Ουμπέρτο Έκο: Ο πρωτο-φασισμός και τα σημάδια του

Πλήρες σε Ελληνική μετάφραση
 Ur-Fascism © New York Review of Books, Vol. 42, Nr 11, 22.6.1995

μέρος του δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα The Modern World
  στα Ελληνικά στην ιστοσελίδα Gravity & the Wind (14.1.10) - 

αναδημοσίευση συντομευμένης επιλογής: doctv, EcoLeft,  
Red NoteBook, stavrovelonia, tvx

Ολόκληρο το αγγλικό κείμενο της ΝΥR of Books (σε pdf):  εδώ

   

«Ο πρωτοφασισμός μπορεί να επιστρέψει με το πιο αθώο προσωπείο. Είναι καθήκον μας να τον αποκαλύπτουμε και να καταδεικνύουμε οποιαδήποτε από τις νέες μορφές του…».

     
Το 1942, σε ηλικία δέκα ετών, έλαβα το Πρώτο Επαρχιακό Βραβείο των Ludi Juveniles (Αγώνες Νεότητας - εθελοντικός/υποχρεωτικός διαγωνισμός για νεαρούς Ιταλούς Φασίστες - δηλαδή για κάθε Ιταλό σε παιδική και νεανική ηλικία). Έδειξα τη ρητορική μου ικανότητα στο θέμα: «Θα έπρεπε να πεθάνουμε για τη δόξα του Μουσολίνι και το αθάνατο πεπρωμένο της Ιταλίας»; Η απάντησή μου ήταν θετική. Ήμουν έξυπνο παιδί. Πέρασα δύο από τα νεανικά χρόνια μου ανάμεσα σε SS, Φασίστες, oπαδούς της μουσολινικής Δημοκρατίας του Βορρά [republicchini] και αντάρτες, που πυροβολούσαν ο ένας τον άλλο, και έμαθα πώς να αποφεύγω τις σφαίρες. Ήταν καλή άσκηση.
  
Τον Απρίλιο του 1945, οι αντάρτες κατέλαβαν το Μιλάνο. Δύο μέρες αργότερα, έφτασαν στη μικρή πόλη όπου ζούσα εκείνη την εποχή. Ήταν μια στιγμή χαράς. 

Η κεντρική πλατεία ήταν γεμάτη με ανθρώπους που τραγουδούσαν και ανέμιζαν σημαίες, καλώντας με δυνατές φωνές τον Mimo, τον ηγέτη των παρτιζάνων της περιοχής μας. Ο πρώην αστυνομικός (Maresciallo των Carabinieri) [υπο - επιθεωρητής] Mimo εντάχθηκε στους υποστηρικτές του στρατηγού Μπαντόλιο, του διαδόχου του Μουσολίνι, και έχασε ένα πόδι κατά τη διάρκεια μιας από τις πρώτες συγκρούσεις με τις εναπομένουσες δυνάμεις του Μουσολίνι. Ο Mimo εμφανίστηκε στο μπαλκόνι του Δημαρχείου, χλωμός, ακουμπισμένος στο δεκανίκι του, και με το ένα χέρι προσπάθησε να ηρεμήσει το πλήθος. Περίμενα με αδημονία την ομιλία του, επειδή όλη η παιδική μου ηλικία είχε σημαδευτεί από τις μεγάλες, ιστορικές ομιλίες του Μουσολίνι, τα πιο σημαντικά σημεία των οποίων μνημονεύαμε στο σχολείο. Σιωπή. Ο Mimo μίλησε με βραχνή φωνή, μόλις ακουγόταν. Είπε: «Πολίτες, φίλοι. Μετά από τόσες οδυνηρές θυσίες . . . εδώ είμαστε. Δόξα σε όσους έχουν πέσει για την ελευθερία». Αυτό ήταν όλο. Πήγε πίσω, στο εσωτερικό του κτιρίου. Το πλήθος ζητωκραύγασε, οι αντάρτες σήκωσαν τα όπλα τους και έριξαν εορταστικές βολές στον αέρα. Εμείς τα παιδιά τρέξαμε να πάρουμε τους κάλυκες, πολύτιμα αντικείμενα, αλλά είχα επίσης μάθει ότι ελευθερία του λόγου σημαίνει ελευθερία από τη ρητορεία. 
Λίγες μέρες αργότερα είδα τους πρώτους Αμερικανούς στρατιώτες. Ήταν Αφροαμερικανοί. Ο πρώτος Γιάνκης που συνάντησα ήταν ένας μαύρος, ο Τζόζεφ, ο οποίος με εισήγαγε στα θαύματα των Dick Tracy και Li'l Abner. Τα βιβλία του με κόμικς είχαν έντονα χρώματα και μύριζαν όμορφα.
Ένας από τους αξιωματικούς (ο Major [ταγματάρχης] ή Captain Muddy) φιλοξενούνταν στην έπαυλη μιας οικογένειας, της οποίας οι δύο κόρες ήταν συμμαθήτριές μου. Τον συνάντησα στον κήπο τους, όπου κάποιες κυρίες, γύρω από τον Captain Muddy, μιλούσαν αδέξια Γαλλικά. Ο Captain Muddy κατείχε κάποια Γαλλικά επίσης. Η πρώτη μου εικόνα των Αμερικανικών απελευθερωτών ήταν λοιπόν - μετά από τόσα χλωμά πρόσωπα μέσα σε μαύρα πουκάμισα - αυτή η εικόνα ενός καλλιεργημένου μαύρου άνδρα σε κιτρινοπράσινη στολή να λέει: "Oui, merci beaucoup, Madame, moi aussi le j' aime le chambagne...". Δυστυχώς δεν υπήρχε σαμπάνια, αλλά o Captain Muddy μου έδωσε το πρώτο μου  κομμάτι τσίχλας Wrigley Spearmint και εγώ άρχισα να το μασώ για όλη την ημέρα. Το βράδυ έβαλα την μασημένη μαστίχα μου σε ένα ποτήρι νερό, ώστε να είναι φρέσκια για την επόμενη ημέρα.
Τον Μάϊο ακούσαμε ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει. Η ειρήνη μου έδωσε μια παράξενη αίσθηση. Μου είχαν πει ότι η μόνιμη κατάσταση πολέμου ήταν η κανονική κατάσταση για έναν νεαρό Ιταλό. Τους μήνες που ακολούθησαν, ανακάλυψα ότι η αντίσταση δεν ήταν μόνο τοπικό φαινόμενο, αλλά Ευρωπαϊκό. Έμαθα νέες συναρπαστικές λέξεις όπως Réseau, maquis, Armée secréte, Rote Kapelle [Κόκκινη Ορχήστρα - Γερμανικές  οργανώσεις αντιναζιστικής αντίστασης και αντιχιτλερικής κατασκοπείας], Γκέτο της Βαρσοβίας. Είδα τις πρώτες φωτογραφίες από το Ολοκαύτωμα, δηλαδή κατανόησα το νόημα αυτής της λέξης πριν να γνωρίσω την ίδια τη λέξη. Συνειδητοποίησα από τι απελευθερωθήκαμε.

