μια συνέντευξη του ερευνητή κοινωνιολόγου Βίλχελμ Χάιτμάγιερ
© Der Spiegel, τεύχος 14/2010 (3.4.2010) - „Wutgetränkte Apathie“ - PDF
Τον Απρίλιο του 2010 ο κοινωνιολόγος Wilhelm Heitmeyer (Πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ - Βόρεια Ρηνανία/Βεστφαλία) μίλησε με τον δημοσιογράφο Markus Grill του περιοδικού Spiegel με την ευκαιρία της δημοσίευσης από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp της 8ης σειράς ετήσιων αποτελεσμάτων της κυλιόμενης έρευνας κοινής γνώμης «Deutsche Zustände» («Η κατάσταση στη Γερμανία»).*1 Αντικείμενο της έρευνας και θέμα εκείνης της συζήτησης ήταν η αλλαγή αντιλήψεων και νοοτροπιών στη Γερμανία, τον καιρό που άρχιζε η χρηματοοικονομική και δημοσιονομική κρίση στην ευρωζώνη. «Απάθεια ποτισμένη με θυμό» ήταν το βασικό εύρημα της μελέτης. Το 2010, στα «μικρομεσαία» κοινωνικά στρώματα απλώνονταν φόβοι για υποβάθμιση του κοινωνικού status, διαδίδονταν η νοοτροπία του διαγκωνισμού και ήδη άρχιζε η αναζήτηση εχθρών ή αποδιοπομπαίων τράγων. Τότε, ως εύκολοι στόχοι προσφέρονταν όσοι βρίσκονται ακόμη χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα, ιδίως οι μακροχρόνια άνεργοι. Έτσι, στόχος εχθρότητας έγινε και το ίδιο το κράτος πρόνοιας.
Μετά από 3-4 χρόνια, βέβαια, επιπροστέθηκε το προσφυγικό και μεταναστευτικό κύμα.
© Der Spiegel, τεύχος 14/2010 (3.4.2010) - „Wutgetränkte Apathie“ - PDF
Τον Απρίλιο του 2010 ο κοινωνιολόγος Wilhelm Heitmeyer (Πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ - Βόρεια Ρηνανία/Βεστφαλία) μίλησε με τον δημοσιογράφο Markus Grill του περιοδικού Spiegel με την ευκαιρία της δημοσίευσης από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp της 8ης σειράς ετήσιων αποτελεσμάτων της κυλιόμενης έρευνας κοινής γνώμης «Deutsche Zustände» («Η κατάσταση στη Γερμανία»).*1 Αντικείμενο της έρευνας και θέμα εκείνης της συζήτησης ήταν η αλλαγή αντιλήψεων και νοοτροπιών στη Γερμανία, τον καιρό που άρχιζε η χρηματοοικονομική και δημοσιονομική κρίση στην ευρωζώνη. «Απάθεια ποτισμένη με θυμό» ήταν το βασικό εύρημα της μελέτης. Το 2010, στα «μικρομεσαία» κοινωνικά στρώματα απλώνονταν φόβοι για υποβάθμιση του κοινωνικού status, διαδίδονταν η νοοτροπία του διαγκωνισμού και ήδη άρχιζε η αναζήτηση εχθρών ή αποδιοπομπαίων τράγων. Τότε, ως εύκολοι στόχοι προσφέρονταν όσοι βρίσκονται ακόμη χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα, ιδίως οι μακροχρόνια άνεργοι. Έτσι, στόχος εχθρότητας έγινε και το ίδιο το κράτος πρόνοιας.
Μετά από 3-4 χρόνια, βέβαια, επιπροστέθηκε το προσφυγικό και μεταναστευτικό κύμα.
Υπό το πρίσμα αυτών που διαπίστωσε για τη Γερμανία το 2010 η ομάδα ερευνητών υπό τον Β. Χάιτμάγιερ, ίσως εξηγούνται και σημαντικές πτυχές των πολιτικών και κοινωνικών δεινών του 2017, που αλλιώς μοιάζουν ακατανόητες. Το πιο σημαντικό: Εκ των υστέρων αποδεικνύεται πως εκείνη η έγκαιρη προειδοποίηση (που παραβλέφτηκε, ως συνήθως, από τις κυβερνώσες πολιτικές ελίτ), εκτός από σήμα συναγερμού για τη Γερμανία, ήταν σε γενικές γραμμές ακριβής δείκτης της τραυματισμένης κοινωνικής συνοχής και των επερχόμενων κοινωνικοπολιτικών αδιεξόδων σε μεγάλο μέρος της αναπτυγμένης Δύσης. Από τις ΗΠΑ μέχρι τη Γερμανία και την καθ' ημάς νοτιότερη Ευρώπη.
Γ. Ρ.
