Ατζέμογλου & Ρόμπινσον: Αλληλοτροφοδοτούμενες πτυχές της ανισότητας - οικονομική, πολιτική, ανισότητα προσφερόμενων ευκαιριών

© Huffington Post - Daron Acemoglu , James A. Robinson: The Problem With U.S. Inequality, 1.5.2012

  

Στο άρθρο αυτό, δημοσιευμένο στο Huffington Post το 2012, οι Ατζέμογλου και Ρόμπινσον έγραφαν για τις μεσο- και μακροπρόθεσμες ευρείες επιπτώσεις της κοινωνικής ανισότητας στις ΗΠΑ, η οποία ξέφυγε από κάθε όριο σταδιακά μετά το 1980. 

Μια διαδεδομένη άποψη εικάζει ότι η θέση των Ατζέμογλου και Ρόμπινσον για τα αίτια της παρακμής των εθνών (βλ. το περίφημο βιβλίο τους Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη), δεν αντλεί τα επιχειρήματά της - εκτός των άλλων - και από το μετρήσιμο μέγεθος της οικονομικής ανισότητας, αλλά αποκλειστικά και μόνον από την τυπική μορφολογία των θεσμών και νοοτροπιών, από το άν αυτή προωθεί την ισοτιμία στις προσφερόμενες ευκαιρίες και τη συμπερίληψη ή, αντίθετα, τον αποκλεισμό και την ανισότητα μεταξύ των πολιτών. Η άποψη αυτή υποβάλλει - δολίως ή «αφελώς» - ότι συμπεριληπτικοί θεσμοί, ισότητα στις ευκαιρίες, καλά εκπαιδευτικά συστήματα, διαγενεακή δικαιοσύνη και τελικά βιώσιμες ζωντανές οικονομίες και κοινωνίες, μπορούν, υπό όρους, να υπάρχουν (ή σταδιακά να κατακτώνται) ακόμη και υπό αυξανόμενη ή πολύ έντονη οικονομική ανισότητα. Ωστόσο, οι δύο ερευνητές το αρνούνται: Στην πραγματική λειτουργία των κοινωνικών και πολιτικών συστημάτων, η οικονομική ανισότητα, η ανισότητα στις ευκαιρίες που προσφέρονται σε μια οργανωμένη κοινωνία και η πολιτική ανισότητα συνδέονται στενά μεταξύ τους και αλληλοτροφοδοτούνται· δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο, με τελική κατάληξη την παρακμή της κοινωνίας. Είναι σαν τις όψεις ενός και του αυτού νομίσματος· αυτά τα τρία επίπεδα ανισότητας εμφανίζονται και αναπτύσσονται μαζί. Εύλογο είναι το συμπέρασμα ότι μόνον μαζί μπορούν να καταπολεμηθούν.

Οι Ατζέμογλου και Ρόμπινσον δεν εχθρεύονται την οικονομία της αγοράς· υποστηρίζουν αγορές που λειτουργούν εύρυθμα, και (συνακόλουθα!) θεωρούν απαραίτητη την διαρκή και αποτελεσματική ρύθμισή τους από τα δημόσια θεσμικά όργανα της δημοκρατικής πολιτικής. Στο άρθρο αυτό, στηριζόμενοι σε επιβεβαιωμένα εμπειρικά δεδομένα (π.χ. του Thomas Piketty) συνόψιζαν την απαισιοδοξία τους για τις προοπτικές των ΗΠΑ. «Ίσως είμαστε ήδη στη μέση του φαύλου κύκλου», έγραφαν ήδη το 2012. Πέντε χρόνια μετά, η ανάλυσή τους μοιάζει να επαληθεύεται με τρόπο δυσάρεστα προφητικό από τα πολυπεπίπεδα αδιέξοδα που οδήγησαν στον Τραμπισμό. Όμως, από μια ματιά στο Διάγραμμα 2 στο τέλος του άρθρου, ιδίως στους σύνθετους δείκτες (συντελεστής Gini) ευρωπαϊκών χωρών οι οποίες ως προς τη δομή των κοινωνικών ανισοτήτων έχουν ποσοστικές αναλογίες (όχι ομοιότητα) με τις ΗΠΑ, συνάγεται ότι τα επιχειρήματά τους μπορεί να ισχύουν ανάλογα και γι' αυτές.

Συμπέρασμα: Πολλοί εδώ στην Ελλάδα, παρακινούμενοι από αχαλίνωτη και τελικά (αυτο)καταστροφική ταξική ιδιοτέλεια, από διαγενεακή ανευθυνότητα ή από εμμονή σε θεωρίες που γκρέμισε η πραγματικότητα, παραβλέπουν το αλληλένδετο των διαφορετικών επιπέδων κοινωνικής και πολιτικής δυσλειτουργίας και αποφεύγουν να δουν πώς οι αλληλοτροφοδοτήσεις τους σε φαύλο κύκλο συνυφαίνονται αξεχώριστα και κρίσιμα με τα υψηλά, διαρκή επίπεδα οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας. Αυτοί, θα ήταν πιο σοφό να ξανασκεφτούν πιο σοβαρά για τα αδιέξοδα της χώρας, τα οικονομικά και κοινωνικά. Και για τα δικά τους πολιτικά. 

