Μετεωρολογικές βόμβες; Τα βαρομετρικά χαμηλά που παγώνουν τα Βαλκάνια και την Μεσόγειο

του Ντένις Μέρσερόι

 

© The Vane - Dennis Mersereau: What Is a "Weather Bomb?" The Vane Explains, 12.11.2014
 

Οι δύο πιο κοινοί τύποι συστημάτων χαμηλής βαρομετρικής πίεσης είναι οι εξωτροπικοί κυκλώνες και οι τροπικοί κυκλώνες. Για τους δεύτερους δεν χρειάζονται πολλά λόγια: Οι τροπικοί κυκλώνες είναι συστήματα χαμηλής πίεσης με θερμό πυρήνα που αντλούν την ενέργειά τους από τα έντονα καταιγιδοφόρα ρεύματα αέρα που συγκλίνουν προς το μάτι της θύελλας. Οι εξωτροπικοί κυκλώνες είναι ο πιο κοινός τύπος συστημάτων χαμηλής πίεσης που επηρεάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. 

Ένας εξωτροπικός κυκλώνας περιέχει ψυχρά και ζεστά μέτωπα αέριων μαζών και σχηματίζεται ως αποτέλεσμα της ανύψωσης που προκαλείται από έναν εκτεταμένο, επιμήκη «αυλώνα» (trough) ή «σφήνα» χαμηλών πιέσεων στην ανώτερη ατμόσφαιρα ή από ισχυρούς ανέμους του πολικού αεροχείμαρρου (jet stream), ο οποίος «ρέει» επίσης σε μεγάλο υψόμετρο [με την κοίτη του και την ταχύτητά του να μεταβάλλονται συνεχώς]. Μια τέτοια μεγάλη «σφήνα» χαμηλών πιέσεων στην ανώτερη ατμόσφαιρα, αλλά και ορισμένα τμήματα της διαδρομής του πολικού αεροχείμαρρου ενεργοποιούν μια διαδικασία γνωστή ως μετεωρολογική απόκλιση (divergence), δηλαδή ανέμους που επεκτείνονται σε μεγάλη έκταση στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας. Όταν οι άνεμοι στα ανώτερα επίπεδα αποκλίνουν και απομακρύνουν αέριες μάζες από την περιοχή, άλλα στρώματα αέρα σπεύδουν για να καλύψουν το «κενό» [στην ανώτερη περιοχή χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης] και ο αέρας αυτός έρχεται από χαμηλά, από τα στρώματα κοντά στην επιφάνεια της γής. Αέρας από χαμηλά ορμά για να «γεμίσει το χώρο» που άφησαν πίσω τους οι αποκλίνοντες άνεμοι στα ανώτερα στρώματα και αυτή η διαδικασία δημιουργεί χαμηλή πίεση στα στρώματα της ατμόσφαιρας που βρίσκονται πιο κοντά στην επιφάνεια της γής. Όσο ισχυρότεροι είναι οι άνεμοι στο jet stream των ανώτερων στρωμάτων, τόσο ισχυρότερη μπορεί να γίνει η απόκλιση, η οποία, με τη σειρά της, μπορεί να δημιουργήσει ισχυρότερα επιφανειακά συστήματα χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης. 

Μια τυπική χειμερινή διαδρομή του πολικού αεροχείμαρρου 

και η εικόνα του την 13.1.2017 (το «ταχύ τμήμα» του, που προκάλεσε εισροή

ακράια ψυχρών μαζών αέρα, πέρασε πιά ανατολικότερα της Μεσογείου)

Μερικές φορές δύο jet streaks - δηλαδή περιοχές με ενισχυμένους ανέμους εντός του jet stream που «περιφέρεται» γύρω από τον Βόρειο Πόλο - μπορούν να ευθυγραμμιστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν ισχυρή αναρρόφηση αέρα μεγάλης κλίμακας στην ατμόσφαιρα. Αυτή η κατάσταση είναι συχνά υπεύθυνη για μερικούς από τους ισχυρότερους εξωτροπικούς κυκλώνες ή βαρομετρικά χαμηλά ή βαθειές βαρομετρικές υφέσεις, οι οποίες μπορούν να «βαθύνουν» πολύ γρήγορα, ρίχνοντας την επιφανειακή ατμοσφαιρική πίεση πολύ και απότομα. Εάν η ελάχιστη πίεση σε έναν εξωτροπικό κυκλώνα βαθαίνει αρκετά ισχυρά και αρκετά γρήγορα, λέμε ότι συμβαίνει «βομβογένεση». 

Η μετεωρολογική βομβογένεση ή «καιρική βόμβα» συμβαίνει όταν ένας εξωτροπικός κυκλώνας ενισχύεται κατά τουλάχιστον 24 millibars μέσα σε 24 ώρες. Αν μια σχετικά αδύναμη βαρομετρική ύφεση ή κυκλώνας με ελάχιστο 1004 millibars το μεσημέρι της Πέμπτης βαθύνει σε 980 millibars μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής, έχουμε βομβογένεση και προκύπτει αυτό που αποκαλούμε «καιρική βόμβα».[...]
Άν και ακούγεται η άποψη ότι πολλοί φορείς ειδήσεων για τον καιρό αποκαλούν το φαινόμενο «βόμβα» για να προσελκύσουν το κοινό, πίσω από τον όρο υπάρχει μια σταθερή μετεωρολογική θεμελίωση. Ο λόγος που τόσο πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι καθαρή διαφημιστική εκστρατεία, είναι επειδή γενικά τα μέσα ενημέρωσης καταφεύγουν στα οπλοστάσια τους και ψάχνουν για όλο και πιο τερατώδη, τρομακτικά επίθετα για να περιγράψουν μια θύελλα ή καταιγίδα. Η δίψα του κοινού για δραματικές περιγραφές του καιρού είναι σαν σκληρό ναρκωτικό. Αμέσως μόλις ακούσετε για την «καταιγίδα του αιώνα», τη θέση της παίρνει μια μεγαλύτερο, πιο κακιά καταιγίδα για να προσηλωθείτε στην επόμενη υπερβολή για αφελείς. Υπερθύελλα (superstorm), πολική δίνη (polar vortex). Ο όρος «καιρική βόμβα» καταφέρνει κάτι που θα αποκαλούσαμε ισορροπία του CNN: είναι ο τέλειος όρος για να δώσει στους ανθρώπους τη διαφημιστική ώθηση που θέλουν, χωρίς να κατηγορηθεί για παραποίηση των γεγονότων χάριν υψηλών ποσοστών τηλεθέασης. 
Βλέπουμε συχνά κάποια βαρομετρικά χαμηλά να περνούν σε διαδικασία βομβογένεσης κατά τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες. Γι' αυτό, θα ακούτε τον όρο όλο και πιο συχνά, καθώς οι εποχές αλλάζουν και οι ισχυρές θύελλες γίνονται πιο σύνηθες φαινόμενο. 

Ο Dennis Mersereau σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της South Alabama μετεωρολογία και πολιτικές επιστήμες. Ήταν υπεύθυνος του ιστοχώρου μετεωρολογικών ειδήσεων Gawker - The Vane, σήμερα δραστηριοποιείται στα Mental Floss, Forbes Science, και γράφει στην εφημερίδα Washington Post. Το βιβλίο του The Extreme Weather Survival Manual κυκλοφόρησε το 2015.

Λεξικό και επεξήγηση Μετεωρολογικών εννοιών (ελληνικά)