[Φόβοι των πολιτών στην αρχή της κρίσης (2010): «Στο τέλος, τις επιπτώσεις θα τις φορτώσουν σ΄ εμάς, στους απλούς πολίτες»]
SPIEGEL: Κύριε Heitmeyer, πώς αισθάνονται οι Γερμανοί εν μέσω της κρίσης
Heitmeyer: Τέσσερις στους πέντε είναι της άποψης ότι «στο τέλος, την οικονομική κρίση θα την φορτώσουν σε ανθρώπους σαν εμένα, εμείς θα υποστούμε τις συνέπειες» και πιθανότατα έχουν δίκιο. Πρός το παρόν [Απρίλιος 2010], η χρηματοπιστωτική κρίση έχει άμεσες συνέπειες μόνον για μερικά διευθυντικά στελέχη τραπεζών και για μερικούς ανθρώπους που είχαν επενδύσει χρήματα σε χρεωκοπημένες εταιρείες. Όμως, την ευρύτερη οικονομική κρίση ήδη την αισθάνονται πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης και ο φόβος του να μετατραπείς από εργαζόμενο σε άνεργο τρώει τα σωθικά της κοινωνίας. Ωστόσο, την πλήρη έκταση της κρίσης θα την βιώσουμε μόνον εάν και όταν μας πλήξει υπό την μορφή δημοσιονομικής κρίσης. Μέχρι στιγμής έχουμε αποτρέψει την κατάρρευση με τη βοήθεια πρωτοφανούς δημόσιου δανεισμού. Όμως, όπως γνωρίζετε, ο δανεισμός αυτός εξαναγκάζει σε τεράστιες περιστολές του δημόσιου προϋπολογισμού: Οι δημοτικές κοινόχρηστες πισίνες θα κλείσουν, η πρόσβαση σε βιβλιοθήκες θα γίνει πιο ακριβή, θα αυξηθούν τα δημοτικά τέλη για ύδρευση-αποχέτευση και για παιδικούς σταθμούς και στο τέλος, αυτή η κρίση θα φτάσει στην τσέπη του καθενός. Αυτό, οι άνθρωποι το προαισθάνονται ήδη από σήμερα και τα σχίσματα μέσα στην κοινωνία διευρύνονται όλο και περισσότερο.
Heitmeyer: Τέσσερις στους πέντε είναι της άποψης ότι «στο τέλος, την οικονομική κρίση θα την φορτώσουν σε ανθρώπους σαν εμένα, εμείς θα υποστούμε τις συνέπειες» και πιθανότατα έχουν δίκιο. Πρός το παρόν [Απρίλιος 2010], η χρηματοπιστωτική κρίση έχει άμεσες συνέπειες μόνον για μερικά διευθυντικά στελέχη τραπεζών και για μερικούς ανθρώπους που είχαν επενδύσει χρήματα σε χρεωκοπημένες εταιρείες. Όμως, την ευρύτερη οικονομική κρίση ήδη την αισθάνονται πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης και ο φόβος του να μετατραπείς από εργαζόμενο σε άνεργο τρώει τα σωθικά της κοινωνίας. Ωστόσο, την πλήρη έκταση της κρίσης θα την βιώσουμε μόνον εάν και όταν μας πλήξει υπό την μορφή δημοσιονομικής κρίσης. Μέχρι στιγμής έχουμε αποτρέψει την κατάρρευση με τη βοήθεια πρωτοφανούς δημόσιου δανεισμού. Όμως, όπως γνωρίζετε, ο δανεισμός αυτός εξαναγκάζει σε τεράστιες περιστολές του δημόσιου προϋπολογισμού: Οι δημοτικές κοινόχρηστες πισίνες θα κλείσουν, η πρόσβαση σε βιβλιοθήκες θα γίνει πιο ακριβή, θα αυξηθούν τα δημοτικά τέλη για ύδρευση-αποχέτευση και για παιδικούς σταθμούς και στο τέλος, αυτή η κρίση θα φτάσει στην τσέπη του καθενός. Αυτό, οι άνθρωποι το προαισθάνονται ήδη από σήμερα και τα σχίσματα μέσα στην κοινωνία διευρύνονται όλο και περισσότερο.