Στη χώρα μου σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που αναρωτιούνται αν η Αντίσταση είχε πραγματική στρατιωτική επίδραση στην πορεία του πολέμου. Για τη γενιά μου, το ερώτημα αυτό είναι χωρίς σημασία: Καταλάβαμε αμέσως το ηθικό και ψυχολογικό νόημα της Αντίστασης. Για μας ήταν ένα σημείο υπερηφάνειας να ξέρουμε, ότι εμείς οι Ευρωπαίοι δεν περιμέναμε παθητικά για την απελευθέρωσή μας. Και για τους νέους Αμερικανούς, οι οποίοι πλήρωναν με το αίμα τους για την αποκατάσταση της ελευθερίας μας, κάτι σήμαινε να γνωρίζουν, ότι πίσω από τις γραμμές του μετώπου υπήρχαν Ευρωπαίοι που πλήρωναν εκ των προτέρων το δικό τους χρέος.
Στη χώρα μου, σήμερα υπάρχουν κι εκείνοι που λένε ότι ο μύθος της Αντίστασης ήταν ένα κομμουνιστικό ψέμα. Είναι αλήθεια ότι οι κομμουνιστές εκμεταλλεύθηκαν την αντίσταση σαν να ήταν δική τους προσωπική περιουσία, δεδομένου ότι έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο σ' αυτήν. Θυμάμαι όμως αντάρτες που φορούσαν μαντήλια διαφόρων χρωμάτων. Κολλημένος κοντά στο ραδιόφωνο, πέρασα τις νύχτες μου - με τα παράθυρα κλειστά, η διακοπή ρεύματος δίνει στο μικρό χώρο γύρω από τη συσκευή ένα μοναχικό φωτεινό φωτοστέφανο - ακούγοντας τα μηνύματα που στέλνονταν από τη Φωνή του Λονδίνου στους αντάρτες. Ήταν αινιγματικό και ποιητικό ταυτόχρονα (Και ο ήλιος ανατέλλει, Τα τριαντάφυλλα θ' ανθίσουν), και τα περισσότερα από αυτά τα μηνύματα ήταν «messaggi per la Franchi». Κάποιος μου ψιθύρισε ότι ο Franchi ήταν ο ηγέτης ενός από τα πιο ισχυρά μυστικά δίκτυα στη βορειοδυτική Ιταλία, ένας άνθρωπος με θρυλικό θάρρος. Ο Franchi έγινε ο ήρωάς μου. Ο Franchi (του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Edgardo Sogno) ήταν μοναρχικός, τόσο έντονα αντι -κομμουνιστής ώστε μετά τον πόλεμο εντάχθηκε σε πολύ δεξιές ομάδες, και κατηγορήθηκε για συνεργασία σε μια απόπειρα για αντιδραστικό πραξικόπημα. Ποιός νοιάζεται; Ο Sogno παραμένει ο ονειρικός ήρωας των παιδικών μου χρόνων. Η απελευθέρωση ήταν μια κοινή πράξη για ανθρώπους διαφορετικών χρωμάτων.
Στη χώρα μου σήμερα υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι ο Πόλεμος της Απελευθέρωσης ήταν μια τραγική περίοδος διαίρεσης, ​​και ότι το μόνο που χρειαζόμαστε όλοι είναι εθνική συμφιλίωση. Η μνήμη εκείνων των φοβερών χρόνων πρέπει να κατασταλεί, refoulée, verdrängt [να απωθηθεί]. Αλλά η Verdrängung [απώθηση] προκαλεί νεύρωση. Αν συμφιλίωση σημαίνει συμπόνια και σεβασμό για όλους εκείνους που πολέμησαν το δικό τους πόλεμο με καλή πίστη, το να συγχωρήσουμε δεν σημαίνει να ξεχάσουμε. Μπορώ να παραδεχτώ ότι ακόμη και ο Άïχμαν πίστευε ειλικρινά στην αποστολή του, αλλά δεν μπορώ να πω «εντάξει, να επιστρέψεις και να το ξανακάνεις». Είμαστε εδώ για να θυμόμαστε τι συνέβη και με κάθε επισημότητα λέμε ότι «Αυτοί» δεν πρέπει να το ξανακάνουν.
Αλλά ποιοί είναι Αυτοί;
Αν εξακολουθούμε να σκεφτόμαστε τις ολοκληρωτικές κυβερνήσεις που κυβέρνησαν την Ευρώπη πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορούμε εύκολα να πούμε ότι θα ήταν δύσκολο γι' αυτούς να επανεμφανισθούν στην ίδια μορφή σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες. Αν ο φασισμός του Μουσολίνι βασίστηκε στην ιδέα ενός χαρισματικού ηγέτη, στο συντεχνιακό κράτος, στην ουτοπία του Αυτοκρατορικού Πεπρωμένου της Ρώμης, σε μια ιμπεριαλιστική θέληση να κατακτήσει νέα εδάφη, σ' έναν έξαλλο εθνικισμό, στο ιδανικό ενός ολόκληρου έθνους πειθαρχημένου μέσα σε μαύρα πουκάμισα, στην απόρριψη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, στον αντισημιτισμό, τότε δεν έχω καμία δυσκολία να αναγνωρίσω, ότι σήμερα η Ιταλική Εθνική Συμμαχία, που γεννήθηκε από το μεταπολεμικό Φασιστικό κόμμα MSI, και ασφαλώς κόμμα της δεξιάς πτέρυγας, έχει πρός το παρόν πολύ λίγα κοινά με τον παλιό φασισμό. Στο ίδιο πνεύμα, ακόμη και αν και είμαι πολύ ανήσυχος για τα διάφορα Ναζιστοειδή κινήματα που έχουν προκύψει εδώ κι εκεί στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, δεν νομίζω ότι ο Ναζισμός, στην αρχική του μορφή, είναι στα πρόθυρα να επανεμφανιστεί ως κίνημα με εθνικές διαστάσεις.
Παρ' όλα αυτά, αν και τα πολιτικά καθεστώτα μπορούν να ανατραπούν, άν και οι ιδεολογίες μπορούν να επικριθούν και αποκηρυχθούν, πίσω από κάθε καθεστώς και την ιδεολογία του υπάρχει πάντα ένας τρόπος σκέψης και μια αίσθηση, ένα σύνολο πολιτισμικών νοοτροπιών και συνηθειών, σκοτεινών ενστίκτων και ανεξιχνίαστων ροπών. Υπάρχει ακόμη ένα άλλο φάντασμα που καταδιώκει την Ευρώπη (για να μην μιλήσουμε για άλλα μέρη του κόσμου).
Ο Ιονέσκο είπε κάποτε ότι «μόνον οι λέξεις μετράνε, και τα υπόλοιπα είναι απλώς φλυαρία». Οι γλωσσωλογικές συνήθειες είναι συχνά σημαντικά συμπτώματα των υποκείμενων συναισθημάτων. Έτσι, αξίζει να αναρωτηθούμε, γιατί, όχι μόνον η Αντίσταση, αλλά γενικά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ορίζεται σε γενικές γραμμές σε ολόκληρο τον κόσμο σαν ένας αγώνας ενάντια στο φασισμό. Αν ξαναδιαβάσετε το βιβλίο του Χέμινγουεϊ Για ποιόν χτυπά η καμπάνα;, θα ανακαλύψετε ότι ο Robert Jordan ταυτίζει τους εχθρούς του με τους φασίστες, ακόμη και όταν σκέφτεται τους Ισπανούς Φαλαγγίτες [του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου]. Και για τον FDR [Franklin Delano Roosevelt], «η νίκη του Αμερικανικού λαού και των συμμάχων του θα είναι μια νίκη ενάντια στο φασισμό και το νεκρό χέρι του δεσποτισμού που αυτός αντιπροσωπεύει».

