Το χρέος της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να ελαφρυνθεί εντός της ευρωζώνης. Συσχέτιση επιτοκίων με την ανάπτυξη και μορατόριουμ πληρωμών

των Άρμιν φον Μπόγκνταντυ, Μάρτσελ Φράτσερ και Γκούντραμ Βολφ

Armin von Bogdandy, Marcel Fratzscher, Guntram B. Wolff

   

© Frankfurter Allgemeine Zeitung - Schuldenschnitt auch ohne Grexit möglich 23.7.2015

και © Bruegel Institute, Brussels - Griechenlands Schuldenlast kann und muss im Euroraum erleichtert werden

  

Τρεις Γερμανοί ειδικοί με επιρροή απορρίπτουν την Grexit. Υποστηρίζουν ότι η αναδιάρθρωση - ελάφρυνση του δημόσιου χρέους της Ελλάδας εντός της ευρωζώνης είναι οικονομικά επωφελής για όλους και νόμιμη σύμφωνα με το ευρωπαϊκό και συνταγματικό δίκαιο. Προτείνουν  «ρήτρα ανάπτυξης» στα επιτόκια, με μορατόριουμ πληρωμών σε περιόδους χωρίς άνοδο του ΑΕΠ.

   

Η μεγαλύτερη ζημιά που προκάλεσε η αντιπαράθεση με την Ελλάδα είναι η καθολική απώλεια της εμπιστοσύνης. Για να μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει και πάλι στην ανάπτυξη, πρέπει οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη σε ένα βιώσιμο μέλλον για τη χώρα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται αφενός ικανή κυβέρνηση με επαρκή νομιμοποίηση, αφετέρου αποτελεσματικός διοικητικός μηχανισμός και δικαστικό σύστημα. Όμως έχει κεντρική σημασία και το ζήτημα του χρέους, αν και η εξυπηρέτησή του προς το παρόν και για το βραχυπρόθεσμο μέλλον είναι αμελητέο ζήτημα. Κανείς δεν αμφισβητεί την ανάλυση του ΔΝΤ σύμφωνα με την οποία η βιωσιμότητα του ελληνικού δημόσιου χρέους αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάκαμψη.

Το τρίτο πρόγραμμα, το οποίο αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης τώρα, πρέπει πρώτα-πρώτα να επαναφέρει την Ελλάδα εκεί όπου βρισκόταν στο τέλος του περασμένου έτους, όταν οι προβλέψεις για το ΑΕΠ έδειχναν άνοδο σχεδόν κατά 3%.

Επομένως, το τρίτο πρόγραμμα βοήθειας θα είναι το ακριβώς αντίθετο ενός προγράμματος μεταφοράς πόρων: στόχος του είναι να ενισχύσει την ελληνική οικονομία και να προστατατεύσει τις πιστώσεις και τις εγγυήσεις των δανειστών. Μεγάλο μέρος των πληρωμών θα πάει για την αναχρηματοδότηση του χρέους. Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό: Η σύνδεση που υπάρχει σήμερα μεταξύ της εξυπηρέτησης του χρέους και της ένταξης στη νομισματική ένωση οδηγεί σε φαύλο κύκλο που αυξάνει την αβεβαιότητα, αποδυναμώνει την ανάπτυξη και κάνει έτσι την αποπληρωμή του χρέους όλο και λιγότερο πιθανή. Χωρίς λύση στο πρόβλημα του χρέους δεν θα υπάρξει εμπιστοσύνη και ανάπτυξη στην Ελλάδα. 
  