 |
| Pieter Bruegel : Αλυσοδεμένοι Πίθηκοι |
 |
| Pieter Bruegel : Από τη σειρά Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα: Η Αλαζονεία |
SPIEGEL: Φοβούνται πολύ για το μέλλον;
Heitmeyer: Η πλειοψηφία του λαού αισθάνεται πολλή ανασφάλεια. Περισσότερο από το 90 % αναμένει αύξηση της φτώχειας και υποβάθμιση στην κοινωνική κλίμακα. Οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται ότι δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Αυτό είναι δραματικό, συγκρινόμενο με την επιτυχημένη ιστορία της παλιάς Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας [της Δυτικής Γερμανίας]. Προηγουμένως, μετά από κάθε κρίση, ο ανελκυστήρας της κοινωνίας ανέβαινε και πάλι ψηλότερα και οδηγούσε
όλους μαζί προς τα επάνω, συμπεριλαμβανομένων των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων. Τώρα ο ανελκυστήρας έχει τεθεί εκτός λειτουργίας - ή μάλλον οδηγεί προς τα κάτω. Και προπαντός ισχύει το εξής: Το άγχος για μια πιθανή υποβάθμιση του ατομικού status μέσα στην κοινωνία, κάνει τους ανθρώπους επιρρεπείς στο να απαξιώνουν και να αντιμετωπίζουν υποτιμητικά άλλους ανθρώπους.
SPIEGEL: Ποιό είναι το αποτέλεσμα;
Heitmeyer: Ο θυμός είναι πολύ μεγάλος - σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Περισσότερο από το 80 % αισθάνεται οργή για τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης. Όμως οι άνθρωποι αισθάνονται οργή και για το γεγονός ότι η πολιτική δεν μαθαίνει τίποτε από την κρίση. Θεωρούν ότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν την δύναμη να επιβάλουν αποτελεσματικούς κανόνες λειτουργίας στην χρηματοπιστωτική αγορά.
[Θυμός που δεν έβρισκε βαλβίδα για να εκδηλωθεί - Δεν είχαν φθάσει ακόμη τα προσφυγικά κύματα]
SPIEGEL: Όμως, αυτόν τον θυμό δεν τον βλέπουμε πουθενά.
Heitmeyer: Δεν βρήκε βαλβίδα διαφυγής για να εμφανιστεί. Και τολμώ να αμφιβάλλω άν είναι καλό που δεν βρίσκει βαλβίδα. Έχουμε να κάνουμε με μια απάθεια του κόσμου διαποτισμένη με πολλή οργή. Η απάθεια έχει ως αιτία, εκτός των άλλων, και το γεγονός ότι η οργή δεν στρέφεται εναντίον συγκεκριμένου στόχου.
SPIEGEL: Ίσως οι άνθρωποι εδώ δεν διαμαρτύρονται πια, γιατί είναι πιο ικανοποιημένοι από όσο εσείς νομίζετε.
Heitmeyer: Όχι· υπάρχουν απίστευτα πολλοί άνθρωποι που δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι. Θεωρώ επικίνδυνο το γεγονός ότι η πολιτική δεν αντιλαμβάνεται αυτή τη διάθεση, γιατί πολλοί έχουν ήδη αρχίσει την αναζήτηση νέων αποδιοπομπαίων τράγων. Ήδη σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς πιστεύουν ότι ένοχοι για την οικονομική κρίση είναι, εκτός των άλλων, και εκείνοι που λαμβάνουν βοήθεια από το κράτος πρόνοιας.
SPIEGEL: Αυτό είναι μεγάλη ανοησία.
Heitmeyer: Σε αντίθεση με προηγούμενα χρόνια, στα οποία στοχοποιούσαν μεταξύ άλλων τους ομοφυλόφιλους, τους μουσουλμάνους ή τους αλλοδαπούς, τώρα βάζουν στο στόχαστρο και τους μακροχρόνια άνεργους. Το 47 % του πληθυσμού πιστεύει ότι «οι περισσότεροι μακροχρόνια άνεργοι δεν ενδιαφέρονται πραγματικά να βρουν μια δουλειά». Το 57 % ισχυρίζεται ότι είναι «εξωφρενικό αν μακροχρόνια άνεργοι ζουν μια άνετη ζωή εις βάρος της κοινωνίας». Δεν υπάρχει καμία άλλη κοινωνική ομάδα, εναντίον της οποίας υπάρχουν τόσο πολλές προκαταλήψεις στην κοινωνία, όσο για τους ανθρώπους που δεν έχουν καταφέρει να βρουν δουλειά εδώ και πολύ καιρό.
[Όσο χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα, τόσο περισσότερη νοοτροπία διαγκωνισμού. Η πίεση μεταβιβάζεται προς τα κάτω]
SPIEGEL: Το κόμμα των Ελεύθερων Δημοκρατών (FDP) πιστεύει ότι το μoναδικό αναγκαίο προκειμένου να καταπολεμηθεί η ανεργία, είναι περισσότερα κίνητρα για αναζήτηση εργασίας.