  Γ. Ρ.

 

[Το 2011-2012], το κίνημα Occupy Wall Street έφερε την αυξανόμενη ανισότητα στις Η.Π.Α. στα πρωτοσέλιδα του Τύπου, δηλαδή εκεί όπου πρέπει να βρίσκεται. Τώρα, σχεδόν το ένα τέταρτο (25 %) του συνολικού εθνικού εισοδήματος των ΗΠΑ καταλήγει στο πλουσιότερο 1 % του πληθυσμού· πριν από 40 χρόνια το ποσοστό αυτό ήταν μόλις λίγο πάνω από το 10 % [βλ. διάγραμμα]. Άλλες χώρες, κυρίως η Βρετανία, βλέπουν επίσης την ανισότητα να αυξάνει, όμως καμία χώρα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις Η.Π.Α. στην άνοδο της ανισότητας. Άραγε, είναι αθέμιτο και άδικο, τόσο λίγοι να γίνονται τόσο πολύ πιο πλούσιοι από τους υπόλοιπους;

Διάγραμμα 1: Στοιχεία από Anthony Atkinson, Thomas Piketty, Emmanuel Saez → pdf ←

Όμως, ο μεγαλύτερος λόγος ανησυχίας για την εικόνα αυτή δεν είναι η ίδια η οικονομική αδικία. Κάθε συζήτηση περί ανισότητας πρέπει να κάνει διάκριση μεταξύ της οικονομικής ανισότητας, της ανισότητας στις προσφερόμενες ευκαιρίες και της πολιτικής ανισότητας. Μπορεί να μην σας αρέσει η οικονομική ανισότητα, όμως άλλοι μπορεί να την βλέπουν αδιάφορα. Ως προς το ζήτημα πόση αναδιανομή πρέπει να γίνεται υπάρχουν τεράστιες διαφωνίες· και τώρα πια γνωρίζουμε ότι πολύ υψηλοί φορολογικοί συντελεστές μπορεί να προκαλέσουν ασφυξία στα οικονομικά κίνητρα. Αλλά το πρόβλημα είναι, ότι συχνά η οικονομική ανισότητα συνοδεύεται από ανισότητα στις ευκαιρίες και από πολιτική ανισότητα. 

Η ευημερία εξαρτάται από την καινοτομία· και αν δεν προσφέρουμε ίσους όρους και ίδιους κανόνες του παιχνιδιού για όλους, τότε φθείρουμε και χάνουμε το καινοτόμο δυναμικό μας. Τότε δεν γνωρίζουμε πώς και από πού θα έρθουν τα επόμενα Microsoft, Google ή Facebook· και αν τα άτομα που θα μπορούσαν να τα κάνουν φοιτήσουν σε ελαττωματικά σχολεία και δεν μπορέσουν να σπουδάσουν σε καλά πανεπιστήμια, οι πιθανότητες ότι αυτά θα γίνουν πραγματικότητα μειώνονται πάρα πολύ. Στο ζήτημα αυτό, υπάρχουν πολλά που πρέπει να μας ανησυχούν. Τα σχολεία μας δεν είναι σε καλή κατάσταση και σήμερα είναι λιγότερο πιθανό να αποφοιτήσει ο μέσος Αμερικανός νέος από τη Μέση Εκπαίδευση ή το κολέγιο σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1960. Δεν είμαστε πια σε χώρα που προσφέρει  ευκαιρίες και δυνατότητα ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας όπως ήμασταν κάποτε· κυρίως επειδή η ανοδική κινητικότητα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την εξάπλωση της εκπαίδευσης για όλους. 

