Schäublonomics και κρίση. Τα «παλιόπαιδα τα ατίθασα» και αυτοσχέδιοι ανορθολογικοί «παιδαγωγοί»

του Τόμας Φρίκε

© Der Spiegel - Thomas Fricke: Eurokrise Die Tücken der Schäublonomics , 17.02.2017

 

Η παρατεινόμενη κρίση στη ζώνη του ευρώ δεν είναι μοιραία καταστροφή που την προκάλεσαν οι σπάταλοι Νοτιοερωπαίοι, αλλά κυρίως πρόβλημα διαχείρισης. Και μάλιστα διαχείρισης εκ μέρους της Γερμανίας.

Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε ως συνέχεια του κειμένου: Και όμως το ευρώ λειτουργεί - 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, 25 χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ

 

Ήδη με την έναρξη του 2017 είχαν αρχίσει και πάλι να ακούγονται χρησμοί και μαντείες για την τύχη της Ελλάδας ως χώρας-μέλους της ζώνης του ευρώ, για την Ιταλία που δεν περικόπτει τις δαπάνες ή για την αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου των γαλλικών ομολόγων. Και τα αίτια είναι φανερά, τουλάχιστον για τον ομοσπονδιακό υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας: Το πρόβλημα είναι και πάλι οι άλλοι, οι οποίοι, «σε αντίθεση με εμάς, έχουν κάνει πολύ λίγες μεταρρυθμίσεις και πολύ λίγες περικοπές». Αυτό ισχυρίζεται. Φταίει το πολιτισμικό χάσμα. Και καταλήγει, ως συνήθως: Η μόνη λύση είναι η αύξηση της πίεσης και οι απειλές στους Έλληνες.

Το πρόβλημα είναι, ότι η πραγματικότητα δεν είναι όπως στα παραμύθια - από δώ οι καλοί, από κεί οι κακοί. Και ο προϋπολογισμός μιας εθνικής οικονομίας δεν είναι κουμπαράς. Αυτό, όπως αποδεικνύουν πρόσφατες μελέτες, είναι ίσως ζωτικής σημασίας σε περιπτώσεις οξείας κρίσης.

Είναι πολύ πιθανό, ότι τα αίτια του σημερινού δράματος στη ζώνη του ευρώ δεν έχουν και πολλή σχέση με πολιτισμικές διαφορές και, στην πραγματικότητα, η «παιδαγωγική» πολιτική α λά Σόιμπλε είναι παράγοντας που παρατείνει ακούσια την οικονομική κρίση (βλέπε προηγούμενο άρθρο μου). Αυτό ίσως εξηγεί και το γεγονός ότι το δράμα δεν τελειώνει, παρά την αυξημένη δόση Σόιμπλε και παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες έχουν κάνει αναμφίβολα τεράστιες περικοπές, όπως είχαν κάνει οι Ιρλανδοί και οι Ισπανοί τα προηγούμενα χρόνια. 

Στον «προϋπολογισμό της γιαγιάς», όλα είναι σαφή. Άν η γιαγιά ξοδέψει 10 % περισσότερο από τη σύνταξή της για να αγοράσει λικέρ, πρέπει να μειώσει τα άλλα έξοδα της κατά 10 %. Έτσι θα ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της. Κι αυτό μπορεί να το αντέξει η βιομηχανία που φτιάχνει λικέρ.
Το πρόβλημα με έναν κρατικό προϋπολογισμό δισεκατομμυρίων είναι το εξής: Άν ένας υπουργός Οικονομικών ξοδέψει 10 % λιγότερα χρήματα, τότε θα λείψει ένα εξίσου μεγάλο ποσό χρήματος από τους λογαριασμούς πολλών εμπλεκόμενων, όπως δημόσιων υπαλλήλων που δεν θα πάρουν δώρο Χριστουγέννων, εργολάβων που δεν θα χτίσουν σχολεία και δεν θα κατασκευάσουν δρόμους ή συνταξιούχων που θα πάρουν μικρότερες συντάξεις. Αυτό το σοκ έχει συνέπειες που επιστρέφουν σαν μπούμεραγκ πίσω στον υπουργό: Οι δημόσιοι υπάλληλοι ή οι εργάτες των κατασκευών θα έχουν λιγότερα εισοδήματα προς φορολόγηση. Και όλοι οι εμπλεκόμενοι θα αναγκαστούν να ξοδεύουν λιγότερα, πράγμα που για τον υπουργό Οικονομικών σημαίνει αντίστοιχα λιγότερα έσοδα από ΦΠΑ.

Τα ποσοστά του χρέους ως προς το ΑΕΠ αυξάνουν αντί να μειωθούν
Μια νέα μελέτη των οικονομολόγων Christopher L. House, Christian Proebsting, Linda L. Tesar στα Πανεπιστήμια του Μίσιγκαν και της Λωζάνης εξηγεί πόσο καταστροφικά έχει επιδράσει στη ζώνη του ευρώ αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση. Οι ειδικοί διερεύνησαν γιατί, μετά το 2008 και τη μεγάλη ύφεση που ακολούθησε, οι χώρες του ευρώ έχουν πολύ χειρότερη οικονομική συμπεριφορά  σε σύγκριση με άλλες χώρες του κόσμου. 
Η απάντησή τους είναι η εξής:  Ως προς ένα μεγάλο και κρίσιμο μέρος της, η δυσμενέστερη εξέλιξη στα κράτη-μέλη του ευρώ οφείλεται στο γεγονός ότι τα κράτη αυτά, από το 2010 έως το 2014, προσπάθησαν πολύ περισσότερο να μειώσουν τις κρατικές δαπάνες σε σύγκριση, λόγου χάρη, με τους Αμερικανούς. Οι μεν εξαγωγικές τους επιδόσεις έχουν από τότε κατά κανόνα βελτιωθεί, ίσως και επειδή, λόγω των περικοπών, επιβραδύνθηκε η άνοδος του εργασιακού κόστους. Ταυτόχρονα όμως εξασθένησε η δυναμική της κατανάλωσης και οι επιχειρήσεις μείωσαν πολύ τις επενδύσεις τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των τριών οικονομολόγων, για κάθε 1 % μείωση στις δημόσες δαπάνες ως ποσοστού του ΑΕΠ, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) σημείωσε πτώση κατά μέσο όρο 2 %.
Ακόμη πιό καταστροφικό είναι το εξής: Ως επακόλουθο της βαθύτερης ύφεσης, έλειψαν στη συνέχεια τόσα πολλά (φορολογικά) έσοδα από τα δημόσια ταμεία της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, ώστε οι υπουργοί Οικονομικών των χωρών αυτών αναγκάστηκαν να δανειστούν εκ νέου αντίστοιχα ποσά. Έτσι, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ όχι μόνον δεν μειώθηκε καθόλου, αλλά αυξήθηκε. 
Καθαρά υπολογιστικά, με τόσες πολλές περικοπές, αυτά τα ποσοστά χρέους έπρεπε να μειωθούν κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες, εκτιμούν οι οικονομολόγοι. Ωστόσο, λόγω των παράπλευρων βλαβών στην πορεία της οικονομίας, τις οποίες προκάλεσε αυτή η (υποτίθεται) καλών προθέσεων πολιτική περικοπών, συνέβη το εντελώς αντίθετο: Τελικά, τα ποσοστά χρέους παρουσίασαν στην πραγματικότητα άνοδο κατά 20 εκατοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με πριν. Πραγματικό δράμα.

Ακόμη και το ΔΝΤ διαψεύδει τον Σόιμπλε 

Το τρίο των εμπειρογνωμόνων που έκανε την παραπάνω μελέτη προχώρησε και σε έναν αντι-έλεγχο μέσω των υπολογιστικών του μοντέλων, με αποτελέσματα εξίσου εντυπωσιακά: Αν οι χώρες της κρίσης είχαν παραλείψει τα κύματα επιθετικών περικοπών, οι σημερινές οικονομικές επιδόσεις τους θα ήταν σήμερα κατά μέσο όρο μόνον 1 % χαμηλότερες σε σύγκριση με τις επιδόσεις πριν από την κρίση έναντι του μείον 18 % [που «κατάφεραν» οι πολιτικές των περικοπών]. Και το εντυπωσιακό είναι, ότι τα ποσοστά ως προς το ΑΕΠ του δημόσιου χρέους των χωρών αυτών δεν θα ήταν σήμερα υψηλότερα από τα αντίστοιχα ποσοστά πριν την κρίση. Αλλά και οι άλλες χώρες του ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, θα ήταν σήμερα σε καλύτερη θέση, επειδή θα είχαν τη δυνατότητα να κάνουν τώρα πολύ περισσότερες εξαγωγές και στις χώρες της κρίσης. Πολλά ευχαριστώ στον Υπουργό μας των Οικονομικών. 