Heitmeyer: Όποιος σκέφτεται έτσι, δεν θέλει να λάβει υπόψη πόσο άνισα κατανεμημένες σε περιφερειακό επίπεδο είναι οι ευκαιρίες για την εξεύρεση εργασίας και πώς έχει αλλάξει ο κόσμος της εργασίας· μετατρέπει έτσι τους μακροχρόνια ανέργους σε νέα αντικείμενα εχθρότητας και αποδιοπομπαίους τράγους. Και ιδού τι παρατηρούμε: Ακριβώς σε ανθρώπους των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων βλέπουμε να αναπτύσσεται πιο πολύ από άλλα κοινωνικά στρώματα η ανάγκη να οριοθετηθούν από εκείνους που βρίσκονται ακόμη χαμηλότερα στην κοινωνική ιεραρχία. Συνολικά, το 61 % λέει τώρα ότι στη Γερμανία παρέχονται βοηθήματα από το κράτος πρόνοιας σε υπερβολικά πολλές αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Ένας στους τρείς Γερμανούς υποστηρίζει το εξής: «Σε περιόδους οικονομικής κρίσης δεν μπορούμε να εγγυώμαστε ίσα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους».
SPIEGEL: Και ποιοί επωφελούνται από την δυσφήμιση και σπίλωση των μακροχρόνια ανέργων;
Heitmeyer: Ακούγεται κυνικό, ωστόσο όλες οι κοινωνίες, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσεων, σταθεροποιούνται εις βάρος οριακών ομάδων τους, τις οποίες μπορούν να υποτιμήσουν και να υποβαθμίσουν. Έτσι, η κοινωνική ομάδα των μακροχρόνια ανέργων χρησιμοποιείται για να διασφαλιστεί η πειθάρχηση των εργαζομένων. Όταν βλέπω άμεσο τον κίνδυνο να υποβαθμιστώ κοινωνικά, προσπαθώ πιο πολύ, γίνομαι πιο ελαστικός και προσαρμοστικός, πιο πειθαρχημένος· πάω να δουλέψω ακόμη και όταν όταν νοιώθω άρρωστος. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Robert Samuelson είχε γράψει το εξής: Όταν δεν υπάρχει φόβος να χάσεις τη δουλειά σου, δεν υπάρχει οικονομική πρόοδος. Αυτή είναι η συστημική βαναυσότητα.
SPIEGEL: Οι αλλαγές που επέβαλε ο πρώην καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ (SPD) στη νομοθεσία της κοινωνικής πρόνοιας και της αγοράς εργασίας υπο το όνομα Hartz IV λειτούργησαν ως μέσο εκφοβισμού και πειθάρχησης;
Heitmeyer: Μπορούμε να αποδείξουμε ότι από την ψήφιση των νόμων Hartz IV και μετέπειτα, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα φοβούνται πολύ. Το επακόλουθο είναι, να αξιολογούν τους συνανθρώπους τους πρωτίστως με κριτήριο το πόσο «χρήσιμοι» είναι, και επομένως να τους απαξιώνουν ή να τους υποτιμούν ανάλογα. Ο αυταρχικός καπιταλισμός κατώρθωσε να επιβάλει χωρίς αντίσταση σ' ολόκληρη της κοινωνία τα δικά του κριτήρια της αξιοποίησης και εκμετάλλευσης.
[Εργαλειακές σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, υπονομευμένοι κανόνες, πορεία προς δημοκρατία κενή περιεχομένου]
SPIEGEL: Πως καταλήγετε στη διαπίστωση αυτή;
Heitmeyer: Σήμερα, όταν οι άνθρωποι κάνουν μια καινούργια γνωριμία, συχνά την αξιολογούν με κριτήριο τον υπολογισμό της ωφελιμότητας· δηλαδή, θέτουν στον εαυτό τους το ερώτημα, «πόσο χρήσιμη μού είναι η Α ή η Β γνωριμία»; Σχεδόν το 80 % λέει ότι ζυγίζουν με τρόπο [εργαλειακά και ωφελιμιστικά] ορθολογικό, τί μπορούν να τους αποφέρουν οι συγκεκριμένες γνωριμίες. Αυτό είναι παγερό, ανελέητο.
SPIEGEL: Σκιαγραφείτε την εικόνα μιας κοινωνίας γεμάτης φόβους, με τρόπο σκέψης και νοοτροπίες διαποτισμένες αποκλειστικά και μόνον από τον «παράγοντα οικονομία».
Heitmeyer: Δεν σκέφτονται όλοι έτσι· ωστόσο είναι εκπληκτικά πολλοί. Το 28 % πιστεύει ότι μεριμνούμε υπερβολικά για τους «αποτυχημένους». Στις στατιστικές μετρήσεις, το εντυπωσιακό είναι, ότι και αυτή τη σκέψη - επιπρόσθετα σε ό,τι επισήμανα παραπάνω -, τη βρίσκουμε ιδιαίτερα διαδεδομένη στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Όσο χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα ερευνούμε, τόσο πιο διαδεδομένη εμφανίζεται η νοοτροπία του διαγκωνισμού. Η πίεση μεταβιβάζεται προς τα κάτω.
