Από τη «Μαίρη Πόππινς» και τις «Γάτες», στον Μπόρις Τζόνσον και στον Νάιτζελ Φάρατζ

Υπήρξε κάποτε μια «ουτοπική, εύθυμη και συμπαθής Αγγλία» (Κ. Ιορδανίδης, Το λυκόφως των ελίτ, Καθημερινή 26.6.2015). Υπήρξε, όχι μόνον ως η εικόνα της και το πολιτισμικό της κλίμα, που τόσο αγαπήσαμε στη «Μαίρη Πόππινς» ή στις «Γάτες του γερο-Πόσουμ» (ο ποιητής από το Μιζούρι Τόμας Έλιοτ έδωσε πολλά στη θετή δεύτερη πατρίδα του Βρετανία), αλλά ως λαϊκός πολιτισμός και ως πραγματικότητα με σάρκα και οστά. Μεταπολεμικά και μετα-αποικιακά, εκτός από τόσα άλλα θαυμαστά και τραγουδισμένα, ήταν η χώρα με το καλύτερο δημόσιο σύστημα υγείας και το καλύτερο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο. Ήταν. Δεν είναι. 

Εκείνη τη συμπαθή, όμορφη μετα-αποικιακή Αγγλία, σιγά-σιγά την καταβρόχθισε μετά το 1980 μια άλλη Αγγλία: η κυνική, άπληστη, επηρμένη, σνομπ, αντικοινωνική, βίαιη και μοχθηρή, η κακιά και άσχημη αδελφή της όμορφης και καλής. Μπροστά στην κακιά Βρετανίδα αδελφή, η «γραφειοκρατική και γερμανοκρατούμενη Ευρώπη με τις ιδιοτελείς μικρότητες του πρωσικού επαρχιωτισμού» (βλ. το ίδιο άρθρο της Καθημερινής) θυμίζει σκηνές από εύθυμη νυχτερινή περιπλάνηση των φίλων Σίλλερ και Γκαίτε στις μπυραρίες της Βαϊμάρης και της Ιένας του 1800. 

Κυνισμός, έπαρση, μοχθηρία, μηδενισμός

Χάρη και αξιοπρέπεια

Ετιέν Μπαλιμπάρ: Brexit, η αντίστροφη Grexit

©  Libération - Etienne Balibar: Le Brexit, cet anti-Grexit, 27.6. 2016 

Μια αγγλική μετάφραση (David Broder) στον ιστότοπο των εκδόσεων Verso: Brexit, the anti-Grexit

 

Μακριά από μένα κάθε υποβάθμιση των δραματικών συνεπειών που θα έχει η ψήφος του Ηνωμένου Βασιλείου τόσο για τη Βρετανία όσο και για την ηπειρωτική Ευρώπη. Αλλά μου κάνει εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζουν τα πρωτοσέλιδα των γαλλικών και ξένων εφημερίδων το πως έχουν τα πράγματα «μετά την Brexit...» Με πολύ λίγες εξαιρέσεις όλοι φαίνεται να παίρνουν ως δεδομένο ότι το διαζύγιο έχει ήδη συμβεί πράγματι. Στην πραγματικότητα, άν και είναι βέβαιο ότι εισερχόμαστε σε ταραχώδη περίοδο, η τελική κατάληξη δεν είναι καθόλου σαφής. Και αυτό που θέλω να σχολιάσω και να ερμηνεύσω είναι ακριβώς αυτή η αβεβαιότητα.

Να ανοίξουμε το «μαύρο κουτί» του λαϊκισμού Απόκλιση καπιταλισμού - δημοκρατίας και η επιστροφή των εθνικισμών

του Γιάννη Βούλγαρη
 
© Τα Νέα - Γιάννης Βούλγαρης: Να ανοίξουμε το «μαύρο κουτί» του λαϊκισμού - 25/06/2016

Το δημοψήφισμα της Βρετανίας και το αποτέλεσμά του ήταν μια συμπύκνωση των δραματικών αντιθέσεων της εποχής μας. Μια χώρα διαιρεμένη ως προς την επιλογή, κοινωνικά και εθνικά ρήγματα που καταλήγουν σε έναν πολιτικό δυϊσμό, μια πολιτική καμπάνια γεμάτη ψέματα στη χώρα μάλιστα του ορθολογισμού και του εμπειρισμού, παγκόσμιες ελίτ και Αρχές, από τη Δύση και την Ανατολή, που συμβουλεύουν χωρίς να ακούγονται. Φαινόμενα που συναντάμε πια σε διάφορα μήκη και πλάτη. Ασφαλώς ήταν μια πολιτική σύγκρουση σε μια ευρωπαϊκή χώρα με διακύβευμα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά ας μην γελιόμαστε, τα προβλήματα δεν πηγάζουν μόνο από τις αδυναμίες του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, ούτε οριοθετούνται στον ευρωπαϊκό χώρο. Απλώς η «Ευρώπη» χρησιμεύει σαν μαγνήτης κάθε είδους διαμαρτυρίας και αγανάκτησης. Ορθώς λοιπόν το κύμα λαϊκισμού που κατακλύζει τα δυτικά πρωτίστως πολιτικά συστήματα έχει έρθει στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου. Πόσω μάλλον αν προσθέσουμε την αυταρχική στροφή με όχημα τον εθνικολαϊκισμό που παίρνουν πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, και σημαντικά κράτη όπως η Ρωσία και η Τουρκία.

Μετά το δημοψήφισμα στη Βρετανία. Πιο ισχυρή και πιό κοινωνική Ευρώπη εναντίον του λαϊκισμού της Δεξιάς

του Γιάκομπ Άουγκστάιν
 

© Der Spiegel - Jakob Augstein: Kampf gegen Rechtspopulisten: Last Exit, 23.6.2016

  

Τι μας διδάσκει το δημοψήφισμα για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Η Ευρώπη έχει ανάγκη από μια νέα υπόσχεση. Κάποτε λέγαμε: Ποτέ ξανά πόλεμος. Αν θέλουμε να σταματήσουμε την επανάσταση της ακραίας Δεξιάς, πρέπει να πούμε: Ποτέ ξανά κοινωνική αδικία!
 

Βιώνουμε μεγάλες στιγμές. «Το νιώθετε. Κάτι παλιό τελειώνει, κάτι νέο αρχίζει». Αυτά τα λόγια είπε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τουσκ, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Είναι μια ιστορική στιγμή. Δεν συμβαίνει συχνά. Πλέοντας στη θάλασσα της ιστορίας, πάντα προσπαθούμε να διακρίνουμε ποιό κύμα μας οδηγεί, όμως τούτη τη στιγμή εμείς οι ίδιοι είμαστε το κύμα. Μόνον σε στιγμές μεγάλης κρίσης μπορούμε να διακρίνουμε την κίνηση που μας οδηγεί προς τα εμπρός. Ή προς τα πίσω. 

Αυτό το δημοψήφισμα ήταν καταστροφή. Πού ακούστηκε, ένα κράτος όπως η Βρετανία, να ψηφίζει για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Αυτό σημαίνει ότι η παλαιά Ευρώπη πεθαίνει. Το παλιό συμβόλαιο δεν είναι πλέον έγκυρο. Ήρθε η ώρα για ένα νέο. 

Κάτι νέο αρχίζει. Αλλά τι;  Χρειάζεται επειγόντως μια νέα υπόσχεση. Η ΕΕ χτίστηκε πάνω στα ερείπια του φασισμού. Σήμερα θα πρέπει να ανοικοδομηθεί πάνω στα ερείπια του καπιταλισμού. Η ιδρυτική υπόσχεση της Ευρώπης ήταν: Ποτέ ξανά πόλεμος! Σήμερα πρέπει να είναι: Ποτέ ξανά κοινωνική αδικία! Τότε το ζητούμενο ήταν η αντίθεση στη βία και στο μίσος. Σήμερα πρέπει να είναι η αντίθεση στην ανεργία και τη φτώχεια.

Μια κοινωνική Ευρώπη: αυτή είναι η σύγχρονη εκδοχή της ιδρυτικής υπόσχεσης για μια ειρηνική Ευρώπη. Και είναι η μόνη υπόσχεση με την οποία μπορούμε πια να σταματήσουμε την επανάσταση της ακραίας Δεξιάς. 

Ο Johnny Depp ως William Blake στο φίλμ Dead Man του Jim Jarmusch

Η ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά χάνει τη Δεξιά της Προς ένα ψηφιδωτό Αριστεράς και Κέντρου με κυβερνητικές ικανότητες;

Στον προχθεσινό Spiegel (Rechtspopulismus: Gabriel wirft Merkel Entkernung der Union vor - 18.06.2016), ο πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας και αντικαγκελάριος Ζίγκμαρ Γκάμπριελ (Sigmar Gabriel) διατύπωσε μια επανεκτίμηση της πολιτικής κατάστασης, επικεντρωμένη στον διχασμό  του εκλογικού και κοινωνικού δυναμικού της ευρύτερης πολιτικής Κεντροδεξιάς και Δεξιάς. Η επανεκτίμησή του είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, διότι δεν περιορίζεται στις ειδικές συνθήκες της χώρας του αλλά αναφέρεται στη γενική τάση διχασμού και απώλειας της κυβερνητικής ικανότητας του κεντροδεξιού και ευρύτερου δεξιού πολιτικού χώρου σε όλη την «παλιά» Δυτική Ευρώπη.

Αναβράζουσα ζύμωση στο πολιτικό σκηνικό της Γερμανίας ή ζιγκ-ζαγκ τακτικής των κομμάτων;
Ο Γκάμπριελ υποστηρίζει ότι οι κεντροδεξιές πολιτικές δυνάμεις στην Ομοσπονδιακή Γερμανία (CDU/CSU), οι οποίες τώρα συγκυβερνούν με τους Σοσιαλδημοκράτες, αρχίζουν «να χάνουν τον πολιτικό πυρήνα τους». Η Χριστιανοδημοκρατία υπό την Μέρκελ δεν είναι πια σε θέση να ενσωματώνει τους ψηφοφόρους με «εθνικοσυντηρητικές» πεποιθήσεις. Το νέο, ακροδεξιών και αντιευρωπαϊκών τάσεων κόμμα Εναλλακτική Πρόταση για τη Γερμανία (AfD), μετά την ορμητική είσοδό του σε μια σειρά κοινοβούλια Ομόσπονδων χωρών, βρίσκεται σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις στο επίπεδο του 10-15%. Το συμπέρασμα που αντλεί ο ηγέτης του SPD  είναι ότι τώρα χρειάζεται μια «συμμαχία των προοδευτικών δυνάμεων». Μόνον έτσι μπορεί να αντιμετωπισθεί η άνοδος των κινημάτων του δεξιού λαϊκισμού.

Ο Γκάμπριελ προτείνει μια συμμαχία των κομμάτων της Αριστεράς και του Κέντρου. Στην περίπτωση της Γερμανίας, αυτό αναφέρεται στους Σοσιαλδημοκράτες, τους Πράσινους, στο Κόμμα της Αριστεράς - Die Linke και ενδεχομένως στους αναγεννώμενους από την τέφρα τους, εξωκοινοβουλευτικούς σήμερα Ελεύθερους Δημοκράτες - FDP. Καλεί αυτά τα κόμματα να αναπτύξουν «την ετοιμότητα και προθυμία για αμοιβαία συνεργασία και την ικανότητα να συγκυβερνήσουν». 

Ευρωσκεπτικισμός στην Ελλάδα και πολιτική νεωτερικότητα

του Γεράσιμου Μοσχονά
  

© Το Βήμα - Ευρωσκεπτικισμός και πολιτική modernity, 24/04/2016

  

Η έρευνα της Κάπα Research - «Το Βήμα» (17.4.2016) έφερε εκ νέου στο φως τη δυσπιστία προς την ΕΕ, την αποδυνάμωση του φιλοευρωπαϊκού ρεύματος αλλά και την ανάπτυξη ενός ευρωσκεπτικιστικού - και σε μεγάλο βαθμό ευθέως αντι-ΕΕ - ρεύματος στο εσωτερικό της ελληνικής κοινής γνώμης. Η δυσπιστία προς την Ευρώπη, η οποία πήρε κατακλυσμική ένταση μετά το ξέσπασμα της κρίσης χρέους, βαίνει αυξανόμενη - αυτό προκύπτει από τη σύγκριση με προηγούμενα ευρήματα της ίδιας εταιρείας αλλά και του Ευρωβαρόμετρου.

  
Ο παλαιός ευρωσκεπτικισμός

Η βαρύτητα της τάσης αυτής έχει ελάχιστα αποτιμηθεί από την ελληνική δημόσια συζήτηση. Τα σημερινά χαρακτηριστικά του ευρωσκεπτικισμού (ο όρος δεν μας ικανοποιεί, χρησιμοποιείται συμβατικά) έχουν ελάχιστη σχέση με τον ευρωσκεπτικισμό του παρελθόντος. Στη δεκαετία του 1960, εποχή σύνδεσης της Ελλάδας με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, η αντι-ΕΟΚ στάση της ΕΔΑ ήταν πολύ σκληρή («γεγονός ολέθριο», «εθνική συμφορά», «Η ένταξή μας στην ΕΟΚ μπορεί να συγκριθεί με Αλωση της Πόλης, Μικρασιατική Καταστροφή, χιτλερική κατοχή»). Ωστόσο η στάση αυτή δεν άγγιξε βαθύτερα την ελληνική κοινωνία και τις ευρωπαϊκές προτιμήσεις, όσο ασαφείς και αν ήταν τότε, των ελλήνων πολιτών. Παραδόξως, το ίδιο συνέβη και στη φάση ανόδου και καθιέρωσης του ΠαΣοΚ. Η μετεωρική άνοδος του τότε σκληρά ευρωσκεπτικιστικού ΠαΣοΚ («ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο») δεν συνοδεύθηκε από αντίστοιχου μεγέθους μετακίνηση της κοινής γνώμης σε θέσεις ευρωσκεπτικιστικές, ευρωκριτικές ή αντιευρωπαϊκές.

Τζο Κοξ: Μια ζωή που χάθηκε, στον αγώνα για Βρετανία μέλος της ΕΕ, ανοιχτή στην Ευρώπη

Δυστυχώς η βουλευτής Μπάτλευ και Σπεν του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας Έλεν Τζόαν «Τζο» Κοξ δεν άντεξε τα πολλά τραύματα που της προκάλεσε ο δολοφόνος. Είναι το πραγματικό θύμα μιας πολιτικής τραγωδίας που ανέβασε στη σκηνή η πολιτική ανευθυνότητα, με ένα δημοψήφισμα που προκλήθηκε για κομματικούς λόγους και για την διατήρηση της εξουσίας· η διαμάχη για το μέλλον της χώρας απελευθέρωσε το ωμό μίσος που μπορεί να παραγάγει ο εθνικισμός. Έλαχε σ' αυτήν, που είχε 2 μικρά παιδιά, να βρεθεί απέναντι στο παραμορφωμένο πρόσωπο της πολιτικής ως «σχέσης έχθρας» (Carl Schmitt). Οι πολιτικοί «συγγενείς» του ανθρώπου που την σκότωσε, είχαν αλλού άλλοτε ως σύνθημα το «ζήτω ο θάνατος». Δεν είναι τυχαίο.

Το περιστατικό φασιστικής πολιτικής βίας στη Βρετανία, στην αιχμή της αντιευρωπαϊκής επίθεσης των δεξιών λαϊκιστών, ίσως θα επηρεάσει το δημοψήφισμα για την έξοδο ή παραμονή της στην ΕΕ. Ίσως η Τζο Κοξ μείνει στην ιστορία ως μάρτυρας, πρώτη ανάμεσα σ' εκείνους που αγωνίστηκαν το έτος 2016 για μια Βρετανία ανοιχτή στην Ευρώπη και στον κόσμο, χωρίς εθνικιστικές και ρατσιστικές περιχαρακώσεις και ιδιοτελείς νοσταλγίες για περασμένα μεγαλεία. Αλλά είναι αυτό όφελος; Άξιζε τέτοιο βαρύ τίμημα;