Αλλά ο πραγματικός κίνδυνος για την ευημερία μας συνίσταται στην πολιτική ανισότητα. Οι ΗΠΑ παρήγαγαν τόσο πολλή καινοτομία και οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία 200 χρόνια, διότι - σε γενικές γραμμές - αντάμειβαν την καινοτομία και τις επενδύσεις. Αυτό δεν συνέβη εν κενώ και από μόνο του. Υποστηριζόταν από ένα συγκεκριμένο σύνολο πολιτικών ρυθμίσεων - στις οποίες συμπεριλαμβανόταν και οι  πολιτικοί θεσμοί - οι οποίες εμπόδιζαν μια ελίτ ή άλλες στενές ομάδες να μονοπωλούν την πολιτική ισχύ και να την χρησιμοποιούν προς όφελός τους και εις βάρος της κοινωνίας. Αντίθετα, όταν η πολιτική τίθεται υπό ομηρεία, το επακόλουθο είναι ανισότητα ευκαιριών, διότι αυτοί που την αποκτούν τον έλεγχο επί της πολιτικής χρησιμοποιούν τη δύναμή τους προκειμένου να κερδίσουν ειδική μεταχείριση για τις επιχειρήσεις τους και για να «λυγίσουν» τους κανόνες του παιχνιδιού προς όφελός τους και εναντίον των ανταγωνιστών και αντιπάλων τους. Το καλύτερο, και στην πραγματικότητα το μόνο αμυντικό οχυρό εναντίον αυτού, είναι η πολιτική ισότητα, η οποία διασφαλίζει ότι έχουν λόγο και μπορούν να σταθούν εμπόδιο σε όλα αυτά, εκείνοι που βλέπουν τα δικαιώματα και τα συμφέροντά τους να καταπατούνται. 
Ιδού λοιπόν η ανησυχία μας: Η οικονομική ανισότητα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη πολιτική ανισότητα· και τότε, εκείνοι που θα ενισχυθούν πολιτικά ακόμη περισσότερο, θα χρησιμοποιήσουν αυτή την ισχύ για να κερδίσουν ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό πλεονέκτημα: Θα αλλοιώσουν τους κανόνες του παιχνιδιού προς όφελός τους και έτσι θα αυξήσουν ακόμη περισσότερο την οικονομική ανισότητα· είναι ο τέλειος φαύλος κύκλος. Και ίσως ήδη βρισκόμαστε στη μέση αυτού του φαύλου κύκλου. Η [χρηματοοικονομική] «παλίρροια» στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια δεν «σήκωσε πιο ψηλά όλες τις βάρκες». Τα τελευταία 40 χρόνια, ενώ οι πιο πλούσιοι Αμερικανοί είδαν μεγάλη αύξηση στα εισοδήματά τους, το εισόδημα του μεσαίου νοικοκυριού έμεινε σχεδόν στάσιμο. Προφανώς, αυτό συνέβη σε συνδυασμό με πολιτική ανισότητα. Ο πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Γέηλ Ρόμπερτ Νταλ (Robert Dahl) σκιαγράφισε μιαν εικόνα της αμερικανικής πολιτικής στη δεκαετία του 1960 παρατηρώντας την υπό το πολιτικό πρίσμα του New Haven: Διέκρινε τότε, ένα σύστημα στο οποίο όχι μόνο ο πλούσιος αλλά και ο «μικρός» άνθρωπος είχε φωνή που γινόταν ακουστή. Όμως αυτό το σύστημα βρίσκεται σε καθοδική πορεία. Σήμερα, το χρήμα μετρά στην πολιτική πολύ περισσότερο από όσο μετρούσε στη δεκαετία του 1960 και τώρα παρακολουθούμε πώς γίνεται όλο και πιο σημαντικός ο ρόλος του. Οι πλούσιοι έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στο πολιτικό προσωπικό και στα Μέσα Ενημέρωσης· μπορούν να προβάλλουν στη δημόσια σφαίρα την άποψή τους και τα συμφέροντά τους - συχνά τα ντύνουν με το παραπλανητικό ένδυμα του «εθνικού συμφέροντος» - πολύ πιο αποτελεσματικά από τους λοιπούς θνητούς. Πώς αλλιώς μπορούμε να εξηγήσουμε το γεγονός, ότι αυτό που βρίσκεται συνεχώς στην πολιτική ατζέντα τις τελευταίες δεκαετίες είναι η μείωση της φορολογίας των πλουσίων, ενώ δεν δίνεται σχεδόν καμμία προσοχή στα προβλήματα που πλήττουν τους φτωχούς, όπως το δυσλειτουργικό μας δικαστικό σύστημα, που καταδικάζει έναν τεράστιο αριθμό Αμερικανών να σαπίζουν στις φυλακές για ασήμαντα αδικήματα; Πώς αλλιώς μπορούμε να εξηγήσουμε το γεγονός που έχει τεκμηριώσει ο πολιτικός επιστήμονας Λάρυ Μπέρτελς (Larry Bartels), ότι οι ψήφοι των Γερουσιαστών στις Η.Π.Α. αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των πλουσίων ψηφοφόρων τους αλλά όχι τις απόψεις των φτωχών τους ψηφοφόρων;
Υπάρχουν πολλά πράγματα που προκαλούν απόγνωση. Όμως η απόγνωση είναι εσφαλμένη αντίδραση. Πρώτον: Εδώ που είμαστε τώρα, βρεθήκαμε και άλλη φορά, παλιά· όμως μετά ανακάμψαμε. Τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα στη διάρκεια της «Επιχρυσωμένης Εποχής» [«Gilded Age», όρος δανεισμένος από έργο του Μαρκ Τουέην - περίπου 1870 -1900] και η πλούσια ελίτ ήταν τότε ακόμη πιο αδίστακτη και ανελέητη από τη σημερινή. Ωστόσο, οι «βαρόνοι-ληστές» επιχειρηματίες [«Robber Barons»] δεν νίκησαν. Επίσης, το πολιτικό σύστημα των Η.Π.Α. κατάφερε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της απόσχισης του Νότου [Εμφύλιος Πόλεμος Βορείων-Νοτίων στις ΗΠΑ] και να ξεπεράσει τον αποκλεισμό των μαύρων από τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, ο οποίος φαινόταν να είναι το πιο δυσεπίλυτο από όλα τα προβλήματα. Δεύτερον: Η απόγνωση θα ενδυνάμωνε ακόμη περισσότερο το ρεύμα που αυξάνει την ανισότητα. Οι Αμερικανοί είναι περήφανοι για το Σύνταγμά τους. Όμως κανένα σύνταγμα δεν μπορεί να κατοχυρώσει την πολιτική ισότητα. Χρειάζεται αγώνας για να την κατακτήσεις και αγώνας για να την υπερασπιστείς. Ό,τι και να σκεφτόμαστε για τις απόψεις, για τη ρητορική και για την τακτική του Occupy Wall Street, το κίνημα αυτό αξίζει τον σεβασμό μας· όχι μόνον επειδή έθεσε στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας, αλλά και επειδή στηρίζει στην πράξη την πολιτική ισότητα.