SPIEGEL: Ακόμη και ένας αριστερός κοινωνιολόγος όπως εσείς, παραπονείται λοιπόν για την φθορά των αξιών;
Heitmeyer: Προσωπικά, ο όρος φθορά των αξιών δεν μου λέει πολλά πράγματα. Πάντως, η πλειοψηφία των ανθρώπων πιστεύει ότι οι βασικοί μας κανόνες υπονομεύονται. Τρεις στους τέσσερις ερωτηθέντες δηλώνουν ότι σ' αυτή την κοινωνία δεν μπορούν πια να γίνουν πράξη η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η ισοπολιτεία. Αυτό είναι επικίνδυνο για την κοινωνική συνοχή και γεννά αποσύνθεση· κατά τη γνώμη μου, τούτο είναι ένα από τα πιο ανησυχητικά συμπεράσματα της έρευνάς μας την τελευταία χρονιά.
SPIEGEL: Όμως, τα ακροδεξιά κόμματα δεν έχουν ακόμη επωφεληθεί από αυτό το κλίμα. Αντίθετα, οι άνθρωποι απομακρύνονται από την εν γένει πολιτική.
Heitmeyer: Ναι, πολλοί άνθρωποι είναι απογοητευμένοι από την πολιτική. Συνειδητοποιούν ότι η δημοκρατία χάνει τον έλεγχο, ότι παύει να ασκεί έλεγχο επί του κεφαλαίου· αυτό, με τη σειρά του, ελέγχει όλο και περισσότερο τα πράγματα και χρησιμοποιεί αδίστακτα την ισχύ που αποκτά. Η πλειοψηφία του λαού δεν εμπιστεύεται πια την πολιτική για να λύσει τα μεγάλα προβλήματα.
 |
| Pieter Bruegel : Από τη σειρά Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα: H Φιλαργυρία και ο Θυμός |
Heitmeyer: Δεν βρήκε βαλβίδα διαφυγής για να εμφανιστεί. Και τολμώ να αμφιβάλλω άν είναι καλό που δεν βρίσκει βαλβίδα. Έχουμε να κάνουμε με μια απάθεια του κόσμου διαποτισμένη με πολλή οργή. Η απάθεια έχει ως αιτία, εκτός των άλλων, και το γεγονός ότι η οργή δεν στρέφεται εναντίον συγκεκριμένου στόχου.
SPIEGEL: Ίσως οι άνθρωποι εδώ δεν διαμαρτύρονται πια, γιατί είναι πιο ικανοποιημένοι από όσο εσείς νομίζετε.
Heitmeyer: Όχι· υπάρχουν απίστευτα πολλοί άνθρωποι που δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι. Θεωρώ επικίνδυνο το γεγονός ότι η πολιτική δεν αντιλαμβάνεται αυτή τη διάθεση, γιατί πολλοί έχουν ήδη αρχίσει την αναζήτηση νέων αποδιοπομπαίων τράγων. Ήδη σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς πιστεύουν ότι ένοχοι για την οικονομική κρίση είναι, εκτός των άλλων, και εκείνοι που λαμβάνουν βοήθεια από το κράτος πρόνοιας.
SPIEGEL: Αυτό είναι μεγάλη ανοησία.
Heitmeyer: Σε αντίθεση με προηγούμενα χρόνια, στα οποία στοχοποιούσαν μεταξύ άλλων τους ομοφυλόφιλους, τους μουσουλμάνους ή τους αλλοδαπούς, τώρα βάζουν στο στόχαστρο και τους μακροχρόνια άνεργους. Το 47 % του πληθυσμού πιστεύει ότι «οι περισσότεροι μακροχρόνια άνεργοι δεν ενδιαφέρονται πραγματικά να βρουν μια δουλειά». Το 57 % ισχυρίζεται ότι είναι «εξωφρενικό αν μακροχρόνια άνεργοι ζουν μια άνετη ζωή εις βάρος της κοινωνίας». Δεν υπάρχει καμία άλλη κοινωνική ομάδα, εναντίον της οποίας υπάρχουν τόσο πολλές προκαταλήψεις στην κοινωνία, όσο για τους ανθρώπους που δεν έχουν καταφέρει να βρουν δουλειά εδώ και πολύ καιρό.
