήρησή της οφείλεται στην ηθελημένη ή αθέλητη αδυναμία ανάγνωσης των αιτιών της. Παρά την οδυνηρή διάψευση της παρανάγνωσης αυτής όμως, τα λανθασμένα συμπεράσματά της παραμένουν κυρίαρχα στον δημόσιο λόγο και σε ό,τι αποκαλείται ασκούμενη κυβερνητική πολιτική. Το εγχώριο πρόβλημα έτσι παραμένει δυσεπίλυτο. Ελλείπουν δε, προς το παρόν, εκείνες οι κοινωνικές και διανοητικές δυνάμεις που θα συγκροτήσουν και θα μορφοποιήσουν πολιτικά ένα συνολικό πρόγραμμα ανάταξης της χώρας. Εως τότε θα αναπαράγεται διαρκώς η όλη κοινωνική μελαγχολία. Και η δική μας φυσικά.

Ο Κώστας Καρακώτιας είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα  Έθνος, νομικός και κριτικός βιβλίου.

Η πιο πρόσφατη αρθρογραφία του Κώστα Καρακώτια στην εφημερίδα Έθνος

Βιβλία και κριτικογραφία του Κώστα Καρακώτια

  
Άρθρα του Κώστα Καρακώτια στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:
  
Η χαμένη τιμή της εργασίας και η αντιπάθεια της εκβιομηχάνισης
  
Η χώρα ως θύμα
  
Καλώς ήλθατε στην αντιμνημονιακή αρένα
  
Πιέτρο Ινγκράο (1915-2015), ένας κομμουνιστής / Αγωνία μπροστά στο αβέβαιο της Ιστορίας

      

Ο Λε Κορμπυζιέ στην Ελλάδα

Ελλάδα του ’60, deja vu το 2014

 

  του Νίκου Ξυδάκη

από την © Καθημερινή - Ελλάδα του ’60 deja vu το 2014, 7.12.2014 - και το © βλέμμα

  

Ποιαν εικόνα έχουμε για την Ελλάδα τα χρόνια της κρίσης; Πώς βλέπουμε τον τόπο, την ιστορία, την κοινωνία, πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας μέσα στον χωροχρόνο, στον τόπο που μας δόθηκε, που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε; Μια απάντηση μπορούμε να αντλήσουμε από την εικόνα που κατασκευάζουμε για να τη δουν οι ξένοι, οι άλλοι. Είδα αυτή την εικόνα πολλές φορές τις τελευταίες μέρες στις πτήσεις της Αegean και στα viral ταινιάκια για τον ελληνικό τουρισμό.

Η ταινία της Αegean είναι πολύ καλοφτιαγμένη. Παρουσιάζει τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, νησιά, παραλίες, αρχαία και νεότερα μνημεία, κτίσματα, γαστρονομία. Η Ικαρία έχει την τιμητική της: παρουσιάζεται με μουσική συνοδεία ενός παραδοσιακού σκοπού παιγμένου με λύρα και λαούτο· παρουσιάζεται ένας επίγειος παράδεισος. Παρομοίως, οι Κυκλάδες και οι διασημότεροι αρχαιολογικοί τόποι. Οι εικόνες είναι διαλεγμένες με καλό γούστο και συναρμοσμένες δεξιοτεχνικά. Το τελικό αποτέλεσμα θυμίζει μια μυθική Αρκαδία, όπου επικρατεί παντοτινό καλοκαίρι, και οι άνθρωποι ζουν περίπου όπως την εποχή του Ησιόδου και του Ομήρου.

Σαντορίνη (Photo © Α. Καπετάνιος), δεξιά Αμοργός

Κρίσιμη λεπτομέρεια: Από όλες σχεδόν τις εικόνες απουσιάζουν οι άνθρωποι, απουσιάζει η σύγχρονη ζωή. Οπου υπάρχει ζωή, είναι στιγμιότυπα από τον ησιόδειο βίο: μελίσσια, άλογα, κατσίκες, άρμεγμα, τυριά. Ακόμη και η Μύκονος παρουσιάζεται καρτ-ποσταλικά, οι παραλίες είναι χωρίς ανθρώπους, καμιά εικόνα πλήθους στις πλαζ, στους δρόμους, στα κλαμπ. Μόνο στη Σαντορίνη εμφανίζεται για μερικά δεύτερα να ποζάρει ένα νιόπαντρο ζευγάρι, πιθανόν Ασιάτες.

Μια Ελλάδα καρτ-ποστάλ, λοιπόν· κατοικία θεών και τουριστών, ένα έξοχο τοπίο για χαλάρωση και κατανάλωση. Η Ελλάδα αυτοσυστήνεται σαν τουριστικός προορισμός. Ασφαλώς, στο περιβάλλον μιας πτήσης ο τουρισμός είναι το πρώτο που σου έρχεται στο νου. Αλλά η Ελλάδα του 21ου αιώνα εξαντλείται μόνο σε αυτό; Είναι μόνο τοπίο; Με αρχαιότητες, μουσεία, κρασί, σαλάτες, ήλιο; Δεν υπάρχουν άνθρωποι του καιρού τους μέσα σε αυτό το τοπίο; Δεν υπάρχουν πόλεις, σχολεία, εργοστάσια, μαγαζιά, αυτοκινητόδρομοι;

Κοιτούσα τις εικόνες παραδομένος στην υπνωτιστική τους ομορφιά, αλλά και με κάποια υποδόρια ενόχληση, μου ξυπνούσαν μιαν ανάμνηση. Ηταν deja vu. Ναι, τέτοιες εικόνες, χωρίς ίσως τις εντυπωσιακές από αέρος λήψεις και τις σύγχρονες τεχνικές ευκολίες του ψηφιακού βίντεο, είναι εικόνες από τη δεκαετία ’60, όταν η Ελλάδα ξεπρόβαλε ως η ιδανική γραφικότητα για τον αναδυόμενο μαζικό τουρισμό. Ω, ναι, τη θυμάμαι αυτή την Ελλάδα! Μεγάλωσα σε αυτή, μεγάλωσα στα νησιά του τουρισμού, ζυμώθηκα, ενηλικιώθηκα με την ιδεολογία του τουρισμού, με την Ελλάδα των πόστερ του ΕΟΤ. Κι ύστερα την άφησα πίσω μου· μάλλον, αυτή η Ελλάδα της αφίσας και της καρτ-ποστάλ έπαψε να είναι κυρίαρχη, αναδύθηκαν άλλες, όπου η οικονομία και κατ’ επέκτασιν η ζωή δεν ήταν μόνο τουρισμός, συρτάκι, ζορμπαδιλίκι, ρουμς του λετ, γκρικ σάλατ, γκρικ λάβερ. Ετσι νόμιζα.

Μινωική ζωγραφική

Βόλβη, © P. Kajrup

Γελάστηκα. Πενήντα χρόνια αργότερα, παρότι μεσολάβησαν κοσμογονικές αλλαγές, κοινωνικές και πολιτισμικές, σχεδόν ανθρωπολογικές, παρότι η χώρα γέμισε πανεπιστήμια και θέατρα, αυτοκινητόδρομους και αεροδρόμια, πολυπτυχιούχους και μπίζνες, με δύο Νομπέλ ποιήσεως, πάλι η εικόνα που προβάλλουμε και η αναπαράσταση που βιώνουμε είναι η Ελλάδα τουριστικός προορισμός. Δεν έχουμε τίποτε άλλο να δείξουμε πάρεξ ακρογιαλιές, αρχαιότητες, ελαιώνες και ήλιο. Σαν να συρρικνώθηκαν επιτεύγματα και πρόοδος μισού αιώνα, σαν να μην υπήρξαν καν, και γυρίσαμε εκεί όπου άρχισε η παρ’ ημίν νεωτερικότητα, στην εξωστρέφεια δια του τουρισμού του ’60, με ορχηστρικά Χατζιδάκι και μοντέρνα αρχιτεκτονική ξενοδοχείων.