Διάγραμμα 2: Κατάταξη των αναπτυγμένων χωρών ως προς την ανισότητα κατά την Morgan Stanley (2015)

Ο Daron Acemoglu γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1967 (γονείς Αρμενικής καταγωγής). Σπούδασε οικονομία στο Πανεπι-στήμιο της Ν. Υόρκης και στην London School of Economics (LSE). Τα έτη 1992-1993 δίδαξε στην LSE. Από το 1993 κατέχει την ακαδημαϊκή έδρα Elizabeth & James Killian Professor of Economics στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (MIT). Το 2005 τιμήθηκε με το John Bates Clark Medal για οικονομολόγους κάτω των 40 με σημαντική συνεισφορά στην οικονομική σκέψη. Μέλος των National Academy of Science, American Academy of Arts and Sciences, Econometric Society, European Economic Association, Society of labor Economists. Κατά το IDEAS/RePEc της Fed (Αύγουστος 2017), είναι ο οικονομολόγος με τις πιο πολλές βιβλιογραφικές παραπομπές και αναφορές τα τελευταία 10 χρόνια.

  

Ο James A. Robinson (1960) σπούδασε οικονομικά και πολιτική επιστήμη στην London School of Economics, και στα πανεπιστήμια του Warwick (Βρετανία) και Γέηλ (ΗΠΑ). Δίδαξε στα πανεπιστήμια της Μελβούρνης, Νότιας Καλιφόρνιας, Μπέρκλευ, στο Πανεπιστήμιο των Άνδεων (Κολομβία). Διετέλεσε καθηγητής της έδρας David Florence Professor of Government στο Χάρβαρντ (2004-2015). Κατέχει σήμερα την ακαδημαϊκή έδρα Richard L. Pearson Professor of Global Conflict Studies στο Harris School of Public Policy (Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ερευνητικά πεδία του η συγκριτική μελέτη της οικονομικής και πολιτικής εξέλιξης. Μελέτησε επίσης χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Υποσαχάριας Αφρικής σε χώρες όπως η Βολιβία, το Κονγκό, η Σιέρα Λεόνε, η Αιτή, η Μποτσουάνα, ο Μαυρίκιος, η Νότια Αφρική και η Κολομβία.

Pdf by Daron Acemoglu: Introduction to Modern Economic Growth

Όλο το βιβλίο

 

Αρθρογραφία στο Huffington Post:

Daron Acemoglu 

James A. Robinson

  

 

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

ΟΟΣΑ: Κατανομή εισοδήματος και φτώχεια. Διαδραστικοί πίνακες & εξέλιξη στο χρόνο - Compare your country
  

Δυσλειτουργίες της δημοκρατίας & των θεσμών του κράτους στην «ειδική περίπτωση» Ελλάδα & αλλού στη Δύση
  

Αμπελοχώραφα στον κομματικό χάρτη αντί προγραμματικής πολιτικής. Συζήτηση στον «ενδιάμεσο χώρο» & εποχή Σημίτη 

  

Μάικλ Σαντέλ: Ευρωπαίοι, ξυπνήστε από το «Αμερικανικό Όνειρο»