«Ρήτρα ανάπτυξης» και μορατόριουμ πληρωμών σε περιόδους χωρίς άνοδο του ΑΕΠ

Προτείνουμε να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος μέσω συσχέτισης των επιτοκίων με τον ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ [«ρήτρα ανάπτυξης»] και με ένα επιπρόσθετο μορατόριουμ χρέους που θα ισχύει υπό συγκεκριμένους όρους. Όταν η Ελλάδα δεν θα έχει ανάπτυξη, δεν θα πρέπει να πληρώνει ούτε τόκους, ούτε δόσεις εξόφλησης των δανείων. Όσο ισχυρότερη θα είναι η ανάπτυξη, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι αποπληρωμές τοκοχρεολυσίων στους Ευρωπαίους πιστωτές. Το μορατόριουμ του χρέους σημαίνει ότι η Ελλάδα, από το 2022 και μετά, όταν βάσει της ρύθμισης που ισχύει τώρα θα πρέπει να αρχίσει να εξυπηρετεί το χρέος της προς τους πιστωτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα έχει τη δυνατότητα να αναβάλει την αποπληρωμή και να μειώνει το βάρος των τόκων, σε περίπτωση που δεν επιτυγχάνει ένα ορισμένο επίπεδο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.

Μια τέτοια λύση θα θέσει τέλος στην αβεβαιότητα και θα καταστήσει την ανάπτυξη της Ελλάδας θέμα που ενδιαφέρει την Ευρώπη, γιατί θα είναι και προς το δικό της συμφέρον. Η ανάπτυξη της Ελλάδας θα γίνει προϋπόθεση για την εξυπηρέτηση του χρέους της. Η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα θα επιστρέψουν. Η τρέχουσα πολιτική σύγκρουση Ελλάδας και Βρυξελλών θα χάσει τις πηγές που την τροφοδοτούν. Μια τέτοια προσέγγιση σε καμμιά περίπτωση δεν ακυρώνει τα κίνητρα για μεταρρυθμίσεις. Κάθε ελληνική κυβέρνηση θα έχει πάντα μεγάλο ενδιαφέρον για μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη, προπαντός για να μειωθεί η ανεργία. Φυσικά η διαμόρφωση του προγράμματος θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή, έτσι ώστε να μη δημιουργήσει ανασταλτικά κίνητρα. Αυτό είναι εφικτό και οι προϋποθέσεις ευνοϊκές. Μια τέτοια λύση θα ήταν συμφέρουσα και για τους πιστωτές, δεδομένου ότι σε περίπτωση ασθενούς ανάπτυξης είναι αναπόφευκτη μια περικοπή ή «κούρεμα» του χρέους, ενώ αντίθετα, σε περίπτωση ισχυρής ανάπτυξης, όπως π.χ. στην Ιρλανδία, η περικοπή δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Μια τέτοια λύση θα επιβάρυνε πολύ ελαφρά τους προϋπολογισμούς των πιστωτριών χωρών και άρα δεν θα είχε αισθητές επιπτώσεις π.χ. στο «φρένο χρέους» που εφαρμόζει η Γερμανία. 

Δεν υπάρχουν νομικά εμπόδια

Ένα τέτοιο μορατόριουμ πληρωμών, που από οικονομική σκοπιά αποτελεί ένα είδος αναδιάρθρωσης του χρέους της Ελλάδας προς τους επίσημους πιστωτές, δηλαδή προς τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ και προς τους Μηχανισμούς διάσωσης ΕFSF και ΕSM, από νομική σκοπιά είναι πράξη επιτρεπτή στη ζώνη του ευρώ. Η άποψη του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομικών της Γερμανίας, η οποία θεωρεί ως προϋπόθεση της αναδιάρθρωσης μια προσωρινή Grexit, δεν είναι πειστική. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά την εκδίκαση της υπόθεσης Pringle αποφάσισε, σύμφωνα με το Άρθρο 125 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), ότι τα κράτη-μέλη μπορούν να χορηγήσουν «χρηματοδοτική συνδρομή» σε ένα μέλος της ζώνης του ευρώ «με την προϋπόθεση ότι οι όροι, υπό τους οποίους αυτή παρέχεται, είναι οι κατάλληλοι ώστε να του χορηγούν κίνητρα για να ασκεί υγιή δημοσιονομική πολιτική». Aσφαλώς η απόφαση αυτή δεν είχε ως αντικείμενο κάποια περικοπή χρέους, αλλά μόνον παροχή βοήθειας. Στη συνέχεια όμως, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε για την πολιτική αγοράς ομολόγων (OMT) της ΕΚΤ, ότι ακόμη και η ΕΚΤ μπορεί να αποδεχθεί έναν «σημαντικό κίνδυνο απωλειών», στο μέτρο που δρα μέσα στο πλαίσιο της εντολής της. Βέβαια, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν έχει αποφανθεί ρητά, ούτε με αυτή του την απόφαση, ότι επιτρέπεται στην ΕΚΤ να συμμετάσχει σε μια αναδιάρθρωση χρέους. Ωστόσο η λογική της επιχειρηματολογίας του οδηγεί προς το συμπέρασμα ότι η ΕΚΤ μπορεί να αποδεχτεί μια περικοπή χρέους, εάν αυτή είναι αναγκαία για την ενιαία νομισματική πολιτική. Εάν αυτό ισχύει ακόμη και για την ΕΚΤ, η οποία διέπεται από ιδιαίτερα αυστηρό νομικό πλαίσιο λόγω της απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης των κρατών, τότε δεν μπορεί να θεωρείται παραβίαση του Άρθρου 125 της ΣΛΕΕ μια αναδιάρθρωση χρεών του ελληνικού δημοσίου που κατέχονται από άλλα κράτη-μέλη ή από το EFSF ή το ΕSM, στο βαθμό που αυτή η αναδιάρθρωση έχει ως στόχο την επανάκτηση της δημοσιονομικής σταθερότητας. Αυτός ο τρόπος προσέγγισης του ζητήματος, ο προσανατολισμένος στα αποτελέσματα, καλύπει και την εδώ προτεινόμενη υπό όρους αναστολή εξυπηρέτησης του χρέους. 

Ούτε ο Θεμελιώδης Νόμος (δηλαδή το γερμανικό Σύνταγμα) απαγορεύει κατ' αρχήν μια αναδιάρθρωση. Στις παρατηρήσεις του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας σχετικά με τη σύσταση του Μηχανισμού διάσωσης ΕSM, τονίζεται ότι ο οικονομικός κίνδυνος των προγραμμάτων βοήθειας για την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία πρέπει να είναι διαχειρίσιμος και η αυτονομία της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής ως προς τη χάραξη δημοσιονομικής πολιτικής πρέπει να γίνεται σεβαστή. Αυτό τηρείται στην περίπτωση του ΕSM, δεδομένου ότι η Συνθήκη του ΕSM ορίζει ένα ανώτατο όριο για τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους στους οποίους εκτίθεται η Ομοσπονδιακή Γερμανία. Έχει λοιπόν συνυπολογιστεί η πιθανότητα μιας περικοπής χρέους, αν και δεν αναφέρεται ρητά ότι είναι αποδεκτή από συνταγματική άποψη. Σίγουρα πολλά συνταγματικά θέματα δεν έχουν ακόμη αποσασηνιστεί οριστικά, όμως η πρότασή μας κινείται μέσα στα πλαίσια και στις κατευθύνσεις των μέχρι τώρα δικαστικών αποφάσεων. 

Οι προϋποθέσεις: Συμβολή στη σταθερότητα της ευρωζώνης, δημοσιονομική πειθαρχία, βιώσιμες αλλαγές στο κράτος
Για το επιτρεπτό ενός τέτοιου μορατόριουμ χρέους χρειάζονται δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, η αναδιάρθρωση πρέπει να είναι σαφώς αναγκαία για την σταθερότητα της ευρωζώνης, πράγμα που επιβεβαιώνει το ΔΝΤ για την περίπτωση του ελληνικού χρέους. Και δεύτερον, η αναδιάρθρωση πρέπει να συνοδεύεται από ένα πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα έχουν ως στόχους δημοσιονομική πειθαρχία και βιώσιμες αλλαγές. Αυτό ελπίζουμε να συμφωνηθεί τώρα, με το τρίτο πρόγραμμα. Οι προϋποθέσεις για εκσυγχρονισμό εκ θεμελίων του ελληνικού κράτους φαίνονται τώρα να είναι πιο ευνοϊκές από κάθε άλλη φορά: υπάρχει μια νέα κυβέρνηση, η χώρα έχει συμφωνήσει να δεχτεί πολλούς ελέγχους και οι Έλληνες πολίτες έχουν βιώσει μια «near death experience» ως προς την παραμονή της χώρας στη ζώνη του ευρώ. 

Συνεπώς, η συσχέτιση των προς εξυπηρέτηση βαρών του χρέους με τον ρυθμό ανάπτυξης στην Ελλάδα και το υπό όρους μορατόριουμ χρέους, δεν έρχονται σε αντίθεση με νομικούς περιορισμούς. Από οικονομική άποψη, η λύση αυτή δεν θα αυξήσει μόνον την πιθανότητα αποπληρωμής του χρέους. Ιδιαίτερα, θα δείξει επίσης, ότι η Γερμανία και οι άλλοι πιστωτές έχουν συμφέρον να βοηθήσουν την Ελλάδα και να διασφαλίσουν τη σταθερότητα της ζώνης του ευρώ. 
     
Το άρθρο δημοσιεύτηκε ταυτόχρονα στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine και στον ιστότοπο του Bruegel Institute στις 23.7.2015

Ο Armin von Bogdandy (1960) διδάσκει Δημόσιο και Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης και διευθύνει το Ινστιτούτο Max Planck Δημοσίου και Διεθνούς Δικαίου στη Χαϊδελβέργη. Το επίκεντρο της ερευνητικής του δραστηριότητας είναι το Διεθνές,το Ευρωπαϊκό και το Συνταγματικό Δίκαιο, ιδιαίτερα δε οι σχέσεις μεταξύ κρατικής και υπερεθνικής εξουσίας.

 

Ο Marcel Fratzscher (1971) διδάσκει Μακροοικονομία στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου DIW. Εργάζεται επίσης στην ΕΚΤ ως σύμβουλος και δίδαξε παλαιότερα στο Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης

 

  
 

 

O Guntram B. Wolff είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Bruegel στις Βρυξέλλες. Τα ερευνητικά του αντικείμενα είναι η ευρωπαϊκή οικονομία και διακυβέρνηση, η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Είναι μέλος του Conseil d'Analyse Economique του Γάλλου προέδρου και του Solvay Brussels School's στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών.

  

Γκούντραμ Βολφ (στον ιστότοπο Μετά την Κρίση):  

Τρείς επιλογές της ευρωζώνης για την Ελλάδα. Σε περίπτωση Grexit η ιστορία θα κρίνει πολύ σκληρά Μέρκελ και Ολλάντ
  

  

Και οι τρείς επιστήμονες είναι μέλη του Ομίλου Γκλίνικε:

«Βοηθήστε την Ελλάδα!» Οι όμιλοι Άϊφελ και Γκλίνικε (Γαλλία, Γερμανία)

(στον ιστότοπο Μετά την Κρίση)

  

  

Θα υπάρξει πολιτική λύση για την Ελλάδα σε υψηλότατο επίπεδο, με ρήτρα ανάπτυξης - Μάρτσελ Φράτσερ (DIW, Glienecker Gruppe) 

Ινστιτούτο Bruegel - An Eye on Greece

Update 7.8.2015:

Jacques Delors, Gerhard Cromme, Henrik Enderlein, Pascal Lamy, Antonio Vittorino: Tρεις κίνδυνοι και τρεις ευκαιρίες για Ευρώπη και Ελλάδα («Το Βήμα»)

Ο Ζακ Ντελόρ είναι ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής και ιδρυτής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ, ο Γκέρχαρντ Κρόμε είναι πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της Siemens, ο Χένρικ Εντερλάιν είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ στο Βερολίνο, ο Πασκάλ Λαμί είναι πρώην επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και ο Αντόνιο Βιτορίνο είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.