Το αν οι χώρες του ευρώ, οι οποίες τότε ήταν εκτεθειμένες στην πίεση των χρηματοπιστωτικών αγορών, θα είχαν τη δύναμη και την τόλμη να βάλουν φρένο στις πολιτικές της λιτότητας, είναι ερώτημα συζητήσιμο. Ωστόσο οι Αμερικανοί το κατάφεραν, εκτός των άλλων χάρις και στην πολύ πιο γρήγορη υποστηρικτική αντίδραση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, την ώρα που τέτοιες κινήσεις της κεντρικής τράπεζας στην Ευρώπη ήταν ακόμη απολύτως ταμπού. 

[Οι αριθμοί δεν λένε ψέματα: «Καλές προθέσεις» με καταστροφικά αποτελέσματα στην πράξη]
Και κάτι άλλο: Άν οι πολιτικές της λιτότητας λειτουργούν αντιπαραγωγικά και ισχύουν έστω και κατά προσέγγιση τα συμπεράσματα της προαναφερθείσας αξιολόγησής τους, αυτό μπορεί κάλλιστα να εξηγήσει γιατί η Ισπανία και η Πορτογαλία άρχισαν να ανακάμπτουν οικονομικά ήδη από το 2014, δηλαδή από τη στιγμή που οι εκεί κυβερνήσεις σταμάτησαν τις περικοπές. 
Επίσης, ίσως εξηγεί και γιατί η οικονομική ανάκαμψη στη Γερμανία ξεκίνησε το 2006, όταν η καγκελάριος Μέρκελ, που μόλις είχε αναλάβει καθήκοντα, άρχισε να εγκαταλείπει την εφαρμογή νέων μεταρρυθμίσεων της Agenda 2010. Και, αντίστροφα, γιατί ο σημερινός υπουργός οικονομικών μας έχει σήμερα ισοσκελισμένο προϋπολογισμό μολονότι δεν εφαρμόζει πολιτικές λιτότητας. Και γιατί η κρίση στην Ελλάδα πήρε τέτοιες εκφυλιστικές μορφές. Πουθενά αλλού δεν έχουν γίνει τόσο μεγάλες περικοπές τις τελευταίες δεκαετίες, όσο στην Ελλάδα μετά το 2010. Και πουθενά αλλού στην Ευρώπη δεν κατέρρευσαν τόσο δραματικά οι οικονομικές επιδόσεις μετά το 2010. Και πουθενά αλλού, το ποσοστό του χρέους ως προς το ΑΕΠ δεν ανέβηκε στα ύψη με τόσο παράλογο τρόπο. Αυτός είναι ο παραλογισμός των Schäublonomics.