 |
| Pieter Bruegel : Από τη σειρά Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα: Ο Φθόνος και η Οκνηρία |
Heitmeyer: Όποιος σκέφτεται έτσι, δεν θέλει να λάβει υπόψη πόσο άνισα κατανεμημένες σε περιφερειακό επίπεδο είναι οι ευκαιρίες για την εξεύρεση εργασίας και πώς έχει αλλάξει ο κόσμος της εργασίας· μετατρέπει έτσι τους μακροχρόνια ανέργους σε νέα αντικείμενα εχθρότητας και αποδιοπομπαίους τράγους. Και ιδού τι παρατηρούμε: Ακριβώς σε ανθρώπους των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων βλέπουμε να αναπτύσσεται πιο πολύ από άλλα κοινωνικά στρώματα η ανάγκη να οριοθετηθούν από εκείνους που βρίσκονται ακόμη χαμηλότερα στην κοινωνική ιεραρχία. Συνολικά, το 61 % λέει τώρα ότι στη Γερμανία παρέχονται βοηθήματα από το κράτος πρόνοιας σε υπερβολικά πολλές αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Ένας στους τρείς Γερμανούς υποστηρίζει το εξής: «Σε περιόδους οικονομικής κρίσης δεν μπορούμε να εγγυώμαστε ίσα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους».
SPIEGEL: Και ποιοί επωφελούνται από την δυσφήμιση και σπίλωση των μακροχρόνια ανέργων;
Heitmeyer: Ακούγεται κυνικό, ωστόσο όλες οι κοινωνίες, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσεων, σταθεροποιούνται εις βάρος οριακών ομάδων τους, τις οποίες μπορούν να υποτιμήσουν και να υποβαθμίσουν. Έτσι, η κοινωνική ομάδα των μακροχρόνια ανέργων χρησιμοποιείται για να διασφαλιστεί η πειθάρχηση των εργαζομένων. Όταν βλέπω άμεσο τον κίνδυνο να υποβαθμιστώ κοινωνικά, προσπαθώ πιο πολύ, γίνομαι πιο ελαστικός και προσαρμοστικός, πιο πειθαρχημένος· πάω να δουλέψω ακόμη και όταν όταν νοιώθω άρρωστος. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Robert Samuelson είχε γράψει το εξής: Όταν δεν υπάρχει φόβος να χάσεις τη δουλειά σου, δεν υπάρχει οικονομική πρόοδος. Αυτή είναι η συστημική βαναυσότητα.
SPIEGEL: Οι αλλαγές που επέβαλε ο πρώην καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ (SPD) στη νομοθεσία της κοινωνικής πρόνοιας και της αγοράς εργασίας υπο το όνομα Hartz IV λειτούργησαν ως μέσο εκφοβισμού και πειθάρχησης;
Heitmeyer: Μπορούμε να αποδείξουμε ότι από την ψήφιση των νόμων Hartz IV και μετέπειτα, τα μεσαία κοινωνικά στρώματα φοβούνται πολύ. Το επακόλουθο είναι, να αξιολογούν τους συνανθρώπους τους πρωτίστως με κριτήριο το πόσο «χρήσιμοι» είναι, και επομένως να τους απαξιώνουν ή να τους υποτιμούν ανάλογα. Ο αυταρχικός καπιταλισμός κατώρθωσε να επιβάλει χωρίς αντίσταση σ' ολόκληρη της κοινωνία τα δικά του κριτήρια της αξιοποίησης και εκμετάλλευσης.
 |
| Pieter Bruegel: Από τη σειρά Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα: Απληστία, Λαγνεία |
SPIEGEL: Πως καταλήγετε στη διαπίστωση αυτή;
Heitmeyer: Σήμερα, όταν οι άνθρωποι κάνουν μια καινούργια γνωριμία, συχνά την αξιολογούν με κριτήριο τον υπολογισμό της ωφελιμότητας· δηλαδή, θέτουν στον εαυτό τους το ερώτημα, «πόσο χρήσιμη μού είναι η Α ή η Β γνωριμία»; Σχεδόν το 80 % λέει ότι ζυγίζουν με τρόπο [εργαλειακά και ωφελιμιστικά] ορθολογικό, τί μπορούν να τους αποφέρουν οι συγκεκριμένες γνωριμίες. Αυτό είναι παγερό, ανελέητο.
SPIEGEL: Σκιαγραφείτε την εικόνα μιας κοινωνίας γεμάτης φόβους, με τρόπο σκέψης και νοοτροπίες διαποτισμένες αποκλειστικά και μόνον από τον «παράγοντα οικονομία».
Heitmeyer: Δεν σκέφτονται όλοι έτσι· ωστόσο είναι εκπληκτικά πολλοί. Το 28 % πιστεύει ότι μεριμνούμε υπερβολικά για τους «αποτυχημένους». Στις στατιστικές μετρήσεις, το εντυπωσιακό είναι, ότι και αυτή τη σκέψη - επιπρόσθετα σε ό,τι επισήμανα παραπάνω -, τη βρίσκουμε ιδιαίτερα διαδεδομένη στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Όσο χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα ερευνούμε, τόσο πιο διαδεδομένη εμφανίζεται η νοοτροπία του διαγκωνισμού. Η πίεση μεταβιβάζεται προς τα κάτω.
SPIEGEL: Ακόμη και ένας αριστερός κοινωνιολόγος όπως εσείς, παραπονείται λοιπόν για την φθορά των αξιών;
Heitmeyer: Προσωπικά, ο όρος φθορά των αξιών δεν μου λέει πολλά πράγματα. Πάντως, η πλειοψηφία των ανθρώπων πιστεύει ότι οι βασικοί μας κανόνες υπονομεύονται. Τρεις στους τέσσερις ερωτηθέντες δηλώνουν ότι σ' αυτή την κοινωνία δεν μπορούν πια να γίνουν πράξη η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η ισοπολιτεία. Αυτό είναι επικίνδυνο για την κοινωνική συνοχή και γεννά αποσύνθεση· κατά τη γνώμη μου, τούτο είναι ένα από τα πιο ανησυχητικά συμπεράσματα της έρευνάς μας την τελευταία χρονιά.
SPIEGEL: Όμως, τα ακροδεξιά κόμματα δεν έχουν ακόμη επωφεληθεί από αυτό το κλίμα. Αντίθετα, οι άνθρωποι απομακρύνονται από την εν γένει πολιτική.
Heitmeyer: Ναι, πολλοί άνθρωποι είναι απογοητευμένοι από την πολιτική. Συνειδητοποιούν ότι η δημοκρατία χάνει τον έλεγχο, ότι παύει να ασκεί έλεγχο επί του κεφαλαίου· αυτό, με τη σειρά του, ελέγχει όλο και περισσότερο τα πράγματα και χρησιμοποιεί αδίστακτα την ισχύ που αποκτά. Η πλειοψηφία του λαού δεν εμπιστεύεται πια την πολιτική για να λύσει τα μεγάλα προβλήματα.
SPIEGEL: Έτσι, ξεθωριάζει μέχρι και η αποδοχή της δημοκρατίας εν γένει;
Heitmeyer: Η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση: Η συμμετοχή στις εκλογές, ακόμη και στις γενικές εκλογές της Ομοσπονδιακής Βουλής, μειώνεται. Παρατηρούμε μια παραίτηση από την πολιτική που πάει σε μεγάλο βάθος· αυτό το αποκαλώ πορεία προς μια δημοκρατία κενή περιεχομένου. Το 53 % των ατόμων που αισθάνονται πως απειλούνται από την οικονομική κρίση, λένε ότι «είναι ανώφελο να ενεργοποιηθείς πολιτικά». Και το 74 % λέει το εξής: «Ούτως ή άλλως, οι άνθρωποι σαν εμένα δεν ασκούν καμία επιρροή σε ό,τι κάνει η κυβέρνηση». Εντελώς ανεπαισθήτως,[*] το δημοκρατικό μας σύστημα φαίνεται να αποσυντίθεται.
Heitmeyer: Η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση: Η συμμετοχή στις εκλογές, ακόμη και στις γενικές εκλογές της Ομοσπονδιακής Βουλής, μειώνεται. Παρατηρούμε μια παραίτηση από την πολιτική που πάει σε μεγάλο βάθος· αυτό το αποκαλώ πορεία προς μια δημοκρατία κενή περιεχομένου. Το 53 % των ατόμων που αισθάνονται πως απειλούνται από την οικονομική κρίση, λένε ότι «είναι ανώφελο να ενεργοποιηθείς πολιτικά». Και το 74 % λέει το εξής: «Ούτως ή άλλως, οι άνθρωποι σαν εμένα δεν ασκούν καμία επιρροή σε ό,τι κάνει η κυβέρνηση». Εντελώς ανεπαισθήτως,[*] το δημοκρατικό μας σύστημα φαίνεται να αποσυντίθεται.