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Αμερικανοί που έλαβαν μέρος και στον Ισπανικό [Εμφύλιο] πόλεμο αποκαλούνταν «πρόωροι αντιφασίστες» - που σημαίνει ότι οι μάχες ενάντια στον Χίτλερ στη δεκαετία του 1940 ήταν ένα ηθικό καθήκον για κάθε καλό Αμερικανό, αλλά το να αγωνίζεται ενάντια στον Φράνκο πολύ νωρίς, στη δεκαετία του 1930, είχε ξινή γεύση, γιατί αυτό έγινε κυρίως από τους κομμουνιστές και άλλους αριστερούς. Γιατί ήταν μια έκφραση όπως Fascist pig, αυτή που χρησιμοποιήθηκε από Αμερικανούς ριζοσπάστες τριάντα χρόνια αργότερα, για να χαρακτηρίσει έναν μπάτσο που δεν ενέκρινε τις καπνιστικές συνήθειες τους; Γιατί δεν λένε: Cagoulard pig, Falangist pig, Ουστάσι pig, Quisling pig, Nazi pig; 
O Mein Kampf [το βιβλίο του Χίτλερ Ο Αγών μου] είναι μανιφέστο ενός ολοκληρωμένου πολιτικού προγράμματος. Ο Ναζισμός είχε μια θεωρία περί ρατσισμού και περί των Άρειων εκλεκτών ανθρώπων, μια επακριβή γνώμη για την εκφυλισμένη τέχνη, entartete Kunst, μια φιλοσοφία της θέλησης για δύναμη και του [Υπερανθρώπου] Übermensch. Ο Ναζισμός ήταν αναμφισβήτητα αντι-Χριστιανικός και νεο-Παγανιστικός, ενώ ο Diamat [διαλεκτικός υλισμός] του Στάλιν (η επίσημη εκδοχή του Σοβιετικού Μαρξισμού) ήταν κατάφωρα υλιστικός και αθεϊστικός. Εάν με ολοκληρωτισμό εννοεί κάποιος ένα καθεστώς που υποτάσσει κάθε πράξη του ατόμου στο κράτος και στην ιδεολογία του, τότε τόσο ο Ναζισμός όσο και ο Σταλινισμός ήταν αληθινά ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Ο ιταλικός φασισμός ήταν σίγουρα δικτατορία, αλλά δεν ήταν εντελώς ολοκληρωτικός, όχι εξαιτίας της ηπιότητάς του, αλλά μάλλον λόγω της φιλοσοφικής αδυναμίας της ιδεολογίας του. Αντίθετα με την επικρατούσα γνώμη, ο φασισμός στην Ιταλία δεν είχε ιδιαίτερη φιλοσοφία. Το λήμμα το σχετικό με το φασισμό που υπογράφεται από τον Μουσολίνι στην Εγκυκλοπαίδεια Treccani, γράφτηκε ή εμπνεύσθηκε ως προς τα βασικά από τον [Τζιοβάνι Τζεντίλε] Giovanni Gentile, αλλά αντανακλούσε μια μετα - Εγελιανή έννοια του Απόλυτου και Ηθικού κράτος, που ποτέ δεν εφαρμόσθηκε πλήρως στην πράξη από τον Μουσολίνι. Ο Μουσολίνι δεν είχε καμία φιλοσοφία: Είχε μόνον ρητορική. Ήταν ένας μαχητικός άθεος στην αρχή και αργότερα υπέγραψε το Κονκορδάτο με την Εκκλησία και χαιρέτισε τους επισκόπους που ευλόγησαν τα φασιστικά λάβαρα. Στα αρχικά αντικληρικά του χρόνια, σύμφωνα με έναν θρύλο, πιθανώς ζήτησε κάποτε από τον Θεό, προκειμένου ν' αποδείξει την ύπαρξή Του, να τον ρίξει κάτω επί τόπου. Αργότερα ο Μουσολίνι αναφέρει πάντα το όνομα του Θεού στις ομιλίες του, και δεν τον πειράζει να ονομάζεται Άνθρωπος της Θείας Πρόνοιας.  
Ο Ιταλικός φασισμός ήταν η πρώτη δεξιά δικτατορία που ανέλαβε την εξουσία σε μια ευρωπαϊκή χώρα, και όλα τα παρόμοια κινήματα αργότερα βρήκαν ένα είδος αρχέτυπου στο καθεστώς του Μουσολίνι. Ο Ιταλικός φασισμός ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε μια στρατιωτική τελετουργία, ένα φολκλόρ, ακόμη και ένα τρόπο ντυσίματος - που είχε πολύ μεγαλύτερη επιρροή, χάρις τα μαύρα πουκάμισα του, από όση οι Armani, Benetton ή Versace θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσουν. 
Ήταν μόνον αργότερα, στη δεκαετία του 1930, που εμφανίσθηκαν φασιστικά κινήματα, με τον Mosley στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στη Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Ισπανία, Πορτογαλία, Νορβηγία, ακόμη και στη Νότια Αμερική. Ήταν ο Ιταλικός φασισμός αυτός που έπεισε πολλούς Ευρωπαίους φιλελεύθερους ηγέτες, ότι το νέο καθεστώς πραγματοποιούσε μιαν ενδιαφέρουσα κοινωνική μεταρρύθμιση και ότι παρείχε μιαν ήπια επαναστατική εναλλακτική λύση απέναντι στην κομμουνιστική απειλή. 

Παρ' όλα αυτά, το ότι προηγήθηκε ιστορικά, δεν μου φαίνεται επαρκής λόγος που εξηγεί γιατί η λέξη φασισμός έγινε συνεκδοχή, δηλαδή μια λέξη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για διάφορα ολοκληρωτικά κινήματα. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή ο φασισμός περιείχε κατά κάποιο τρόπο μέσα του την αυθεντική ουσία όλων των στοιχείων της κάθε μεταγενέστερης μορφής ολοκληρωτισμού. Αντίθετα, ο φασισμός δεν είχε καμμιά αυθεντική ουσία. Ο φασισμός ήταν ένας συγκεχυμένος ολοκληρωτισμός, ένα κολάζ από διαφορετικές φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες, μια κυψέλη αντιφάσεων. Μπορεί κανείς να συλλάβει με το μυαλό του ένα πραγματικά ολοκληρωτικό κίνημα, που κατάφερνε να συνδυάζει τη Μοναρχία με την επανάσταση, τον Βασιλικό Στρατό με την προσωπική πολιτοφυλακή του Μουσολίνι, τη χορήγηση προνομίων στην Εκκλησία με κρατική εκπαίδευση που εξυμνεί τη βία, τον απόλυτο έλεγχο από το κράτος με μια ελεύθερη αγορά; Όταν το Φασιστικό Κόμμα γεννήθηκε, καυχιόταν ότι έφερε μια νέα επαναστατική τάξη. Αλλά χρηματοδοτήθηκε από τους πιο συντηρητικούς μεταξύ των γαιοκτημόνων, που περίμεναν από τους Φασίστες να κάνουν μιαν αντεπανάσταση. Στο ξεκίνημά του ο Φασισμός ήταν ρεπουμπλικανικός, αντιμοναρχικός. Ωστόσο, επέζησε για είκοσι χρόνια, διακηρύσσοντας την αφοσίωσή του στην βασιλική οικογένεια, καθώς ο Ντούτσε (Duce, ο αδιαμφισβήτητος Μaximal Leader) πορευόταν χέρι με χέρι με τον Βασιλιά, στον οποίο πρόσφερε επίσης τον τίτλο του Αυτοκράτορα. Αλλά όταν ο Βασιλιάς απέλυσε τον Μουσολίνι το 1943, το [φασιστικό] κόμμα επανεμφανίστηκε δύο μήνες αργότερα, με την υποστήριξη της Γερμανίας, προβάλλοντας το πρότυπο μιας «Κοινωνικής δημοκρατίας», ανακυκλώνοντας τα παλαιά του επαναστατικά γραπτά κείμενα, εμπλουτισμένα τώρα με μια χροιά σχεδόν Ιακωβίνικη. 
Υπήρχε μία και μόνο Ναζιστική αρχιτεκτονική και μιά ενιαία Ναζιστική τέχνη. Αφού ο Ναζιστής αρχιτέκτονας ήταν ο [Άλμπερτ Σπέερ] Albert Speer, δεν υπήρχε χώρος για τον [Μις βαν ντερ Ρόε]  Mies van der Rohe. Ομοίως, κάτω απο την εξουσία του Στάλιν, αφού ο Λαμάρκ είχε δίκιο, δεν υπήρχε χώρος για τον Δαρβίνο. Στην Ιταλία υπήρχαν ασφαλώς Φασίστες αρχιτέκτονες, αλλά μαζί με τα ψευδο-Κολοσσαία τους, υπήρξαν πολλά νέα κτίρια εμπνευσμένα από το σύγχρονο ορθολογισμό του [Γκρόπιους] Gropius. Δεν υπήρξε κανένας Φασίστας Ζντάνοφ που να καθορίζει μιαν αυστηρή πολιτιστική γραμμή. Στην Ιταλία υπήρχαν δύο σημαντικά βραβεία τέχνης. Το Premio Cremona ελέγχονταν από ένα φανατικό και ακαλλιέργητο Φασίστα, τον Roberto Farinacci, ο οποίος ενθάρρυνε την τέχνη ως προπαγάνδα. (Μπορώ να θυμηθώ πίνακες με τίτλους όπως «Ακούγοντας από το ραδιόφωνο μια ομιλία του Ντούτσε» ή «Καταστάσεις του πνεύματος  που δημιουργήθηκαν από τον Φασισμό»). Το Premio Bergamo χρηματοδοτήθηκε από τον καλλιεργημένο και εύλογα ανεκτικό φασίστα Giuseppe Bottai, που προστάτευε τόσο την άποψη η τέχνη για την τέχνη, όσο και τα πολλά είδη της πρωτοποριακής τέχνης, που είχαν απαγορευθεί ως διεφθαρμένα και κρυπτο-κομμουνιστικά στη Γερμανία. Ο εθνικός ποιητής ήταν ο [Ντ' Αννούντσιο] D' Annunzio, ένας δανδής που στη Γερμανία ή στη Ρωσία θα είχε σταλεί στο εκτελεστικό απόσπασμα. Είχε οριστεί ως ο βάρδος του καθεστώτος, εξαιτίας του εθνικισμού του και της λατρείας του ηρωισμού - τα οποία στην πραγματικότητα ήταν έντονα αναμειγμένα με επιρροές από την Γαλλική παρακμή του fin de siècle. Άς δούμε ως παράδειγμα τον Φουτουρισμό. Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι θα είχε θεωρηθεί μια περίπτωση της entartete Kunst [παρακμιακής τέχνης], μαζί με τον Εξπρεσιονισμό, τον Κυβισμό, τον Σουρεαλισμό. Αλλά οι πρώιμοι Ιταλοί Φουτουριστές ήταν εθνικιστές, υποστήριξαν τη συμμετοχή της Ιταλίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο για λόγους αισθητικούς, λάτρευαν την ταχύτητα, τη βία και τον κίνδυνο, και όλα αυτά με κάποιο τρόπο φαινόταν να συνδέονται με τη Φασιστική λατρεία της νεότητας. Ενώ ο Φασισμός ταύτιζε τον εαυτό του με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ξανάβρισκε τις αγροτικές παραδόσεις, ο Μαρινέτι (ο οποίος διακήρυξε ότι ένα αυτοκίνητο ήταν πιό όμορφο από τη Νίκη της Σαμοθράκης, και ήθελε να σκοτώσει μέχρι και το φως του φεγγαριού) έγινε παρ' όλα αυτά δεκτός ως μέλος της Ιταλικής Ακαδημίας, η οποία αντιμετώπιζε το σεληνόφως με μεγάλο σεβασμό. Πολλοί από τους μελλοντικούς αντάρτες και τους μελλοντικούς διανοούμενους του Κομμουνιστικού Κόμματος είχαν θητεύσει στο GUF, την φασιστική ένωση των φοιτητών πανεπιστημίου, η οποία υποτίθεται ότι ήταν το λίκνο του νέου φασιστικού πολιτισμού. Οι σύλλογοι αυτοί έγιναν ένα είδος πνευματικoύ χωνευτηρίου, όπου νέες ιδέες κυκλοφορούσαν χωρίς κανένα πραγματικό ιδεολογικό έλεγχο. Δεν ήταν ότι οι άνθρωποι του κόμματος ήταν ανεκτικοί απέναντι στη ριζοσπαστική σκέψη, αλλά λίγοι από αυτούς είχαν τον πνευματικό εξοπλισμό για να την ελέγξουν. Κατά τη διάρκεια αυτών των είκοσι χρόνων, η ποίηση του [Μοντάλε] Montale και άλλων συγγραφέων που συνδέονταν με την ομάδα που ονομαζόταν οι [Ερμητικοί] Ermetici, ήταν μια αντίδραση στο πομπώδες ύφος του καθεστώτος, και σ' αυτούς τους ποιητές επιτράπηκε ν' αναπτύξουν τη λογοτεχνική διαμαρτυρία τους, μέσα απ' αυτό που έγινε αντιληπτό ως ο ελεφάντινος πύργος τους. Η διάθεση των Ερμητικών ποιητών ήταν ακριβώς το αντίθετο της φασιστικής λατρείας προς την αισιοδοξία και τον ηρωισμό. Το καθεστώς ανέχθηκε την κραυγαλέα, άν και κοινωνικά ανεπαίσθητη, διαφωνία τους, επειδή απλά οι φασίστες δεν έδιναν προσοχή σε τέτοια απόκρυφη γλώσσα. Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο Ιταλικός Φασισμός ήταν ανεκτικός. Ο Γκράμσι κρατήθηκε στη φυλακή έως τον θάνατό του. Οι αντιπολιτευτικοί ηγέτες Giacomo Matteotti και αδελφοί Rosselli δολοφονήθηκαν. Η ελευθερία του Τύπου καταργήθηκε, τα εργατικά συνδικάτα διαλύθηκαν, και οι πολιτικώς διαφωνούντες εξορίσθηκαν σε απομακρυσμένα νησιά. Η νομοθετική εξουσία έγινε απλή διακόσμηση και η εκτελεστική εξουσία (η οποία έλεγχε το δικαστικό σώμα, καθώς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης) εξέδωσε αμέσως νέους νόμους, μεταξύ των οποίων και νόμοι για τη διατήρηση της ράτσας (η τυπική Ιταλική χειρονομία υποστήριξης προς αυτό που μετασχηματίσθηκε μετά στο Ολοκαύτωμα). 
Η αντιφατική εικόνα που περιγράφω δεν ήταν το αποτέλεσμα ανοχής, αλλά πολιτικού και ιδεολογικού χαοτισμού, αποσυντονισμού. Όμως ήταν ένας άκαμπτος αποσυντονισμός, μια δομημένη σύγχυση. Ο Φασισμός από φιλοσοφική άποψη, ήταν άναρθρος, άτακτος, αλλά από συναισθηματική άποψη ήταν στηριγμένος σταθερά σε κάποια αρχετυπικά θεμέλια. Έτσι ερχόμαστε στο δεύτερο σημείο μου. Υπήρχε μόνον ένας Ναζισμός. Δεν μπορούμε να ονομάσουμε Ναζισμό τον υπερ-Καθολικό Φαλαγγισμό του Φράνκο, δεδομένου ότι ο Ναζισμός είναι θεμελιωδώς παγανιστικός, πολυθεϊστικός και αντιχριστιανικός. Αλλά το φασιστικό παιχνίδι μπορεί να παιχτεί σε πολλές μορφές, και το όνομα του παιχνιδιού δεν αλλάζει. Η έννοια του Φασισμού δεν είναι σε αντίθεση με την αντίληψη του [Βίτγκενστάιν] Wittgenstein για το παιχνίδι. Ένα παιχνίδι μπορεί να είναι ανταγωνιστικό ή όχι, μπορεί να απαιτεί κάποια ιδιαίτερη δεξιότητα ή καμμία δεξιότητα, μπορεί να περιλαμβάνει χρήματα και μπορεί να μην περιλαμβάνει. Τα παιχνίδια είναι διαφορετικές δραστηριότητες, που εμφανίζουν μια ορισμένη μόνον «οικογενειακή ομοιότητα», όπως το έθεσε ο Wittgenstein. Εξετάστε την ακόλουθη αλληλουχία: 
1        2       3      4  
abc  bcd   cde   def
Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια σειρά από πολιτικές ομάδες, από τις οποίες η ομάδα ένα χαρακτηρίζεται από τα χαρακτηριστικά abc, η ομάδα δύο από τα χαρακτηριστικά bcd, και ούτω καθεξής. H oμάδα δύο είναι παρόμοια με την ομάδα ένα, δεδομένου ότι έχουν δύο κοινά χαρακτηριστικά. Για τους ίδιους λόγους η τρία είναι παρόμοια με την δύο και η τέσσερα είναι παρόμοια με την ομάδα τρία. Παρατηρήστε ότι η τρία είναι επίσης παρόμοια με την ένα (έχουν κοινό χαρακτηριστικό το c). Η πιο περίεργη περίπτωση παρουσιάζεται από την ομάδα τέσσερα, προφανώς παρόμοια με την ομάδα τρία και την δύο, αλλά χωρίς κοινό χαρακτηριστικό με την ομάδα ένα. Ωστόσο, λόγω της συνεχούς σειράς μειούμενων ομοιοτήτων μεταξύ ομάδων ένα και τέσσερα, εξακολουθεί να υπάρχει, εξαιτίας ενός είδους απατηλής μεταβατικότητας, μια οικογενειακή ομοιότητα μεταξύ των ομάδων τέσσερα και ένα. 
Ο Φασισμός έγινε ένας όρος για κάθε χρήση, επειδή μπορούμε να αποβάλλουμε από ένα φασιστικό καθεστώς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά, και το καθεστώς να εξακολουθεί να είναι αναγνωρίσιμο ως φασιστικό. Βγάλτε τον ιμπεριαλισμό από τον Φασισμό και θα εξακολουθείτε να έχετε Φράνκο και Σαλαζάρ. Βγάλτε την αποικιοκρατία και θα έχετε ακόμη το Βαλκανικό Φασισμό των Ustashi. Προσθέστε στον Ιταλικό φασισμό ένα ριζοσπαστικό αντι- καπιταλισμό (που ποτέ δεν γοήτευσε πολύ τον Μουσολίνι) και έχετε τον [Έζρα Πάουντ] Ezra Pound. Προσθέστε μια λατρεία της Κελτικής Μυθολογίας και το μυστικισμό του Graal [Άγιο Δισκοπότηρο] (εντελώς ξένο προς τον επίσημο Φασισμό) και έχετε έναν από τους πιο σεβαστούς γκουρού του Φασισμού, τον [Ιούλιο Έβολα] Julius Evola.

 

Παρά την ασάφεια αυτή, νομίζω πως μπορούμε να σκιαγραφήσουμε έναν κατάλογο χαρακτηριστικών, αντιπροσωπευτικών αυτού που θα ονόμαζα Πρωτο-Φασισμό ή Αρχέγονο Φασισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μπορούν να οργανωθούν σε ένα σύστημα. Πολλά απ’ αυτά έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, και επίσης είναι χαρακτηριστικά και άλλων μορφών δεσποτισμού ή φανατισμού. Όμως, η παρουσία ενός και μόνο απ’ αυτά αρκεί, για να επιτρέψει στο φασισμό να  συσσωματωθεί γύρω του. 

1. Το πρώτο χαρακτηριστικό του πρωτο - φασισμού είναι η λατρεία της παράδοσης. Η παραδοσιαρχία είναι φυσικά πολύ παλιότερη από το φασισμό. Δεν χαρακτήριζε μόνον τον αντ- επαναστατικό Καθολικό τρόπο σκέψης μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά είχε γεννηθεί στους όψιμους Ελληνιστικούς χρόνους, ως αντίδραση στον κλασικό Ελληνικό ορθολογισμό. Στη λεκάνη της Μεσογείου, λαοί διαφορετικών θρησκειών (οι περισσότερες από τις οποίες είχαν γίνει στοργικά αποδεκτές στο Ρωμαικό Πάνθεον), άρχισαν να οραματίζονται μιαν αποκάλυψη που είχε αποκαλυφθεί στην αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτή η αποκάλυψη, σύμφωνα με τον παραδοσιακό μυστικισμό, είχε παραμείνει για πολύ καιρό κρυμμένη κάτω από τα πέπλα ξεχασμένων γλωσσών - στα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά, στους Κελτικούς ρούνους, στα ρολά [παπύρων] με γραφές σχεδόν άγνωστων θρησκειών της Ασίας . 
Αυτός ο νέος πολιτισμός όφειλε να είναι συγκρητιστικός. Ο συγκρητισμός δεν είναι απλά, όπως λέει το λεξικό, «ο συνδυασμός διαφόρων μορφών πίστης ή λατρευτικής πρακτικής». Ένας τέτοιος συνδυασμός πρέπει να ανέχεται τις αντιφάσεις. Καθένα από τα αρχικά μηνύματα περιέχει ψήγματα σοφίας, και όποτε φαίνεται να λένε διαφορετικά ή ασύμβατα πράγματα, αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή όλα υπαινίσσονται, με αλληγορικό τρόπο, την ίδια αρχέγονη αλήθεια. Συνεπώς, δεν μπορεί να υπάρξει περαιτέρω πρόοδος τη γνώσης. Η αλήθεια έχει ήδη διατυπωθεί μιά για πάντα, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να συνεχίσουμε να ερμηνεύουμε το σκοτεινό, δυσνόητο μήνυμά της.
Δεν έχει κανείς παρά να δεί τις βιβλιογραφικές λίστες των διάφορων φασιστικών κινημάτων, για να βρεί τους μείζονες στοχαστές της παραδοσιαρχίας. Η Γνώση των Ναζί τρέφονταν με παραδοσιαρχικά, συγκρητιστικά και αποκρυφιστικά στοιχεία. Η θεωρητική πηγή με τη μεγαλύτερη επιρροή για τις θεωρίες της νέας Ιταλικής Δεξιάς, ο Julius Evola, συνδύασε το Άγιο Δισκοπότηρο με τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, την αλχημεία με την Αγία Ρωμαϊκή και Γερμανική Αυτοκρατορία. Και μόνον το γεγονός ότι η Ιταλική δεξιά, προκειμένου να δείξει πόσο ανοιχτό πνεύμα διέθετε, διεύρυνε στη συνέχεια τη βιβλιογραφία της "διδακτέας ύλης" της, ώστε να περιλαμβάνει και έργα του De Maistre, του Guenon και του Γκράμσι, αποτελεί κραυγαλέα απόδειξη συγκρητισμού. Αν ψάξετε στα ράφια Αμερικανικών βιβλιοπωλείων, που φέρουν την επιγραφή New Age, μπορεί να βρείτε εκεί μέχρι και Άγιο Αυγουστίνο, ο οποίος, απ' όσο γνωρίζω, δεν ήταν φασίστας. Αλλά το να συνδυάζεις Άγιο Αυγουστίνο και το Στόουνχεντζ - αυτό είναι σύμπτωμα πρωτο-φασισμού.

2. Η παραδοσιαρχία συνεπάγεται απόρριψη της νεοτερικότητας. Τόσο οι Φασίστες όσο και οι Εθνικοσοσιαλιστές λάτρευαν την τεχνολογία, ενώ οι στοχαστές της παραδοσιαρχίας συνήθως την απορρίπτουν ως άρνηση των παραδοσιακών πνευματικών αξιών. Ωστόσο, παρόλο που ο ναζισμός ήταν περήφανος για τα βιομηχανικά του επιτεύγματα, ο εγκωμιασμός της νεοτερικότητας δεν ήταν παρά η επιφάνεια μιας ιδεολογίας βασισμένης στην ιδέα Αίμα και Γη («Blut und Boden»). Η απόρριψη του σύγχρονου κόσμου ήταν μεταμφιεσμένη σε αντίκρουση του καπιταλιστικού τρόπου ζωής, αλλά αφορούσε κυρίως την απόρριψη του Πνεύματος του 1789 (και του 1776, φυσικά [Αμερικανική Απελευθερωτική Επανάσταση]).  
Βλέπουν τον Διαφωτισμό, την Εποχή του Ορθολογισμού, ως αρχή της σύγχρονης αχρειότητας και διαφθοράς. Κατ' αυτή την έννοια, ο πρωτο-φασισμός μπορεί να οριστεί ως ανορθολογισμός. 

3. Ο ανορθολογισμός βασίζεται επίσης στη λατρεία της δράσης για χάρη της δράσης. Επειδή η δράση είναι όμορφη από μόνη της, θα πρέπει να αναλαμβάνουμε δράση πριν ή χωρίς οποιαδήποτε προηγούμενη σκέψη και προβληματισμό. Η σκέψη είναι μορφή αποδυνάμωσης, ευνουχισμού. Ως εκ τούτου, ο πνευματικός πολιτισμός είναι ύποπτος, στο μέτρο που ταυτίζεται με την κριτική στάση. Η καχυποψία απέναντι στον πνευματικό κόσμο αποτελούσε πάντοτε ένα σύμπτωμα πρωτο-φασισμού, από την υποτιθέμενη δήλωση του Γκέρινγκ («Όταν ακούω να μιλάνε για πνευματικό πολιτισμό αρπάζω το όπλο μου»), μέχρι τη συχνή χρήση εκφράσεων όπως «εκφυλισμένοι διανοούμενοι», «αυγοκέφαλοι» - «κουλτουριάρηδες», «παρηκμασμένοι σνομπ», «τα πανεπιστήμια είναι φωλιές κόκκινων κομμουνιστών». Οι επίσημοι φασίστες διανοούμενοι ασχολούνταν κυρίως με το να επιτίθενται εναντίον του σύγχρονου πνευματικού πολιτισμού και εναντίον της φιλελεύθερης διανόησης που έχει προδώσει τις παραδοσιακές αξίες. 

4. Καμμιά συγκρητιστική πίστη δεν μπορεί ν' αντέξει στην αναλυτική κριτική. Το κριτικό πνεύμα κάνει διακρίσεις μεταξύ των εννοιών, και το να διακρίνουμε αποτελεί σημάδι της νεοτερικότητας. Στον σύγχρονο πνευματικό πολιτισμό, η επιστημονική κοινότητα επαινεί τη διαφωνία ως μέθοδο για να βελτιωθεί η γνώση. Για τον πρωτο-φασισμό, η διαφωνία είναι προδοσία. 

5. Εξάλλου, η διαφωνία αποτελεί σημάδι ποικιλομορφίας. Ο πρωτο-φασισμός δυναμώνει και αναζητεί συναίνεση αξιοποιώντας και επιδεινώνοντας τον φυσικό φόβο του διαφορετικού. Η πρώτη επίκληση ενός φασιστικού ή πρώιμου φασιστικού κινήματος είναι η επίκληση ενάντια στους εισβολείς, στους παρείσακτους. Επομένως ο πρωτο-φασισμός είναι εξ ορισμού ρατσιστικός.

6. Ο πρωτο-φασισμός εκπηγάζει από την ατομική ή κοινωνική απογοήτευση. Γι' αυτό το λόγο, ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των ιστορικών παραδειγμάτων φασισμού ήταν η επίκληση προς μια απογοητευμένη μεσαία τάξη, που υπέφερε από μια οικονομική κρίση ή από συναισθήματα εξευτελιστικής πολιτικής ταπείνωσης και φόβου από την πίεση που ασκούσαν οι χαμηλότερες κοινωνικές ομάδες. Στην εποχή μας, όπου οι παλιοί "προλετάριοι" γίνονται μικροαστοί (και τα λούμπεν στοιχεία κατά κανόνα αποκλείονται από την πολιτική σκηνή), ο φασισμός του αύριο θα βρει το ακροατήριό του σ' αυτή τη νέα πλειοψηφία. 

7.  Στους ανθρώπους που αισθάνονται ότι δεν έχουν πιά ξεκάθαρη κοινωνική ταυτότητα, ο πρωτο-φασισμός λέει πως το μόνο τους προνόμιο είναι το πιο κοινό, ότι έχουν γεννηθεί στην ίδια χώρα. Αυτή είναι η πηγή του εθνικισμού. Άλλωστε, οι μοναδικοί που μπορούν να δώσουν μια ταυτότητα στο έθνος, είναι οι εχθροί του. Έτσι, στη ρίζα της πρωτο-φασιστικής ψυχολογίας υπάρχει η εμμονή με τις συνωμοσίες, συχνά με τις διεθνείς. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν πολιορκημένοι. Ο πιό εύκολος τρόπος για να επιλύσεις το αίνιγμα μιας συνωμοσίας, είναι η επίκληση προς την ξενοφοβία. Αλλά η συνωμοσία πρέπει να έχει και μοχλούς στο εσωτερικό: Οι Εβραίοι είναι συνήθως ο πιό καλός στόχος, επειδή έχουν το πλεονέκτημα να βρίσκονται ταυτόχρονα και μέσα και έξω. Στις ΗΠΑ, ένα εξέχον παράδειγμα της εμμονής με τις συνωμοσίες βρίσκεται στο βιβλίο του Pat Robertson Η Νέα Τάξη Πραγμάτων, αλλά έχουμε δει πρόσφατα ότι υπάρχουν πολλά άλλα. 

8. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν ταπεινωμένοι από τον επιδεικτικό πλούτο και τη δύναμη των εχθρών τους. Όταν ήμουν μικρό παιδί, μου είχαν μάθει να σκέφτομαι ότι οι Άγγλοι ήταν οι άνθρωποι που έτρωγαν πέντε γεύματα την ημέρα. Έτρωγαν πιο συχνά από τους φτωχούς αλλά νηφάλιους Ιταλούς. Και ότι οι Εβραίοι είναι πλούσιοι, και βοηθούν ο ένας τον άλλο μέσω ενός μυστικού δικτύου αλληλοβοήθειας. Ωστόσο, οι οπαδοί πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να υπερνικήσουν τους εχθρούς. Έτσι, με συνεχή μετατόπιση της ρητορικής εστίασης, οι εχθροί είναι ταυτόχρονα πολύ ισχυροί και πολύ αδύναμοι. Οι φασιστικές κυβερνήσεις είναι καταδικασμένες να χάνουν τους πολέμους, γιατί είναι εγγενώς ανίκανες να κάνουν μια αντικειμενική εκτίμηση της δύναμης του εχθρού.

9. Για τον πρωτο-φασισμό δεν υπάρχει αγώνας για τη ζωή, αλλά αντίθετα ζούμε τη ζωή για τον αγώνα. Επομένως, ο ειρηνισμός ισοδυναμεί με συναλλαγή με τον εχθρό. Είναι κακός, γιατί η ζωή είναι μόνιμη εμπόλεμη κατάσταση. Αυτό όμως, επιφέρει το σύμπλεγμα του Αρμαγεδδώνα. Εφόσον οι εχθροί πρέπει να ηττηθούν, πρέπει να υπάρξει μια τελική μάχη, μετά την οποία το κίνημα θα έχει υπό τον έλεγχό του ολόκληρο τον κόσμο. Όμως μια τέτοια «τελική λύση» θα σημαίνει για τη συνέχεια μια εποχή ειρήνης, μια Χρυσή Εποχή, πράγμα έρχεται σε αντίθεση με το δόγμα του διαρκούς πολέμου. Κανείς φασίστας ηγέτης δεν έχει ποτέ καταφέρει να βρεί τη λύση αυτού του δύσκολου προβλήματος. 

10. Ο ελιτισμός αποτελεί χαρακτηριστική πτυχή της κάθε αντιδραστικής ιδεολογίας, στο βαθμό που είναι θεμελιωδώς αριστοκρατική. Ο αριστοκρατικός και στρατοκρατικός ελιτισμός συνεπάγεται σκληρή περιφρόνηση για τους αδύναμους. Ο πρωτο-φασισμός μπορεί να υποστηρίζει μόνον έναν λαϊκότροπο ελιτισμό. Κάθε πολίτης ανήκει στον καλύτερο λαό του κόσμου, τα μέλη του κόμματος είναι οι καλύτεροι πολίτες, κάθε πολίτης μπορεί (ή οφείλει) να γίνει μέλος του κόμματος. Αλλά δεν μπορούν να υπάρχουν πατρίκιοι χωρίς πληβείους. Στην πραγματικότητα, ο Ηγέτης, που γνωρίζει ότι η εξουσία του δεν του έχει απονεμηθεί με δημοκρατικό τρόπο, αλλά την κατέκτησε με τη βία, γνωρίζει επίσης ότι η δύναμή του βασίζεται στην αδυναμία των μαζών. Οι μάζες είναι τόσο αδύναμες, ώστε να χρειάζονται και να τους αξίζει ένας εξουσιαστής. Και εφόσον η ομάδα είναι οργανωμένη με τρόπο ιεραρχικό (σύμφωνα με το στρατιωτικό πρότυπο), κάθε ηγέτης ενταγμένος μέσα στην κλιμακωτή ιεραρχία περιφρονεί τους δικούς τους υφισταμένους, και καθένας από αυτούς περιφρονεί τους κατωτέρους του. Αυτό ενισχύει την αίσθηση του μαζικού ελιτισμού.
            
11. Σε μια τέτοια προοπτική, όλοι εκπαιδεύονται για να γίνουν ήρωες. Σε κάθε μυθολογία, ο ήρωας είναι ένα ον - εξαίρεση, αλλά για την πρωτο-φασιστική ιδεολογία, ο ηρωισμός είναι ο κανόνας. Αυτή η λατρεία του ηρωισμού συνδέεται στενά με τη λατρεία του θανάτου. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα σύνθημα των Ισπανών Φαλαγγιτών ήταν Viva la Muerte («Ζήτω ο θάνατος !»). Στις μη φασιστικές κοινωνίες, ο απλός λαός μαθαίνει ότι ο θάνατος είναι κάτι δυσάρεστο, αλλά θα πρέπει να τον αντιμετωπίζει με αξιοπρέπεια. Οι πιστοί θρησκευόμενοι μαθαίνουν ότι είναι ένας οδυνηρός τρόπος για να περάσουν σε μια υπερφυσική ευτυχία. Αντίθετα, ο πρωτο-φασιστικός ήρωας αποζητά τον ηρωικό θάνατο, ο οποίος διαφημίζεται ως η πιό καλή ανταμοιβή για μια ηρωική ζωή. Ο πρωτο- φασιστικός ήρωας ανυπομονεί να πεθάνει. Μέσα στην ανυπομονησία του, πολύ συχνά στέλνει στο θάνατο άλλους ανθρώπους. 
  
12. Επειδή ο διαρκής πόλεμος και ο ηρωισμός είναι παιχνίδια που παίζονται δύσκολα, ο πρωτο-φασίστας μεταμορφώνει τη θέλησή του για δύναμη και εξουσία σε σεξουαλική συμπεριφορά. Έτσι προκύπτει ο machismo [αντριλίκι] (που συνεπάγεται την περιφρόνηση προς τις γυναίκες, αλλά επίσης την μη ανοχή και την καταδίκη των όχι συνηθισμένων σεξουαλικών συμπεριφορών, από την αγνότητα μέχρι και την ομοφυλοφιλία). Και αφού ακόμη και το σεξ είναι παιχνίδι που παίζεται δύσκολα, ο πρωτο-φασιστικός ήρωας έχει την τάση να παίζει με τα όπλα - κάνοντάς το, αυτό γίνεται φαλλικό υποκατάστατο. 
  
13. Ο πρωτο-φασισμός βασίζεται σ' έναν επιλεκτικό λαϊκισμό, ποιοτικό λαϊκισμό θα έλεγε κανείς. Σε μια δημοκρατία, οι πολίτες έχουν ατομικά δικαιώματα, αλλά οι πολίτες στο σύνολό τους έχουν πολιτική επιρροή μόνο από ποσοτική άποψη - ακολουθούμε τις αποφάσεις της πλειοψηφίας. Για τον πρωτο-φασισμό όμως, τα άτομα ως άτομα δεν έχουν δικαιώματα, και ο Λαός έχει συλληφθεί θεωρητικά ως μια ποιότητα, ως μια μονολιθική οντότητα που εκφράζει την Κοινή Βούληση. Και επειδή κανένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων δεν μπορεί να έχει κοινή βούληση, ο Ηγέτης παριστάνει τον διερμηνέα τους. Έχοντας χάσει την εξουσία της [κοινοβουλευτικής κτλ] αντιπροσώπευσης, οι πολίτες δεν πράττουν. Καλούνται μόνον να παίζουν το ρόλο του Λαού. Έτσι ο Λαός είναι μόνο ένα θεατρικό κατασκεύασμα. Για να πάρουμε μια καλή δόση ποιοτικού λαϊκισμού δεν χρειαζόμαστε πιά την Πιάτσα Βενέτσια της Ρώμης ή το Στάδιο της Νυρεμβέργης. Υπάρχει στο δικό μας μέλλον ο λαϊκισμός της Τηλεόρασης ή του Διαδικτύου, στον οποίο η συναισθηματική αντίδραση μιας επιλεγμένης ομάδας πολιτών, μπορεί να παρουσιαστεί και να γίνεται αποδεκτή ως η Φωνή του Λαού. 
Εξαιτίας του ποιοτικού λαϊκισμού του, ο πρωτο-φασισμός θα πρέπει να είναι κατά των "διεφθαρμένων" κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων. Μία από τις πρώτες φράσεις που πρόφερε ο Μουσολίνι μέσα στο Ιταλικό κοινοβούλιο ήταν «Θα μπορούσα να μετατρέψω αυτό το κουφό και καταθλιπτικά σκοτεινό μέρος σε στρατόπεδο για τις σπείρες μου» - σπείρα ήταν μια υποδιαίρεση της παραδοσιακής Ρωμαϊκής Λεγεώνας. Στην πραγματικότητα, βρήκε αμέσως καλύτερη στέγαση για τις σπείρες του, αλλά λίγο αργότερα διέλυσε το κοινοβούλιο. Όποτε ένας πολιτικός αμφισβητεί τη νομιμότητα ενός κοινοβουλίου γιατί αυτό δεν αντιπροσωπεύει πλέον τη Φωνή του Λαού, αρχίζει να μυρίζει πρωτο- φασισμό .

14. O πρωτο-φασισμός μιλάει την Newspeak. Η Νέα Ομιλία επινοήθηκε από τον Όργουελ, στο βιβλίο του 1984, ως επίσημη γλώσσα του Ingsoc, του Αγγλικού Σοσιαλισμού. Αλλά συναντάς στοιχεία του πρωτο-φασισμού σε διάφορες μορφές δικτατορίας. Όλα τα ναζιστικά και φασιστικά σχολικά βιβλία χρησιμοποιούσαν φτωχό λεξιλόγιο και στοιχειώδη σύνταξη, προκειμένου να περιορίσουν τη διάδοση των εργαλείων που είναι κατάλληλα για τη σύνθετη και κριτική σκέψη. Όμως πρέπει να είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε άλλα είδη Newspeak, ακόμη και αν παίρνουν τη φαινομενικά αθώα μορφή ενός δημοφιλούς τοκ-σόου.

Το πρωί της 27ης Ιουλίου 1943, μου είπαν πως σύμφωνα με ραδιοφωνικές ανακοινώσεις, ο φασισμός είχε καταρρεύσει και ο Μουσολίνι είχε συλληφθεί. Όταν η μητέρα μου με έστειλε να αγοράσω την εφημερίδα, είδα ότι οι εφημερίδες στο κοντινό περίπτερο είχαν διαφορετικούς τίτλους η καθεμιά. Επιπλέον, αφού είδα τους τίτλους, συνειδητοποίησα ότι κάθε εφημερίδα έγραφε διαφορετικά πράγματα. Αγόρασα μία από αυτές, στην τύχη, και διάβασα ένα μήνυμα στην πρώτη σελίδα που υπέγραφαν πέντε ή έξι πολιτικά κόμματα - ανάμεσά τους η Χριστιανική Δημοκρατία, το Κομμουνιστικό Κόμμα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Κόμμα της Δράσης και το Φιλελεύθερο Κόμμα. Μέχρι τότε πίστευα ότι υπήρχε ένα μόνο κόμμα σε κάθε χώρα, και ότι στην Ιταλία αυτό ήταν το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα. Τώρα ανακάλυπτα ότι στη χώρα μου θα μπορούσαν να υπάρχουν ταυτόχρονα πολλά κόμματα. Καθώς ήμουν έξυπνο παιδί, αμέσως κατάλαβα ότι τόσα πολλά κόμματα δεν θα μπορούσαν να έχουν γεννηθεί μέσα σε μια νύχτα, και άρα θα πρέπει να υπήρχαν εδώ και αρκετό καιρό ως μυστικές οργανώσεις. 
Το μήνυμα στην πρώτη σελίδα πανηγύριζε για το τέλος της δικτατορίας και την επιστροφή της ελευθερίας: Ελευθερία του λόγου, του Τύπου, των πολιτικών κομμάτων. Αυτές τις λέξεις, «ελευθερία», «δικτατορία», «απελευθέρωση» - τις διάβαζα τώρα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Ξαναγεννήθηκα ως ελεύθερος Δυτικός άνθρωπος χάρις σ' αυτές τις νέες λέξεις. 
Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση, ώστε το νόημα αυτών των λέξεων να μην ξεχαστεί και πάλι. Ο πρωτο-φασισμός είναι ακόμη γύρω μας, μερικές φορές φορά πολιτικά. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο για μάς [να τον αντιμετωπίσουμε], αν εμφανιζόταν στην παγκόσμια σκηνή κάποιος και έλεγε «θέλω να ανοίξω πάλι το Άουσβιτς, θέλω να παρελάσουν ξανά οι Μελανοχίτωνες στις Ιταλικές πλατείες». Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο απλή. Ο πρωτο-φασισμός μπορεί να επιστρέψει με το πιο αθώο προσωπείο. Είναι καθήκον μας να τον αποκαλύπτουμε και να καταδεικνύουμε οποιαδήποτε από τις νέες μορφές του - κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου. Αξίζει να θυμόμαστε τα λόγια που είπε ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ στις 4 Νοεμβρίου 1938: 

«Τολμώ να πω ότι, αν ποτέ η Αμερικανική δημοκρατία πάψει να προχωρεί μπροστά ως ζωντανή δύναμη και να προσπαθεί μέρα και νύχτα, με ειρηνικό τρόπο, να κάνει καλύτερη την τύχη και τη ζωή όλων τους πολιτών μας, τότε ο φασισμός θα δυναμώσει στη χώρα μας».

Η ελευθερία και η απελευθέρωση είναι μια ατέρμονη εργασία. Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω μ' ένα ποίημα του Φράνκο Φορτίνι: 

Sulla spalletta del ponte
Le teste degli impiccati
Nell'acqua della fonte
La bava degli impiccati.
 
Sul lastrico del mercato
Le unghie dei fucilati
Sull'erba secca del prato
I denti dei fucilati.
  
Mordere l'aria mordere i sassi
La nostra carne non è più d'uomini
Mordere l'aria mordere i sassi
Il nostro cuore non è più d'uomini.
  
Ma noi s'è letto negli occhi dei morti
E sulla terra faremo libertà
Ma l'hanno stretta i pugni dei morti
La giustizia che si farà.

(Franco Fortini, Canto degli ultimi partigiani)

 *   *   *

Στο στηθαίο της γέφυρας
Τα κεφάλια των κρεμασμένων
Στο ρυάκι που τρέχει
Το σάλιο των κρεμασμένων
  
Στης αγοράς το λιθόστρωτο
Τα νύχια των εκτελεσμένων
Στο ξερό γρασίδι έξω στο λιβάδι
Τα σπασμένα δόντια των εκτελεσμένων

Δαγκώνοντας τον αέρα, δαγκώνοντας τις πέτρες
Η σάρκα μας δεν είναι πιά ανθρώπινη 
Δαγκώνοντας τον αέρα, δαγκώνοντας τις πέτρες
Οι καρδιές μας δεν είναι πια ανθρώπινες
  
Αλλά έχουμε διαβάσει μέσα στα μάτια των νεκρών
Και θα φέρουμε στη γη ελευθερία
Αλλά κλεισμένη σφιχτά στις γροθιές των νεκρών
Είναι η δικαιοσύνη που πρέπει να υπηρετούμε

 

Ουμπέρτο Έκο (1932-2016): Ιταλός ακαδημαϊκός (μέλος της Accademia dei Lincei), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, μυθιστοριογράφος και φιλόσοφος. Το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε το 1956. Έγινε αρχικά γνωστός για τις εργασίες του περί Μεσαιωνικής φιλοσοφίας και αισθητικής και στη συνέχεια, μετά το 1965, για τις σημειολογικές μελέτες του. Το Όνομα του Ρόδου, το περίφημο πρώτο του μυθιστόρημα (1980), πούλησε 9 εκατ. αντίτυπα παγκοσμίως, τιμήθηκε με τα βραβεία Strega και Medicis Etranger, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ακολούθησαν 5 άλλα μυθιστορήματα, παράλληλα με πραγματείες, κριτικά δοκίμια, μελέτες και βιβλία για παιδιά. Μερικά από τα βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά: Το όνομα του Ρόδου, To Εκκρεμές του Φουκώ, Μπαουντολίνο, Το Κοιμητήριο της Πράγας, Η ιστορία της Ομορφιάς, Κήνσορες και Θεράποντες, Η Αναζήτηση της τέλειας Γλώσσας, Η Ομορφιά της Λίστας, Εξομολογήσεις ενός νέου Μυθιστοριογράφου.

Βιβλία του Ουμπέρτο Έκο στα Ελληνικά
 

Στον ιστότοπο Μετά την Κρίση (για τον θάνατο του Ουμπέρτο Έκο, 19.2.2016):

Χανς Γιούργκεν Σλαμπ: Ουμπέρτο Έκο: άνθρωπος των γραμμάτων, πολιτικόν ζώον, ακατάβλητος ουτοπιστής και ρεαλιστής

Φασισμός και νεωτερικότητα - του Παναγιώτη Παπαδόπουλου 
(εφημερίδα Αυγή - Αναγνώσεις, αναδημοσίεση Red NoteBook)
  
Σκοτεινή ήπειρος - Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας, του Μαρκ Μαζάουερ 
Όποιος φαντάζεται ακόμη την ιστορία της Ευρώπης σαν το θρίαμβο του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας θα πρέπει να διαβάσει αυτή τη ζοφερή επισκόπηση της Ευρώπης του εικοστού αιώνα ως λίκνου της βαρβαρότητας - Eric Hobsbawm