[Τα «παλιόπαιδα τα ατίθασα» και αυτοσχέδιοι, ανορθολογικοί «παιδαγωγοί»]
Τα ευρήματα της μελέτης υποστηρίζουν μιαν αλλαγή αντιλήψεων, η οποία συμβαίνει εδώ και μερικά χρόνια συμβαίνει στο κόσμο των οικονομολόγων. Και εξηγούν γιατί ο υπουργός Οικονομικών μας με την πολιτική του απομονώνεται διεθνώς ολοένα και περισσότερο, γιατί του ασκείται τόσο δριμεία κριτική από κατόχους του βραβείου Νόμπελ, την οποία, αυτός, ως καλός νομικός, δεν θα έπρεπε να χλευάζει με τόσο εντυπωσιακή αφέλεια. Εξηγούν επίσης, γιατί ο ΟΟΣΑ και η Επιτροπή της ΕΕ αρχίζουν να αναστρέφουν την μέχρι τώρα πορεία τους. Και εξηγούν, γιατί ακόμη και οι οικονομολόγοι στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), οι κάποτε ηγέτες της [νεοκλασικής οικονομολογικής] ορθοδοξίας, εδώ και πολλούς μήνες αντιδρούν κάθε φορά που Σόιμπλε θέλει και πάλι να λύσει την ελληνική κρίση με το να παρακινεί τους αρμόδιους αυτής της χώρας να κάνουν ακόμη περισσότερες περικοπές. Το Ταμείο δεν θέλει τώρα και άλλες πολιτικές λιτότητας, αντιλέγει ο επικεφαλής οικονομολόγος του Μωρίς Ομπσφέλ (Maurice Obstfeld), ένας από τους πιο ονομαστούς ειδικούς διεθνώς στον τομέα αυτό. Αντιλέγει, επειδή οι πολιτικές αυτές, από οικονομική άποψη, προκαλούν μόνον τα αντίθετα από αυτά που θέλουν όλοι. 
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να περικοπούν δαπάνες του κράτους πολύ ή λίγο παράλογες. Όμως αυτό πρέπει να γίνει έχοντας γνώση ότι είναι έργο πιό μακροπρόθεσμο και ότι δεν ενδείκνυται εν μέσω ύφεσης, δηλαδή να γίνει με λογική διαφορετική από εκείνη των αυστηρών «παιδαγωγών», σύμφωνα με την οποία, το μόνο που χρειάζεται στην κρίση είναι πολύ έντονη πίεση (τόση, που προκαλεί πόνο) στους πολιτικούς των χωρών του Νότου, τους υποτίθεται αδιόρθωτους. Σύμφωνα με τη λογική τους αυτή, ένας Γερμανός υπουργός Οικονομικών πρέπει να αντιμετωπίζει εκλεγμένους Έλληνες πολιτικούς σαν «παλιόπαιδα«» - υποτίθεται προς το συμφέρον των Γερμανών φορολογουμένων. 
Τόσο ανιστόρητα και παράλογα από οικονομική οπτική γωνία. Ακόμη και άν ισχύουν αυτά για την πολιτική [και για τους πολιτικούς του Νότου], οι περικοπές είναι ανώφελες άν κάνουν τα πράγματα ακόμη χειρότερα για μας και άν, μετά από αυτές, το χρέος μένει και πάλι στα ίδια ύψη όπως πριν ή και αυξάνεται ακόμη περισσότερο. Είναι ανώφελες επίσης, αν οι Γερμανοί φορολογούμενοι,  στην περίπτωση που χρειαστεί να πληρώσουν, αναγκαστούν να πληρώσουν ακόμη περισσότερα. Το ζήτημα είναι να μειωθούν τα χρέη και όχι το ποιός έχει δίκιο και ποιός όχι. 
Δεν είναι κακό να υπάρχουν και αποκλίνουσες, παράδοξες μειοψηφικές απόψεις. Όμως τώρα θα ήταν πολύ καλό, η διαχείρισή μας της κρίσης στη ζώνη του ευρώ να έλθει στα επίπεδα της σύγχρονης εποχής.

 

Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε ως συνέχεια του κειμένου: Και όμως το ευρώ λειτουργεί - 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, 25 χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (του ίδιου συγγραφέα, στον Spiegel - ελληνική μετάφραση στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση)

[Οι μή τονισμένοι μεσότιτλοι προστέθηκαν στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση]

Ο Thomas Fricke διετέλεσε επικεφαλής οικονομολόγος της γερμανικής έκδοσης των Financial Times Deutschland και διευθύνει τώρα τον ιστοχώρο WirtschaftsWunder είναι δε επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για το Κλίμα. (European Climate Foundation). Από τον Απρίλιο του 2016 γράφει τακτικά στον Spiegel Online. Εργάστηκε επίσης στην εφημερίδα Süddeutsche Zeitung.
  

Tomas Fricke: Ιστοχώρος Wirtschaftswunder    Thomas Fricke, αρθρογραφία στον Spiegel

Στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση:

  
Thomas Fricke: Και όμως το ευρώ λειτουργεί - 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, 25 χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ
   

Thomas Fricke: Επιστροφή στον Μεσοπόλεμο; Παλιά και νέα παγκοσμιοποίηση, πώς τις αντιμετώπισε η πολιτική, ποιό το δέον γενέσθαι τώρα

Elmar Altvater: Το πολιτικό ευρώ: Ένα Κοινοτικό νόμισμα χωρίς κοινότητα, δεν έχει κανένα μέλλον - Μέρος Α' & Β' 

Christopher L. House, Christian Proebsting, Linda L. Tesar: Austerity in the Aftermath of the Great Recession (National Bureau of Economic Research, Massachusetts Ave., Cambridge, MA - USA)