Η κρίση γκρέμισε τον μύθο της Ισχυρής Ελλάδας του εκσυγχρονισμού, εν πολλοίς θεμιτά. Εδειξε ασθένειες της διοίκησης, έδειξε την καχεξία του παραγωγικού κορμού, την απουσία εθνικού σχεδίου, τη διαφθορά και τη φθορά. Ωστόσο, κάπου εδώ παραμονεύει η υπερβολή: η ισοπέδωση και ο αυτοοικτιρμός. Από την αυταρέσκεια και τον φενακισμό του ’90 και του 2000, το εκκρεμές πάει στο άλλο άκρο: δεν παράγουμε τίποτε, δεν είμαστε τίποτε. Η ενίσχυση του τουρισμού, η βελτίωση των υπηρεσιών, η επινόηση νέων προϊόντων με ποιότητα και χαρακτήρα, είναι επίσης αναγκαία, αλλά ο τουρισμός δεν μπορεί να ανορθώσει την οικονομία μιας χώρας δέκα εκατομμυρίων ανθρώπων.

Οι εικόνες του γραφικού παράδεισου Hellas συγκινούν αισθητικά τον αμήχανο Ευρωπαίο, τον ωθούν ίσως να ξεπεράσει τα δυσμενή στερεότυπα για την failed Greece. Αλλά τι λένε για τους Ελληνες, για τον βίο και την πολιτεία τους;

© Henri Cartier

Αμοργός

O Νίκος Ξυδάκης, κριτικός τέχνης και δημοσιογράφος, είναι Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για Θέματα Ευρωπαϊκών υποθέσεων. Το 2015 διετέλεσε Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού. Εκλέγεται με τον ΣΥΡΙΖΑ στη Β’ Περιφέρεια Αθηνών.

Διετέλεσε αρχισυντάκτης της εφημερίδας Καθημερινή από το 2003, εργάστηκε ως επιμελητής εκδόσεων, έχει επιμεληθεί εικαστικές εκθέσεις και έχει τιμηθεί από το Ίδρυμα Μπότση με το Βραβείο της Βουλής των Ελλήνων ως Πολιτικός Αρθρογράφος της Χρονιάς για το 2009

 

  

Άρθρα του Νίκου Ξυδάκη στον ιστότοπο Μετά την Κρίση:
     

Από τον καταναλωτισμό στην εγκράτεια  

   

Πολιτικά ορθοί στο μιντιακό σφαγείο
   

Ιστορικός συμβιβασμός σε καιρούς κρίσης
 

  
Ηλίας Μαγκλίνης: Η κωμωδία τελείωσε (Γιώργος Θεοτοκάς - «Αργώ», 1936)
  

Γιώργος Β. Ριτζούλης: H Θεσσαλονίκη μετά την εκατοστή επέτειο της απελευθέρωσης: Προς μια εποχή μειωμένων προσδοκιών
 
Γιώργος Ν. Οικονόμου: Η χρεοκοπία της νεοελληνικής ταυτότητας
  
Κώστας Κουτσουρέλης: Τούβλα, ντουβάρια και άλλα δεινά
  
Γιώργος Λιάλιος: Χαλκιδική, η «αθέατη» πλευρά της καταστροφής - αφανισμός των δασών και ανεξέλεγκτη δόμηση
 
«Eπινόησα ένα ζοφερό μέλλον που ήλθε»: Τελευταία έξοδος, Στυμφαλία - συνέντευξη του Μιχάλη Μοδινού στoν Β. Χατζηβασιλείου
  
Μαρία Κατσουνάκη: Η καταστροφή του ελληνικού κοινωνικού μοντέλου - Η έκρηξη στο «Ζαμπρίσκι Πόιντ»
  
Κώστας Κουτσουρέλης: Από το “επαίσχυντο κοινωνικό συμβόλαιο” στην “αυστηρή δίαιτα εξυγιάνσεως”