Ήταν μια νέα γυναίκα με ενθουσιασμό για την πολιτική, με μακροχρόνια δράση σε κοινωνικές οργανώσεις.
Οι πτωματοφάγες ύαινες σε όλο τον πλανήτη, οι περιπλανώμενες «ακρίδες» των χρηματοοικονομικών αγορών, αμέσως μυρίστηκαν το αίμα και το τι σημαίνει αυτή η νεκρή για την έκβαση του δημοψηφίσματος. Την ώρα που η γυναίκα πέθαινε, οι μεγάλοι παγκόσμιοι δείκτες των μετοχών από τα βαθειά Τάρταρα του φόβου «γύρισαν» αμέσως έντονα ανοδικά.
Κι εμείς εδώ, εδώ που είναι χώρα του Λαμπράκη αλλά και χώρα των «τρικύκλων», εμείς οι μεγάλοι δημοκράτες επαρχιώτες της Ελλάδος, με την προτίμηση για «επικοινωνιακές» κομματικές αντιπαραθέσεις χωρίς πολιτικό περιεχόμενο, δεξιά παράμεροι και αριστερά παράταιροι από τον πλανητικό αγώνα μεταξύ της διαρκούς ιδιοτέλειας υπέρ των ελαχίστων (αλλά που φορά τον δήθεν εθνικό μανδύα) και του κοινού καλού υπεράνω συνόρων, θα συνεχίσουμε - «παράφοροι, ανυπόφοροι και αδιάφοροι» - να αυταπατώμαστε, παριστάνοντας το άλας της γης, στη «χώρα της πολιτικής», αλλά φτωχοί σε πολιτικές ιδέες.

Γ. Ρ.

Βρετανία, το δύστροπο παιδί της Ευρώπης Μέρος Β': Η αποχώρηση της Βρετανίας δεν θα κάνει την ΕΕ πιο σταθερή

του Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ

© London Review of Books - Jan-Werner Müller: Europe’s Sullen Child, τόμ. 38, No. 11 · 2 Ιουνίου 2016, σελ. 3-6 

 

→ το Α΄ μέρος: Η μακροχρόνια δύσκολη συμβίωση 

 

[Εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών και Ενωσιακές εξουσίες. Η εκλογή του Ζ.Κ. Γιούνκερ]

Ακόμη και για την περίπτωση που η ΕΕ καταφέρει με κάποιο τρόπο να γίνει πολιτική ένωση (όταν οι χώρες που επιθυμούν να ενταχθούν στον πυρήνα της Ευρώπης συμφωνήσουν σε μια κοινή δημοσιονομική πολιτική), προς το παρόν δεν είναι σαφές το πώς θα πρέπει να κυβερνάται. Το 2014, οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρουσιάστηκαν στους πολίτες ως ένα βήμα προς την κατεύθυνση μιας διακρατικής/υπερεθνικής δημοκρατίας. Οι διαφορετικές κομματικές ομάδες όρισαν κορυφαίους υποψήφιους (Spitzenkandidaten), παρουσίασαν ανταγωνιζόμενα προγράμματα επειδή είχαν κατανοήσει ότι ο υποψήφιος του οποίου το κόμμα θα ερχόταν πρώτο σε ψήφους στην ψηφοφορία για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα γίνει πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όμως μόλις ο Jean-Claude Juncker αναδείχθηκε νικητής, προέκυψαν ανάρμοστες αντιπαραθέσεις μεταξύ ηγετών των εθνικών κρατών-μελών. Ο Κάμερον αντιτάχθηκε σθεναρά στον πρώην πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου, όμως τελικά καταψηφίστηκε στο Συμβούλιο των ηγετών. Συμμάχησε μαζί του μόνον ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν (Viktor Orbán). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διακήρυξε ότι η όλη υπόθεση ήταν θρίαμβος της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Προφανώς, στο ένα επίπεδο, οι επιμέρους κυβερνήσεις συμφώνησαν, γιατί είχαν δεσμευθεί να μην επαναλάβουν τη διαδικασία. Για να μη γίνει αυτό, υποχωρούν από την επιλογή προέδρου με παρασκηνιακές συμφωνίες. Όμως είναι σαφές ότι, σ' αυτό το σημείο, ο «εκδημοκρατισμός της Ευρώπης» είναι καθαρά θέμα «καλής εμφάνισης». Σημαίνει, επίσης, ότι δεν πρέπει να υπάρχει πια καμμιά αυταπάτη, ότι οι αποφάσεις που λαμβάνουν οι Ευρωπαίοι στην κάλπη θα έχουν κάποια επίδραση στα πολιτικά προγράμματα που γίνονται πράξη από τις Βρυξέλλες. 

Βρετανία, το δύστροπο παιδί της Ευρώπης Μέρος Α': Η μακροχρόνια δύσκολη συμβίωση

του Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ

  

© London Review of Books - Jan-Werner Müller: Europe’s Sullen Child, τόμ. 38, No. 11 · 2 Ιουνίου 2016, σελ. 3-6

    

Θα μπορούσε άραγε, σε μια Ευρώπη πιο ήρεμη, λιγότερο χτυπημένη από την κρίση, η συζήτηση περί Brexit να γίνει με διαφορετικό τρόπο; Σε μια τέτοια υποθετική ήρεμη Ευρώπη, ίσως η απειλή του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την ΕΕ θα είχε προκαλέσει τους πολίτες και τους πολιτικούς σε όλη την Ευρώπη να στοχαστούν για την «ολοένα στενότερη Ένωση» και τι πραγματικά σημαίνει ή θα έπρεπε να σημαίνει γι' αυτούς. Είναι μια ωραία σκέψη, αλλά στην πραγματική ΕΕ που βιώνουμε, σχεδόν κανείς τα τελευταία δέκα χρόνια δεν δείχνει προθυμία να μιλήσει γι' αυτό που άλλοτε είχαμε συνηθίσει να αποκαλούμε finalité, δηλαδή για την υποθετική τελική κατάσταση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. 
Η ευρωπαϊκή ελίτ δεν έχει ξεχάσει ούτε τί φόβους για ένα ευρωπαϊκό υπερ-κράτος είχε προκαλέσει το ατυχές «Ευρωπαϊκό Σύνταγμα» το 2004-5, ούτε την δική της αποτυχία να εμπνεύσει κάποιου είδους πάθος για την Ευρώπη, όπως ήλπιζαν οι ενθουσιώδεις ευρωπαϊστές. Αντί να ωθεί σε σκέψεις για το μέλλον της Ένωσης, το ζήτημα της Brexit αντιμετωπίζεται τώρα ως μια ακόμη «απόσπαση της προσοχής απο τα ουσιώδη», σε μια ΕΕ που βρίσκεται μπροστά σε πολλαπλές απειλές αποσύνθεσης. Κατά τις συνόδους κορυφής του περασμένου φθινοπώρου, που είχαν ως αντικείμενο την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, τα άλλα κράτη-μέλη κατέστησαν σαφή την άποψή τους, ότι το να ασχολούνται με το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν σαν να προσπαθούν να διαχειριστούν ένα ναρκισσιστικό παιδί. Πριν από δέκα χρόνια, ίσως το Λονδίνο να είχε ένα διαφορετικό όραμα για την Ευρώπη και να το λάμβαναν σοβαρά υπόψη οι άλλοι εταίροι, ίσως ακόμη και να συσπείρωνε γύρω από τις απόψεις του και άλλα κράτη-μέλη. Τώρα η Βρετανία δεν θεωρείται μόνο ως εσωστρεφής χώρα, αλλά και ως εγωιστική και δύστροπη. Αυτό το ίδιο το γεγονός, ότι η συζήτηση περί εξόδου μιας χώρας από την ΕΕ αφορά σχεδόν αποκλειστικά και μόνον τη Βρετανία, δείχνει το βαθμό στον οποίο η κυβέρνηση Κάμερον έχει αποσπάσει και απομακρύνει το Ηνωμένο Βασίλειο από το εγχείρημα του καθορισμού του μέλλοντος της Ένωσης ως συνόλου. 

Τζέρεμι Κόρμπιν, επιστροφή στον αριστερό ευρωπαϊσμό; - Ντέιβιντ Κάμερον, άβολη αυτοπαγίδευση ανάμεσα σε «δυό καρέκλες»; - Μπόρις Τζόνσον, απομονωτιστής «βίαιος Τόρυ»;