 |
| Ο Wilhelm Heitmeyer και συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο του Bielefeld παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνάς τους στο Dortmund (Φεβρ. 2010, © RuhrNachrichten.de) |
[*]
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
(K.Π. Kαβάφης, Τείχη)
(*1) Wilhelm Heitmeyer (επιμ.): «Deutsche Zustände», Folge 8 - Suhrkamp Verlag, Φρανκφούρτη/M - → περιεχόμενα και δείγμα ανάγνωσης (pdf) ←
Ο Wilhelm Heitmeyer είναι ερευνητής καθηγητής του Ινστιτούτου Διεπιστημονικής Έρευνας των Συγκρουσιακών και Βίαιων Κοινωνικών Φαινομένων (Institut für interdisziplinäre Konflikt- und Gewaltforschung - IKG) στο Πανεπιστήμιο του Bielefeld. Υπήρξε ιδρυτής του Ινστιτούτου και τα έτη 1996 - 2013 χρημάτισε διευθυντής του. Με αρχή το 2002, το Ινστιτούτο διεξάγει κάθε χρόνο έρευνα κοινής γνώμης σε δείγμα 2000 ατόμων για να διαπστώσει τις μεταβολές στη νοοτροπία και στις απόψεις των πολιτών για την πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία. O Heitmeyer σπούδασε Παιδαγωγική και Κοινωνιολογία στο Μπίλεφελντ. Παλιότερα εργάστηκε και ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Μαζί με τους πανεπιστημιακούς Douglas Massey (Princeton, ΗΠΑ), Steven Messner (Albany, ΗΠΑ), James Sidanius (Harvard, ΗΠΑ) και Michel Wieviorka (Παρίσι), ίδρυσε το 2008 τη διεθνή επιστημονική επιθεώρηση International Journal of Conflict and Violence.
Το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο Επιστημονικής Καινοτομίας της Ομόσπονδης Χώρας της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας
Wilhelm Heitmeyer: «Rette sich, wer kann» («O Σώζων Εαυτόν Σωθήτω» - άρθρο στην εφημεrίδα Die Tageszeitung / taz)
O Markus Grill είναι δημοσιογράφος. Σπούδασε Ιστορία και Γερμανική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου. Εργάστηκε στην Εφημερίδα της Βάδης (Badische Zeitung, 1997 - 1999, εκτός των άλλων ως ανταποκριτής της στο Στρασβούργο) και τα έτη 2003 - 2008 ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία έρευνας στο περιοδικό Stern του Αμβούργου. Από το 2009 εργάζεται στον Spiegel,
(2012 - 2014 ήταν ανταποκριτής του στην Ουάσιγκτων για οικονομικά θέματα).
Από τον Ιούνιο 2015 έως τον Αύγουστο του 2017 χρημάτισε αρχισυντάκτης του Κέντρου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας Correctiv. Το 2005 ο Grill αποκάλυψε τις δωροδοκίες ιατρών από την φαρμακευτική εταιρεία Ratiopharm. Το 2007 αποκάλυψε το «Καρτέλ της Aσπιρίνης» της Bayer (για το οποίο η εταιρία υποχρεώθηκε από την Ομοσπονδιακή Αντιμονοπωλιακή Υπηρεσία να πληρώσει πρόστιμο 10 εκατομμύρια ευρώ). Το 2008-2009 αποκάλυψε σκάνδαλο παρακολουθήσεων του προσωπικού της από την εταιρεία Lidl. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων του Δημοσιογράφου της Χρονιάς από το Medium Magazin (2008) και τον Χρυσό Προμηθέα (ως καλύτερος δημοσιογράφος του περιοδικού τύπου, 2009).
Βιβλίο: Kranke Geschäfte. Wie die Pharmaindustrie uns manipuliert. Rowohlt, Reinbek 2007
Αρθρογραφία του Markus Grill στον Spiegel
[→ Εμμανουέλ Μακρόν ← 5.10.2017 - Άν συνεχίσει έτσι, δεν φαίνεται να έχει και αυτός πολλά «ψωμιά» ως επιτυχημένος νέος πολιτικός ή και ως πιθανός φορέας αμυδρών ελπίδων για την Ευρώπη. Άν χρησιμοποιεί και αυτός την ανοίκεια, αστόχαστη γλώσσα του αποτυχημένου προκατόχου του Ολάντ, αυτό αποκαλύπτει κάτι πολύ πιο ουσιαστικό και πολύ πιο δυσάρεστο: Τρόπο σκέψης, ιδέες και ηθική εγκλωβισμένα στις διαδεδομένες νοοτροπίες που αναμένει κανείς από την πρότερη σταδιοδρομία του. Συνακόλουθα, ανορθολογικό και καταστροφικό σχέδιο για την κοινωνία και την πολιτική της χώρας του· δυστυχώς και για την Ευρώπη ως όλον].
Bλ. και Ulrike Guerot: «Μερκρόν» - Το γαλλογερμανικό δίδυμο είναι πάλι εδώ, αλλά χρειαζόμαστε πιό πολύ Μακρόν· και πιό λίγη Μέρκελ
Bλ. και Ulrike Guerot: «Μερκρόν» - Το γαλλογερμανικό δίδυμο είναι πάλι εδώ, αλλά χρειαζόμαστε πιό πολύ Μακρόν· και πιό λίγη Μέρκελ
Γιώργος Καρελιάς: Ανεργία, φτώχεια και λοιπές «λεπτομέρειες». Ακούει κανείς;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου