© The Financial Times - Wolfgang Münchau: The necessity of a multi-speed Europe - The best option is a structure with an integrated core and a looser outer layer, 12.3.2017
Μια άλλη μετάφραση στα ελληνικά στο EURO2day - Η σωστή «συνταγή» για την ΕΕ των πολλών ταχυτήτων, 13.3.2017
Μια άλλη μετάφραση στα ελληνικά στο EURO2day - Η σωστή «συνταγή» για την ΕΕ των πολλών ταχυτήτων, 13.3.2017
Οι σκέψεις για την ΕE ως Ένωση «μεταβλητής γεωμετρίας» ή «πολλαπλών ταχυτήτων» επανέρχονται στο προσκήνιο όχι ως επιλογή αλλά ως ανάγκη. Με τα σημερινά δεδομένα, η πιό καλή εναλλακτική λύση για την ΕΕ είναι μια πιό ευέλικτη δομή, αποτελούμενη αφενός από έναν συνεκτικό πυρήνα με κοινό νόμισμα και με κοινές πολιτικές για τα δημοσιονομικά, την οικονομία, την άμυνα, τα εξωτερικά και τα βασικά εσωτερικά θέματα, και αφετέρου από ένα πιο χαλαρό και όχι μονολιθικό εξωτερικό «στρώμα» κρατών-μελών, που θα μπορούν όμως και αυτά να συμμετέχουν εθελοντικά στις κοινές πολιτικές, τις υποχρεωτικές για τις χώρες του πυρήνα.
Παλιά, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, συζητούσα συχνά με φίλους και συναδέλφους για το μέλλον της Ευρώπης. Τότε είχαμε εντελώς διαφορετικές προσδοκίες. Μερικοί, μαζί τους και εγώ, θέλαμε μια περιορισμένη σε έκταση, «σφιχτή» ομοσπονδιακή Ευρώπη, με κεντρική κυβέρνηση και κοινοβούλιο. Άλλοι προτιμούσαν μια ευρύτερη, αποκεντρωμένη Ευρώπη. Υπήρχε και μια τρίτη ομάδα που υποστήριζε αυτό που αποκαλείται «μεταβλητή γεωμετρία» - μια Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων, μέσα στην οποία θα υπάρχουν αλληλοεπικαλυπτόμενες ομάδες εθνικών κρατών· σε καθεμιά από τις ομάδες αυτές, οι χώρες θα μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους με κοινές πολιτικές για συγκεκριμένους τομείς ενδιαφέροντος.
Παλιά, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, συζητούσα συχνά με φίλους και συναδέλφους για το μέλλον της Ευρώπης. Τότε είχαμε εντελώς διαφορετικές προσδοκίες. Μερικοί, μαζί τους και εγώ, θέλαμε μια περιορισμένη σε έκταση, «σφιχτή» ομοσπονδιακή Ευρώπη, με κεντρική κυβέρνηση και κοινοβούλιο. Άλλοι προτιμούσαν μια ευρύτερη, αποκεντρωμένη Ευρώπη. Υπήρχε και μια τρίτη ομάδα που υποστήριζε αυτό που αποκαλείται «μεταβλητή γεωμετρία» - μια Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων, μέσα στην οποία θα υπάρχουν αλληλοεπικαλυπτόμενες ομάδες εθνικών κρατών· σε καθεμιά από τις ομάδες αυτές, οι χώρες θα μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους με κοινές πολιτικές για συγκεκριμένους τομείς ενδιαφέροντος.
Η συζήτηση αυτή επανέρχεται στην επίσημη ημερήσια διάταξη, αυτή τη φορά όχι από επιλογή αλλά από ανάγκη. Η ΕΕ αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες. Η δημοσιονομική της ένωση «σέρνεται» από τη μιά καταστροφική κρίση στην άλλη. Μέσα στους κόλπους της βλέπουμε πολλές, ασύμφωνες πολιτικές για τη διαχείριση του μεταναναστευτικού προβλήματος. Ένα μέλος της αποφάσισε με δημοψήφισμα να αποχωρήσει. Ένα άλλο, η Πολωνία, αυτοαπομονώθηκε διπλωματικά. Την περασμένη εβδομάδα, η πρωθυπουργός της Μπεάτα Σύντουο (Beata Szydlo) εμπόδισε μιαν απόφαση του
Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προβάλλοντας βέτο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της επανεκλογής ως προέδρου τού
Ντόναλντ Τουσκ, άλλοτε πολιτικού αντιπάλου της. Κρατά την Ευρώπη σε ομηρία, εξαιτίας μιας διαμάχης η οποία στην πραγματικότητα αφορά μόνον την εσωτερική πολιτική της χώρας της. Στη Γαλλία και στην Ιταλία μερικοί κορυφαίοι πολιτικοί της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν την αποχώρηση της χώρας τους από τη ζώνη του ευρώ.
Λίγες μέρες πριν τη Σύνοδο Κορυφής, οι
ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας
συναντήθηκαν για να εκφράσουν σαφέστερα την επιλογή τους υπέρ μιας Ευρώπης πολλαπλών ταχυτήτων, στα χνάρια
ακριβώς της άποψης περί μεταβλητής γεωμετρίας που υποστήριζαν μερικοί από τους φίλους μου πρίν από 20 χρόνια. Έφτασαν σ' αυτό το συμπέρασμα με την απόρριψη των άλλων λύσεων. Μια ομοσπονδιακή Ευρώπη των 27 κρατών-μελών είναι εκτός συζήτησης, δεδομένου ότι πιθανότατα θα απαιτούσε αλλαγές των Ευρωπαϊκών
Συνθηκών σε τέτοιο βάθος, ώστε δεν θα είχαν καμιά ίσως πιθανότητα να εγκριθούν από όλα τα κράτη-μέλη. Το να μην γίνει τίποτε είναι και αυτό εκτός συζήτησης. Έτσι, δεν απομένει άλλη εναλλακτική πρόταση, παρά μόνον της μεταβλητής γεωμετρίας. Αλλά τι θα σημαίνει αυτό στην πράξη;
Πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στις πολύ διαφορετικές παραλλαγές μεταβλητής γεωμετρίας. Η πρώτη θα ήταν μια βαθύτερη ολοκλήρωση, η οποία θα βασιζόταν κυρίως σε βελτιωμένες ρήτρες συνεργασίας που υπάρχουν ήδη στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αυτές οι ρήτρες δίνουν τη δυνατότητα σε ένα «σμήνος» από 9 τουλάχιστον κράτη-μέλη να προχωρούν προς τα εμπρός με κοινούς νόμους. Εξαιρούνται τομείς κοινού ενδιαφέροντος και αρμοδιότητας για όλα τα μέλη της ΕΕ, όπως είναι η ενιαία αγορά και η τελωνειακή ένωση.
Μολονότι η ενισχυμένη συνεργασία φαίνεται καλή ιδέα, πρέπει να προσεχθεί το εξής: Η διαδικασία αυτή προβλέπεται στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ ήδη από τη δεκαετία του 1990 και της δόθηκε ακόμη μεγαλύτερη έμφαση με τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ένας από τους συντάκτες αυτής της ειδικής ρήτρας στη Συνθήκη, με ενημέρωσε ότι την έγραψε για να παράσχει μια νομιμοποιημένη βάση για την ευρωζώνη, ώστε να εξελιχθεί σε πιο βαθιά πολιτική ένωση. Όμως η ρήτρα αυτή έχει χρησιμοποιηθεί τρεις φορές μόνον - για τη νομοθεσία περί διαζυγίου, για το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και για ιδιοκτησιακά δικαιώματα σε όλο τον κόσμο. Αυτό δεν το λές και εντυπωσιακό απολογισμό εφαρμογής.
Μολονότι η ενισχυμένη συνεργασία φαίνεται καλή ιδέα, πρέπει να προσεχθεί το εξής: Η διαδικασία αυτή προβλέπεται στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ ήδη από τη δεκαετία του 1990 και της δόθηκε ακόμη μεγαλύτερη έμφαση με τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ένας από τους συντάκτες αυτής της ειδικής ρήτρας στη Συνθήκη, με ενημέρωσε ότι την έγραψε για να παράσχει μια νομιμοποιημένη βάση για την ευρωζώνη, ώστε να εξελιχθεί σε πιο βαθιά πολιτική ένωση. Όμως η ρήτρα αυτή έχει χρησιμοποιηθεί τρεις φορές μόνον - για τη νομοθεσία περί διαζυγίου, για το ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και για ιδιοκτησιακά δικαιώματα σε όλο τον κόσμο. Αυτό δεν το λές και εντυπωσιακό απολογισμό εφαρμογής.
Αξίζει να μαθαίνουμε από τις αποτυχίες της διαδικασίας. Μια ομάδα κρατών-μελών θέλησε να κάνει χρήση της ενισχυμένης
συνεργασίας για να συμφωνήσουν μεταξύ τους τα κράτη αυτά σε μια φορολόγηση των νομισματικών συναλλαγών. Τα μέλη αυτά «πνίγηκαν» μέσα στις διαφωνίες τους και τελικά συνειδητοποίησαν το εξής: Άν μόνον 9 χώρες, και όχι όλα τα κράτη-μέλη, συμφωνούσαν σε έναν τέτοιο φόρο, θα βάρυναν τους εαυτούς τους με ένα ανταγωνιστικό μειονέκτημα έναντι των άλλων μελών, εκείνων που αρνούνταν να συμμετάσχουν.
Το
δεύτερο μοντέλο μεταβλητής γεωμετρίας είναι πιό ριζοσπαστικό και, σε τελευταία ανάλυση, είναι αυτό που σέβεται τους πολιτικούς περιορισμούς και την ανάγκη να επιλυθούν τα προβλήματα της ΕΕ. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ανήκει στην κατηγορία των ζητημάτων που μπορεί να είναι ταυτόχρονα αναπόφευκτα και ανέφικτα. Είναι απαραίτητη περισσότερη ολοκλήρωση, άν η Ευρώπη θέλει να διαχειριστεί αποτελεσματικά μια χρηματοοικονομική και δημοσιονομική ένωση που αποκλίνει στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας, άν θέλει να ενισχύσει την αμυντική της συνεργασία σε μια εποχή που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αμφισβητεί το ΝΑΤΟ ως μακροπρόθεσμη ανάγκη και άν θέλει να έχει αξιοπιστία όταν αντιμετωπίζει αποφασιστικούς γείτονες, κυρίως στη Ρωσία και την Τουρκία. Την ίδια στιγμή, αυτό το μοντέλο δεν είναι εφικτό, και ο λόγος είναι ότι για να δομηθεί ένα τέτοιο σύνθετο σύστημα, απαιτούνται τέτοιες αλλαγές
των Συνθηκών, ώστε είναι μη πραγματοποιήσιμες.
Η διέξοδος από αυτή την ωραία κατάσταση είναι απλά να αποδεχτούμε μια διαδικασία απο-ολοκλήρωσης ακολουθούμενη από επαν-ολοκλήρωση. Η ΕΕ, με τη μορφή που είναι συντεταγμένη σήμερα, είναι μονολιθική, δύσκαμπτη. Είναι παγιδευμένη σε ένα νομικό πλαίσιο που ισχύει για όλους αλλά δεν ταιριάζει σε κανέναν. Η
καλύτερη επιλογή θα ήταν μια δομή με έναν αρκετά συνεκτικό πυρήνα, ο οποίος θα περιβάλλεται από ένα πολύ λιγότερο συνεκτικό
εξωτερικό στρώμα. Όλα
τα κράτη-μέλη θα συμμετέχουν στην τελωνειακή ένωση και στην
ενιαία αγορά, όχι όμως απαραίτητα στο κοινό νόμισμα, σε μια κοινή εσωτερική πολιτική, σε μια κοινή εξωτερική πολιτική και σε κοινούς μηχανισμούς άμυνας και ασφάλειας. Η ελεύθερη μετακίνηση μπορεί να θεσπιστεί ως
υποχρεωτική για τα μέλη της εσωτερικής ομάδας, αλλά προαιρετική για τα υπόλοιπα.
Χώρες που ανήκουν στο εξωτερικό στρώμα θα θα έχουν το δικαίωμα, όχι όμως την υποχρέωση, να συμμετάσχουν και αυτές στους βασικούς τομείς με τις κοινές πολιτικές που θα είναι υποχρεωτικά για τις χώρες του πυρήνα. Συνεπώς, το εξωτερικό στρώμα ως όλον δεν χρειάζεται να είναι μονολιθικό. Μια τέτοια δομή θα επέτρεπε ακόμη και στο Ηνωμένο Βασίλειο, μετά την αποχώρησή του, να ξαναπροσχωρήσει στην ΕΕ. Όμως αυτό
θα ήταν μια επανασύνδεση όχι με την ΕΕ όπως τώρα την ξέρουμε, αλλά με μια πιό ευέλικτη διάδοχη κατάστασή της, και με διαφορετική νομιμοποιητική βάση.
Τα διλήμματα της Ευρώπης είναι επιλύσιμα, αν η θεσμική της διάθρωση γίνει πιό «ανοικτή». Διαφορετικά, δεν θα έχει άλλη επιλογή, παρά μόνον να προσπαθεί να αυτοσχεδιάζει κουτσά-στραβά, με την ελπίδα ότι δεν θα της συμβεί τίποτε κακό. Και όλοι ξέρουμε πώς καταλήγει αυτό. 
O Wolfgang Münchau είναι συντάκτης των Financial Times με έδρα τη Μ. Βρετανία.Wolfgang Münchau - Financial Times, αρθρογραφία
Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση - Wolfgang Münchau, η αρθρογραφία
Τα πιο πρόσφατα γραπτά του Wolfgang Münchau στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:
Η δεξιά πολιτική ανταρσία και πώς μπορεί να καταπνιγεί
Η δεξιά πολιτική ανταρσία και πώς μπορεί να καταπνιγεί
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου